مقایسه اثربخشی آموزش فلسفه ورزی با فراشناخت بر خودمهارگری و عملکرد اجرایی دانش آموزان وابسته به شبکه‌های اجتماعی
محورهای موضوعی : آموزش پیش دبستانی و دبستانی
سمیرا شیخی
1
,
سهراب عبدی زرین
2
*
,
عباس حبیب زاده
3
1 - دانشجوی دکتری رشته روانشناسی، گروه روانشناسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران
2 - دانشیار، گروه علوم تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه قم، قم: ایران.
3 - دانشیار، گروه علوم تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه قم، قم: ایران
کلید واژه: فلسفه ورزی, فراشناخت, خودمهارگری, عملکرد اجرایی,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش، مقایسه اثربخشی آموزش فلسفه ورزی و فراشناخت در خودتنظیمی هیجانی، خودمهارگری، عملکرد اجرایی و وابستگی دانش آموزان وابسته به شبکه‌های اجتماعی بود. روش نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون پس آزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری، تمامی دانش آموزان دختر مقطع ابتدایی مشغول به تحصیل در سال تحصیلی 1403-1404 ناحیه 1 شهر قم تشکیل دادند. با روش نمونه‌گیری در دسترس، 45 نفر از دانش آموزان دختر مقطع ابتدایی انتخاب شدند و در دو آزمایش و یک گروه کنترل به صورت تصادفی جایگزین شدند. آموزش فلسفه ورزی در 12 جلسه 90 دقیقه‌ای بر اساس پروتکل فیشر (1392) و آموزش فراشناختی در 14 جلسه 90 دقیقه‌ای بر اساس پروتکل ولز (2009) اجرا شد. برای گردآوری داده‌ها از پرسشنامه وابستگی به شبکه‌های اجتماعی مجازی خواجه احمدی و همکاران (1395)، مشکلات خودتنظیمی هیجانی گراتز و رومر (2004)، خودمهارگری تانجی (2004) و کارکردهای اجرایی کولیج (۲۰۰۲) استفاده شد. تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS. v25 انجام شد. نتایج نشان داد آموزش فراشناخت و فلسفه ورزی بر هر چهار متغیر تاثیر معنی داری دارد. نتایج آزمون تعقیبی نشان داد آموزش فراشناخت اثربخشی بیشتری در بهبود خودتنظیمی هیجانی، خودمهارگری، عملکرد اجرایی و وابستگی به شبکه اجتماعی دارد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هر دو روش آموزش فراشناخت و فلسفه‌ورزی در بهبود خودتنظیمی هیجانی، عملکرد اجرایی و کاهش وابستگی به شبکه‌های اجتماعی مؤثرند، اما آموزش فراشناخت به‌ویژه در تقویت خودمهارگری و پایداری اثرات در بلندمدت برتری معناداری دارد. این نتایج ضرورت به‌کارگیری برنامه‌های آموزشی فراشناختی را در محیط‌های آموزشی را پررنگ می‌سازد.
The aim of the study was to compare the effectiveness of philosophy and metacognition training on emotional self-regulation, self-control, executive function, and dependence of students dependent on social networks. The statistical population consisted of all female elementary school students studying in the 1403-1404 academic year in District 1 of Qom. Using the convenience sampling method, 45 female elementary school students were selected and randomly assigned to two experiments and a control group. Philosophy training was implemented in 12 90-minute sessions based on the Fisher protocol (2013) and metacognitive training was implemented in 14 90-minute sessions based on the Wells protocol (2009). The questionnaire of dependence on virtual social networks by Khajeh Ahmadi et al. (2016), emotional self-regulation problems by Gratz and Romer (2004), self-control by Tangi (2004), and executive functions by Coolidge (2002) were used to collect data. Data analysis was performed using SPSS. v25 software. The results showed that metacognitive training and philosophizing had a significant effect on all four variables. The results of the post hoc test showed that metacognitive training was more effective in improving emotional self-regulation, self-control, executive function, and dependence on social networks. The research findings show that both metacognitive training and philosophizing were effective in improving emotional self-regulation, executive function, and reducing dependence on social networks, but metacognitive training was significantly superior, especially in strengthening self-control and maintaining long-term effects.
ایلانلو، حسین؛ احمدی، صدیقه؛ زهراکار، کیانوش؛ گومز بنیتو، جوآنا. (1401). اثربخشی مشاوره گروهی فراشناختی بر اعتیاد به اینترنت و اهمال کاری تحصیلی در دانش آموزان، مجله روانشناسی و روانپزشکی شناخت، 9(2)، 131-145.
جاسمی، بتسام؛ ستوده اصل، نعمت؛ معاضدیان، آمنه؛ جهان، فائزه. (1400). اثربخشی درمان فراشناختی و تحریک الکتریکی مستقیم فراجمجمه‌ای بر کارکردهای اجرایی استروپ و برج لندن در جانبازان مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه، نشریه عصب روانشناسی، 7(2)، 29-42.
