شناسایی عوامل مؤثر بر اضطراب ریاضی دانش آموزان: مرور سیستماتیک
محورهای موضوعی : روانشناسی تربیتینساء عزیزی قولانلو 1 , بهرنگ اسماعیلی شاد 2 *
1 - گروه علوم تربیتی، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران.
2 - استادیار گروه علوم تربیتی، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران
کلید واژه: اضطراب ریاضی, دانش آموزان, مرور سیستماتیک ,
چکیده مقاله :
هدف از پژوهش حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر اضطراب ریاضی دانش آموزان بود. روش پژوهش از لحاظ هدف توسعه ای و از لحاظ روش، کیفی از نوع روش مرور سیستماتیک بود. محیط پژوهش شامل کلیه مقالات منتشر شده در طی سال‌های 2023-2012 برای مقالات خارجی و 1401-1390 برای مقالات منتشر شده ایرانی بود و تعداد 35 مقاله پس از طی غربالگری بر اساس عنوان، چکیده و محتوا، انتخاب گردید. یافته ها نشان داد که این عوامل شامل 33 مؤلفه و به 3 دسته کلی تقسیم بندی شده اند؛ 1- عوامل شخصیتی (تأثیر توجه به تفاوت های فردی و علاقة دانش آموزان، عوامل مرتبط با خانواده، عوامل ژنتیکی جغرافیایی، جنسیت)، 2- عوامل آموزشی (مداخلات آموزشی و درمانی، ادراک جو کلاس، حمایت معلم ادراک شده، تأثیر آموزش مبتنی بر واقعیت افزوده، تأثیر آموزش یادگیری مغز محور، نوع ارزشیابی کمی و کیفی، آموزش در سایه، یادگیری مشارکتی، عوامل مرتبط با معلم، سبک تدریس، نگرش معلم)، 3- عوامل شناختی (توجه به کاربرد ریاضیات در زندگی، باورهای تحصیلی ریاضی و سرسختی تحصیلی، خودتنظیمی، انگیزة درونی و خودکارآمدی ریاضی، سواد دیجیتال، روش آموزشی طرح مسئله، حافظه کنشگر و خود پنداشت، باورهای فراشناختی، نظم جویی شناختی هیجان و توانایی حل مسئله، رویکردهای مطالعاتی، حرمت خود، سبک های یادگیری، خودکارآمدی، تاب آوری، درک ضعیف و مهارت های تحلیلی دانش آموزان، مسائل روانشناختی، فرایندهای الکتروفیزیولوژیکی مغزی، حافظه کاری).
The purpose of this research was to identify the factors affecting students' math anxiety. The research method was developmental in terms of purpose and systematic review method in terms of method. The research environment included all articles published during 2012-2023 for foreign articles and 1390-1401 for Iranian published articles, and 35 articles were selected after screening based on title, abstract and content. The findings showed that these factors include 33 components and are divided into 3 general categories; 1-Personality factors (the effect of paying attention to individual differences and students' relationships, family-related factors, geographical genetic factors, gender), 2-Educational factors (educational and therapeutic interventions, classroom atmosphere perception, perceived teacher support, the effect of based education Augmented reality, the effect of brain-based learning, the type of quantitative and qualitative evaluation, shadow training, collaborative learning, factors related to the teacher, teaching style, teacher's attitude), 3-cognitive factors (paying attention to the application of mathematics in life, mathematical academic beliefs and academic tenacity, self-regulation, intrinsic motivation and mathematical self-efficacy, digital literacy, educational method of problem solving, active memory and self-concept, metacognitive beliefs, cognitive regulation of emotion and problem-solving ability, study approaches, self-esteem, learning styles, self-efficacy, Resilience, poor understanding and analytical skills of students, psychological issues, brain electrophysiological processes, working memory).
Aghajani, Saifullah, Khormaee, Farhad, Rajabi, Saeed, and Rostamoqlikhiavi, Zahra. (2012). The relationship of self-esteem and self-efficacy to mathematical anxiety in students. Journal of School Psychology, 1(3), 6-26. [In Persian].
Ahmadi, Saeed, and Ahmadi, Majid. (2011). The relationship between mathematics anxiety and learning styles of students. Journal of Research in Curriculum Planning, 8(31), 89-102. [In Persian].
Alamolhodaei, Seyyed Hassan. (2018). Principles of mathematics education. Mashhad: Nashr Nama Publications. [In Persian].
Alipour Fathkoohi, Mohammad, Behzadi, Mohammad Hassan, Rasouli, Hamid, and Shahvarani Semnani, Ahmad. (2022). Identifying factors affecting students' mathematics learning with meta-synthesis technique and the opinions of mathematics education experts. Scientific Journal of Education and Evaluation, 15(57), 151-175. [In Persian].
Anarinejad, Abbas, Jashnesadeh, Marjan, and Zohoori Mehrizi, Haniyeh. (2022). Reducing anxiety using practical and interactive methods. Quarterly Journal of Education in Basic Sciences, 8(26), 26-35. [In Persian].
Asgharnejad, Najaf. (2021). Investigating the effect of digital literacy on math anxiety of first secondary students in Dehdasht city. Quarterly Journal of Education in Basic Science, 7(25), 75-91. [In Persian].
Balali, Mansour, Sadeghi, Jamal, and Homayouni, Alireza. (2021). The structural relationship between mathematical academic beliefs and mathematical anxiety: mediated by academic hardiness. Journal of Research in Educational Systems, 15(54), 104-114. [In Persian].
Barzegar Bafrooei, Kazem, Kavosian, Javad, Biyabani Aliabadi, Halima, and Khani, Raziye. (2015). The role of cognitive regulation of emotion and problem-solving ability in students' math anxiety. Journal of Cognitive Psychology, 3(3-4), 53-60. [In Persian].
Batiibwe, M. S., Nannyonga, B. K., Taliba, C., Nalule, R. M., & Puglia, C. (2020). Investigating math self-efficacy and math anxiety regarding gender, A-level math entry grade and mathematics achievement. J. Educ. Pract, 11(26), 41-53.
Bozorgpouri, Morvarid. (2015). Predicting math anxiety based on cognitive and metacognitive skills among math and experimental students in Ghom. The second national conference of psychology and educational sciences. 622-627. [In Persian].
Buckley, S., Reid, K., Goos, M., Lipp, O. V., & Thomson, S. (2016). Understanding and addressing mathematics anxiety using perspectives from education, psychology and neuroscience. Australian Journal of Education, 60(2), 157-170.
Daneshamooz, Saeed, Alamolhodaei, Seyyed Hassan, and Radmehr, Farzad. (2011). Investigating individual differences in accuracy, anxiety and math attitude and its effect on students' math performance. The first national conference on cognitive science findings in education, 353-363. [In Persian].
Deleg, A. Zanabazar, A & Ravdan, M. (2023). Relationships Between Mathematics Anxiety, Mathematical Performance, and Teacher-Related Factors. 130–141
Escalera-Chávez, M. E., Moreno-García, E., García-Santillán, A., & Rojas-Kramer, C. A. (2017). Factors that promote anxiety toward math on high school students. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 13(1), 189-199.
Espino, M., Pereda, J., Recon, J., Perculeza, E., & Umali, C. (2017). Mathematics Anxiety and Its Impact on the Course And Career Choice of Grade 11 Students. International Journal of Education, Psychology and Counselling, 2(5), 99-119.
Estonanto, A. J. J., & Dio, R. V. (2019). Factors causing mathematics anxiety of senior high school students in calculus. Asian Journal of Education and e-Learning, 7(01), 37-47.
Fan, X., Hambleton, R. K., & Zhang, M. (2019). Profiles of mathematics anxiety among 15-year-old students: A cross-cultural study using multi-group latent profile analysis. Frontiers in Psychology, 10, 1-9.
Ghadampour, Ezatollah, Heidaryani, Leila, Barzegarbafrooei, Mehdi, Ghaffar Nasiri, Hanis, and Mohammadi Raygani, Mahshid. (2019). The mediating role of pointer memory and mathematical self-concept in relationship between mathematical anxiety and mathematical performance in students, Journal of Psychological Sciences, 18(83), 2211-2203. [In Persian].
Ghahremani, Parvaneh, Monirpour, Nader, and Zargham Hajebi, Majid. (2021). Presenting a model of relationships between classroom perception, self-regulation, students and math anxiety in high school students. Society for the Sociology of Education, 7(2), 320-333. [In Persian].
Ghareghani, Yaghoub and Saif, Diba. (2018). Prediction of math anxiety dimensions based on metacognitive beliefs among gifted high school students. Journal of Training & Learning Researches, 15(1), 1-9. [In Persian].
Gharibi, Hassan, and Baharizar, Kifsan. (2015). The effectiveness of teaching problem solving skills on academic self-regulation and students' math anxiety. Scientific-Research Journal of Education and Evaluation, 8 (32), 61-78. [In Persian].
Ghasempour, Zahra. (2021). The effect of implementing structured and semi-structured activities of mathematical problem posing on performance and reducing students' mathematical anxiety. Research in Mathematics Education, 2(2), 1-14. [In Persian].
Gholamitooranposhti, Marziyeh, and Rahnamazarbijari, Bita. (2022). Meta-analysis of the effectiveness of educational and therapeutic interventions on mathematical anxiety. Scientific quarterly research in school and virtual learning. 10(1), 35-46. [In Persian].
Hajhosseini, Mansoureh, Kousheh, Tayebeh, Gholamali Lavasani, Massoud, and Morseli, Mohammad Hassan. (2016). The effect of cooperative learning on anxiety, attitude and academic progress in mathematics. Applied Psychological Research Quarterly, 7(4), 117-132. [In Persian].
Jalali, Soghra, Pourshafei, Hadi, and Daneshmand, Badrosadat. (2019). The effect of brain-based learning on the anxiety and academic performance of seventh grade female students in mathematics. Journal of School Psychology, 8(4), 41-59. [In Persian].
Kashani, Fahimeh, Sadoughi, Majid and Kiani, Massoud. (2021). The relationship between perceived teacher support and academic performance in mathematics: the mediating role of intrinsic motivation, anxiety and mathematics self-efficacy. Quarterly Journal of New thoughts on Education, 17(3), 147-169.
Kazeleskis, R. (1998). Some dimesions of mathematics anxiety: A factor analysis across instruments. Educational and Psychological Measurement, 58, 623-633.
Lau, N. T., Hawes, Z., Tremblay, P., & Ansari, D. (2022). Disentangling the individual and contextual effects of math anxiety: A global perspective. Proceedings of the National Academy of Sciences, 119(7), 1-11.
Malanchini, M., Rimfeld, K., Wang, Z., Petrill, S. A., Tucker-Drob, E. M., Plomin, R., & Kovas, Y. (2020). Genetic factors underlie the association between anxiety, attitudes and performance in mathematics. Translational psychiatry, 10(1), 12.
Maloney, E. A., & Beilock, S. L. (2012). Math anxiety: Who has it, why it develops, and how to guard against it. Trends in Cognitive Sciences, 16(8), 404- 406.
