بررسی رابطه¬ی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز مرتبط با خانواده با نگرش به مصرف مواد در دانش¬آموزان دوم متوسطه: نقش واسطه¬ای سبک¬های هویت
محورهای موضوعی : روانشناسی تربیتی
هادی سارانی
1
,
حسنعلی ویسکرمی
2
,
عزت الله قدم پور
3
1 - دانشگاه لرستان
2 - گروه روانشناسی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه لرستان. خرم آباد . ایران
3 - دانشیار روانشناسی تربیتی
کلید واژه: خانواده, سبک هویت, عوامل خطرساز و محافظ, نگرش به اعتیاد,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر رابطه¬ی عوامل خانواده (باورهای دینی، پایگاه اجتماعی – اقتصادی، باورهای فرهنگی و سبک فرزند پروری) با نگرش به مصرف مواد در دانش¬آموزان دوم متوسطه شهرستان خرم¬آباد با نقش واسطه¬ای سبک¬های هویت و سبک¬های دلبستگی انجام گرفت. روش پژوهش همبستگی و از نوع تحلیل مسیر بود. جامعه آماری شامل همه¬ی دانش¬آموزان متوسطه دوم شهرستان خرم¬آباد در سال تحصیلی 1402 – 1401 بود. حجم نمونه 380 دانش¬آموز بود که با روش نمونه¬گیری طبقه¬ای نسبی انتخاب گردید. ابزار اندازه¬گیری شامل پرسشنامه¬های استاندارد باورهای دینی (1389)، پایگاه اجتماعی – اقتصادی قدرت¬نما (1993)، و پرسشنامه محقق ساخته باورهای فرهنگی بومی بود. در پایان نتایج نشان داد که مسیر مسقیم سبک فرزندپروری (001/0>P، 51/0=β)، باورهای دینی (001/0>P، 48/0=β)، باورهای فرهنگی بومی (001/0>P، 65/0=β) و مسیر پایگاه اقتصادی – اجتماعی به نگرش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 67/0=β) معنادار می¬باشد. همچنین، مسیر مستقیم سبک فرزندپروری (001/0>P، 79/0=β)، مسیر مستقیم باورهای (001/0>P، 63/0=β)، مسیر مستقیم باورهای فرهنگی بومی (001/0>P، 58/0=β)، مسیر مستقیم پایگاه اقتصادی – اجتماعی به سبک¬های هویتی (001/0>P، 48/0=β) و مسیر مستقیم سبک¬های هویتی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 59/0=β)، معنادار می‌باشند (001/0>P). همچنین حد پایین و بالای آزمون بوت استراپ نشان داد که مسیرهای غیرمستقیم عوامل مرتبط با خانواده از طریق سبک¬های هویت رابطه معناداری با نگرش به مصرف مواد در دانش¬آموزان دارد (001/0>P). بنابراین شناسایی عوامل مخاطره آمیز و تقویت عوامل محافظت کننده مرتبط با خانواده می¬تواند، نفش پیشگیری از اعتیاد را میان دانش¬آموزان دوم متوسطه ایفا کند.
The purpose of this study was to examine how family factors (religious beliefs, socio-economic base, cultural beliefs, and parenting style) affected the attitudes of Khorram Abad City upper secondary school students regarding drug use, with identity styles and attachment styles serving as mediators. The method of this research was a correlation from the Path analysis. All Khorram Abad city upper secondary school students who were enrolled in the school year 2021–2022 made up the research population. 380 students made up the sample size and were chosen using the method of stratified sampling. The measurement tools include common questionnaires of religious beliefs Bahrami (2009), socioeconomic base, by Ghodratnama (1993), parenting styles, by Baumrind (2004), identity styles, by Berzonsky (1992), attachment styles, by Collins and Reed (1990), and attitude towards addiction, by Nazari (2010), as well as a researcher-made questionnaire of indigenous cultural beliefs. At the end, the results showed that the direct path of parenting style (P < 0.001, β = 0.51), religious beliefs (P < 0.001, β = 0.48), local cultural beliefs (P < 0.001, (β=0.65) and the path of socio-economic base to the attitude towards drug use (P<0.001, β=0.67) is significant. Also, the direct path of parenting style (P < 0.001, β = 0.79), the direct path of beliefs (P < 0.001, β = 0.63), the direct path of local cultural beliefs (P < 0.001, 58 β=0/0), the direct path of social-economic base to identity styles (P<0.001, β=0.48) and
ديگري را براي اين كار در پیش می¬گیرند که مهمترین آنها گروه همسالان و خرده فرهنگ¬های انحرافی است که می¬تواند از عوامل اصلي ترغيب فرد به مصرف مواد باشد.
منابع
ابراهیمی، آیسان و زینالی، علی (1397). مدل علي روابط بين شيوه¬هاي فرزندپروري، سبک¬هاي دلبستگي و خودتنظيمي در افراد وابسته به مواد، فصلنامه اعتیاد پژوهی. 12(45)، 112- 91.
احدی، رضا؛ محمدی، شهرام؛ طغر انگار، حسن (1401). عوامل اجتماعی مؤثر بر اعتیاد مواد مخدر صنعتی (مطالعه موردی: شهر زنجان)، پژوهش¬های حقوقی ، 21 (49)، 343 – 315.
اصغری ، فرهاد؛ مالکی، مریم و سعادت، سجاد (1393). رابطه سبک هاي دلبستگی و پیوندهاي والدینی با آمادگی اعتیاد در دانشجویان، فصلنامه نسیم تندرستی، 3 (2)، 8- 1.
پارسیان، منیژه؛ هاشمیان، کیانوش؛ ابوالمعالی، خدیجه؛ میرهاشمی، مالک (1394). پیش¬بینی نگرش به مواد مخدر در نوجوانان بر اساس عوامل خطرساز تربیتی خانوادگی به منظور سلامت روانی نوجوانان در جامعه: طراحی مدلی برای پیشگیری از اعتیاد. مجله دانشگاه علوم پژشکی اردبیل، 15 (2)، 206- 198.
جهان شاه لو، مرتضی؛ محمدخانی، شهرام؛ امیری، حمید؛ فخاری، آفاق؛ حسینی، سپیده؛ (1395). عوامل خطرساز و محافظت كننده فردي، خانوادگی و اجتماعی گرايش به مصرف مواد در دانشجويان، مجله مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، 3 (2)، 137- 127.
خالقی خواه، علی؛ بابایی منقاری، محمد مهدی (1393). رابطه سبکهای دلبستگی و هوش معنوی با نگرش دینی دانشآموزان متوسطه شهرستان آمل. دین و سلامت، 2 (2)، 9-1.
رضایی، احمد؛ اسلامی، بهروز؛ مهدی پور خراسانی، ملیحه (1393). نقش خانواده در گرایش جوانان به اعتیاد در شهرستان ورامین، نشریه حامعه شناسی مطالعات جوانان، 5 (15)، 50- 27.
رضایئان، نرگس و اسماعیلی شاد، بهرنگ (1397). رابطه بین پایگاه اجتماعی– اقتصادی و سبک هویت با رفتار فرهنگی درکارکنان دانشگاه علوم پزشکی بجنورد. فصلنامه علمی پژوهشی غلوم اجتماعی دانشگاه آزاد شوشتر، 12(41)، 286-271.
زارعی، سلمان و کاظمی¬پور، احمد (1400). نقش تعدیل کننده سالم زیستی مذهبی و خود تمایزیافتگی در رابطه بین ملال روانشناختی با گرایش به اعتیاد در بین دانش¬آموزان پسر شهر نورآباد، دو ماهنامه فیض، 25 (1)، 776- 767.
سندي، فاطمه؛ صالحي، ايرج؛ كافي، موسي؛ رضايي، سجاد (1391). رابطه شيوه¬هاي فرزندپروري ادراك شده و سبكهاي هويت با حرمت خود در دانش¬آموزان دختر دبيرستاني. پژوهش¬های روانشناسی بالینی و مشاوره، 2 (2)، 56-41.
شالچی، بهزاد؛ سهرابی، ظریفه؛ حاتم¬پور، شورش (1397). ارتباط كاركرد خانواده و موقعيت اجتماعي _ اقتصادي با آسيب پذيري نسبت به اعتياد: با نقش ميانجي هوش معنوی"، مجله دانشگاه علوم پزشكي گيلان، 27 (108)، 34- 25.
شالچی، بهزاد؛ دادخواه، مهرناز؛ یاقوتی آذری، شهرام (1394). نقش عملكرد خانواده، شكاف بين نسلي و موقعيت اجتماعي - اقتصادي در تبيين اعتياد پذیری جوانان"، فصلنامه اعتياد پژوهي سوءمصرف مواد، 9 (34)، 52- 37.
شوشتری رضوانی، مهدیه و آقا بابایی، ناصر (1399). رابطه دینداری و بنیانهای اخلاقی با گرایش به اعتیاد در دختران 15 تا 18 ساله شهر تهران، نشریه پژوهشکده علوم بهداشتی و جهاد دانشگاهی، 20 (1)، 125- 119.
صبوری، فهیمه؛ پیشقدم، رضا، حسینی فاطمی، آذر و قنسولی، بهزاد (1394).فرهنگ و هویت: ارتباط دادن اجزای هویت با ابعاد فرهنگی. نشریه مسائل آموزش زبان، 4 (1)، 78-49.
صدری دمیرچی، اسماعیل؛ اسرافیلی تازه کند محمدیه، هاجر و مصباحی، سید فرید (1398). الگوي آمادگي به اعتياد براساع صفات سه گانه تاريک شخصيت و ذهنيت¬هاي طرحواره¬اي، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 13(53)، 138- 119.
صدیق سروستانی، رحمت¬اله؛ قادری، صلاح الدین (1388). هنجارهاي تسهيل كنندة مصرف مواد مخدر (ترياك و نظاير آن) در ميان خرده فرهنگ¬هاي قومي در ايران. فصلنامه دانش انتظامی، 10 (2)، 109- 82.
فرزانه جاجرمی، حسن؛ ستوده اصل، نعمت؛ کسهاری، رضا؛ جهان، فائزه (1400). ارائه¬ی مدل علّی گرايش به رفتارهای پرخطر بر اساس نگرش مذهبی و سبک¬های فرزند پروری والدين با میانجیگری چشم انداز زمان، پژوهشهای روانشناسی اجتماعی، 42، 52- 32.
قمری، محمد (1390). مقایسه ابعاد عملکرد خانواده و کیفیت زندگی و رابطه این متغیرها در بین افراد معتاد و غیر معتاد. اعتیاد پژوهی، 5(18)، 68- 55.
مغانلو، مهناز؛ آگیلار، مریم، وفایی، مریم، شهرآرای، مهرناز (1388).رابطه سبک¬های هویت و دینداری در دانشجویان. ﻣﺠﻠﻪ روانپزشکی و رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ اﻳﺮان، 15 (4)، 387-377.
مومبینی، محمد علی؛ حسین زاده، علی حسین؛ مومبینی، آزیتا (1398). بررسی عوامل اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر گرایش به مصرف مواد مخدر بر مبنای رویکرد کج رفتاری (مورد مطالعه: جوانان شهر اهواز)، فصلنامه توسعه اجتماعی، 13 (3)، 197- 228.
Abu Raiya H, Pargament KI, Mahoney A, Stein C. A psychological measure of Islamic religiousness: Development and evidence for reliability and validity. The International Journal for the Psychology of Religion, (2015);18(4):291-315.
Baharudin MN, Mohamad M, Karim F. (2020). Drug-abuse inmates maqasid shariah
quality of lifw: a conceotual paper. Hum soc aci Rev, 8 (3):1285–94.
Beckwith, M., Best, D., Savic, M., Haslam, C., & Bathish, R. (2019). ). Social Identity Mapping in Addiction Recovery (SIM-AR): extension and application of a visual method. Addiction Research & Theory, 27(6), 462- 471.
Buja, Alessandra., Mortali, Claudia., Mastrobattista, Luisa., Minutillo, Adele., Pichini, Simona., Genetti, Bruno., Vian, Paolo & Et al (2019). Pathways connecting socioeconomic variables, substance abuse and gambling behaviour: a cross sectional study on a sample of Italian high- school students BMJ Open, 10.1136/bmjopen-2019-031737.