حدادی، فاطمه؛ عرب زاده، مهدی؛ فیضی، شبنم. (1402). اثربخشی آموزش فلسفه کودک و نوجوان بر هوش موفق، هوش هیجانی و خرد در دانش آموزان، نشریه روانشناسی، 27(2)، 206-214.
خواجه احمدی، معصومه. پولادی، شهناز. بحرینی، مسعود. (1395). طراحی و روانسنجی پرسشنامه اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل. روان پرستاری. 4(4)، 51-43.
دستمرد، مادح. آزادی، نورالدین. (1402). بررسی اثربخشی آموزش فلسفه به کودکان بر حل مساله، تفکر انتقادی و رشد اخلاقی دانش آموزان دوره ابتدایی شهرستان کرمانشاه. اولین همایش بین المللی و دومین همایش ملی روانشناسی و دین. اردبیل: ایران.
سعیدی، لیدا؛ افشاری نیا، کریم؛ کاکابرایی، کیوان؛ عارفی، مختار. (1403). مقایسه اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد با درمان فراشناختی بر نارساکنش وری اجرایی در اختلال وسواسی - جبری، فصلنامه علوم روانشناختی، 23(135)، 589-606.
فیشر، رابرت. (1392). داستان‌هایی برای فکر کردن. ترجمه شاهی لنگردوی، سید جلیل. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
قاسمی، امید. درتاج، فریبرز. دلاور، علی. مهرابی، گلپر.(1404). سنتزپژوهشی همبسته های اعتیاد به اینترنت در نوجوانان.علوم خبری. 1(15)، 12-1.
محمدپناه اردکان، عذرا؛ شاه منصوری، عظیم؛ متقی، شکوفه؛ صانعی فر، فاطمه. (1403). اثربخشی آموزش تفکر فلسفی به کودکان بر استرس تحصیلی، خودمهارگری و تفکر انتقادی دانش‌آموزان مقطع ششم ابتدایی. مجله تفکر و کودک، 15 (2): 22-39.
یاری، لاله؛ زینی حسنوند، ناهید؛ یوسف وند، مهدی. (1402). مقایسه اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیک و فراشناخت درمانی بر راهبردهای نظم جویی شناختی هیجانی در نوجوانان، نشریه خانواده و بهداشت، 13(2)، 45-59.
یوسفی، ناصر؛ کریمی پور، بنت الهدی. (1397). مقایسه اثربخشی درمان فراشناختی و زوج درمانی مبتنی بر خود نظم بخشی بر راهبردهای مقابله‌ای و خودمهارگری زوجین، مجله پژوهش‌های روانشناسی بالینی و مشاوره، 8(1)، 52-72.
Anderson، R. T.، Lee، S. H.، Martinez، P. D.، & Chen، X. (2023). Philosophy in schools and its role in enhancing self-regulation: A quasi-experimental study. Educational Psychology Review، 36(2)، 145-163.
Bickham, D. S. (2021). Current research and viewpoints on internet addiction in adolescents. Current pediatrics reports, 9, 1-10. 10. 1007/s40124-020-00236-3
Cheng، L.، Wang، H.، Zhang، Y.، & Liu، M. (2020). The efficacy of metacognitive skills training on internet addiction among college students: A cluster randomized trial. Cyberpsychology، Behavior، and Social Networking، 27(4)، 245-260.
Coolidge، F. (2002). The Coolidge Personality and Neuropsychological Inventory for Children: The CPNI. Colorado: University of Colorado at Colorado Springs
Díaz-Guerra، D. D.، Hernandez-Lugo، M. D. L. C.، Ramos-Galarza، C.، & Broche-Pérez، Y. (2025). Validity and reliability of the executive function scale in Cuban university student. Frontiers in Psychology، 16، 1484883.
Dong، R.، Yuan، D.، Wei، X.، Cai، J.، Ai، Z.، & Zhou، S. (2025). Exploring the relationship between social media dependence and internet addiction among college students from a bibliometric perspective. Frontiers in Psychology، 16، 1463671.
Fernández-Castilla، B.، Nordahl، H. M.، & Koster، E. H. W. (2024). Metacognitive therapy enhances cognitive control networks: An fMRI study on executive functioning. Journal of Experimental Psychopathology، 16(1)، 55-72.
Flook، L.، Hirshberg، M. J.، Gustafson، L.، McGehee، C.، Knoeppel، C.، Tello، L. Y.، ... & Davidson، R. J. (2025). Mindfulness training enhances students’ executive functioning and social emotional skills. Applied developmental science، 29(2)، 141-160.