Mirzaei, Khalil, and Sanaeizavareh, Mahboobeh. (2018). Investigating the effect of quantitative and qualitative evaluation on the level of math anxiety of female high school students in Gharve city in the academic year of 2016-2017. National Conference on New World Achievements in Education, Psychology, Law and Cultural-Social Studies, 1-11. [In Persian].
Mollabahrami, Javad. (2014). Predicting math performance based on math anxiety, procrastination and early maladaptive schemas in theoretical first year students. Master's thesis, Shahid Madani University of Azerbaijan. [In Persian].
Mutlu, Y. (2019). Math Anxiety in Students with and without Math Learning Difficulties. International Electronic Journal of Elementary Education, 11(5), 471-475.
Pour Ghaz, Shirin, Toomaj, Abdoljalal, and Razaghyian Garmroudi, Zahra. (2020). The effect of augmented reality education on math anxiety and academic enthusiasm of students. Quarterly Journal of Education in Basic Sciences, 6(18), 1-15. [In Persian].
Rakhshandeh Abarghouee, Maryam, and Makarizadeh, Fereshteh. (2020). Math anxiety and its relationship with the academic failure of primary school students in Farse province. Journal of Research in Psychology and Education, 4(11), 45-61. [In Persian].
Ramirez, G., Shaw, S. T., & Maloney, E. A. (2018). Math anxiety: Past research, promising interventions, and a new interpretation framework. Educational psychologist, 53(3), 145-164.
Rozgonjuk, D., Kraav, T., Mikkor, K., Orav-Puurand, K., & Täht, K. (2020). Mathematics anxiety among STEM and social sciences students: the roles of mathematics self-efficacy, and deep and surface approach to learning. International Journal of STEM Education, 7(1), 1-11.
Schleepen, T. M., & Van Mier, H. I. (2016). Math anxiety differentially affects boys’ and girls’ arithmetic, reading and fluid intelligence skills in fifth graders. Psychology, 7(14), 1911-1920.
Sevey, B. C. (2012). Mathematics anxiety, working memory, and mathematics performance: Effectiveness of a working memory intervention on reducing mathematics anxiety (Doctoral dissertation, Miami University).
Shakibaei, Zohreh. (2017). Examining the role of shadow training on high school students' math anxiety. Quarterly Educational Management Research, 9(1), 51-62. [In Persian].
Soleymani, Bahareh, and Rakabdar, Ghasem. (2010). The relationship between perfectionism dimensions and basic mathematical skills of students. Quarterly Journal Educational Psychology, 1(3), 7-17. [In Persian].
Soleymani, Bahareh, and Rakabdar, Ghasem. (2013). Investigating the relationship between study approaches and math academic achievement with the mediating role of math anxiety. Quarterly Education and Evaluation, 6(21), 63-77. [In Persian].
Suárez-Pellicioni, M., Núñez-Peña, M. I., & Colomé, À. (2016). Math anxiety: A review of its cognitive consequences, psychophysiological correlates, and brain bases. Cognitive, Affective, & Behavioral Neuroscience, 16, 3-22.
Trigueros, R., Aguilar-Parra, J. M., Mercader, I., Fernández-Campoy, J. M., & Carrión, J. (2020). Set the controls for the heart of the maths. The protective factor of resilience in the face of mathematical anxiety. Mathematics, 8(10), 1-11.
Yarmohammadi Vasel, Mosayeb. (2010). Factors predicting math anxiety and its relationship with math academic failure. Quarterly Educational Psychology, 5(14), 19-38. [In Persian].
Zanabazar, A., Deleg, A., & Ravdan, M. (2023). A study of factors causing math anxiety among undergraduate students. International Journal of Innovative Research and Scientific Studies, 6(3), 578-585.
Zhang, J., Zhao, N., & Kong, Q. P. (2019). The relationship between math anxiety and math performance: A meta-analytic investigation. Frontiers.
|
فصلنامه تعالی تعلیم و تربیت و آموزش دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، دوره3، شماره 3 |
مرور نظام مند عوامل مؤثر بر اضطراب ریاضی دانش آموزان
نساء عزیزی قولانلو1، بهرنگ اسماعیلی شاد2
چکیده
هدف از پژوهش حاضر مرور نظام مند عوامل مؤثر بر اضطراب ریاضی دانش آموزان بود. روش پژوهش از لحاظ هدف توسعه ای و از لحاظ روش، کیفی از نوع روش مرور سیستماتیک بود. محیط پژوهش شامل کلیه مقالات منتشر شده در طی سال‌های 2023-2012 برای مقالات خارجی و 1401-1390 برای مقالات منتشر شده ایرانی بود و تعداد 35 مقاله پس از طی غربالگری بر اساس عنوان، چکیده و محتوا، انتخاب گردید. یافته ها نشان داد که این عوامل شامل 33 مؤلفه و به 3 دسته کلی تقسیم بندی شده اند؛ 1- عوامل شخصیتی (تأثیر توجه به تفاوت
های فردی و علاقة دانش آموزان، عوامل مرتبط با خانواده، عوامل ژنتیکی جغرافیایی، جنسیت)، 2- عوامل آموزشی (مداخلات آموزشی و درمانی، ادراک جو کلاس، حمایت معلم ادراک شده، تأثیر آموزش مبتنی بر واقعیت افزوده، تأثیر آموزش یادگیری مغز محور، نوع ارزشیابی کمی و کیفی، آموزش در سایه، یادگیری مشارکتی، عوامل مرتبط با معلم، سبک تدریس، نگرش معلم)، 3- عوامل شناختی (توجه به کاربرد ریاضیات در زندگی، باورهای تحصیلی ریاضی و سرسختی تحصیلی، خودتنظیمی، انگیزة درونی و خودکارآمدی ریاضی، سواد دیجیتال، روش آموزشی طرح مسئله، حافظه کنشگر و خود پنداشت، باورهای فراشناختی، نظم جویی شناختی هیجان و توانایی حل مسئله، رویکردهای مطالعاتی، حرمت خود، سبک های یادگیری، خودکارآمدی، تاب آوری، درک ضعیف و مهارت های تحلیلی دانش آموزان، مسائل روانشناختی، فرایندهای الکتروفیزیولوژیکی مغزی، حافظه کاری).
کلمات کلیدی: اضطراب ریاضی، دانش آموزان، مرور نظام مند.
مقدمه
اهمیت ریاضیات در زندگی روزمره و حرفه ای با کمک توسعة فن آوری روز به روز افزایش یافته است. سطح دانش و مهارت های ریاضی به طور مستقیم بر استانداردهای کیفیت زندگی فردی و اجتماعی ما تأثیر می گذارد (ماتلو3، 2019: 471). در آغاز هزارة سوم، كاركردن با رايانه ها و شبكة جهاني اينترنت، گـسترش بانكـداري الكترونيكـي، آشنايي با سرمايه گذاري در بورس و تصميمات اقتصادي به سرعت در حـال تبـديل شـدن بـه قـسمتي از زندگي روزانة انسانها مي شود. در اين راستا، آشنايي با مفاهيم پاية رياضي و مهارتهاي عـددي، نيـازي است كه كليد موفقيت در دنياي پيچيدة عصر جديد مي باشد (سلیمانی و رکابدار، 1389: 8). ریاضیات به عنوان پایه و اساس دانش در نظر گرفته می شود که نقش آن در علوم، حیاتی است. مطالعات نشان می دهد که ریاضیات به عنوان یک موضوع بر تمام جنبه های زندگی انسان در سطوح مختلف تأثیر می گذارد. شورای ملی معلمان ریاضی آمریکا و کانادا4 بر ارزش گذاری ریاضی و اهمیت دادن به ریاضیات در جریان زندگی و در پرورش ذهن و اندیشه تأکید کرده است. تمام دانش آموزان باید بتوانند ارتباطات ریاضی وار برقرار کرده و ریاضی وار استدلال کنند و نسبت به ریاضی قدردانی داشته باشند تا به دانش آموزانی تبدیل شوند که به قابلیت ها و توانایی های خود در انجام ریاضی اعتماد پیدا کرده و در نهایت، توانایی حل مسأله های ریاضی را پیدا کنند (علی پور فتحکوهی و همکاران، 1401: 153). بر این اساس، مطالعة عوامل مؤثر در يادگيري درس رياضي در دهه هاي اخيـر مـورد توجـة بـسياري از صـاحب نظـران و متخصصان فن تعليم و تربيت قرار گرفته اسـت. نتـايج تحقيقـات گونـاگون نـشان مـي دهـد كـه درك يادگيري رياضي، نه تنها به ساختارهاي شـناختي، بلكـه بـه عوامـل انگيزشـي و عـاطفي نظيـر باورهـا، نگرشها و اضطراب ها نيز مربوط است. بسياري از دانش آموزان هنگام تحليل هاي رياضي يا هنگام ورود به كلاس رياضي، كمي اضطراب دارند (سلیمانی و رکابدار، 1392: 64). اضطراب ریاضی5 یک پدیدة گسترده است؛ نتایج یک تحقیق گسترده دربارة افراد 15 ساله نشان داد که 30 درصد دانش آموزان در کشورهای مختلف عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی6 هنگام حل مسائل ریاضیات احساس اضطراب یا ناتوانی می کنند (سوارز پولیسینی7 و همکاران، 2016: 5).
مالونی8 و همکاران (2012) اظهار داشتند: اگر چه ریاضیات به عنوان یک پیشگام ضروری برای موفقیت در جامعة مدرن تلقی می شود، اما اغلب به عنوان یکی از دشوارترین دروس در مدرسه در نظر گرفته می شود. بسیاری از یادگیرندگان هنوز با ترس واقعی از ریاضیات دست و پنجه نرم می کنند و هنگام درگیرشدن در تکالیف ریاضی احساس اضطراب می کنند (باتییبو9، 2020: 41). از آنجا که اضطراب ریاضی از جمله ویژگی های فردی تأثیرگذار در امر یادگیری می باشد، این امر ایجاب می کند که این مؤلفة فردی مذکور در آموزش و یادگیری ریاضی مورد توجه قرار گیرد. باید بیان داشت که اضطراب و فشار روانی جایگاه ویژه ای در آموزش و یادگیری ریاضی در مدرسه و حتی دانشگاه، به خود اختصاص داده است (علم الهدی، 2011؛ به نقل از شکیبایی، 1396: 52). بسیاری از دانش آموزان هنگام تحلیل های ریاضی یا هنگام ورود به کلاس ریاضی کمی اضطراب دارند. نگرش منفی نسبت به ریاضی و اضطراب ریاضی اغلب با نگرانی و اشتغالات ذهنی به افکار نامربوط تنش روانی، نا آرامی، دلهره و واکنش های نامطلوب فیزیولوژیکی همراه است که در نهایت جریان تفکر فرد را با اختلال روبرو می سازد بر همین اساس می توان به تأثیر برجستة اضطراب ریاضی، چند بعدی بودن و پیامدهای منفی آن در حوزه هایی همچون پیشرفت در ریاضی، عملکرد در ریاضی و کارآمدی در ریاضی اشاره کرد (آرم10، 2010؛ به نقل از شکیبایی، 1396: 53).