Chisom, H. Igunma., B, Ohaeri., Iyanuoluwa, & Babarimisa (2022). Risk Factors Associated with Substance Abuse among Adolescents, International Neuropsychiatric Disease Journal, 18 (1), 11-24.
De Moor, E. L., Sijtsema, J. J., Weller, J. A., & Klimstra, T. A. (2020). Longitudinal links between identity and substance use in adolescence. Self and Identity. 21 (1), 113- 136.
Efrati,Y. (2023). Risk and protective factor profiles predict addictive behavior among adolescents, Comprehensive Psychiatry,123, 152387. https://doi.org/10.1016/j.comppsych.2023.15238
Eftekhari, Asie., Bakhtiari, Maryam., Kianimoghadam, Amir Sam (2022). The Relationship between the Attachment Styles of Children, Parenting Styles, and the Socio-Economic Status of parents, journal of community Health Research, 11(4).
Estevez A, Jauregui P, Lopez-Gonzalez H. Attachment and behavioral addictions in adolescents: the mediating and moderating role of coping strategies. Scand J Psychol. 2019;60(4):348–60.
Gardiner, E., Mâsse, L.C., Iarocci, G. (2019). Apsychometric study of the Family Resilience Assessment Scale among families of children with autism spectrum disorder, Health Qual Life Outcomes, 17, 1-10.
Gerra,Gilberto ,Benedetti, Elisa ., Resce, Giuliano ., Potente, Roberta ., Cutilli , Arianna and Molinaro, Sabrina (2020). Socioeconomic Status, Parental Education, School Connectedness and Individual Socio-Cultural Resources in Vulnerability for Drug Use among Int. J. Environ. Res. Public Health, 17(4), 1306.
Gilberto Gerra, Elisa Benedetti, Giuliano Resce, Roberta Potente, Arianna Cutilli & Sabrina Molinaro (2020). Socioeconomic Status, Parental Education, School Connectedness and Individual Socio-Cultural Resources in Vulnerability for Drug Use among Students. Journal of Environmental Research and Public Health, 17 (4), 1306
Hanson, M., & Chen, E. (2007). Socioeconomic status and health behaviors in adolescence: A review of the literature. Journal of behavioral medicine, 30, 263- 285.
Hawkins, J. D., Catalano, R.F & Miller, J. U. (1992). Risk and protective factor
for alcohol and other drug problems in adolescence and early adulthood:
Implications for substance abuse prevention. Psychological Bulletin, 112, 64-
105.
Hock, R. S., Hindin, M. J., Bass, J. K., Surkan, P. J., Bradshaw, C. P., & Mendelson, T (2016). Parenting styles and emerging adult drug use in Cebu, the Philippines, International Journal of Culture and Mental Health, 9(2), 108-119.
Li, Liu., Weijie, Meng & Bingyuan, Liu T (2022). The Mediating Role of Social Support in the Relationship Between Parenting Styles and Adolescent Drug Abuse Identification, Frontiers in Psychology, 12.
Lukavska, K., Vacek, J., and Gabhelik, R. A (2020). The effects of parental control and warmth on problematic internet use in adolescents: a prospective cohort study. J. Behav. Addict, 9, 664–675.
Maina, Geoffrey., Mclean, Maeve., Mcharo, Solomon., Kennedy, Megan., Djiometio, Joseph., King, Alexandra (2020). A scoping review of school-based indigenous substance use prevention in preteens (7-13 years), Subst Abuse Treat Prev Policy, 15:74.
Manaseri, Holly . Roberts, Kelly., , Stofocik, Kathleen., Manuel, Naomi & Uehara, Denise (2014). Culture as a Protective Factor: The Use of Storytelling in a Teen Pregnancy and STI Prevention Curriculum. Health Care: Current Reviews, 2 (3), 1000127.
McCann, M., Perra, O., McLaughlin, A., McCartan, C., & Higgins, K. (2016). Assessing elements of a family approach to reduce adolescent drinking frequency: Parent- adolescent relationship, knowledge management and keeping secrets. Addiction, 111(5), 843–853
McCormick, Rod M (2000). Aboriginal Traditions in theTreatment of Substance Abuse. Canadian Journal of Counselling / Revue canadienne de counselin, 34: 1, 25-32.
Monaco, Grégory Lo., Bonetto, Eric.,Codaccioni, Colomba., Marcos Vinicius Araujo., Anthony Piermattéo (2020).Alcohol ‘use’ and ‘abuse’: when culture, social context and identity matter: Alcohol ‘use’ and ‘abuse, Current Opinion in Food Science, 33, 9- 13.
Navarro-Pérez, J., Tomás, Jose M., Georgieva, S & García- Mollá, A. (2023). Profiles of Protective Factors among Children and Adolescents in the Child Welfare System. J Child Fam Stud. https://doi.org/10.1007/s10826-023-02740-8
Nawi, A. M., Ismail, R., Ibrahim, F., Hassan, M.R., Abdul Manaf, M. R., Amit, N., Ibrahim, N & Shafurdin, N. S (2021). Risk and protective factors of drug abuse among adolescents: a systematic review. BMC public health. 21:2088.
Pahlevan Sharif, S., Amiri M., Allen, K., Sharif Nia, H., Fatemeh Khoshnavay Fomani, F., Hatef Matbue, Yasaman 8 Hossein, A (2021). Attachment: the mediating role of hope, religiosity, and life satisfaction in older adults, Health Qual Life Outcomes, 15;19(1):57
Ocaña-Gordillo,Daniela., Kliewer, Wendy (2023). Risk and protective factors for marijuana use and problems with use in a national sample of female Ecuadorian secondary school students, International Journal of Psychology, 58,1, 85-89.
Sakman, Ezgi ., Solak, Nevin ., Sümer, Nebi (2022). Socioeconomic Disadvantage as a Risk Factor for Attachment Insecurity: The Moderating Role of Gender, Journal of Family Issues, 1-22.
Shakshi, Priya Gir (2020). nfluence of Different Parenting Styles on Adolescents’ Identity Construction, An International Peer-Reviewed Journal on Humanities & Social Sciences, 6 (11), 138- 141
Shell, Duane F., Newman., Ian M., Fang, Xiaoyi (2010). The Influence of Cultural Orientation, Alcohol Expectancies, and Self-efficacy on Adolescent Drinking Behavior in China. Educational Psychology Papers and Publications. 173.
Silberman, I. (2005), "Religion as a Meaning System: Implications for the New Millennium, Journal of Social Issues, 61(4): 641-663.
Sprague-Jones, J., Counts, J., Rousseau, M., & Firman, C. (2019). The development of the protective factors survey: A self-report measure of protective factors against child maltreatment. Child abuse & neglect, 89, 122–134. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2019.01.008.
Redonnet, B., Chollet, A., Forborne, E., Bowes, L., Melchior, M (2012 Tobacco, alcohol, Cannabis and other illegal drug use among young adults: The socioeconomic context,.. Drug and alcohol dependence, 121(3), 231-9.
Thorpe, H. H. A., Hamidullah, S., Jenkins, B. W., and Khokhar, J. Y. (2020). Adolescent neurodevelopment and substance use: receptor expression and behavioral consequences. Pharmacology and Therapeutics, 206,
Tirado, Camila., Moreno, Oswaldo., Fuentes, Lisa., Rodriguez, Isis Garcia., Hernandez, Cindy., Muñoz Geovani (2023). Assets and stressors on adolescent substance use: The role of religiosity. Encyclopedia of child and Adolescent Health, 3, 654- 659.
Wang, Shiyuan (2011). Cultural Orientation and Drinking Behaviors among Chinese University Students. Public Access Theses and Dissertations from the College of Education and Human Sciences, The Graduate College at the University of Nebraska, For the Degree of Master of Arts.
Wang C, Zhou T, Fu L, Xie D, Qi H, Huang Z. (2023). Risk and Protective Factors of Depression in Family and School Domains for Chinese Early Adolescents: An Association Rule Mining Approach. Behav Sci (Basel). 29,13(11):893. doi: 10.3390/bs13110893.
Weinandy, Jennifer T.Grant & Grubbs, Joshua B. (2021). Religious and spiritual beliefs and attitudes towards addiction and addiction treatment: A scoping review. Addictive Behaviors Reports, 14, 100393.
Whyte AJ, Torregrossa MM, Barker JM, Gourley SL (2018). Editorial: long-term consequences of adolescent drug use: evidence from pre-clinical and clinical models. Front Behav Neurosci,12:83.
Woodward, Tara C., Smith, Megan L., Mann, Michael J., Kristjansson, Alfgeir., Morehouse Holly (2023). Risk & protective factors for youth substance use across family, peers, school, & leisure domains, Children and Youth Services Review, 151, 107027,
Xia, Wei.,William li, cheung, Ho., Ling, Tingna., Yuanhui, Tingna., Luo., Laurie long Kwan Ho., Ankie Tan Cheung., Peige song (2022). Structured online training for university students to deliver peer-led addiction counselling for young drug abusers in China: Effect on improving knowledge, attitude, confidence, and skills. Patient Education and Counseling, 105 (4), 1009- 1017.
Zeinali, Ali., Pasha Sharifi, Hassan., Enayati, mirsalahadine., pasha, Gohlamreza (2011). The mediational pathway among parenting styles, attachment styles and self-regulation with addiction susceptibility of adolescents, Res Med Sci, 16 (9), 1105- 21.
Zrour, C., Naja, W., Chahoud, M., Halabi, A., Badaoui, A., and Haddad, R. (2021). Parenting styles and psychiatric profile of parents of adult substance use disorder patients: cross-sectional study. Int. J. Ment. Health Addict, 7, 1–16.
تاریخ دریافت: 06/04/1402 تاریخ پذیرش: 09/07/1403 |
بررسی رابطهی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز مرتبط با خانواده با نگرش به مصرف مواد در دانشآموزان دوم متوسطه: نقش واسطهای سبکهای هویت
هادی سارانی1*، حسنعلی ویسکرمی2، عزت الله قدم پور3
فصلنامه تعالی تعلیم و تربیت و آموزش دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، دوره2، شماره3 تابستان 1403 |
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر رابطهی عوامل خانواده (باورهای دینی، پایگاه اجتماعی – اقتصادی، باورهای فرهنگی و سبک فرزند پروری) با نگرش به مصرف مواد در دانشآموزان دوم متوسطه شهرستان خرمآباد با نقش واسطهای سبکهای هویت انجام گرفت. روش پژوهش براساس هدف از نوع کاربردی بود. جامعه پژوهش شامل همهی دانشآموزان دوم متوسطه شهرستان خرمآباد در سال تحصیلی 1402 – 1401 بود. حجم نمونه با توجه به متغیرهای پژوهش و خرده مقیاسهای آنها 180 دانشآموز به عنوان نمونه انتخاب گردید. روش نمونه گیری طبقهای نسبی بود. ابزار اندازهگیری شامل پرسشنامههای استاندارد باورهای دینی (1389)، پایگاه اجتماعی – اقتصادی قدرتنما (1993)، سبکهای فرزند پروری بامریند (2004)، سبکهای هویت برزونسکی (1992)، نگرش به اعتیاد نظری (1380) و پرسشنامه محقق ساخته باورهای فرهنگی بومی بود. روش پژوهش همبستگی از نوع تحلیل مسیر بود که با استفاده از نرمافزار ایموس 24 اجرا گردید. در پایان نتایج نشان داد که مسیر مسقیم سبک فرزندپروری (001/0>P، 51/0=β)، باورهای دینی (001/0>P، 48/0=β)، باورهای فرهنگی بومی (001/0>P، 65/0=β) و مسیر پایگاه اقتصادی – اجتماعی به نگرش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 67/0=β) معنادار میباشد. همچنین، مسیر مستقیم سبک فرزندپروری (001/0>P، 79/0=β)، مسیر مستقیم باورهای (001/0>P، 63/0=β)، مسیر مستقیم باورهای فرهنگی بومی (001/0>P، 58/0=β)، مسیر مستقیم پایگاه اقتصادی – اجتماعی به سبکهای هویتی (001/0>P، 48/0=β) و مسیر مستقیم سبکهای هویتی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 59/0=β)، معنادار می‌باشند (001/0>P). همچنین حد پایین و بالای آزمون بوت استراپ نشان داد که مسیرهای غیرمستقیم عوامل مرتبط با خانواده از طریق سبکهای هویت رابطه معناداری با نگرش به مصرف مواد در دانشآموزان دارد (001/0>P). بنابراین شناسایی عوامل مخاطره آمیز و تقویت عوامل محافظت کننده مرتبط با خانواده میتواند، نفش پیشگیری از اعتیاد را میان دانشآموزان دوم متوسطه ایفا کند.