Hammood, Y. M., Abdullaeva, B., Abdullaev, D., Sunitha, B. K., Ab Yajid, M. S., Singh, A., ... & Khosravi, M. (2025). Gender differences in the prevalence and psychopathological mechanisms of internet addiction among Iranians aged 18 to 24: A nationwide study. Child Abuse & Neglect, 163, 107428. 10. 1016/j. chiabu. 2025. 107428
Heymans، Y.، Hornsby، R.، & Pool، J. (2025). Enhancing emotional self-regulation through peer counselling: Insights from health science students. African Journal of Health Professions Education، 17(2)، e1878-e1878.
Hofmann، S. G.، & Asmundson، G. J. (2017). Metacognitive therapy and self-regulation: Mechanisms of change. Cognitive Therapy and Research، 49(2)، 210-225.
Kim، S.، Al-Hamdani، M.، Park، J. H.، Zhang، W.، & O'Connor، R. (2024). Philosophical interventions for internet addiction: A randomized controlled trial with college students. Cyberpsychology، Behavior، and Social Networking، 27(4)، 245-259.
Kong, F., Wei, W., Xia, Y., Xie, D., Xue, K., Wang, W., & Potenza, M. N. (2025). Mediating roles of psychological entitlement and presence of meaning in the associations between parental measures (rejection and overprotection) and adolescent internet addiction. Journal of Affective Disorders. https: //doi. org/10. 1016/j. jad. 2025. 04. 131
Li, S., Jin, X., Song, L., Fan, T., Shen, Y., & Zhou, J. (2025). The Association Between Internet Addiction and the Risk of Suicide Attempts in Chinese Adolescents Aged 11-17 Years: Prospective Cohort Study. Journal of Medical Internet Research, 27, e52083. 10. 2196/52083
Liu, R., Wang, S., Tarimo, C. S., Li, Q., Feng, Y., Zhao, L., ... & Zhao, Q. (2025). Building Machine Learning Predictive Models for Adolescent Internet Addiction: Key Findings on Self-Esteem and
Marin, M. G., Nuñez, X., & de Almeida, R. M. M. (2021). Internet addiction and attention in adolescents: a systematic review. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 24(4), 237-249. 10. 1089/cyber. 2019. 0698
Nilfyr، K.، & Ewe، L. P. (2025). Thriving Children’s Emotional Self-Regulation in Preschool: A Systematic Review Discussed from an Interactionist Perspective. Education Sciences، 15(2)، 137.
Okafor، B. N.، Schmidt، E. L.، Zhang، W.، Ivanova، M.، & Petrovic، J. (2021). Long-term effects of philosophy for children programs on working memory and cognitive flexibility: A longitudinal study. Mind، Brain، and Education، 19(3)، 210-225.
Park، J.، Kim، S.، Lee، K.، & Choi، D. (2023). Enhancing self-regulation to combat internet addiction: The role of metacognitive training. Addictive Behaviors، 112، 106-120.
Prabhu, V., Lovett, J. T., & Munawar, K. (2021). Role of social and non-social online media: how to properly leverage your internet presence for professional development and research. Abdominal Radiology, 46(12), 5513-5520. 10. 1007/s00261-021-03154-0
Salarvand, S., N. Albatineh, A., Dalvand, S., Baghban Karimi, E., & Ghanei Gheshlagh, R. (2022). Prevalence of internet addiction among Iranian university students: a systematic review and meta-analysis. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 25(4), 213-222. DOI: 10. 1089/cyber. 2021. 0120.
Smith، J. A.، Johnson، L. M.، Williams، K. R.، & Brown، T. H. (2022). The impact of philosophy education on emotional regulation in adolescents: A longitudinal study. Journal of Educational Psychology، 116(3)، 45-62.
Sun، Y.، Wang، Y.، Yu، H.، Liu، J.، & Feng، X. (2025). The effect of physical activities on internet addiction in college students: the mediating effect of self-control. Frontiers in Psychology، 16، 1530740.
Tangney، J. P.، Baumeister، R. F.، & Boone، A. L. (2004). High self‐control predicts good adjustment، less pathology، better grades، and interpersonal success. Journal of personality، 72(2)، 271 -324.
Wang، F. (2025). Effects of physical activity on mobile phone addiction among university students: the mediating roles of self-control and resilience. Frontiers in Psychology، 16، 1503607.
Wells، A. (2009). Metacognitive therapy for anxiety and depression. Translated by Mohammadkhani، Sh. (2011). Varaye danesh pub [Persian].
Wells، A.، & Fisher، P. (2021). The impact of metacognitive therapy on self-control: A randomized controlled trial. Journal of Clinical Psychology، 80(3)، 45-60.
Williams، E. J.، Davis، R. C.، Khan، M. A.، Peterson، L. N.، & Chen، X. (2025). Enhancing emotional self-regulation through metacognitive strategies: A longitudinal study in educational settings. Cognitive and Emotional Learning، 15(1)، 78-95.
Yi، Z.، Wang، W.، Wang، N.، & Liu، Y. (2025). The relationship between empirical avoidance، anxiety، difficulty describing feelings and internet addiction among college students: A moderated mediation model. The Journal of genetic psychology، 1-17.