اضطراب ریاضی برای اولین بار در سال 1975 توسط درگر و آیکن11 به عنوان یک اصطلاح جدید برای توصیف دشواری نگرش دانش آموزان در رابطه با ریاضیات معرفی شد (برزگر بفرویی و همکاران، 1394: 54). اضطراب رياضي به ترس از اعداد گفته مي شود. اين نوع ترس يك وضعيت رواني شايع است كه بارها از سوي روان شناسان مورد مطالعه قرار گرفته تا علل و پيامدهاي آن مشخص شود. به زبان ساده، وقتي سعي مي كنيد يك محاسبه را در حضور ديگران انجام دهيد، ناگهان همه اعمال رياضي از ذهنتان پاك مي شود؛ انگار هرچه بيشتر تمركز مي كنيد، كمتر يادتان مي آيد. اما در بسياري از موارد، اگر همان محاسبه را در خلوت انجام دهيد، احتمال خطا به مراتب پايين تر است (رخشنده ابرقویی و مکاری زاده، 1399: 46).
برخی از پژوهشگران بر ماهیت چند بعدی سازۀ اضطراب ریاضی تأکید ورزیده اند؛ برای مثال، کازلسکیس12 (1998) با روش تحلیل عاملی13 نشان داد که اضطراب ریاضی مشتمل بر 6 عامل اضطراب عدد، اضطراب درس ریاضی، اضطراب امتحان ریاضی، احساس منفی دربارۀ ریاضی، احساس مثبت دربارۀ ریاضی و نگرانی است. کازلسکیس (1998) معتقد است که اگر چه بین این ابعاد هم بستگی مستحکمی برقرار است، هر یک از آنها جنبه ای متفاوت از سازۀ اضطراب ریاضی را مورد سنجش قرار می دهند. همچنین لازم به ذکر است که عواملی چون: 1-طبیعت دانش ریاضی 2-امکان تحقق یادگیری غیرمعنادار برای فراگیران 3-نگرش های غیر علمی و تعلیم و تربیت در ریاضیات و اعمال فشارهای ناسازگار با ظرفیت های عقلانی فراگیران 4-عدم توجه به تفاوت های فردی و سبک های یادگیری آنها و مشارکت های مؤثر در کار 5-چگونگی و نوع اقتدار علمی و اخلاقی و شخصیتی معلمان در ایجاد روابط متعادل و عدم اعتماد متقابل در کلاس درس ریاضی 6-هراس های ناشی از عدم توفیق در امتحان و انتظارهای نابجای والدین از فرزندان، سبب بروز پدیدة اضطراب ریاضی را در افراد فراهم می آورند و احساس رضایت از فعالیت های ریاضی را به ناخرسندی و نفرت مبدل می کنند (علم الهدائی، 1388؛ به نقل از دانش آموز و همکاران، 1390: 355).
نتایج تحقیقات زیادی تأثیر منفی اضطراب ریاضی بر عملکرد درس ریاضی را نشان داده اند که از جملۀ آن تحقیقات می توان به پژوهش هایی چون (علم الهدایی، 1379، رضویه و همکاران، 1384، یارمحمدی واصل، 1389، غلامعلی لواسانی، حجازی و خندان، 1390، مباشر، 1390، مک مولان14 و همکاران، 2012؛ به نقل از ملا بهرامی، 1393: 8)، (فنما و شرمن15، 1979، ریچارد سون و ولفوک16، 1980، توبیاس17، 1985، همبری18، 1990، بسانت19، 1995، کازلسکیس، 1998، گری و کاترینا20، 2003، ما و جیانگ مینگ21، 2004؛ به نقل از یار محمدی واصل، 1389: 21) اشاره کرد. اضطراب ریاضی به طور مداوم با سطوح پایین تر از درگیری و انگیزه و عملکرد ضعیف تر در ریاضیات مرتبط بوده است (مالانچینی22و همکاران، 2020: 2). وقتی اضطراب کنترل می شود، مشاهده می شود که عملکرد ریاضی دانش آموزان به طور قابل توجهی افزایش می یابد. از این رو، شناسایی زود هنگام و درمان اضطراب ریاضی از اهمیت برخوردار است. در غیر این صورت، اضطراب های اولیه می تواند تأثیر گلوله برفی داشته باشد و در نهایت دانش آموزان را به اجتناب از دوره های ریاضیات و گزینه های شغلی برای رشته های ریاضی سوق دهد (ماتلو، 2019: 472). آنچه كه از بررسي اين مطالعات به دست مي آيد اين است كه هرچند تحقيقات متعدد مي باشد، اما به همان ميزان نيز نتايج متعدد و گاه متناقضي به دست آمده است كه نياز به شفاف سازي دارد. در اين راستا پژوهش حاضر، با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر اضطراب ریاضی دانش آموزان به روش کیفی و از نوع مرورنظام مند که تا کنون در ایران تدوین نگردیده است، انجام گرفته است. با عنایت به موارد فوق الذکر، سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که چه عواملی بر اضطراب ریاضی دانش آموزان مؤثر است؟
اناری نژاد و همکاران (1401)، در پژوهشی با عنوان «کاهش اضطراب ریاضی با استفاده از روش های کاربردی و تعاملی» به این نتایج دست یافتند که توجه به تفاوت های فردی و علاقه دانش آموزان و نیز توجه به کاربرد ریاضیات در زندگی، بر کاهش اضطراب دانش آموزان در درس ریاضی مؤثر است. غلامی توران پشتی و همکاران (1401)، در پژوهشی با عنوان «فرا تحلیل اثربخشی مداخلات آموزشی و درمانی بر اضطراب ریاضی» به این نتایج دست یافتند که مداخلات آموزشی و درمانی بر اساس مدل کوهن اثربخشی بالایی بر اضطراب ریاضی داشته و استفاده از مداخلات درمانی برای اضطراب ریاضی مؤثرتر است، و با استفاده از یک مدل رگرسیونی جهت تأثیر متغیر تعدیل گر جنسیت بر اضطراب ریاضی به این نتیجه رسیدند که نقش تعدیل کنندگی جنسیت ضعیف است.
بلالی و همکاران (1400)، در پژوهشی با عنوان «رابطه ساختاری باورهای تحصیلی با اضطراب ریاضی: نقش میانجی سرسختی تحصیلی» به این نتایج دست یافتند که باورهای تحصیلی ریاضی و سرسختی تحصیلی بر اضطراب ریاضی اثر مستقیم معناداری دارند. همچنین اثر غیر مستقیم باورهای تحصیلی ریاضی بر اضطراب ریاضی با میانجی گری سرسختی تحصیلی نیز معنا دارد؛ بنابراین یافته های پژوهش نشانگر اهمیت عوامل شناختی در تبیین اضطراب ریاضی است.
قهرمانی و همکاران (1400)، در پژوهشی با عنوان «ارائه مدل روابط بین ادراک جو کلاس، خود تنظیمی، دانش آموزشی و اضطراب ریاضی در دانش آموزان مقطع متوسطه» به این نتایج دست یافتند که ادراک جو کلاس بر خود تنظیمی تأثیر مثبت و معنادار دارد، دانش آموزشی بر خود تنظیمی تأثیر مثبت و معنادار دارد، ادراک جو کلاس بر اضطراب ریاضی تأثیر مثبت و معنادار دارد، دانش آموزشی بر اضطراب ریاضی تأثیر مثبت و معنادار دارد. کاشانی و همکاران (1400)، در پژوهشی با عنوان «رابطه حمایت معلم ادارک شده و عملکرد تحصیلی درس ریاضی: نقش میانجی گر انگیزه درونی، اضطراب و خودکارآمدی ریاضی» به این نتایج دست یافتند که توجه به انواع حمایت های معلم و طراحی و اجرای مداخله های آموزشی در جهت افزایش رفتارهای حمایتی معلمان می تواند از طریق افزایش خودکارآمدی و انگیزش ریاضی و کاهش اضطراب ریاضی دانش آموزان به بهبود عملکرد ریاضی آنان کمک نماید. اصغر نژاد (1400)، در پژوهشی با عنوان «بررسی تأثیر سواد دیجیتال بر اضطراب ریاضی دانش آموزان متوسطه اول شهر دهدشت» به این نتایج دست یافت که 56 درصد از کل تغییرات متغیر اضطراب ریاضی، به متغیر سواد دیجیتال وابسته است. بنابراین سواد دیجیتالی، بر اضطراب ریاضی دانش آموزان، تأثیر منفی و معنادار دارد و برای کاهش اضطراب ریاضی دانش آموزان، گسترش سواد و مهارت های دیجیتالی لازم در مورد درس ریاضی ضروری است.
قاسم پور (1400)، در پژوهشی با عنوان «تأثیر پیاده سازی فعالیت های ساختار یافته و نیمه ساختار یافته طرح مسئله ریاضی بر عملکرد و کاهش اضطراب ریاضی دانش آموزان» به این نتیجه دست یافت که اجرای روش آموزشی طرح مسئله، یادگیری ریاضی دانش آموزان را بهبود می بخشد و اضطراب امتحان آنها را کاهش می دهد. پورقاز و همکاران (1399)، در پژوهشی با عنوان «تأثیرآموزش مبتنی بر واقعیت افزوده بر اضطراب ریاضی و اشتیاق تحصیلی دانش آموزان» به این نتایج دست یافتند که آموزش مبتنی بر واقعیت افزوده بر اضطراب ریاضی و اشتیاق تحصیلی دانش آموزان تأثیر معناداری داشته و سبب کاهش اضطراب ریاضی و افزایش اشتیاق تحصیلی دانش آموزان می گردد.
قدم پور و همکاران (1398)، در پژوهشی با عنوان «نقش میانجی گر حافظة کنشگر و خود پنداشت ریاضی در رابطة اضطراب ریاضی و عملکرد ریاضی دانش آموزان» به این نتایج دست یافتند که اضطراب ریاضی، عملکرد ریاضی دانش آموزان را به صورت منفی پیش بینی می کند و اضطراب ریاضی بر عملکرد ریاضی با نقش میانجی گر حافظة کنشگر و خودپنداشت ریاضی اثر مستقیم و معنادار دارد. بنابراین حافظة کنشگر و خودپنداشت می توانند اضطراب ریاضی و عملکرد دانش آموزان را تحت تأثیر قرار دهند. جلالی و همکاران (1398)، در پژوهشی با عنوان «تأثیر آموزش یادگیری مغز محور بر اضطراب و عملکرد تحصیلی درس ریاضی دانش آموزان دختر پایة هفتم» به این نتایج دست یافتند که آموزش یادگیری مغز محور می تواند به عنوان یک روش مداخله ای در بهبود عملکرد تحصیلی درس ریاضی در دانش آموزان مورد استفاده قرار گیرد.