کلمات کلیدی: خانواده، سبک هویت، عوامل خطرساز و محافظ، نگرش به اعتیاد.
مقدمه
یکی از جنبههای رشد فردی و اجتماعی در دوره نوجوانی کسب هویت است. در چند دههی گذشته حجم وسیعی از تحقیقات روانشناسی اجتماعی و روانشناسی شخصیت بر روی هویت متمرکز شدهاند. اریکسون4، نخستین فردی است که هویت را به عنوان دستاورد مهم شخصیت نوجوانی معرفی کرد. از نظر اریکسون برای نوجوانان یک احساس یکپارچه و پایدار از هویت اغلب با اعتماد به نفس بالا و اهداف روشن در زندگی همراه است و از سوی دیگر یک احساس ناپایدار از هویت با احساس اضطراب، آشفتگی، سردرگمی و رفتارهای بزهکارانه همراه است (لویکس، شوارتز، گوسنس، بیرز و میسوتن5، 2019؛ جلالی، اسکندری، برجعلی، سهرابی، عسگری، 1400). بنابراین، با توجه به نظریهی روانی- اجتماعی اریکسون هویت به مثابهی یک چارچوب مرجع عمل میکند که فرد به منظور تفسیر تجارب شخصی و گفتگو درباره معنا، هدف و جهتگیری زندگی خود از آن استفاده میکند (برزونسکی6، 2003). مارسیا7 (1966) مفهوم هویت را با بکارگیری دو مفهوم کاوش و تعهد شرح داد. کاوش مربوط به بحران میشود و تمایزهای شناختی و رفتاری را نشان میدهد. مارسیا بحران را به عنوان دورهای از آشفتگی میداند که در طی آن ارزشها و انتخابهای فرد مورد ارزیابی مجدد قرار میگیرد. تعهد، یک فرایند تصمیم گیری است. تعهد در مورد حل بحران از طریق یافتن پاسخ و تعهد به ارزشها و انتخاب است. در این مدل هویت به عنوان یک ساختار درونی به تصویر کشیده میشود که ایدهالها، انتظارات، قابلیتها و تاریخچههای فرد را در چندین زمینه زندگی مانند شغل، مذهب و نقش جنسی آشکار میکند (کدورا و شوروم8، 2019). وجود یا فقدان هر یک از این دو معیار (کاوش و تعهد)، در دورهی شکلگیری هویت میتواند، به شناسایی پایگاههای هویت فرد کمک کند. مارسیا با ترکیب فقدان یا وجود این معیارها، چهار پایگاه هویت موفق، دنبالهرو، بحران زده و سردرگم را مشخص نمود (رومانو9، 2004). برزونسکی (1992) نیز از سبکهای پردازش هویت برای توصیف چگونگی پردازش اطلاعات مربوط به هویت استفاده کرده است. او بر این باور است که سبکهای هویت، بازتابی از جهتگیریهای پردازش اطلاعات هستند و نوجوان هنگام ساختن هویت و متعهد شدن به ارزشها و باورها از آنها استفاده میکند. این الگو در واقع به تفاوت در فرایندهای شناختی- اجتماعی جوانان در ساخت، نگهداری و انطباق هویت خودشان تأکید دارد. هویت نیز از جمله عواملي است که ميتواند در پيشگيری از گرایش نوجوانان به مصرف مواد مخدر نقش مؤثری داشته باشد. در واقع فرآیندهای شکلگیری هویت با مصرف مواد در نوجوانی مرتبط است (دی مور، سیتسما، ولر و کلیمسترا10، 2022). بطوریکه، بکویت، بست، ساویک، هاسلم و باثیش11 (2019) به نقش هویت اجتماعی موفق در عدم وابستگی نوجوان به مصرف مواد مخدر اشاره کردهاند. علاوه بر این، پژوهشها بر نقش هویت اجتماعی (بازیابی هویت) در حمایت از بهبودی از اعتیاد بخصوص در مراحل اولیه، تأکید دارند (وب، کلیسون، دودا - میکولین و کاکس12، 2022). همچنین، تحقیقات نشان داده که سبک هویت اطاعاتی و هنجاری با گرایش به اعتیاد رابطه منفی و با سبک هویت احتنابی/ سردرگم رابطه مثبت دارد (وجودی، عبدلپور، بخشیپور رودسری و عطارد، 1393؛ بیگدلی و شریفیفر، 2016 و جمشیدیفر، بابایی، پورشریفی، 1392). هویتی که بیشتر منسجم باشد تا سردرگم، یکی از عوامل محافظت کننده نوجوانان در مقابل گرایش به رفتارهای مصرف مواد و رفتارهای مشکل آفرین است. شکلگیری یک هویت منسجم در سازماندهی فرد به تجربیات خود و همچنین سمت و سو دادن به تصمیمات و رفتارهایش میشود در حالی که هویت سردرگم، متلاشی و فاقد ساختار مناسب میتواند زمینه را برای آسیب نوجوان در برابر رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد مهیا سازد (شوارتز، کوته وآرنت13، 2005). بنابراین سبک هویت میتواند یک عامل محافظتکننده و مخاطرهآمیز برای نوجوانان باشد.
رویکرد عوامل مخاطرهآمیز و محافظتکننده پیشبینیهای سودمندی در گرایش افراد به اعتیاد و رفتارهای پرخطر ارائه میدهد. اعتقاد بر این است که قرار گرفتن در معرض رفتارهای پرخطر به احتمال انجام این رفتارها در آینده کمک میکند (هاوکینز، کاتالانو و میلر14، 1992). این نظریه پیشنهاد میکند که سوء مصرف مواد و سایر رفتارهای مشکلساز را میتوان با محدود کردن تعداد عوامل خطر ساز یا جلوگیری از ایجاد آنها و با تقویت عوامل محافظتی در افراد کاهش داد. مطابق تحقیقات عوامل خطرزا و محافظتکننده در محیط خانواده و مدرسه به طور همزمان بر سلامت روان نوجوانان تأثیر میگذارد (وانگ، ژو، فو، شی15 و همکاران، 2023). عوامل محافظتی به عنوان ویژگیهای فردی، اجتماعی یا مرتبط با خانواده تعریف می‌شوند که احتمال ابتلا به تجربیات نامطلوب مانند بدرفتاری و اعتیاد را کاهش (اسپراگ جونز، کنتس، روسو و فیرمن16، 2019) و پاسخ فرد به تجربیات نامطلوب را که معمولا منجر به نتیجه منفی میشود، بهبود میبخشد (ناوارو پرز، توماس، جورجیوا و گارسیا مولا17، 2023). برخلاف عوامل محافظت کننده، عوامل خطرساز نوجوانان را در معرض پیامدهای نامطلوب، سوء مصرف مواد مخدر و سایر رفتارهای پرخطر قرار میدهد (وودوارد، اسمیت، مان، آلفگیر و مورهاوس18، 2022؛ چیسوم، بئاتریس، ایانولووا و اولواتویین19، 2022 و عفراتی20، 2023). خانواده به عنوان یک عامل محافظتکننده و مخاطرهآمیز بیشترین توجه را به خود جلب کرده است (لوباتو کونچا، ساندرمن، پیزارو و هاگدورن21، 2022). تحقیقات مختلف نشان داده، استحکام رابطه، احساس حمایت والدین، صمیمیت و باز بودن در روابط و زمان صرف شده با والدین میتواند از فرصت درگیر شدن نوجوان با موقعیتهای مخاطرهآمیز مانند مصرف مواد جلوگیری کند (وودوارد، اسمیت، مان، کریستیانسون، هالی22، 2023). اما هنگامی که روابط بیش از حد کنترل شده، سهلگیرانه یا مخفیانه باشد، میتواند منجر به ناسازگاری و افزایش خطر درگیر شدن با مواد گردد (مککان، پرا، مک لافلین، مک کارتن و هیگینز23، 2016 به نقل از وودوارد و همکاران، 2023). به نظر می‌رسد که متغیرهای حوزهی خانواده مهمترین عامل محافظتی بعد از همسالان برای مصرف مواد در نوجوانان باشند (وودوارد و همکاران، 2023). بنابراین خانواده بستر مهمی در گرایش نوجوانان به اعتیاد محسوب میشود (رضایی، اسلامی و مهدی پور خراسانی ، 1393). پژوهشها، خانواده را به عنوان یکی از مهمترین عوامل در پیشگیری و یا ایجاد آمادگی اعتیاد برشمردهاند (پیک و کوونس24، 2010). در نتیجه، در غلبه بر معضل اعتیاد به مواد مخدر، خانواده به کانون حل مشکلات تبدیل شده است (گاردینر، ماسه، یاروچی25، 2019). نتایج تمامی پژوهشها به نحوی بیانگر این است که تأثیر خانواده بر سوء مصرف مواد، امری اجتنابناپذیر است، و نوجوانان و جوانان به شدت تحت تأثیر والدین خود قرار دارند. لذا در مجموع خانواده نقش حیاتی در خطر ابتلای نوجوان به مصرف مواد مخدر دارد (بهارالدین، محمد و کریم26، 2020).
در پژوهش حاضر چهار عامل محافظتکننده و مخاطرهآمیز مرتبط با خانواده (دینداری، پایگاه اجتماعی – اقتصادی، فرهنگ بومی و سبک فرزند پروری) مورد توجه قرار گرفته است. مطابق پژوهشهای مختلف دینداری (معنویت) یک عامل محافظتکننده یا مراقبتکننده محسوب میشود که سطوح بالا و پایین آن با انواع رفتارهای پرخطر بویژه اعتیاد به مواد مخدر در ارتباط است (شوشتری و آقا بابایی، 1399؛ تیرادو، مورنو، فوئنتس، رودریگز، هرناندز27 و همکاران، 2023). همچنین، بسیاری از مؤلفههای اجتماعی – اقتصادی خانواده از جمله درآمد، وضعیت اقتصادی اجتماعی، سابقه جرم والدین، تحصیلات والدین، بیکاری، ساختار خانواده، عضویت در خرده فرهنگهای بزهکاری، فقر، نابرابری اقتصادی، دسترسی به مواد، همسالان، اوقات فراغت، منزلت اجتماعی، محله و بسیاری دیگر از متغیرها با اعتیاد فرزندان و اعضای خانواده در ارتباط است (گرا، بندتی، رسچه، پوتنته، کوتیلی28 و همکاران، 2020؛ احدی و محمدی، 1401). علاوه بر این، یافتههای نشان میدهد که سبکهای فرزندپروری ضعیف یک عامل خطر برای سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان است (زرور، ناجا، چاهود، حلبی، بدوی و همکاران29، 2021). در حالی که، گرمی و درک والدین و طرفداری مادر احتمالا عوامل محافظتی برای پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان است (لوکاوسکا، واچک و گابهلیک30، 2020). سرانجام اینکه، خانواده توسط سوء مصرف کنندگان فرهنگ بومی به عنوان دومین عامل مداخلهای مهم پس از حمایت معنوی توصیف میشود. از آنجایکه که سوء مصرف مواد با باورهای فرهنگی سنتی بومیان در مورد شجاعت، فروتنی و سخاوت و شرافت خانواده در تضاد است، تمامیت فرهنگی میتواند به عنوان یک عامل پیشگیریکننده و هم به عنوان یک عامل درمانی در سو مصرف مواد عمل کند. از طرف دیگر، قطع ارتباط با ارزشها و سنتهای فرهنگی سبب شده تا افراد در تلاشی ناموفق برای مقابله با اضطراب وجودی خود به الکل و مواد روی آورند. کشف معنا و شفای حاصل برای مراجعان بومی از طریق اتصال مجدد به ارزشها و سنتهای فرهنگی امکانپذیر است (مک کورمیک31، 2000).