میرزایی و ثنائی زواره (1397)، در پژوهشی با عنوان «بررسی اثر نوع ارزشیابی کمی و کیفی بر میزان اضطراب ریاضی دانش آموزان دختر مقطع متوسطه شهرستان قروه در سال تحصیلی 97– 1396» به این نتایج دست یافتند که ارزشیابی کیفی در مقایسه با ارزشیابی کمی توانسته است به طور معناداری نمرة اضطراب ریاضی را در دانش آموزان دختر کاهش دهد. بنابراین می توان به معلمان ریاضی پیشنهاد کرد که به منظور کاهش اضطراب ریاضی دانش آموزان دبیرستان در روند ارزشیابی کلاس و امتحان به جای ارزشیابی کمی از ارزشیابی کیفی استفاده کنند. قرقانی و سیف (1397)، در پژوهشی با عنوان «پیش بینی ابعاد اضطراب ریاضی بر مبنای باورهای فراشناختی در میان دانش آموزان تیز هوش دبیرستانی» به این نتایج دست یافتند که بین ابعاد باورهای فراشناختی و ابعاد اضطراب ریاضی، همبستگی معنادار وجود دارد و باورهای منفی دربارة کنترل ناپذیری افکار و خطر، می تواند ابعاد اضطراب درس ریاضی، اضطراب امتحان ریاضی و نگرانی دربارة عملکرد ریاضی را تبیین نماید، همچنین اطمینان شناختی اضطراب درس ریاضی و خودآگاهی شناختی، بعد احساس منفی دربارة ریاضی را تبیین می کند. قوی ترین پیش بینی کنندة ابعاد اضطراب ریاضی در میان دانش آموزان تیزهوش، بعد باورهای منفی دربارة کنترل ناپذیری افکار و خطر بود. پژوهش نشان داد؛ با افزایش باورهای فراشناختی منفی، اضطراب ریاضی نیز افزایش می یابد. شکیبایی (1396)، در پژوهشی با عنوان «واکاوی نقش آموزش های در سایه بر اضطراب ریاضی دانش آموزان دبیرستانی» به این نتیجه دست یافت که آموزش در سایه می تواند بر کاهش اضطراب ریاضی دانش آموزان مؤثر باشد.
حاج حسینی و همکاران (1395)، در پژوهشی با عنوان «اثر یادگیری مشارکتی بر اضطراب، نگرش و پیشرفت تحصیلی در ریاضی» به این نتایج دست یافتند که تفاوت معنی داری میان دو گروه آزمایشی و گواه در هر سه متغیر اضطراب ریاضی، نگرش نسبت به ریاضی و پیشرفت تحصیلی وجود دارد، به طوری که گروه آزمایشی اضطراب ریاضی کمتر، نگرش بهتری نسبت به ریاضی و پیشرفت تحصیلی بیشتری داشتند. بزرگ پوری (1394)، در پژوهشی با عنوان «پیش بینی اضطراب ریاضی بر اساس مهارت های شناختی و فراشناختی در بین دانش آموزان ریاضی و تجربی شهر قم» به این نتایج دست یافت که راهبردهای فراشناختی قادر به پیش بینی 49 درصد از تغییرات اضطراب ریاضی و نیز مهارت های شناختی قادر به پیش بینی 16 درصد از تغییرات اضطراب ریاضی بودند.
برزگر بفرویی و همکاران (1394)، در پژوهشی با عنوان «نقش نظم جویی شناختی هیجان و توانایی حل مسئله در اضطراب ریاضی دانش آموزان» به این نتایج دست یافتند که توانایی حل مسئله و راهبرد منفی نظم جویی شناختی هیجان، جمعاً 18 درصد از واریانس اضطراب ریاضی را تبیین می کند و به ترتیب در جهت منفی و مثبت قدرت پیش بینی اضطراب ریاضی را دارند. سلیمانی و رکابدار (1392)، در پژوهشی با عنوان «بررسی ارتباط بین رویکردهای مطالعاتی و پیشرفت تحصیلی ریاضی با نقش واسطه اضطراب ریاضی» به این نتایج دست یافتند که آزمون همبستگی بین متغیرهای پژوهش با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون رابطة معنی داری بین خرده مقیاس های رویکرد مطالعه عمقی، راهبردی و سطحی با پیشرفت ریاضی نشان نداد، اما بین اضطراب ریاضی و پیشرفت ریاضی رابطة معنی دار مشاهده شد. همچنین بین خرده مقیاس های رویکردهای مطالعه عمقی، راهبردی و سطحی با اضطراب ریاضی رابطة معنی دار بدست آمد. استفاده از مدل بندی معادلات ساختاری برای مشخص نمودن رابطة رویکردهای مطالعه با پیشرفت ریاضی در حضور متغیر اضطراب ریاضی نشان دهندة این است که رویکرد مطالعه سطحی در حضور اضطراب ریاضی با پیشرفت ریاضی اثر غیر مستقیم معکوس معنی دار دارد. نتایج این مطالعه نشان می دهد که دانشجویان با رویکرد مطالعه سطحی حتی در امتحانات غیر عمقی عملکرد ریاضی ضعیف تری را نشان می دهند. آقاجانی و همکاران (1391)، در پژوهشی با عنوان «ارتباط حرمت خود و خودکارآمدی با اضطراب ریاضی دانش آموزان» به این نتایج دست یافتند که مؤلفه های حرمت خود وخودکارآمدی با اضطراب ریاضی دانش آموزان همبستگی معنی داری دارند. تحلیل رگرسیون چند متغیری نشان داد که متغیرهای حرمت خود، خودکارآمدی تحصیلی و خودکارآمدی هیجانی به ترتیب قوی ترین پیش بینی کننده اضطراب ریاضی در دانش آموزان است. احمدی و احمدی (1390)، در پژوهشی با عنوان «رابطه میان اضطراب ریاضی و سبک های یادگیری دانش آموزان» به این نتایج دست یافتند که میان اضطراب ریاضی و شیوة یادگیری تجربه عینی رابطة مثبت و معنادار و بین اضطراب ریاضی و مفهوم سازی انتزاعی رابطة منفی و معناداری وجود دارد. با توجه به جنسیت، میان اضطراب ریاضی و سبک های یادگیری رابطة معناداری وجود ندارد. همچنین نتایج در بررسی رابطة بین اضطراب ریاضی دانش آموزان و سبک های یادگیری آنها با توجه به پایة تحصیلی، نشان می دهد که میان اضطراب ریاضی و شیوة یادگیری مفهوم سازی انتزاعی رابطة منفی و معناداری موجود است که این رابطه، برای دانش آموزان پایة سوم، از نظر آماری معنادار بود. دانش آموز و همکاران (1390)، در پژوهشی با عنوان «بررسی تفاوت های فردی در زمینه دقت، اضطراب و نگرش ریاضی و تأثیر عملکرد ریاضی فراگیران» به این نتایج دست یافتند که عملکرد ریاضی دانش آموزان وابسته به سطح اضطراب، دقت و نگرش ریاضی آنها می باشد. نتایج این پژوهش، یافته های پژوهش های قبلی (فراگیران با اضطراب ریاضی بالا، عملکرد ریاضی ضعیف تری در مقایسه با افراد با اضطراب ریاضی پایین از خود نشان داده اند. همچنین دانش آموزان با دقت و نگرش ریاضی بالا در مقایسه با افراد با دقت و نگرش ریاضی پایین به طور معناداری عملکرد ریاضی بهتری از خود نشان داده اند) در زمینة آموزش ریاضی را تأیید می کند.
دلگ23 و همکاران (2023)، در پژوهشی با عنوان «رابطة بین اضطراب ریاضی، عملکرد ریاضی و عوامل مرتبط با معلم» به این نتایج دست یافتند که عوامل مرتبط با معلم باعث افزایش اضطراب ریاضی دانش آموزان می شود و این عوامل همبستگی خطی منفی را نشان می دهند. علاوه بر این، نتایج نشان داد که اضطراب ریاضی به عملکرد ریاضی دانش آموزان آسیب می زند.
زانابازار24 و همکاران (2023)، در پژوهشی با عنوان «بررسی عوامل ایجاد کننده اضطراب ریاضی در بین دانشجویان مقطع کارشناسی» به این نتایج دست یافتند که عوامل مرتبط با معلم، با اضطراب ریاضی همبستگی منفی قوی دارند، در حالی که عوامل مرتبط با خانواده، و عوامل مرتبط با دانش آموزان، همبستگی ضعیف تری دارند.
لاو25 و همکاران (2022)، در پژوهشی با عنوان «تفکیک اثرات فردی و زمینه ای اضطراب ریاضی: یک دیدگاه جهانی» به این نتایج دست یافتند که اضطراب ریاضی فردی با پیشرفت ریاضی در سراسر جهان ارتباط منفی دارد. مهم تر از همه، آنها یک اثر زمینه ای اضطراب ریاضی را کشف کردند که در آن، سطح اضطراب ریاضی در گروه همسالان تحصیلی، پیشرفت ریاضی را بالاتر و فراتر از آن چیزی که می توان با اضطراب ریاضی فرد پیش بینی کرد، پیش بینی می کند. علاوه بر این، تنوع بین کشورها در این اثر زمینه ای قابل توجه بود. فقط نیمی از اثر زمینه ای کشورهای مورد بررسی از نظر آماری معنی دار بود.
رزگونجوک26 و همکاران (2020)، در پژوهشی با عنوان « اضطراب ریاضی در دانش آموزان STEM27 و علوم اجتماعی: نقش خودکارآمدی ریاضیات و رویکرد عمیق و سطحی به یادگیری» به این نتایج دست یافتند که اضطراب ریاضی با خودکارآمدی ریاضیات همبستگی منفی بسیار بالایی دارد. در حالی که اضطراب ریاضی با رویکرد سطحی به یادگیری در نمونه دانش آموزان همبستگی مثبت داشت. باتییبو28 و همکاران (2020)، در پژوهشی با عنوان «بررسی خودکارآمدی ریاضی و اضطراب ریاضی در رابطه با جنسیت، نمره ورودی سطح A و پیشرفت ریاضی» به این نتایج دست یافتند که آمار توصیفی حاکی از سطح بالای خودکارآمدی ریاضی و سطح پایین اضطراب ریاضی در بین دانش آموزان بود. همچنین تحلیل رگرسیون نشان داد که خودکارآمدی ریاضی 60 درصد از اضطراب ریاضی را در بین دانش آموزان سطح A توضیح می دهد.
تریگروس29 و همکاران (2020)، در پژوهشی با عنوان «تنظیم کنترل کننده ها برای قلب ریاضیات. عامل محافظ تاب آوری در برابر اضطراب ریاضی» به این نتایج دست یافتند که همبستگی منفی بین تاب آوری و اضطراب وجود دارد، به نوبة خود، تاب آوری با انگیزه و استراتژی های فراشناخت رابطة مثبت داشت، در حالی که اضطراب با انگیزه و استراتژی های فراشناخت رابطة منفی و انگیزه با استراتژیهاي فراشناختی و عملکرد تحصیلی رابطه مثبت داشت. استونانتو و دیو30 (2019)، در پژوهشی با عنوان «عوامل ایجاد کننده اضطراب ریاضی دانش آموزان سال آخر دبیرستان در حساب دیفرانسیل و انتگرال» به این نتایج دست یافتند که تقریباً همه شرکت کنندگان دارای سطح اضطراب ریاضی بالا یا متوسط هستند. همچنین مفاهیم انتزاعی ریاضی حساب دیفرانسیل و انتگرال، سبک تدریس و نگرش معلم و درک ضعیف و مهارت های تحلیلی دانش آموزان از عوامل اصلی ایجاد اضطراب ریاضی در بین شرکت کنندگان بوده است. ژانگ31 و همکاران (2019)، در پژوهشی با عنوان «رابطه بین اضطراب ریاضی و عملکرد ریاضی: یک تحقیق فراتحلیلی» به این نتایج دست یافتند که یک پیوند منفی قوی بین اضطراب ریاضی و عملکرد ریاضی وجود دارد. همچنین در مورد تجزیه و تحلیل متغیرهای تعدیل کننده، این پیوند منفی در مطالعاتی که دانشجویان آسیایی را درگیر کرده بودند، قوی تربود، اما در مطالعاتی که دانشجویان اروپایی را درگیر کردند، این پیوند ضعیف ترین بود. فان32 و همکاران (2019)، در پژوهشی با عنوان «نمایه های اضطراب ریاضی در بین دانش آموزان 15 ساله: یک مطالعه میان فرهنگی با استفاده از تجزیه و تحلیل نمایه پنهان چند گروهی» به این نتایج دست یافتند که: الف- سه نمایة اضطراب ریاضی در هر سه نمونه ملی یافت شد. ب- درصد دانش آموزان طبقه بندی شده در هر یک از سه نمایة اضطراب ریاضی در سراسر کشور متفاوت بود. رامیرز33 و همکاران (2018)، در پژوهشی با عنوان «اضطراب ریاضی: تحقیقات گذشته، مداخلات امیدوارکننده و یک چارچوب تفسیری جدید» به مرور تحقیقات گذشته در مورد ارتباط بین اضطراب ریاضی و پیشرفت ریاضی، عواملی که می توانند باعث اضطراب ریاضی شوند، ویژگی های دانش آموزانی که می توانند حساسیت آنها را نسبت به اضطراب ریاضی افزایش دهند و تلاش هایی که مربیان می توانند برای درمان اضطراب ریاضی انجام دهند پرداختند.
چاوز34 و همکاران (2017)، در پژوهشی با عنوان «عواملی که باعث افزایش اضطراب ریاضی در دانش آموزان دبیرستانی می شود» به این نتیجه رسیدند که اضطراب ریاضی در زنان بیشتر از مردان می باشد. باکلی35 و همکاران (2016)، در پژوهشی با عنوان «درک و پرداختن به اضطراب ریاضی با استفاده از دیدگاه های آموزش، روانشناسی و عصب شناسی» نشان دادند که ادغام دیدگاه های آموزش، روانشناسی و علوم اعصاب به درک بیشتر اضطراب ریاضی در اشکال حالت و ویژگی آن کمک می کند. تحقیقات روانشناسی شناختی و علوم اعصاب تأثیر اضطراب ریاضیات را بر عملکرد نشان می دهد و تحقیقات روانشناسی و آموزش شناختی، اجتماعی و بالینی را می توان برای مفهوم سازی منشأ اضطراب و تأثیر آن بر رفتار اجتنابی مورد استفاده قرار داد. شلیپن و ون میر36 (2016)، در پژوهشی با عنوان «تأثیرات متفاوت اضطراب ریاضی بر مهارت های ریاضی، خواندن و هوش سیال پسران و دختران کلاس پنجم» به مطالعه پرداختند. نتایج حاکی از تفاوت های جنسیتی قابل توجهی در رابطه بین اضطرا ب ریاضی و توانایی های شناختی بود که نشان داد تنها در دختران اضطراب ریاضی با هوش ریاضی، خواندن و هوش سیال، همبستگی منفی داشت. و در پسران همبستگی معناداری بین اضطرا ب ریاضی و سه توانایی شناختی یافت نشد. سوارز پلیسیونی37 و همکاران (2016)، پژوهشی با عنوان «اضطرا ب ریاضی: مروری بر پیامدها ی شناختی، همبستگی ها ی روانی فیزیولوژیکی وپایه های مغزی آن» یک نمای کامل و به روز از مطالعات اولیه در مورد تأثیر اضطراب ریاضی بر شناخت عددی تا آخرین مورد تحقیقاتی در همبستگی های الکترو فیزیولوژیکی و پایه های مغزی آن از منظر علوم اعصاب شناختی ارائه دادند و در انتهای این مرور عوامل و مکانیسم هایی را توصیف می کنند که ادعا شده است نقشی در منشأ یا حفظ اضطراب ریاضی ایفا می کنند. سیوی38 (2012)، در پژوهشی با عنوان «اضطراب ریاضی، حافظه کاری، و عملکرد ریاضی: اثر بخشی یک مداخله حافظه کاری بر کاهش اضطراب ریاضی» به این نتایج دست یافت که بین حافظه کاری و عملکرد ریاضی همبستگی معناداری وجود دارد. پس از اتمام مداخله حافظه کاری، افزایش قابل توجهی در عملکرد حافظه فعال و ریاضیات مشاهده شد. هیچ کاهش قابل توجهی در اضطراب ریاضی یافت نشد. این نتایج نشان می دهد که حافظه کاری قوی تر با عملکرد ریاضی بالاتر مرتبط است.
جدول 1- کدگذاری مقالات منتخب
کُد مقاله | عنوان | نویسنده (پژوهشگر) |
1 | کاهش اضطراب ریاضی با استفاده از روش های کاربردی و تعاملی | اناری نژاد و همکاران (1401) |
2 | فرا تحلیل اثربخشی مداخلات آموزشی و درمانی بر اضطراب ریاضی | غلامی توران پشتی و همکاران (1401) |
3 | رابطه ساختاری باورهای تحصیلی با اضطراب ریاضی: نقش میانجی سرسختی تحصیلی | بلالی و همکاران (1400) |
4 | ارائه مدل روابط بین ادراک جو کلاس، خود تنظیمی، دانش آموزشی و اضطراب ریاضی در دانش آموزان مقطع متوسطه | قهرمانی و همکاران (1400) |
5 | رابطه حمایت معلم ادارک شده و عملکرد تحصیلی درس ریاضی : نقش میانجی گر انگیزه درونی، اضطراب و خودکارآمدی ریاضی | کاشانی و همکاران (1400) |
6 | بررسی تأثیر سواد دیجیتال بر اضطراب ریاضی دانش آموزان متوسطه اول شهر دهدشت | اصغر نژاد (1400) |
7 | تأثیر پیاده سازی فعالیت های ساختار یافته و نیمه ساختار یافته طرح مسئله ریاضی بر عملکرد و کاهش اضطراب ریاضی دانش آموزان | قاسم پور (1400) |
8 | تأثیرآموزش مبتنی بر واقعیت افزوده بر اضطراب ریاضی و اشتیاق تحصیلی دانش آموزان | پورقاز و همکاران (1399) |
9 | نقش میانجی گر حافظة کنشگر و خود پنداشت ریاضی در رابطة اضطراب ریاضی و عملکرد ریاضی دانش آموزان | قدم پور و همکاران (1398) |
10 | تأثیر آموزش یادگیری مغز محور بر اضطراب و عملکرد تحصیلی درس ریاضی دانش آموزان دختر پایة هفتم | جلالی و همکاران (1398) |
11 | بررسی اثر نوع ارزشیابی کمی و کیفی بر میزان اضطراب ریاضی دانش آموزان دختر مقطع متوسطه شهرستان قروه در سال تحصیلی97 – 1396 | میرزایی و ثنائی زواره (1397) |
12 | پیش بینی ابعاد اضطراب ریاضی بر مبنای باورهای فراشناختی در میان دانش آموزان تیز هوش دبیرستانی | قرقانی و سیف (1397) |
13 | واکاوی نقش آموزش های در سایه بر اضطراب ریاضی دانش آموزان دبیرستانی | شکیبایی (1396) |
14 | اثر یادگیری مشارکتی بر اضطراب، نگرش و پیشرفت تحصیلی در ریاضی | حاج حسینی و همکاران (1395) |
15 | پیش بینی اضطراب ریاضی بر اساس مهارت های شناختی و فراشناختی در بین دانش آموزان ریاضی و تجربی شهر قم | بزرگ پوری (1394) |
16 | نقش نظم جویی شناختی هیجان و توانایی حل مسئله در اضطراب ریاضی دانش آموزان | برزگر بفرویی و همکاران (1394) |
17 | بررسی ارتباط بین رویکردهای مطالعاتی و پیشرفت تحصیلی ریاضی با نقش واسطه اضطراب ریاضی | سلیمانی و رکابدار (1392) |
18 | ارتباط حرمت خود و خودکارآمدی با اضطراب ریاضی دانش آموزان | آقاجانی و همکاران (1391) |
19 | رابطه میان اضطراب ریاضی و سبک های یادگیری دانش آموزان | احمدی و احمدی (1390) |
20 | بررسی تفاوت های فردی در زمینه دقت، اضطراب و نگرش ریاضی و تأثیر عملکرد ریاضی فراگیران | دانش آموز و همکاران (1390) |
21 | رابطة بین اضطراب ریاضی، عملکرد ریاضی و عوامل مرتبط با معلم | دلگ و همکاران (2023) |
22 | بررسی عوامل ایجاد کننده اضطراب ریاضی در بین دانشجویان مقطع کارشناسی | زانابازار و همکاران (2023) |
23 | تفکیک اثرات فردی و زمینه ای اضطراب ریاضی: یک دیدگاه جهانی | لاو و همکاران (2022) |
24 | اضطراب ریاضی در دانش آموزان STEM و علوم اجتماعی: نقش خودکارآمدی ریاضیات و رویکرد عمیق و سطحی به یادگیری | رزگونجوک و همکاران (2020) |
25 | بررسی خودکارآمدی ریاضی و اضطراب ریاضی در رابطه با جنسیت، نمره ورودی سطح A و پیشرفت ریاضی | باتییبو و همکاران (2020) |
26 | تنظیم کنترل کننده ها برای قلب ریاضیات. عامل محافظ تاب آوری در برابر اضطراب ریاضی | تریگروس و همکاران (2020) |
27 | عوامل ایجاد کننده اضطراب ریاضی دانش آموزان سال آخر دبیرستان در حساب دیفرانسیل و انتگرال | استونانتو و دیو (2019) |
28 | رابطه بین اضطراب ریاضی و عملکرد ریاضی: یک تحقیق فراتحلیلی | ژانگ و همکاران (2019) |
29 | نمایه های اضطراب ریاضی در بین دانش آموزان 15 ساله: یک مطالعه میان فرهنگی با استفاده از تجزیه و تحلیل نمایه پنهان چند گروهی | فان و همکاران (2019) |
30 | اضطراب ریاضی: تحقیقات گذشته، مداخلات امیدوارکننده و یک چارچوب تفسیری جدید | رامیرز و همکاران (2018) |
31 | عواملی که باعث افزایش اضطراب ریاضی در دانش آموزان دبیرستانی می شود | چاوز و همکاران (2017) |
32 | درک و پرداختن به اضطراب ریاضی با استفاده از دیدگاه های آموزش، روانشناسی و عصب شناسی | باکلی و همکاران (2016) |
33 | تأثیرات متفاوت اضطراب ریاضی بر مهارت های ریاضی، خواندن و هوش سیال پسران و دختران کلاس پنجم | شلیپن و ون میر (2016) |
34 | اضطرا ب ریاضی: مروری بر پیامدها ی شناختی، همبستگی ها ی روانی فیزیولوژیکی و پایه های مغزی آن | سوارز پلیسیونی و همکاران (2016) |
35 | اضطراب ریاضی، حافظه کاری، و عملکرد ریاضی: اثر بخشی یک مداخله حافظه کاری بر کاهش اضطراب ریاضی | سیوی (2012) |
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نظر هدف توسعه ای و از نظر روش، تحقیقی کیفی از نوع مرور نظام مند (سیستماتیک39) می باشد. روش پژوهش مورد استفاده در این مطالعه، مبتنی بر روش پتی کرو و رابرتز40(2006) بوده است. این روش شامل چند مرحله است. در مرحلة اول، سؤالات پژوهش تنظیم می‌شود. در مرحلة دوم، اصطلاحات جستجو مشخص و پایگاه‌های مناسب برای دریافت منابع مربوط مشخص شدند. در مرحلة سوم، معیارهای ورود و خروج تعیین گردید که بیشتر به جستجوی ادبیات کمک می‌کند. مرحلة چهارم، کیفیت علمی نشریات به دست آمده با استفاده از معیارهای کیفیت تعیین گردید و فقط مطالعاتی که نیازهای پژوهش حاضر در باب عوامل مؤثر بر اضطراب ریاضی را برآورده می‌کنند در این بررسی گنجانده شدند و درنهایت پاسخ سؤالات تحقیق استخراج گردید.