در پژوهشهای متعدد خانواده به عنوان یک عامل محافظتکننده و مخاطرهآمیز در گرایش نوجوانان به اعتیاد معرفی شده است (ناوی، اسماعیل، ابراهیم، حسن، عبدالمناف32، 2021؛ اوکانیا گوردیلو و کلیور33، 2023؛ جهان شاه لو، محمد خانی، امیري، فخاري، حسینی، 1395و پارسیان، هاشمیان، ابوالمعالی و میرهاشمی، 1394). همچنین پژوهشها نشان دهنده تأثیر جنبههای متعدد عوامل خانوادگی با گرایش نوجوانان به اعتیاد است. به گونهای که وودوارد34 (2021) در پژوهشی نشان دادند که خانواده، مدرسه، اوقات فراغت و همسالان به طور قابل توجهی با مصرف الکل یا حشیش در ارتباطند.
در پژوهشي ديگر هاک، هيندين، باس، سركان، برادشاو 35و همکاران (2016) نشان دادند، شیوه تربیتی مقتدر با استفاده از مواد مخدر رابطه منفی و شیوه تربیتی مستبد، سهلگیر و بیاعتنا با مصرف مواد رابطه مثبت دارد.
لی، وایجی و بینگ یوان36 (2022) نیز در بررسی نقش میانجی حمایت اجتماعی در رابطه بین سبکهای فرزندپروری و سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان، بیان کردند که سبکهای فرزند پروری به طور قابل توجهی شناسایی سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان را پیشبینی میکنند. همچنین در مطالعهای ریدونت، چالت، فوربرن، بوویز و ملچییر37 (2012) نشان دادند که میزان استفاده نظامند از مواد مخدر در افراد با موقعیت اجتماعی – اقتصادی پایین نسبت به افراد دارای موقعیت اجتماعی – اقتصادی متوسط و بالا بیشتر است. از طرفی هانسون و چن38 (2007) در پژوهشی نشان دادند که نوجوانان با سطح اجتماعی- اقتصادی بالا نسبت به نوجوانان با سطح اجتماعی- اقتصادی پایین، مصرف سیگار، الکل و داروی بیشتری را گزارش میکنند. همچنین، هانسون و چن (2007) با بررسی و تحلیل سیزده مطالعه دریافتند که در نه مورد (69%) آنها بین مصرف مواد و وضعیت اقتصادی – اجتماعی رابطه وجود ندارد. گرا، بندتی، رشه، پوتنته، کوتیلی39 و همکاران (2020) در تحقیق وضعیت اجتماعی- اقتصادی، آموزش والدین، ارتباط با مدرسه و منابع فردی فرهنگی - اجتماعی در آسیبپذیری دانشآموزان در برابر مصرف مواد مخدر نشان داد که الگوهای استفاده از مواد در میان دانشآموزان 28 کشور مورد بررسی به شدت با وضعیت اجتماعی – اقتصادی پایین و تحصیلات پایین والدین در ارتباط است.
سندی، صالحی، کافی رضایی (1391) در پژوهشی با عنوان رابطه شیوههای فرزندپروری ادراک شده و سبکهای هویت با حرمت خود در دانشآموزان دختر دبیرستانی نشان دادند که بین شیوههای فرزندپروری و سبکهای هویت با میزان حرمت خود دانشآموزان رابطه معنیدار وجود دارد. ماتریس همبستگی نیز نشانگر رابطه معنیدار میان شیوههای فرزندپروری و سبکهای هویت بود. نتایج نشان داد دانش‌آموزانی که تحت شیوه فرزندپروری قاطعانه پرورش یافته‌اند دارای میزان حرمت خود بالاتر و اغلب این دانشآموزان دارای سبکهای هویت اطلاعاتی و یا هنجاری هستند اما دانشآموزان تحت شیوه فرزندپروری مستبدانه و سهلگیرانه دارای حرمت خود پایین‌تر و سبک هویت سردرگم/ اجتنابی هستند. شاکشی (2020) در پژوهش تأثیر سبکهای مختلف فرزندپروری بر هویت نوجوانان، نشان داد که سبکهای مختلف فرزندپروری نقش متفاوتی در شکلگیری هویت یک نوجوان دارد. صدری، ریس قره درویشلو، رحیمی زرج آباد (1397) در بررسی نقش الگوهاي ارتباطي خانواده و سبکهاي دلبستگي در پيشبيني آمادگي به اعتياد در جوانان نشان دادند که متغيرهاي الگوهاي ارتباطي خانواده و سبكهاي دلبستگي با گرايش به سوء مصرف مواد رابطه دارند. زینالی، پاشاسریفی، عنایتی، عسگری و پاشا 2011) در پژوهش مسیر میانجی در بین سبکهای فرزندپروری، سبکهای دلبستگی و خودتنظیمی با استعداد اعتیاد نوجوانان نشان دادند که سبک های فرزندپروری مقتدرانه و سهل گیرانه با دلبستگی ایمن و سبکهای فرزندپروری مستبدانه و سهل انگارانه با دلبستگی ناایمن همراه است. همچنین، دلبستگی ناایمن با سطح پایینی از خود تنظیمی و دلبستگی ایمن با سطح بالایی از خود تنظیمی در ارتباط است. افتخاری، بختیاری و کیانی مقدم (2022) در پژوهش رابطه سبکهای دلبستگی کودکان، سبکهای فرزندپروری و وضعیت اقتصادی-اجتماعی والدین، نشان دادند که بین سبکهای دلبستگی کودکان و سبکهای فرزندپروری و وضعیت اقتصادی- اجتماعی همبستگی معنیداری وجود دارد.
فرزانه جاجرمی، ستوده اصل، کسهاری، جهان (1400) در پژوهشی نشان دادند که گرایش به رفتار پرخطر با نگرش مذهبی و سبکهای فرزندپروری رابطه مستقیم دارد. زارعی و کاظمیپور (1400) نیز در نقش تعدیل کننده سالم زیستی مذهبی و خود تمایزیافتگی در رابطه بین ملال روانشناختی با گرایش به اعتیاد در بین دانشآموزان نشان دادند که بین ملال روانشناختی، سالم زیستی مذهبی و خود تمایز یافتگی با گرایش به اعتیاد رابطه منفی و معناداری وحود دارد. ویندی و گرابز، (2021) نیز در پژوهشی نشان داد دینداری بالاتر با نگرش منفی نسبت به اعتیاد و حمایت قویتر از درمانهای مبتنی بر معنویت مرتبط است. پهلوان شریف، امیری، آلن و شریفینیا (2021) نیز در پژوهشی نشان دادند که دینداری و امید به طور کامل رابطه بین دلبستگی نزدیک و رضایت از زندگی را واسطه میکنند.
وانگ (2011) در مقایسه چهار جهت گیری فرهنگی (جهتگیری سنتی، غربی، دو فرهنگی و حاشیهای) نشان داد که جهتگیری سنتی نسبت به سه دسته دیگر مصرف مواد کمتری را گزارش کردهاند. رضایئان و اسماعیلی شاد (1397) در پژوهش رابطه بین پایگاه اجتماعی– اقتصادی و سبک هویت با رفتار فرهنگی درکارکنان دانشگاه علوم پزشکی بجنورد نشان دادند که بین سبکهای هویت و رفتار فرهنگی، بین پایگاه اجتماعی – اقتصادی و رفتار فرهنگی و بین سبکهای هویت وپایگاه اجتماعی –اقتصادی رابطه معناداری برقرار است. شل، نیومن و فانگ (2010) در تحقیق تأثیر جهتگیری فرهنگی، انتظارات الکلی، و خودکارآمدی بر رفتار مصرف الکل نوجوانان در چین نشان داد که سطوح بالاتر جهتگیری فرهنگی غربی (فاصله گرفتن از فرهنگ بومی) باعث افزایش انتظارات مثبت، کاهش انتظارات منفی و کاهش خودکارآمدی و در نتیجه نوشیدن بیشتر الکل در نوجوانان میگردد. بنابراین، جهتگیری فرهنگی بر نوشیدن الکل نوجوانان تأثیر میگذارد و این تأثیر تا حدی از طریق تأثیرات جهتگیری فرهنگی بر انتظارات نوجوانان به نوشیدن الکل از طریق نقش واسطهای خودکارآمدی است. داشتن جهت گیری فرهنگی غربیِ بیشتر و جهتگیری سنتی کمتر منجر به نوشیدن بیشتر، خودکارآمدی کمتر برای تنظیم نوشیدن و خطر بیشتر افزایش انتظارات الکلی میشود. همچنین، موناکو، بونتو، کوداچیونی، وینیسیوس آرائوخو و پیرماتئو40 (2020) در پژوهشی نشان دادند که که مصرف الکل توسط فرهنگ، زمینهها و هویت تنظیم میشود. صبوری، پیشقدم، فاطمی و قنسولی (1394) در نشان دادند که ارتباط معناداری میان ابعاد فرهنگی و اجزای هویتی وجود دارد که میتواند برخی از بحرانهای هویتی در جامعه ایرانی را توجیه کند. ساکمان، سولاک و سامر 41(2022) در پژوهش آسیب اجتماعی- اقتصادی به عنوان یک عامل خطر برای ناامنی دلبستگی: نقش تعدیل کننده جنسیت نشان دادند که چندین شاخص آسیب اجتماعی- اقتصادی با هر دو بعد دلبستگی ناایمن مرتبط است. همچنین، نتایج پژوهشهای (باباپورخیرالدین و همکاران، 1391 و عباسپور، عطاییفر و مرادیان، 1399؛ الشماری42، 2018؛ حجازی و فارسینژاد، 1390؛ نجارپور استادی، 1387 و قربانی، محمدی آریا و کوچکی عاشور، 1385؛ امینی و غفاری، 1397؛ وجودی و همکاران، 1393؛ برزونسکی و کاک43، 2002؛ محبی و همکاران، 2018 و سیژوسکا44، 2022) حاکی از رابطه سبک فرزند پروری، فرهنگ بومی، پایگاه اجتماعی – اقتصادی خانواده با سبک هویت و رابطه سبکهای هویت با نگرش به اعتیاد است.
شواهد علمی تأیید شده نشان میدهد که مصرف مواد در سنین پایین به شدت با خطر ابتلا به اختلال مصرف مواد در مراحل زندگی بزرگسالی مرتبط است (شیا، ویلیام لی، لینگ، یوانهوی، لو 45و همکاران، 2022). تأثیر عمیق اعتیاد بر روی رشد شناختی – عصبی فرد نوجوان (تورپ، حمیدالله، جنکینز و خوخار46، 2020) و تأثیر سوء مصرف مواد بر استدلال و تصمیمات غیرمنطقی (وایت، تورگروسا، بارکر، گورلی47 ، 2018) اهمیت پیشگیری از اعتیاد را در نوجوانی را آشکار میسازد. راهبردهای پیشگیری و مداخله زود هنگام میتواند تأثیر مصرف مواد و اختلالات روانی را در جوامع بخصوص در میان جوانان و نوجوانان کاهش دهد. یکی از مهمترین راهبردهای پیشگیری تغییر نگرش مثبت نسبت به مواد و شناسایی عوامل مخاطره آمیز و محافظت کننده نوجوانان در گرایش یا عدم گرایش به اعتیاد است. بنابراین هدف پژوهش حاضر بررسی رابطهی عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز خانواده با نگرش به مصرف مواد در دانشآموزان دوم متوسطه با نقش واسطهای سبکهای هویت است. بر اساس بررسیهای صورت گرفته پژوهشی با نقش واسطهگری سبکهای دلبستگی و سبکهای هویت در رابطه عوامل خانوادگی با نگرش به اعتیاد یافت نشد. علاوه بر این در پژوهش حاضر متغیر فرهنگ بومی / محلی / قومی به عنوان یک عامل خطرساز و محافظ نوجوانان در گرایش به اعتیاد مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین به منظور دستیابی به هدف فوق ضمن بررسی برارزش کلی مدل ارائه شده سؤالات زیر مورد آزمون قرار گرفت.
1- آیا اثر مستقیم سبک فرزندپروری به نگرش به مصرف مواد مخدر معنادار است؟
2- آیا اثر مستقیم باورهای دینی به نگرش به مصرف مواد مخدر معنادار است؟
3- آیا اثر مستقیم فرهنگ بومی به نگرش به مصرف مواد مخدر معنادار است؟
4- آیا اثر مستقیم پایگاه اقتصادی–اجتماعی به نگرش به مصرف مواد مخدر معنادار است؟
5- آیا اثر مستقیم سبک فرزندپروری به سبکهای هویت معنادار است؟
6- آیا اثر مستقیم باورهای دینی به سبکهای هویت معنادار است؟
7- آیا اثر مستقیم فرهنگ بومی به سبکهای هویت معنادار است؟
8- آیا اثر مستقیم پایگاه اقتصادی–اجتماعی به هویت دلبستگی معنادار است؟
9- آیا اثر مستقیم سبکهای هویت به نگرش به مصرف مواد مخدر معنادار است؟
10- آیا اثر غیرمستقیم سبک فرزندپروری به نگرش به مصرف مواد مخدر با عنایت به نقش واسطهای سبکهای هویت معنادار است؟
11- آیا اثر غیرمستقیم باورهای دینی به نگرش به مصرف مواد مخدر با عنایت به نقش واسطهای سبکهای هویت معنادار است؟
12- آیا اثر غیرمستقیم فرهنگ بومی به نگرش به مصرف مواد مخدر با توجه به نقش واسطهای سبکهای هویت معنادار است؟
13- آیا اثر غیرمستقیم پایگاه اقتصادی-اجتماعی به نگرش به مصرف مواد مخدر با عنایت به نقش واسطهای سبکهای هویت معنادار است؟
روش تحقیق
روش پژوهش حاضر از نوع همبستگی بود جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه دانشآموزان متوسطه دوم شهرستان خرمآباد در سال 1401-1402 به تعداد 8442 دانشآموز تشکیل میدادند.
پرسشنامه نگرش به اعتیاد: این پرسشنامه توسط نظری (1380) ساخته شده و دارای دو فرم الف و ب است. وی برای تعیین اعتبار صوری از نظر اساتید روانشناسی استفاده کرده است.. نتایج بدست آمده نشان میدهد که مواد مقیاس از همسانی خوبی برخوردارند. ضریب آلفای کرونباخ در فرم الف برابر 81/0 و در فرم ب برابر با 86/0 است (پورچناری و گلزاری، 1387). در پژوهش حاضر پایایی پرسشنامه مذکور با استفاده از آلفای کرونباخ 91% محاسبه گردید.
پرسشنامه جهتگیری مذهبی : این پرسشنامه توسط بهرامی احسان (1381) معرفی شده است. به منظور بررسی ساختار هماهنگی درونی پرسشها روش اسپیرمن براون 91% تخمین زده شد (بهرامی احسان، 1380). همچنین پایایی پرسشنامه با استفاده از روش آلفای کرونباخ معادل 85/0 و ضریب پایایی با استفاده از آلفای کرونباخ برای زیر مقیاسها بین 85/0 و 91/0 (بهرامی، 1380) است. همچنین، در پژوهش حاضر ضریب پایایی خرده مقیاس اقتدارگرایی 71%، مذهبی گرایی 87%، سازمان نایافتگی 90%،، ارزندهسازی مذهبی 63% و کامجویی 81% محاسبه گردید.
پرسشنامه باورهای فرهنگی بومی: پرسشنامه باورهای فرهنگی بومی، یک پرسشنامه ترکیبی است که بر اساس گویههای محقق ساخته و گویههای اعتبار یابی شده از مطالعات پیشین (مومبینی و همکاران، 1398؛ سروستانی و قادری، 1388؛ حسینی، 1396؛ میرفردی و شهریاری، 1396) ساخته شده و شامل دو بخش تسهیل کنندگی و شفابخشی (پیشگیری) فرهنگ بومی در اعتیاد است. همچنین برای تعین اعتبار پرسشنامه فوق از نظر دانشجویان تحصیلات تکمیلی و اساتید روانشناسی استفاده شده است. در پژوهش حاضر ضریب پایایی خرده مقیاس تسهیلگری 73% و شفابخشی 79% محاسبه گردید.
پرسشنامه سبک هویت: این پرسشنامه توسط برزونسکی48 (1992) ساخته شده است. غضنفری (۱۳۸۳) ضریب پایایی پرسشنامه فوق را از طریق آلفای کرانباخ برای هر یک از زیر مقیاسهای تعهد، جهتگیری هنجاری، جهتگیری سردرگم/ اجتنابی، جهتگیری اطلاعاتی، بالای 70% و آلفایی کرونباخ مقیاس کل را %83 گزارش نموده است. فولاد چنگ و همکاران (1389) روایی مطلوبی برای پرسشنامه سبک هویت گزارش نمودند. همچنین، در پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ کل پرسشنامه مذکور 91% محاسبه گردید.
پرسشنامه سبک فرزندپروری: این پرسشنامه توسط بامریند (1991) ساخته و شامل سه شیوهی سهلگیرانه، شیوههای استبدادی و شیوههای اقتدارگرا است. مهر افروز (1378) ثبات درونی را با استفاده از آلفای کرونباخ را برای سه سبک ذکره شده بالای 75% گزارش نمود. هچنین اسفندیاری (۱۳۷۴) برای روایی پرسشنامه از صاحب نظران در زمینه روانشناسی استفاده کرد که نتایج بدست آمده نشان داد که پرسشنامه شیوههای فرزندپروری بامریند دارای روایی (اعتبار) صوری است. در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ هر یک از خرده مقیاسهای سهلگیر 88%، استبدادی 79% و اقتدارگرا 71 محاسبه گردید.
پرسشنامه وضعيت اجتماعي- اقتصادی: این پرسشنامه که توسط قدرت نما (1392) طراحی و تنظیم گردید، شامل 4 مؤلفه میزان درآمد، طبقه اقتصادی، تحصیلات و وضعیت مسکن میباشد. اسلامي و همکاران (1392) روايي صوري و محتوايي پرسشنامه مذکور را توسط 12 تن از متخصصين ورزشي مورد تأييد قرار دادند. همچنین پایاییپرسشنامه با استفاده از آزمون آلفاي كرونباخ %.83 به دست آمد. همچنین، با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ پایایی هر یک از خرده مقیاسهای طبقه اقتصادی 80%، میزان درآمد 83%، تحصیلات 89% و وضعیت مسکن 92% برآورد گردید.
به منظور اجرای پژوهش، پرسشنامههای ذکر شده میان دانشآموزان دوم متوسطه شهرستان خرمآباد توزیع گردید و توضیحات لازم ارائه گردید. بعد از یک هفته پرسشنامهها جمعآوری گردید. ضمنا یادآوری میشود کمیتهی اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی لرستان در تاریخ 17/2/ 1402پژوهش حاضر را با کد اخلاق IR.LUMS.REC.1402.046 مورد تصویب قرار داده است. برای تجزیه و تحلیل دادههای پژوهش، بعد از محاسبه پیشفرضها از تحلیل مسیر استفاده گردید.
یافتههای تحقیق
از مجموع 180 دانشآموز انتخاب شده 99 نفر پسر و 81 نفر دختر بودند که به پرسشنامه پاسخ دادند. به منظور تجزیه و تحلیل دادهها بعد از بررسی پیش فرضها اقدام به برآورد مدل پیشنهادی گردید که نتایج در جدول شماره 1 نشان داده شده است.
جدول شماره 1- های برازش مدل پیشنهادی
شاخص‌ها | مقادیر | دامنه‌ی مورد قبول | نتیجه |
مجذور خي (X2) | 09/389 | 05/0< |
|
سطح معناداری (P .value) | 001/0 |
| نامطلوب |
مجذور خی بر درجه آزادی (X2/DF) | 90/2 | 5> | مطلوب |
شاخص نيكويي برازش (GFI) | 73/0 | 90/0< | مطلوب |
ريشه ميانگين مجذورات خطاي تقریب (RMSEA) | 052/0 | 1/0> | مطلوب |
شاخص برازش مقايسه‌‌اي ((CFI | 88/0 | 90/0< | مطلوب |
شاخص توکر-لویس (TLI) | 89/0 | 90/0< | مطلوب |
برازندگی هنجار شده بنتلر-بانت (NFI) | 90/0 | 90/0< | مطلوب |
شاخص برازش هنجاری شده ایجاز (PNFI) | 77/0 | 50/0< | مطلوب |
همانطوری که جدول شماره (1) نشان میدهد مدل از برازش مطلوبی برخوردار بوده با دادهها برازش دارد.
شکل شماره 1- مدل گرایش به مصرف مواد بر اساس عوامل خانوادگی با میانجیگری سبکهای هویت
جدول شماره 2- پارامترهای اندازه‌گيري روابط مستقيم متغيرها در مدل پيشنهادي
مسیرها | خطای استاندارد | بتای غیراستاندارد (B) | بتای استاندارد (β) | سطح معنیداری | |
سبک فرزندپروری به گرایش به مصرف مواد مخدر | 61/0 | 55/0 | 51/0 | 58/2 | 001/0 |
باورهای دینی به گرایش به مصرف مواد مخدر | 57/0 | 51/0 | 48/0- | 36/2 | 001/0 |
فرهنگ بومی به گرایش به مصرف مواد مخدر | 60/0 | 69/0 | 65/0 | 42/4 | 001/0 |
پایگاه اقتصادی – اجتماعی به گرایش به مصرف مواد مخدر | 70/0 | 70/0 | 67/0 | 43/2 | 001/0 |
سبک فرزندپروری به سبکهای هویتی | 69/0 | 83/0 | 79/0 | 02/2 | 001/0 |
باورهای دینی به سبکهای هویتی | 60/0 | 47/0 | 63/0 | 47/3 | 001/0 |
فرهنگ بومی به سبکهای هویتی | 67/0 | 62/0 | 58/0 | 75/1 | 001/0 |
پایگاه اقتصادی – اجتماعی به سبکهای هویتی | 68/0 | 54/0 | 48/0 | 57/2 | 001/0 |
سبکهای هویتی به گرایش به مصرف مواد مخدر | 73/0 | 55/0 | 59/0 | 63/1 | 001/0 |
همانطور که جدول 4-18 نشان میدهد ضرایب استاندارد مسیر سبک فرزندپروری به گرایش به مصرف مواد مخدر(001/0>P، 51/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر باورهای دینی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 48/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر فرهنگ بومی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 65/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر پایگاه اقتصادی – اجتماعی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 67/0=β) و ضرایب استاندارد مسیر ویژگیهای شخصیتی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 73/0=β)، معنادار می‌باشند. همچنین، ضرایب استاندارد مسیر سبک فرزندپروری به سبکهای هویتی (001/0>P، 79/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر باورهای دینی به سبکهای هویتی (001/0>P، 63/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر فرهنگ بومی به سبکهای هویتی (001/0>P، 58/0=β)، ضرایب استاندارد مسیر پایگاه اقتصادی – اجتماعی به سبکهای هویتی (001/0>P، 48/0=β) و ضرایب استاندارد مسیر سبکهای هویتی به گرایش به مصرف مواد مخدر (001/0>P، 59/0=β)، معنادار می‌باشند. برای بررسی معناداری فرضیههای غیرمستقیم از روش بوت استراپ AMOS استفاده گردید. این نتایج در چدول شماره 3 امده است.
جدول شماره 3- رابطه غیرمستقیم متغیرها در مدل ساختاری برازش شده
حد بالا | حد پایین | مسیرهای غیر مستقیم متغیرهای پژوهش |
25/2 14/2 22/2 17/2 | 53/1 44/1 39/1 40/1 | 1- سبک فرزندپروری نگرش به مواد و سبک هویت 2- باورهای دینی، نگرش به مواد و سبک هویت 3- باورهای فرهنگی بومی، نگرش به مواد و سبک هویت 4- پایگاه اجتماعی - اقتصادی، نگرش به مواد و سبک هویت |
بنابراین با توجه به معنیدار شدن مسیرهای مستقیم عوامل مرتبط با خانواده (سبک فرزندپروری، باورهای دینی، باورهای فرهنگی بومی و پایگاه اجتماعی – اقتصادی خانواده به نگرش به مصرف مواد مخدر) و همچنین، معنیداری عوامل مرتبط با خانواده به سبکهای هویت و حد پایین و بالای گزارش شده و عدم قرار گرفتن صفر در حد فاصل این دو، میانجیگری سبکهای دلبستگی در ارتباط بین عوامل مدرسهای و نگرش به مصرف مواد مخدر معنیدار میباشد.