محیط پژوهش شامل کلیه مقالات منتشر شده در طی سال‌های 2023-2012 برای مقالات خارجی و 1401-1390 برای مقالات داخلی می باشد. با بررسی پایگاه های اطلاعاتی منتخب، تعدادی مقاله گردآوری شد؛ در این میان 35 مقاله پس از طی غربالگری بر اساس عنوان، چکیده و محتوا، انتخاب گردید. پایگاه های معتبر داخلی شامل: سیویلیکا41، علم نت42، مگ ایران43، نورمگز44، پرتال جامع علوم انسانی45، ایرانداک46، اس آی دی47،... و پایگاه های معتبر خارجی شامل: Google scholar, Science Direct, Research …,Gate, Academia.edu, Asian online journal, می باشد.
معیارهای انتخاب شده برای ورود مقالات به این پژوهش عبارت بودند از: 1) مقالات باید در بازه زمانی سال‌های 2023-2012 میلادی و 1401-1390 خورشیدی قرار داشتند. 2) در عنوان مقالات، باید واژة کلیدی مدنظر در این تحقیق مشاهده می‌شد. 3) پژوهشگر باید دسترسی به فایل کامل مقاله در سایت مجله داشته باشد. 4) استثنایی برای روش پژوهش در نظر گرفته نشود. 5) پژوهش دارای روش شناسی بوده و در مجلات پژوهشی به چاپ رسیده باشد. ملاک‌های خروجی مقالات عبارت‌اند از:1) انتشار کمتر از سال 2012؛ 2) نداشتن نمایه معتبر علمی 3) پژوهشی نبودن مقاله (نداشتن ساختار علمی مقاله) 4) مقالات چاپ شده در قالب گزارش و یا کتاب.
برای انتخاب مقالات انتخاب شده مبتنی بر کیفیت از چک لیست کیفیت مقالات استفاده شد. چک لیست ارزیابی کیفیت مقالات مشتمل بر ارزیابی ساختار مقاله است که عبارتند از: چکیده، هدف، روش مطالعه، ابزار تحقیق، شیوه جمع‌آوری اطلاعات، سؤالات یا فرضیه‌ها، چارچوب نظری، روایی ابزار، اعتبار ابزار، تحلیل کیفی، تحلیل کمی کلیدواژه، جداول یافته‌ها، بحث و نتیجه‌گیری، محدودیت‌های تحقیق، پیشنهادات، منابع.
شکل 1- فرایند دستیابی به مقالات مورد نظر برای مطالعه و استخراج یافته‌ها
یافته ها
تعداد 35 مقاله رصد شد. این مقالات بر حسب تعداد نویسنده، شیوه تحقیق، قلمرو جغرافیایی، مقالات ایرانی بر حسب قلمرو زمانی چاپ شده و مقالات خارجی بر حسب قلمرو زمانی چاپ شده، صورت پذیرفته است که جداول آن به ترتیب آمده‌اند:
جدول 2- فراوانی و درصد مقالات مطالعه شده بر حسب تعداد نویسنده
تعداد نویسنده | فراوانی | درصد |
یک نفر | 5 | 28/14 |
دو نفر | 7 | 20 |
بیشتر | 23 | 71/65 |
کل | 35 | 100 |
بر اساس یافته‌های جدول 2، 28/14% مقالات چاپ شده دارای یک نویسنده، 20% از مقالات چاپ شده دارای دو نفر نویسنده و 71/%65 از مقالات چاپ شده دارای بیش از دو نویسنده بودند.
جدول 3- فراوانی و درصد مقالات مطالعه شده بر حسب شیوه تحقیق
شیوه تحقیق | فراوانی | درصد |
کمی | 27 | 14/77 |
کیفی | 7 | |
آمیخته | 1 | 85/2 |
کل | 35 | 100 |
بر اساس یافته‌های جدول 3، 14/77% مقالات چاپ شده دارای شیوه کمی، 20% از مقالات چاپ شده دارای شیوه کیفی و 85/2% از مقالات چاپ شده دارای شیوه آمیخته بودند.
جدول 4- فراوانی و درصد مقالات مطالعه شده بر حسب قلمرو جغرافیایی تحقیق
قلمرو تحقیق | فراوانی | درصد |
ایرانی | 20 | 14/57 |
خارجی | 15 | 85/42 |
کل | 35 | 100 |
جدول5- ابعاد و مؤلفه های اضطراب ریاضی
کد مقاله | مؤلفه موثر بر اضطراب ریاضی بر مبنای مرور نظام مند مقالات | بعد سازمان دهنده |
1 | توجه به کاربرد ریاضیات در زندگی | عوامل شناختی |
1 و 20 و 22 و 23 و 30 | تأثیر توجه به تفاوت های فردی و علاقه دانش آموزان | عوامل شخصیتی |
2 | مداخلات آموزشی و درمانی | عوامل آموزشی |
3 | باورهای تحصیلی ریاضی و سرسختی تحصیلی | عوامل شناختی |
4 | خود تنظیمی | عوامل شناختی |
4 | ادراک جو کلاس | عوامل آموزشی |
5 | انگیزه درونی، خودکارآمدی ریاضی | عوامل شناختی |
5 | حمایت معلم ادارک شده | عوامل آموزشی |
6 | سواد دیجیتال | عوامل شناختی |
7 | روش آموزشی طرح مسئله | عوامل شناختی |
8 | تأثیرآموزش مبتنی بر واقعیت افزوده | عوامل آموزشی |
9 | حافظة کنشگر و خودپنداشت | عوامل شناختی |
10 | تأثیر آموزش یادگیری مغز محور | عوامل آموزشی |
11 | نوع ارزشیابی کمی و کیفی | عوامل آموزشی |
12و15 | باورهای فراشناختی | عوامل شناختی |
13 | آموزش در سایه | عوامل آموزشی |
14 | یادگیری مشارکتی | عوامل آموزشی |
16 | نظم جویی شناختی هیجان و توانایی حل مسئله | عوامل شناختی |
17 | رویکردهای مطالعاتی | عوامل شناختی |
18 | حرمت خود | عوامل شناختی |
19 | سبک های یادگیری | عوامل شناختی |
21 و 22 | عوامل مرتبط با معلم | عوامل آموزشی |
22 | عوامل مرتبط با خانواده | عوامل شخصیتی |
18و 24 و 25 | خودکارآمدی | عوامل شناختی |
26 | تاب آوری | عوامل شناختی |
27 | سبک تدریس | عوامل آموزشی |
27 | نگرش معلم | عوامل آموزشی |
27 | درک ضعیف و مهارت های تحلیلی دانش آموزان | عوامل شناختی |
28 و 29 | عوامل ژنتیکی – جغرافیایی | عوامل شخصیتی |
31 و 33 | جنسیت | عوامل شخصیتی |
32 | مسائل روانشناختی | عوامل شناختی |
34 | فرایندهای الکترو فیزیولوژیکی مغزی | عوامل شناختی |
35 | حافظه کاری | عوامل شناختی |
شکل 2- الگوی واکاوی معنایی اضطراب ریاضی دانش آموزان
بحث و نتیجه گیری
مطالعه حاضر با هدف مرور نظام مند عوامل مؤثر بر اضطراب ریاضی دانش آموزان انجـام شـد. نتـایج مطالعه نشان داد که این عوامل شامل 33 مؤلفه و به 3 دسته کلی «عوامل شخصیتی»، «عوامل آموزشی» و «عوامل شناختی» تقسیم بندی شده اند.