بحث و نتیجه گیری
عامل محافظتکننده و مخاطرهآمیز سبک فرزندپروری در گرایش نوجوانان به اعتیاد در پژوهشهای متعدد از جمله (کهنسال و همکاران، 1400؛ زرور و همکاران، 2012؛ لی و همکاران، 2022) مورد توجه قرار گرفته که میتوان نتایج پژوهش حاضر را را آنها همسو دانست. بطور کلی در تبیین یافتههای بدست آمده میتوان گفت که شیوههای تربیتی ناهماهنگ والدین میتواند باعث تنش در روابط والدین و فرزند، اختلال در عملکرد خانواده و ناهماهنگی محیط خانواده شود. وقوع این پدیدهها ممکن است وابستگی نوجوانان را به خانوادههایشان کاهش دهد و حتی روابط خانوادگی را تضعیف یا قطع کند و باعث ایجاد عدم تعادل در اکوسیستم خانواده و مهار رشد سالم نوجوانان شود (لیو و ویشر، 2021). در نتیجه سبکهای ناسالم فرزندپروری خودتنظیمی فرزندان را کاهش داده و سبب تحریکپذیری و خودکنترلی ضعیف، عزتنفس پایین و در نهایت گرایش به رفتارهای پرخطر و لذتهای آنی در نوجوانان میگردد.
همچنین، یافتههای پژوهش نشان داد که پایگاه اجتماعی – اقتصادی خانواده بر نگرش دانشآموزان نسبت به مواد تأثیر دارد. این نتایج با تحقیقات (شالچی، صالحی، کافی و رضایی، 1397؛ گرا و همکاران، 2020) همسو است. در تبیین این نتایج میتوان گفت که موقعيت اجتماعي – اقتصادي خانواده، تحول بهنجار كودكان و بهزيستي خانواده را تحت تأثير قرار ميدهد. بنابراین، افرادي كه متعلق به سطح اجتماعي – اقتصادي پايين هستند، از نظر شکلدهي مکانيزمهاي مقابلهاي غيرانطباقي، مانند استفاده از مواد مخدر بسيار آسيبپذير ميباشند (جونز و همکاران، 2011 به نقل از شالچی و همکاران، 1394). از طرف دیگر، سطح پایین اقتصادی و تحصیلات والدین بخصوص پدر سبب گرایش نوجوانان به دوستان و همسالان ناسالم میگردد، که این موارد زمینه را برای نگرش نوجوانان به اعتیاد و سایر رفتارهای بزهکارانه آماده میکند.
دیگر یافتههای پژوهش نشان داد که باورهای مذهبی بر نگرش دانشآموزان نسبت به مواد تأثیر دارد. نتایج این بخش از پژوهش با دیگر پژوهشهای این حوزه (فرزانه جاجرمی و همکاران، 1400؛ زارعی و کاظمیپور، 1400 و تیرادو و همکاران، 2023) همسو است. در تبیین یافتهها میتوان گفت که معنویت (دین) از طریق افزایش خودکنترلی، برقراری نظم اخلاقی، افزایش تعهدات اخلاقی، کاهش اختلالات روانی و همچنین مشکلات ناشی از آن مانند خودکشی، افسردگی و اضطراب (ابوریا، پارگامنت، ماهونی، استاین 49، 2015)، تعدیل آثار بحرانهای شدید، سیستم معنادهی (افکار، باورها، انتظارات و اهداف)، احساس ارزشمندی (سیل برمن50، 2005)، احساس امنیت و کاهش عواطف منفی (اسمیت،51 2003) منجر به کاهش نگرش مثبت نسبت به اعتیاد در دانشآموزان میگردد.
علاوه بر موارد فوق دیگر یافتههای پژوهش نشان داد که باورهای فرهنگی (بومی / محلی) بر نگرش دانشآموزان نسبت به مواد تأثیر دارد. تحقیقات گویای نقش تسهیلگری فرهنگ بومی (مومبینی و همکاران، 1398؛ سروستانی و قادری، 1388) و همینطور نقش شفابخشی (درمان) و پیشگیری فرهنگ بومی (شل و همکاران52، 2010؛ ماینا، مکلین، مکرو، کندی، جیومتیو 53و همکاران، 2020) در افزایش یا کاهش اعتیاد است که میتوان نتایج پژوهش حاضر را با نتایج آنها همسو دانست. در تبیین این یافتهها میتوان گفت که مخاطرات فرهنگ بومی از جمله باورها و هنجارهای تشویق کننده (تسهیلگر)، تقابل فرهنگها، انحطاط فرهنگی، گسیختگی جامعه، آنومی یا از دست دادن هویت قومی سالم و بیاعتمادی فرهنگی میتواند، سبب شکلگیری باورها و نگرشهای ناکارآمد، گرایش به ناهنجاریها، دوری از آداب و رسوم سنتی و مذهبی، فاصله گرفتن از ارزشهای فرهنگی و از دست دادن هویت قومی و فرهنگی در نوجوان شده که همهی این موارد میتواند، زمینه ساز گرایش نوجوان به اعتیاد و رفتارهای پرخطر گردد. در مقابل عوامل محافظت کننده فرهنگ بومی از جمله پایبندی به ارزشهای بومی و سنتی (دینی) و داشتن هویت فرهنگی قوی، موجب افزایش عزتنفس و خودباوری فرد نوجوان میشود که میتواند، زمینه ساز افکار و احساسات مثبت، احساس معناداری و هدفمندی، رهایی از افسردگی و در نهایت گرایش منفی به اعتیاد شود.
همچنین، نتایج پژوهش حاضر نشان داد که سبکهای هویت با نگرش نوجوانان به مصرف مواد در ارتباط است. این یافته با نتایج پژوهشهای (امینی و غفاری جاهد، 1397 و محبی و همکاران، 2018) همسو است. سبکهای هویتی هر کدام به طریقی قادر به پیشبینی گرایش یا عدم گرایش نوجوانان به اعتیاد است. تحقیقات مختلف (امینی و غفاری، 1397؛ وجودی و همکاران، 1393؛ برزونسکی و کاک54، 2002 به نقل از حسینی منش، 2014؛ محبی و همکاران، 2018 و سیژوسکا55، 2022) نشان داده که سبک هویت اطلاعاتی با راهبردهای مقابلهای مبتنی بر مسأله، تصمیمگیری آگاهانه، خودکاوشی فعال، منبع کنترل درونی، تعهد، معناداری زندگی، عزتنفس و تابآوری بالا در ارتباط است. بنابراین افراد دارای این سبک کمتر در معرض خطر اعتیاد قرار میگیرند. در حالی که سبک هویت سردرگم/ اجتنابی (ناسالم) با ویژگیهایی مانند راهبردهای هیجانمدار، تصمیمگیری نامناسب، خودآگاهی محدود، جهتدهی توسط دیگری، منبع کنترل بیرونی، افسرگی، روانرنجوری، خودکنترلی و عزتنفس پایین و مصرف مشروبات الکی و سوء مصرف مواد در ارتباط است. بنابراین سبکهای هویت ناسالم میتواند، سبب گرایش نوجوانان به مواد مخدر گردد.
یافتههای پژوهش حاضر نشان داد که بین سبک فرزندپروری و سبکهای هویت رابطه معناداری وجود دارد. این یافتهها با نتایج پژوهشهای (باباپورخیرالدین و همکاران، 1391 و عباسپور، عطاییفر و مرادیان، 1399) همسو است. در تبیین این یافتهها میتوان گفت، هر اندازه که سبک فرزندپروری تعامل بیشتری بین والدین و نوجوان ایجاد کند، نوجوانان با موفقیت بیشتری بازنمایی شناختی خود را شکل میدهند. این طرحوارهها و انتظارات به رفتار نوجوانان جهت میدهند و بر شناخت، افکار و احساسات آنها تأثیر میگذارند. در نتیجه، سبکهای فرزندپروری والدین با توجه به میزان پاسخگویی و ارضا نیازها و محبت به فرزندان و نحوه تعامل با فرزندان سبب شکلگیری سبکهای هویتی متفاوت در نوجوانان میشود. بنابراین سبک فرزندپروری مقتدر با سبک هویت اطلاعاتی و سبکهای فرزند پروری سهلگیر و استبدادی با سبکهای اجتنابی و سردرگم رابطه دارند (باباخیرالدین و همکاران، 1391).
یافتههای پژوهش حاضر نشان داد که بین باورهای دینی و سبکهای هویتی رابطه معناداری وجود دارد. در تبیین این یافتهها میتوان گفت که باورهای دینی با ایجاد نظم و احساس ارزشمندی در افراد زمینه رشد و پرورش آنها را فراهم میکند. همچنین باورهای مذهبی با ایجاد حس معناداری در افراد به یافتن معنای زندگی و هدفمندی افراد کمک میکند. بنابراین، باورهای مذهبی / دینی نقش اساسی در شکلگیری هویت نوجوانان بر عهده دارد. در نتیجه میتوان گفت گه سطوح بالای دینداری با ایجاد نظم، ارزشمندی و معنا بخشی به زندگی با شکلگیری هویت سالم و سطوح پایین دینداری با احساس پوچی و بیارزشی با شکلگیری سبکهای هویت ناسالم در ارتباط است.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد که بین پایگاه اجتماعی – اقتصادی خانواده و سبکهای هویت رابطه معناداری وجود دارد. این نتایج با نتایج حاصل از پژوهشهای (نجارپور استادی، 1387 و قربانی، محمدی آریا و کوچکی عاشور، 1385) همسو است. بطور کلی در تبیین این یافتهها میتوان گفت که تعلق به پایگاه اجتماعی- اقتصادی پایین جامعه میتواند مانع شناخت فرد از خویش و کسب معنا و هدفمندی زندگی گردد. پایگاه اجتماعی – اقتصادی پایین با احساس بیارزشی و عزت نفس پایین در افراد همراه بوده در حالی که عزتنفس پایین و سردرگمی در کشف معنای زندگی یکی از موانع شکلگیری سبکهویتی سالم در افراد است. بنابراین پایگاه اجتماعی – اقتصادی با سبکهای هویت در رابطه است.
نتیجه دیگر پژوهش نشان داد، فرهنگ بومی بر سبکهای هویت نوجوانان تأثیر معناداری دارد. این نتایج را میتوان با نتایج پژوهش الشماری (2018) که نشان داد، فرهنگ، زبان و هویت با هم رابطه دارند، همسو دانست. همچنین این با نتایج با نتایج بدست آمده از پژوهش (حجازی و فارسینژاد، 1390) که نشان دادند اثر تعاملی جنسیت و فرهنگ بر هر سه سبک هویت معنادار است، همسو میباشد. فرهنگ و هویت عمیقا در هم تنیده شدهاند. در تبیین این نتایج میتوان گفت که فرهنگ نحوه درک ما از خود و دنیای اطراف را شکل میدهد و بر ارزشها، باورها و رفتارهای ما تأثیر میگذارد. در حالی که، هویت ما تجارب فرهنگی ما را شکل میدهد و بر شیوههای تعامل ما با دیگران و نحوه هدایت محیط‌های اجتماعی و فرهنگی‌مان تأثیر میگذارد. فرهنگ بر باورهای ما در مورد درست و نادرست، نگرشهای ما از جمله دوست داشتن و ناپسندی، ارزشهای ما در مورد درست و نادرست، و رفتارهای ما تأثیر میگذارد. از همین تأثیرات فرهنگی است که هویت ما شکل میگیرد. بنابراین فرهنگی بومی با حفظ ارزشها و اصول اخلاقی و پابندی به ارزشها میتواند، به درک نوجوان از خویش کمک کرده و سبب شکلگیری هویت سالم در نوجوانان گردد. از طرف دیگر فرهنگ بر خودپنداره نوجوان مؤثر است و همین امر میتواند منجر به سبکهای هویت متفاوت در نوجوانان گردد. با این حال، رابطه بین فرهنگ و هویت همیشه مثبت نیست و فرهنگ میتواند، عوامل مخاطرهآمیزی هم داشته باشد که منجر به شکلگیری هویت ناسالم در نوجوانان گردد.