عوامل شخصیتی مؤثر بر اضطراب ریاضی ناظر بر چهار مؤلفه می باشد که هم راستا با نتایج بسیاری از تحقیقات است؛ مؤلفه تأثیر توجه به تفاوت های فردی و علاقة دانش آموزان (اناری نژاد و همکاران (1401)، دانش آموز و همکاران (1390)، لاو و همکاران (2022)، رامیرز و همکاران (2018))، مؤلفه عوامل مرتبط با خانواده (زانابازار و همکاران (2023))، مؤلفه عوامل ژنیتیکی جغرافیایی (ژانگ و همکاران (2019)، فان و همکاران (2019))، مؤلفه جنسیت (چاوز و همکاران (2017)، شلیپن و ون میر (2016))، همچنین تحقیقات زیادی از اثر بخشی عوامل آموزشی بر اضطراب ریاضی که ناظر بر یازده مؤلفه می باشد پشتیبانی می کند؛ مؤلفه مداخلات آموزشی و درمانی (غلامی توران پشتی و همکاران (1401))، مؤلفه ادراک جو کلاس (قهرمانی و همکاران (1400))، مؤلفه حمایت معلم ادراک شده (کاشانی و همکاران (1400))، مؤلفه تأثیر آموزش مبتنی بر واقعیت افزوده (پورقاز و همکاران (1399))، مؤلفه تأثیر آموزش یادگیری مغز محور (جلالی و همکاران (1398))، مؤلفه نوع ارزشیابی کمی و کیفی (میرزایی و ثنائی زواره (1397))، مؤلفه آموزش در سایه (شکیبایی (1396))، مؤلفه یادگیری مشارکتی (حاج حسینی و همکاران (1395))، مؤلفه عوامل مرتبط با معلم (دلگ و همکاران (2023)، زانابازار و همکاران (2023))، مؤلفه سبک تدریس (استونانتو و دیو (2019))، مؤلفه نگرش معلم (استونانتو و دیو (2019))، و در نهایت عوامل شناختی مؤثر بر اضطراب ریاضی که ناظر بر هجده مؤلفه می باشد با نتایج بسیاری از تحقیقات همسویی دارد؛ مؤلفه توجه به کاربرد ریاضیات در زندگی (اناری نژاد و همکاران (1401))، مؤلفه باورهای تحصیلی ریاضی و سرسختی تحصیلی (بلالی و همکاران (1400))، مؤلفه خودتنظیمی (قهرمانی و همکاران (1400))، مؤلفه انگیزة درونی و خودکارآمدی ریاضی (کاشانی و همکاران (1400))، مؤلفه سواد دیجیتال (اصغر نژاد (1400))، مؤلفه روش آموزشی طرح مسئله (قاسم پور (1400))، مؤلفه حافظه کنشگر و خود پنداشت (قدم پور و همکاران (1398))، مؤلفه باورهای فراشناختی (قرقانی و سیف (1397)، بزرگ پوری (1394))، مؤلفه نظم جویی شناختی هیجان و توانایی حل مسئله (برزگر بفرویی و همکاران (1394))، مؤلفه رویکردهای مطالعاتی (سلیمانی و رکابدار (1392))، مؤلفه حرمت خود (آقاجانی و همکاران (1391))، مؤلفه سبک های یادگیری (احمدی و احمدی (1390))، مؤلفه خودکارآمدی (آقاجانی و همکاران (1391)، رزگونجوک و همکاران (2020)، باتییبو و همکاران (2020))، مؤلفه تاب آوری (تریگروس و همکاران (2020))، مؤلفه درک ضعیف و مهارت های تحلیلی دانش آموزان (استونانتو و دیو (2019))، مؤلفه مسائل روانشناختی (باکلی و همکاران (2016))، مؤلفه فرایندهای الکتروفیزیولوژیکی مغزی (سوارز پلیسیونی و همکاران (2016))، مؤلفه حافظه کاری (سیوی (2012)). از اینرو اضطراب و فشار روانی جایگاه ویژه ای در آموزش و یادگیری ریاضیات مدرسه ای و حتی دانشگاهی به خود اختصاص داده است، به عبارتی دنیای ریاضیات نیز از این مشخصه عمدة قرن بیستم یعنی اضطراب، بی نصیب نمانده است (غریبی و بهاری زر، 1394: 72). بدون تردید اضطراب ریاضی بین دانش آموزان و دانشجویان تقریباً همه گیر و رایج است و می توان گفت مهمترین علت این موضوع، نتیجه ای است که از امتحان ریاضی بدست می آید. نتیجه ای که مدرک قبولی یا مردودی محسوب گردیده و باعث ارتقاء، تهدید، تشویق و یا تنبیه می گردد. گاهی اوقات این نتیجه می تواند سرنوشت را نیز رقم زند. به همین علت هر چه نتیجه، حساسیت و اهمیت بیشتری داشته باشد، به همان نسبت می تواند موجب اضطراب و ترس از امتحان گردد (قهرمانی و همکاران، 1400: 299). باکستون48 (1981)، بر اساس پژوهش های خود وجود اضطراب بالا در کلاس ریاضی را پدیده ای خطرناک و بسیار مهم با تأثیرات درازمدت می داند و بحث می کند که چگونه هیجان های قوی (از جمله اضطراب ریاضی) می توانند موجب ایست توانایی تفکر و استدلال و نقصان در عملکرد مفید فرد شوند و او را در یک دور باطل گرفتار سازند (علم الهدائی، 1397: 113). اضطراب ریاضی تأثیر زیادی بر انتخاب شغل دانش آموزان دارد. به دلیل اضطراب ریاضی، دانش آموزان تمایل دارند در رشته هایی ثبت نام کنند که به حداقل دروس ریاضی نیاز دارند. دانش آموزان ممکن است از تکالیف مرتبط با ریاضیات اجتناب کنند، آنها از حضور در کلاس های ریاضی لذت نمی برند و نسبت به اضطراب ریاضی خود احساس حقارت می کنند و نمی توانند در پتانسیل ریاضی خود به جلو حرکت کنند، بنابراین گزینه های شغلی خود را محدود می کنند (اسپینو49 و همکاران، 2017: 112). کامان50 (1993) بیان می کند: وقتی اضطراب کنترل می شود، مشاهده می شود که عملکرد ریاضی دانش آموزان به طور قابل توجهی افزایش می یابد. از این رو، شناسایی زود هنگام و درمان اضطراب ریاضی از اهمیت برخوردار است. در غیر این صورت، اضطراب های اولیه می تواند تأثیر گلوله برفی داشته باشد و در نهایت دانش آموزان را به اجتناب از دوره های ریاضیات و گزینه های شغلی برای رشته های ریاضی سوق دهد (ماتلو، 2019: 472). با عنایت به موارد فوق، پیشنهاد می گردد:
- با توجه به تأثیر پذیری تاب آوری بر اضطراب ریاضی دانش آموزان به مشاوران و معلمان مدارس پیشنهاد می شود شناخت بیشتری نسبت به باورهای دانش آموزان مخصوصاً در زمینه ریاضیات داشته باشند و از طریق تغییر در شناخت آن ها و ایجاد انگیزه بتوانند در افزایش تاب آوری به این دانش آموزان کمک کنند.
- با توجه به تأثیر پذیری خودکارآمدی در پیش بینی میزان اضطراب ریاضی دانش آموزان، پیشنهاد می گردد برنامه ریزی های مداخله ای به ویژه آموزش روش های تقویت باورهای خودکارآمدی و روش های ارتقای انگیزه پیشرفت تقویت راهبردهای شناخت، فراشناخت و راهبردهای انگیزشی به منظور کاهش اضطراب امتحان این دانش آموزان توسط کارشناسان ضروری می باشد.
- معلمان ضمن آموزش مباحث درسی، فرصت حل مسأله را به صورت گروهی به دانش آموزان بدهند تا ضمن حل مسأله، روابط میان فردي آنها قويتر شده، مسئولیت پذیري اجتماعی و انعطاف پذیري آنها براي حل مسأله افزایش یابد تا از این طریق میزان اضطراب ریاضی آنها کاهش یابد.
- پيشنهاد مي شود معلمان با انعطاف پذيري در زمان كلاس هاي درسي، ارائه تمرين و تكاليف متناسب با توانايي هاي فردي دانش آموز و همچنين استفاده از ظرفيت دانش آموزان در فرايند تدريس، اضطراب رياضي دانش آموزان را كاهش دهند.
منابع
-احمدی، سعید؛ احمدی، مجید (1390). رابطه میان اضطراب ریاضی و سبک های یادگیری. نشریه پژوهش در برنامه ریزی درسی، 8(31)، 102-89 .
-اصغرنژاد، نجف (1400). بررسی تأثیر سواد دیجیتال بر اضطراب ریاضی دانش آموزان متوسطه اول شهر دهدشت. فصلنامه پویش در آموزش علوم پایه، 7(25)، 91-75.
-آقاجانی، سیف الله؛ خرمایی، فرهاد؛ رجبی، سعید؛ رستم اوغلی خیاوری، زهرا (1391). ارتباط حرمت خود و خودكارآمدي با اضطراب رياضي دانش آموزان. مجله روانشناسی مدرسه، 1(3)، 26-6.
-اناری نژاد، عباس؛ جشن سده، مرجان؛ ظهوری مهریزی، حانیه (1401). کاهش اضطراب با استفاده از روش های کاربردی و تعاملی. فصلنامه پویش در آموزش علوم پایه، 8(26)، 35-26.
-برزگر بفرویی، کاظم؛ کاووسیان، جواد؛ بیابانی علی آبادی، حلیمه؛ خانی، رضیه (1394). نقش نظم جویی شناختی هیجان و توانایی حل مسئله در اضطراب ریاضی دانش آموزان. فصلنامه روانشناسی روانشناختی، 3( 3-4)، 60-53.
-بزرگ پوری، مروارید (1394). پیش بینی اضطراب ریاضی براساس مهارت های شناختی و فراشناختی در بین دانش آموزان ریاضی و تجربی شهر قم. دومین کنفرانس ملی روانشناسی و علوم تربیتی. 627-622.
-بلالی، منصور؛ صادقی، جمال؛ همایونی، علیرضا (1400). رابطه ساختاری باورهای تحصیلی ریاضی با اضطراب ریاضی: نقش میانجی سرسختی تحصیلی. نشریه پژوهش در نظام های آموزشی، 15(54)، 114_104.
-پور قاز، شيرين؛ توماج، عبدالجلال؛ رزاقيان گرمرودي، زهرا (1399). تأثير آموزش بر واقعيت افزوده بر اضطراب رياضي و اشتياق تحصيلي دانش آموزان. فصلنامه پويش در آموزش علوم پايه، 6(18)، 15-1.
-جلالی، صغری؛ پورشافعی، هادی؛ دانشمند، بدرالسادات (1398). تأثیر آموزش یادگیری مغز محور بر اضطراب و عملکرد تحصیلی درس ریاضی دانش آموزان دختر پایه هفتم. مجله روان شناسی مدرسه، 8(4)، 59-41.
-حاج حسینی، منصوره؛ کوشه، طیبه؛ غلامعلی لواسانی، مسعود؛ مرسلی، محمد حسن (1395). اثر يادگيري مشاركتي بر اضطراب، نگرش و پيشرفت تحصيلي در رياضي. فصلنامه پژوهش های کاربردی روانشناختی، 7(4)، 132-117.
-دانش آموز، سعید؛ علم الهدائی، سید حسن؛ رادمهر، فرزاد (1390). بررسی تفاوت های فردی در زمینه دقت، اضطراب و نگرش ریاضی و تأثیر آن بر عملکرد ریاضی فراگیران. اولین همایش ملی یافته های علوم شناختی در تعلیم و تربیت، 363-353.
-رخشنده ابرقویی، مریم؛ مکاری زاده، فرشته (1399). اضطراب ریاضی و رابطه آن با افت تحصیلی دانش آموزان دبستان استان فارس. فصلنامه مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، 4(11)، 61-45.
-سلیمانی، بهاره؛ رکابدار، قاسم (1389). ارتباط ابعاد کمال گرایی با مهارت های مقدماتی ریاضی دانشجویان. فصلنامه روانشناسی تربیتی، 1(3)، 17-7.
-سلیمانی، بهاره؛ رکابدار، قاسم (1392). بررسی ارتباط بین رویکردهای مطالعاتی و پیشرفت تحصیلی ریاضی با نقش واسطه ای اضطراب ریاضی. فصلنامه آموزش و ارزشیابی، 6(21)، 77-63.
-شکیبایی، زهره (1396). واکاوی نقش آموزش های در سایه بر اضطراب ریاضی دانش آموزان دبیرستانی. فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات مدیریت آموزشی، 9(1)، 62-51.
-علم الهدائی، سیدحسن (1397). اصول آموزش ریاضی. مشهد: انتشارات نشر نما.
-علی پور فتحکوهی، محمد؛ بهزادی، محمد حسن؛ رسولی، حمید؛ شاهورانی سمنانی، احمد (1401). شناسایی عوامل مؤثر بر یادگیری ریاضی دانش آموزان به کمک فراترکیب و نظرات متخصصین آموزش ریاضی. نشریه علمی آموزش و ارزشیابی، 15(57)، 175-151.