از دیگر یافتههای پژوهش حاضر میتوان به عدم معناداری رابطهی پایگاه اقتصادی – اجتماعی با نگرش به اعتیاد در دانشآموزان از طریق سبک هویت است. هرچند پژوهشی با عنوان نقش واسطهای سبکهای هویت در رابطهی بین پایگاه اقتصادی – اجتماعی و نگرش دانشآموزان به اعتیاد یافت نشد. اما تحقیقاتی در مورد نحوهی کارکرد و موقعیتهای اجتماعی و اقتصادی خانواده با اعتیاد (پارسیان و همکاران، 1394؛ شالچی و همکاران، 1394، و بوجا و همکاران، 2019؛ گرا و همکاران، 2020) و همینطور تحقیقاتی در مورد رابطهی سبکهای هویت و پایگاه اجتماعی – اقتصادی هم انجام شده از جمله (رضاییان و اسماعیلی، 1397) انجام شده است که نتایج بدست آمده از تحقیق حاضر با آنها هماهنگ نیست. همچنین، هانسون و چن (2007) با بررسی و تحلیل سیزده مطالعه دریافتند که در نه مورد (69%) آنها بین مصرف مواد و وضعیت اقتصادی – اجتماعی رابطه وجود ندارد. بنابراین میتوان نتایج پژوهش حاضر را با نتایج پژوهش هانسون و چن (2007) همسو دانست. در تبیین این یافتهها میتوان گفت برخلاف الگوهای گزارش شده در جمعیت بزرگسال، در دوران نوجوانی هیچ ارتباط قابل توجهی بین وضعیت اجتماعی - اقتصادی و درگیری نوجوانان در اشکال مصرف مواد ثبت نشده است، این مورد نشان میدهد که عوامل اقتصادی و اجتماعی خانواده ممکن است اثرات مشابهی را در سنین 10 تا 21 سالگی نداشته باشند. در دوران نوجوانی، مصرف الکل و ماری جوانا ممکن است، بیشتر تحت تأثیر موقعیت اجتماعی همسالان (یعنی جایگاه اجتماعی یک نوجوان در مدرسه)، در مقابل موقعیت اجتماعی خانواده قرار گیرد (هانسون و چن، 2007). موقعیت اجتماعی خانوادگی یک نوجوان یک وضعیت اختصاص یافته است و تأثیر آن ممکن است بسیار بعید باشد، زیرا نوجوانان استقلال پیدا میکنند تا بر انتخابهای رفتار سلامتی خود تأثیر بگذارد، که منجر به ارتباط بیمعنی بین وضعیت اجتماعی - اقتصادی خانواده و رفتارهای بهداشتی میشود (وست و سویتینگ 56، 2004). با این حال، وضعیت با همسالان یک موقعیت کسب شده است و ممکن است تجربه قرار گرفتن در یک سلسله مراتب اجتماعی در دوران نوجوانی را بهتر به تصویر بکشد (گودمن57 و همکاران، 2001). بنابراین کاهش تأثیر وضعیت اجتماعی – اقتصادی خانواده و تأثیر فزاینده نوجوانان (که زمان بیشتری را با همسالان خود میگذرانند)، منجر به ارتباط معنیداری بین وضعیت اجتماعی - اقتصادی خانواده و سلامت نمیشود (هانسون و چن، 2007).
از دیگر نتایج پژوهش حاضر تأثیر گذاری سبک هویت بر رابطه باورهای دینی و نگرش دانشآموزان به اعتیاد است. نتایج حاصل از این بخش با پژوهشهای (مغانلو، آگیلار، وفایی و شهرآرای، 1388) که در مورد رابطهی بین سبکهای هویت و دینداری انجام شده هماهنگ است. در تبیین تأثیر سبک هویت در رابطه بین باورهای دینی و نگرش به مصرف مواد میتوان گفت که افراد دارای سبک هویت اطلاعاتی وظیفه شناس و دارای هدفهای روشن و واضح هستند. از سوي ديگـر دیگر افراد دارای سبک هویت هنجاری به وسـيله همنـوايي بـا تجربهها و تجويزهاي گروههاي مرجع و افراد مهم زندگيـشان به طور خودكار ارزشها و باورهاي ديگران را بـدون ارزيـابي آگاهانه درونسازي ميكنند و به آنهـا متعهـد مـيشـوند، در حالي كه افراد داراي سبك هويت سردرگم / اجتنابي بر خـلاف دو سبك ديگر، خود نظمدهي پاييني دارند و رفتارشان بر پايـه عوامل موقعيتي و لذتطلبي تعيين ميشود. ايـن گروه داراي منبع كنترل بيروني و راهبردهاي ضعيف اسنادي و شناختي و خويـشتنداري پـايين و بـدون تعهـدات مربـوط بـه هويت هستند (برزونسكي و كوك58، 2000). همچنین با ايـن توجیه كـه بخشي از تعهدات هويتي هر فرد به حوزه مذهب برمـيگـردد، میتوان گفت که سبکهای هویت هنجاری و اطلاعاتی و دینداری با تأثیر گذاری بر هم میتوانند، هدفمندی، خودکنترلی، پایبندی به ارزشها، وظیفه شناسی وکنترل درونی را در دانشآموزان ایجاد کنند و مانع گرایش و نگرش مثبت آنها به اعتیاد شوند. همچنین سبک هویت سردرگم / اجتنابی به دلیل ویژگیهای منفی مانند خودنظمدهی پایین، لذت طلبی و تعهدات پایین رابطهی معکوسی با دینداری دارد که میتواند سبب نگرش مثبت دانشآموزان به اعتیاد و سایر رفتارهای پرخطر گردد.
از دیگر دستاوردهای پژوهش حاضر، تأثیر غیرمستقیم و معنادار فرهنگ (بومی/ قومی) از طریق سبک هویت بر نگرش دانشآموزان نسبت به اعتیاد است. میتوان نتایج بدست آمده را با نتایج حاصل از پژوهش (صبوری و همکاران 1394) که نشان دادند ارتباط معناداری میان ابعاد فرهنگی و اجزای هویتی وجود دارد، همسو دانست. در تبیین این نتایج میتوان گفت، علیرغم اینکه برخی فرهنگ را یک عامل محافظتکننده میدانند (هریس، مک فارلند59، 2000) شواهد نشان میدهد که فرهنگ هم دارای عوامل مخاطرهای و هم عوامل محافظت کننده است (ریلی60 و همکاران، 2020). همچنین، تحقیقات نشان میدهد که هر چه تعداد عوامل خطر بیشتر باشد، احتمال پیامدهای نامطلوب بر سلامت بیشتر میشود. همچنین هرچه تعداد عوامل حفاظتی یا داراییهای افراد بیشتر باشد، احتمال نتایج مثبت بیشتر است (ناگی، و فاست61، 2022). خطر سوء مصرف مواد و سایر رفتارهای نامطلوب با افزایش تعداد عوامل خطر افزایش مییابد و عوامل محافظتی ممکن است خطر درگیر شدن جوانان در مصرف مواد را کاهش دهد (مناسری، رابرتز، استوفوکیک، مانوئل و اوهارا62، 2014). بنابراین وقتی که دانشآموز در مقابل مخاطرات فرهنگی (از جمله باورها و هنجارهای تسهیلگر) قرار میگیرد، با توجه به پایگاه هویت عکسالعملهای متفاوتی از خود بروز میدهند. از طرف دیگر بايد توجه داشت اگر فرهنگ نتواند جوابگوي نيازهاي هویتی اعضای خود (نوجوانان) باشد، اين افراد راههای ديگري را براي اين كار در پیش میگیرند که مهمترین آنها گروه همسالان و خرده فرهنگهای انحرافی است که میتواند از عوامل اصلي ترغيب فرد به مصرف مواد باشد.
پیشنهادات
پژوهش حاضر نیز با محدودیتهایی مواجه بود که مهمترین آنها محدود بودن جامعۀ آماری به دانشآموزان متوسطه دوم شهر خرمآباد بود. بنابراین در تعمیم دادهها یه سایر گروهها و جوامع باید احتیاط کرد. براین اساس پیشنهاد میشود، در پژوهشهای آینده پژوهشگران عوامل محافظتکننده و مخاطرهآمیز مرتبط با خانواده را در دیگر گروههای سنی و سایر جوامع مورد بررسی قرار دهند. همچنین، با توجه به اهمیت فرهنگ بومی در نگرش به اعتیاد و کمبود پژوهش در این زمینه توصیه میشود که عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز فرهنگ بومی در دیگر مناطق کشور و دیگر قومیتهای کشور مورد توجه و شناسایی قرار گیرد. با توجه به اهمیت رویکرد عوامل محافظت کننده و مخاطره آمیز در اعتیاد، پیشنهاد میشود در تحقیقات آتی به شناسایی متغیرهای تأثیر گذار مرتبط با خانواده اقدام شود. در نهایت توصیه میشود، با توجه به منحصر به فرد بودن مدل و ترکیب متغیرها چنین پژوهشهایی را به منظور اثبات نتایج مورد پژوهش قرار دهند.
منابع
-ابراهیمی، آیسان و زینالی، علی (1397). مدل علي روابط بين شيوههاي فرزندپروري، سبکهاي دلبستگي و خودتنظيمي در افراد وابسته به مواد، فصلنامه اعتیاد پژوهی. 12(45)، 112- 91.
-احدی، رضا؛ محمدی، شهرام؛ طغر انگار، حسن (1401). عوامل اجتماعی مؤثر بر اعتیاد مواد مخدر صنعتی (مطالعه موردی: شهر زنجان)، پژوهشهای حقوقی ، 21 (49)، 343 – 315.
-اصغری ، فرهاد؛ مالکی، مریم و سعادت، سجاد (1393). رابطه سبک هاي دلبستگی و پیوندهاي والدینی با آمادگی اعتیاد در دانشجویان، فصلنامه نسیم تندرستی، 3 (2)، 8- 1.
-پارسیان، منیژه؛ هاشمیان، کیانوش؛ ابوالمعالی، خدیجه؛ میرهاشمی، مالک (1394). پیشبینی نگرش به مواد مخدر در نوجوانان بر اساس عوامل خطرساز تربیتی خانوادگی به منظور سلامت روانی نوجوانان در جامعه: طراحی مدلی برای پیشگیری از اعتیاد. مجله دانشگاه علوم پژشکی اردبیل، 15 (2)، 206- 198.
-جلالی، یوسف؛ اسکندری، حسین؛ برجعلی، احمد؛ سهرابی، فرامرز و عسگری، محمد. (1401). پیکربندی و اعتباریابی الگوی روانی اجتماعی هویت نوجوانان پسر ایرانی: یک مطالعه روایتی. پژوهش های روانشناسی اجتماعی، 12 (46)، 100-79.
-جهان شاه لو، مرتضی؛ محمدخانی، شهرام؛ امیری، حمید؛ فخاری، آفاق؛ حسینی، سپیده؛ (1395). عوامل خطرساز و محافظت كننده فردي، خانوادگی و اجتماعی گرايش به مصرف مواد در دانشجويان، مجله مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، 3 (2)، 137- 127.
-خالقی خواه، علی؛ بابایی منقاری، محمد مهدی (1393). رابطه سبکهای دلبستگی و هوش معنوی با نگرش دینی دانشآموزان متوسطه شهرستان آمل. دین و سلامت، 2 (2)، 9-1.
-رضایی، احمد؛ اسلامی، بهروز؛ مهدی پور خراسانی، ملیحه (1393). نقش خانواده در گرایش جوانان به اعتیاد در شهرستان ورامین، نشریه حامعه شناسی مطالعات جوانان، 5 (15)، 50- 27.
-رضایئان، نرگس و اسماعیلی شاد، بهرنگ (1397). رابطه بین پایگاه اجتماعی– اقتصادی و سبک هویت با رفتار فرهنگی درکارکنان دانشگاه علوم پزشکی بجنورد. فصلنامه علمی پژوهشی غلوم اجتماعی دانشگاه آزاد شوشتر، 12(41)، 286-271.
-زارعی، سلمان و کاظمیپور، احمد (1400). نقش تعدیل کننده سالم زیستی مذهبی و خود تمایزیافتگی در رابطه بین ملال روانشناختی با گرایش به اعتیاد در بین دانشآموزان پسر شهر نورآباد، دو ماهنامه فیض، 25 (1)، 776- 767.