-غریبی، حسن؛ بهاری زر، کیفسان (1394). اثربخشي آموزش مهارت حل مسأله بر خودتنظيمي تحصيلي و اضطراب رياضي دانش آموزان. نشریه علمی-پژوهشی آموزش و ارزشیابی، 8 (32)، 78-61.
-غلامی توران پشتی، مرضیه؛ رهنمای زربیجاری، بیتا (1401). فراتحلیل اثربخشی مداخلات آموزشی و درمانی بر اضطراب ریاضی. فصلنامه علمی پژوهش در یادگیري آموزشگاهی و مجازي. 10(1)، 35-4.
-قاسم پور، زهرا (1400). تأثیر پیاده سازی فعالیت های ساختار یافته و نیمه ساختار یافته طرح مسئله ریاضی برعملکرد و کاهش اضطراب ریاضی دانش آموزان. پژوهش در آموزش ریاضی، 2(2)، 14-1.
-قدم پور، عزت اله؛ حیدریانی، لیلا؛ برزگر بفرویی، مهدی؛ غفار نصیری، هانیس؛ محمدی رایگانی، مهشید (1398). نقش ميانجیگر حافظه كُنشگر و خودپنداشت رياضی در رابطه اضطراب رياضی و عملكرد رياضی دانش آموزان، مجله علوم روانشناختی، 18(83)، 2211-2203.
-قرقانی، یعقوب ؛ سیف، دیبا (1397). پیش بینی ابعاد اضطراب ریاضی بر مبنای باورهای فراشناختی در میان دانش آموزان تیزهوش دبیرستانی. نشریه علمی پژوهش های آموزش و یادگیری، 15(1)، 9-1.
-قهرمانی، پروانه؛ منیرپور، نادر ؛ ضرغام حاجبی، مجید (1400). بررسی متغیرهای دانش آموزی، ادراک جو کلاس، خود تنظیمی، در یادگیری نوجوانان مقطع متوسطه. فصلنامه علمی-پژوهشی سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، 5(1)، 305-298.
-قهرمانی، پروانه؛ منیرپور، نادر؛ ضرغام حاجبی، مجید (1400). ارائه مدل روابط بین ادراک جو کلاس، خود تنظیمی، دانش آموزشی و اضطراب ریاضی در دانش آموزان مقطع متوسطه. انجمن جامعه شناسی آموزش و پرورش، 7(2)، 333-320.
-کاشانی، فهیمه؛ صدوقی، مجید ؛ کیانی، مسعود (1400). رابطه حمایت معلم ادراک شده و عملکرد تحصیلی درس ریاضی: نقش میانجی گر انگیزه درونی، اضطراب و خودکارآمدی ریاضی. فصلنامه اندیشه های تربیتی نوین، 17(3)، 169-147.
-ملا بهرامی، جواد (1393). پیش بینی عملکرد ریاضی بر اساس اضطراب ریاضی، اهمالکاری و طرحواره های ناسازگار اولیه در دانش آموزان سال اول نظری. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
-میرزایی، خلیل؛ ثنائی زواره، محبوبه (1397). بررسی اثر نوع ارزشیابی کمی و کیفی بر میزان اضطراب ریاضی دانش آموزان دختر مقطع متوسطه شهرستان قروه در سال تحصیلی 97-1396. کنفرانس ملی دستاوردهای نوین جهان در تعلیم و تربیت، روانشناسی، حقوق و مطالعات فرهنگی-اجتماعی، 11-1.
-یارمحمدی واصل، مسیب (1389). عوامل پیش بینی کننده های اضطراب ریاضی و رابطه آن با افت تحصیلی ریاضی. فصلنامه روانشناسی تربیتی، 5(14)، 38-19.
-Batiibwe, M. S., Nannyonga, B. K., Taliba, C., Nalule, R. M., & Puglia, C. (2020). Investigating math self-efficacy and math anxiety regarding gender, A-level math entry grade and mathematics achievement. J. Educ. Pract, 11(26), 41-53.
-Buckley, S., Reid, K., Goos, M., Lipp, O. V., & Thomson, S. (2016). Understanding and addressing mathematics anxiety using perspectives from education, psychology and neuroscience. Australian Journal of Education, 60(2), 157-170.
-Chávez, M. E., Moreno-García, E., García-Santillán, A., & Rojas-Kramer, C. A. (2017). Factors that promote anxiety toward math on high school students. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 13(1), 189-199.
-Deleg, A. Zanabazar, A & Ravdan, M. (2023). Relationships Between Mathematics Anxiety, Mathematical Performance, and Teacher-Related Factors. 130–141
-Espino, M., Pereda, J., Recon, J., Perculeza, E., & Umali, C. (2017). Mathematics Anxiety and Its Impact on the Course and Career Choice of Grade 11 Students. International Journal of Education, Psychology and Counselling, 2(5), 99-119.
-Estonanto, A. J. J., & Dio, R. V. (2019). Factors causing mathematics anxiety of senior high school students in calculus. Asian Journal of Education and e-Learning, 7(01), 37-47.
-Fan, X., Hambleton, R. K., & Zhang, M. (2019). Profiles of mathematics anxiety among 15-year-old students: A cross-cultural study using multi-group latent profile analysis. Frontiers in Psychology, 10, 1-9.
-Kazeleskis, R. (1998). Some dimesions of mathematics anxiety: A factor analysis across instruments. Educational and Psychological Measurement, 58, 623-633.
-Lau, N. T., Hawes, Z., Tremblay, P., & Ansari, D. (2022). Disentangling the individual and contextual effects of math anxiety: A global perspective. Proceedings of the National Academy of Sciences, 119(7), 1-11.
-Malanchini, M., Rimfeld, K., Wang, Z., Petrill, S. A., Tucker-Drob, E. M., Plomin, R., & Kovas, Y. (2020). Genetic factors underlie the association between anxiety, attitudes and performance in mathematics. Translational psychiatry, 10(1), 12.
-Mutlu, Y. (2019). Math Anxiety in Students with and without Math Learning Difficulties. International Electronic Journal of Elementary Education, 11(5), 471-475.
-Ramirez, G., Shaw, S. T., & Maloney, E. A. (2018). Math anxiety: Past research, promising interventions, and a new interpretation framework. Educational psychologist, 53(3), 145-164.
-Rozgonjuk, D., Kraav, T., Mikkor, K., Orav-Puurand, K., & Täht, K. (2020). Mathematics anxiety among STEM and social sciences students: the roles of mathematics self-efficacy, and deep and surface approach to learning. International Journal of STEM Education, 7(1), 1-11.
-Schleepen, T. M., & Van Mier, H. I. (2016). Math anxiety differentially affects boys’ and girls’ arithmetic, reading and fluid intelligence skills in fifth graders. Psychology, 7(14), 1911-1920.
-Sevey, B. C. (2012). Mathematics anxiety, working memory, and mathematics performance: Effectiveness of a working memory intervention on reducing mathematics anxiety (Doctoral dissertation, Miami University).
-Suárez-Pellicioni, M., Núñez-Peña, M. I., & Colomé, À. (2016). Math anxiety: A review of its cognitive consequences, psychophysiological correlates, and brain bases. Cognitive, Affective, & Behavioral Neuroscience, 16, 3-22.
-Trigueros, R., Aguilar-Parra, J. M., Mercader, I., Fernández-Campoy, J. M., & Carrión, J. (2020). Set the controls for the heart of the maths. The protective factor of resilience in the face of mathematical anxiety. Mathematics, 8(10), 1-11.
-Zanabazar, A., Deleg, A., & Ravdan, M. (2023). A study of factors causing math anxiety among undergraduate students. International Journal of Innovative Research and Scientific Studies, 6(3), 578-585.
-Zhang, J., Zhao, N., & Kong, Q. P. (2019). The relationship between math anxiety and math performance: A meta-analytic investigation. Frontiers.
A Systematic Review of Factors Affecting Students' Math Anxiety
Nesa Azizi Ghoolanloo51, Behrang Esmaeilishad52*
Abstract
The purpose of this research was to identify the factors affecting students' math anxiety. The research method was developmental in terms of purpose and systematic review method in terms of method. The research environment included all articles published during 2012-2023 for foreign articles and 1390-1401 for Iranian published articles, and 35 articles were selected after screening based on title, abstract and content. The findings showed that these factors include 33 components and are divided into 3 general categories; 1-Personality factors (the effect of attention to individual differences and students' interest, family-related factors, genetic - geographical factors, gender), 2-Educational factors (educational and therapeutic interventions, perception of classroom atmosphere, perceived teacher support, the effect of augmented reality - based training, the effect of brain-centered learning training, the type of quantitative and qualitative evaluation, shadow training, participatory learning, teacher-related factors, teaching style, teacher's attitude), 3-cognitive factors (attention to the application of mathematics in life, mathematical academic beliefs and academic tenacity, self-regulation, intrinsic motivation and mathematical self-efficacy, digital literacy, Problem-solving teaching method, Working memory and self-concept, metacognitive beliefs, cognitive regulation of emotion and problem-solving ability, study approaches, Self-respect, learning styles, self-efficacy, Resilience, poor understanding and analytical skills of students, psychological issues, brain electrophysiological processes, working memory).
Keywords: Math Anxiety, Students, Systematic Review.
[1] . گروه علوم تربیتی، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران.
[2] . استادیارگروه علوم تربیتی، واحد بجنورد، دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران ( نویسنده مسئول esmaeili@bojnourdiau.ac.ir)
[3] . Mutlu
[4] . National council of teacher of mathematics (NCTM)
[5] . Math Anxiety
[6] . Economic Cooperation & Development Organization
[7] . Suárez Pellicioni
[8] . Maloney
[9] . Batiibwe
[10] . Arem
[11] . Dreger & Aiken
[12] . Kazeleskis
[13] . Factor analysis
[14] . McMullan
[15] . Fennema & Sherman
[16] . Richardson & Woolfolk
[17] . Tobias
[18] . Hembree
[19] . Bassant
[20] . Gary & Katrina
[21] . Maa & Jiangming
[22] . Malanchini
[23] . Deleg
[24] . Zanabazar
[25] . Lau
[26] . Rozgonjuk
[27] . Science, technology, engineering, and mathematics
[28] . Batiibwe
[29] . Trigueros
[30] . Estonanto & Dio
[31] . Zhang
[32] . Fan
[33] . Ramirez
[34] . Chávez
[35] . Buckley
[36] . Schleepen & Van Mier
[37] . Suárez Pellicioni
[38] . Sevey
[39] . Systematic
[40] . Petticrow & Roberts
[41] . Civilica
[42] . Elmnet
[43] . Magiran
[44] . Noor Mags
[45] . Ensani.ir
[46] . Irandoc
[47] . SID
[48] . Buxton
[49] . Espino
[50] . Kaman
[51] . M.A, Department of educational sciences, Bojnord C., Islamic azad university, Bojnord, Iran.
[52] . Department of educational sciences, Bojnord C., Islamic azad university, Bojnord, Iran.