-سندي، فاطمه؛ صالحي، ايرج؛ كافي، موسي؛ رضايي، سجاد (1391). رابطه شيوههاي فرزندپروري ادراك شده و سبكهاي هويت با حرمت خود در دانشآموزان دختر دبيرستاني. پژوهشهای روانشناسی بالینی و مشاوره، 2 (2)، 56-41.
-شالچی، بهزاد؛ دادخواه، مهرناز؛ یاقوتی آذری، شهرام (1394). نقش عملكرد خانواده، شكاف بين نسلي و موقعيت اجتماعي - اقتصادي در تبيين اعتياد پذیری جوانان"، فصلنامه اعتياد پژوهي سوءمصرف مواد، 9 (34)، 52- 37.
-شوشتری رضوانی، مهدیه و آقا بابایی، ناصر (1399). رابطه دینداری و بنیانهای اخلاقی با گرایش به اعتیاد در دختران 15 تا 18 ساله شهر تهران، نشریه پژوهشکده علوم بهداشتی و جهاد دانشگاهی، 20 (1)، 125- 119.
-صبوری، فهیمه؛ پیشقدم، رضا، حسینی فاطمی، آذر و قنسولی، بهزاد (1394).فرهنگ و هویت: ارتباط دادن اجزای هویت با ابعاد فرهنگی. نشریه مسائل آموزش زبان، 4 (1)، 78-49.
-صدری دمیرچی، اسماعیل؛ اسرافیلی تازه کند محمدیه، هاجر و مصباحی، سید فرید (1398). الگوي آمادگي به اعتياد براساع صفات سه گانه تاريک شخصيت و ذهنيتهاي طرحوارهاي، فصلنامه اعتیاد پژوهی، 13(53)، 138- 119.
-صدیق سروستانی، رحمتاله؛ قادری، صلاح الدین (1388). هنجارهاي تسهيل كنندة مصرف مواد مخدر (ترياك و نظاير آن) در ميان خرده فرهنگهاي قومي در ايران. فصلنامه دانش انتظامی، 10 (2)، 109- 82.
-فرزانه جاجرمی، حسن؛ ستوده اصل، نعمت؛ کسهاری، رضا؛ جهان، فائزه (1400). ارائهی مدل علّی گرايش به رفتارهای پرخطر بر اساس نگرش مذهبی و سبکهای فرزند پروری والدين با میانجیگری چشم انداز زمان، پژوهشهای روانشناسی اجتماعی، 42، 52- 32.
-قمری، محمد (1390). مقایسه ابعاد عملکرد خانواده و کیفیت زندگی و رابطه این متغیرها در بین افراد معتاد و غیر معتاد. اعتیاد پژوهی، 5(18)، 68- 55.
-مغانلو، مهناز؛ آگیلار، مریم، وفایی، مریم، شهرآرای، مهرناز (1388).رابطه سبکهای هویت و دینداری در دانشجویان. ﻣﺠﻠﻪ روانپزشکی و رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ اﻳﺮان، 15 (4)، 387-377.
-مومبینی، محمد علی؛ حسین زاده، علی حسین؛ مومبینی، آزیتا (1398). بررسی عوامل اجتماعی- فرهنگی مؤثر بر گرایش به مصرف مواد مخدر بر مبنای رویکرد کج رفتاری (مورد مطالعه: جوانان شهر اهواز)، فصلنامه توسعه اجتماعی، 13 (3)، 197- 228.
Abu Raiya H, Pargament KI, Mahoney A, Stein C. A psychological measure of Islamic religiousness: Development and evidence for reliability and validity. The International Journal for the Psychology of Religion, (2015);18(4):291-315.
Baharudin MN, Mohamad M, Karim F. (2020). Drug-abuse inmates maqasid shariah
quality of lifw: a conceotual paper. Hum soc aci Rev, 8 (3):1285–94.
Beckwith, M., Best, D., Savic, M., Haslam, C., & Bathish, R. (2019). ). Social Identity Mapping in Addiction Recovery (SIM-AR): extension and application of a visual method. Addiction Research & Theory, 27(6), 462- 471.
Berzonsky, M.D (2003). Identity style and well-being: Dose commitment matter? International Journal of Theory and Research, 3, 131-142.
Buja, Alessandra., Mortali, Claudia., Mastrobattista, Luisa., Minutillo, Adele., Pichini, Simona., Genetti, Bruno., Vian, Paolo & Et al (2019). Pathways connecting socioeconomic variables, substance abuse and gambling behaviour: a cross sectional study on a sample of Italian high- school students BMJ Open, 10.1136/bmjopen-2019-031737.
Chisom, H. Igunma., B, Ohaeri., Iyanuoluwa, & Babarimisa (2022). Risk Factors Associated with Substance Abuse among Adolescents, International Neuropsychiatric Disease Journal, 18 (1), 11-24.
De Moor, E. L., Sijtsema, J. J., Weller, J. A., & Klimstra, T. A. (2020). Longitudinal links between identity and substance use in adolescence. Self and Identity. 21 (1), 113- 136.
Efrati,Y. (2023). Risk and protective factor profiles predict addictive behavior among adolescents, Comprehensive Psychiatry,123, 152387. https://doi.org/10.1016/j.comppsych.2023.15238
Eftekhari, Asie., Bakhtiari, Maryam., Kianimoghadam, Amir Sam (2022). The Relationship between the Attachment Styles of Children, Parenting Styles, and the Socio-Economic Status of parents, journal of community Health Research, 11(4).
Gardiner, E., Mâsse, L.C., Iarocci, G. (2019). Apsychometric study of the Family Resilience Assessment Scale among families of children with autism spectrum disorder, Health Qual Life Outcomes, 17, 1-10.
Gerra,Gilberto ,Benedetti, Elisa ., Resce, Giuliano ., Potente, Roberta ., Cutilli , Arianna and Molinaro, Sabrina (2020). Socioeconomic Status, Parental Education, School Connectedness and Individual Socio-Cultural Resources in Vulnerability for Drug Use among Int. J. Environ. Res. Public Health, 17(4), 1306.
Gilberto Gerra, Elisa Benedetti, Giuliano Resce, Roberta Potente, Arianna Cutilli & Sabrina Molinaro (2020). Socioeconomic Status, Parental Education, School Connectedness and Individual Socio-Cultural Resources in Vulnerability for Drug Use among Students. Journal of Environmental Research and Public Health, 17 (4), 1306
Hanson, M., & Chen, E. (2007). Socioeconomic status and health behaviors in adolescence: A review of the literature. Journal of behavioral medicine, 30, 263- 285.
Hawkins, J. D., Catalano, R.F & Miller, J. U. (1992). Risk and protective factor
for alcohol and other drug problems in adolescence and early adulthood:
Implications for substance abuse prevention. Psychological Bulletin, 112, 64-
105.
Kaddoura , Nadya & Sarouphim, Ketty. M (2019). Identity development among Lebanese youth: An investigation of Marcia's paradigm. Heliyon, 5 (11).
Li, Liu., Weijie, Meng & Bingyuan, Liu T (2022). The Mediating Role of Social Support in the Relationship Between Parenting Styles and Adolescent Drug Abuse Identification, Frontiers in Psychology, 12.
Luyckx, K., Schwartz, S. J., Goossens, L., Beyers, W., & Missotten, L. (2019). Processes of personal identity formation and evaluation. In S. J. Vignoles (Eds.), Handbook of identity theory and research (p. 77–98). Springer Science + Business Media.
Maina, Geoffrey., Mclean, Maeve., Mcharo, Solomon., Kennedy, Megan., Djiometio, Joseph., King, Alexandra (2020). A scoping review of school-based indigenous substance use prevention in preteens (7-13 years), Subst Abuse Treat Prev Policy, 15:74.
Manaseri, Holly . Roberts, Kelly., , Stofocik, Kathleen., Manuel, Naomi & Uehara, Denise (2014). Culture as a Protective Factor: The Use of Storytelling in a Teen Pregnancy and STI Prevention Curriculum. Health Care: Current Reviews, 2 (3), 1000127.
McCann, M., Perra, O., McLaughlin, A., McCartan, C., & Higgins, K. (2016). Assessing elements of a family approach to reduce adolescent drinking frequency: Parent- adolescent relationship, knowledge management and keeping secrets. Addiction, 111(5), 843–853
Monaco, Grégory Lo., Bonetto, Eric.,Codaccioni, Colomba., Marcos Vinicius Araujo., Anthony Piermattéo (2020).Alcohol ‘use’ and ‘abuse’: when culture, social context and identity matter: Alcohol ‘use’ and ‘abuse, Current Opinion in Food Science, 33, 9- 13.
Navarro-Pérez, J., Tomás, Jose M., Georgieva, S & García- Mollá, A. (2023). Profiles of Protective Factors among Children and Adolescents in the Child Welfare System. J Child Fam Stud. https://doi.org/10.1007/s10826-023-02740-8
Nawi, A. M., Ismail, R., Ibrahim, F., Hassan, M.R., Abdul Manaf, M. R., Amit, N., Ibrahim, N & Shafurdin, N. S (2021). Risk and protective factors of drug abuse among adolescents: a systematic review. BMC public health. 21:2088.
Pahlevan Sharif, S., Amiri M., Allen, K., Sharif Nia, H., Fatemeh Khoshnavay Fomani, F., Hatef Matbue, Yasaman 8 Hossein, A (2021). Attachment: the mediating role of hope, religiosity, and life satisfaction in older adults, Health Qual Life Outcomes, 15;19(1):57
Ocaña-Gordillo,Daniela., Kliewer, Wendy (2023). Risk and protective factors for marijuana use and problems with use in a national sample of female Ecuadorian secondary school students, International Journal of Psychology, 58,1, 85-89.
Sakman, Ezgi ., Solak, Nevin ., Sümer, Nebi (2022). Socioeconomic Disadvantage as a Risk Factor for Attachment Insecurity: The Moderating Role of Gender, Journal of Family Issues, 1-22.
Shakshi, Priya Gir (2020). nfluence of Different Parenting Styles on Adolescents’ Identity Construction, An International Peer-Reviewed Journal on Humanities & Social Sciences, 6 (11), 138- 141
Shell, Duane F., Newman., Ian M., Fang, Xiaoyi (2010). The Influence of Cultural Orientation, Alcohol Expectancies, and Self-efficacy on Adolescent Drinking Behavior in China. Educational Psychology Papers and Publications. 173.
Silberman, I. (2005), "Religion as a Meaning System: Implications for the New Millennium, Journal of Social Issues, 61(4): 641-663.
Sprague-Jones, J., Counts, J., Rousseau, M., & Firman, C. (2019). The development of the protective factors survey: A self-report measure of protective factors against child maltreatment. Child abuse & neglect, 89, 122–134. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2019.01.008.
Redonnet, B., Chollet, A., Forborne, E., Bowes, L., Melchior, M (2012 Tobacco, alcohol, Cannabis and other illegal drug use among young adults: The socioeconomic context,.. Drug and alcohol dependence, 121(3), 231-9.
Tirado, Camila., Moreno, Oswaldo., Fuentes, Lisa., Rodriguez, Isis Garcia., Hernandez, Cindy., Muñoz Geovani (2023). Assets and stressors on adolescent substance use: The role of religiosity. Encyclopedia of child and Adolescent Health, 3, 654- 659.
Wang, Shiyuan (2011). Cultural Orientation and Drinking Behaviors among Chinese University Students. Public Access Theses and Dissertations from the College of Education and Human Sciences, The Graduate College at the University of Nebraska, For the Degree of Master of Arts.
Wang C, Zhou T, Fu L, Xie D, Qi H, Huang Z. (2023). Risk and Protective Factors of Depression in Family and School Domains for Chinese Early Adolescents: An Association Rule Mining Approach. Behav Sci (Basel). 29,13(11):893. doi: 10.3390/bs13110893.
Weinandy, Jennifer T.Grant & Grubbs, Joshua B. (2021). Religious and spiritual beliefs and attitudes towards addiction and addiction treatment: A scoping review. Addictive Behaviors Reports, 14, 100393.
Whyte AJ, Torregrossa MM, Barker JM, Gourley SL (2018). Editorial: long-term consequences of adolescent drug use: evidence from pre-clinical and clinical models. Front Behav Neurosci,12:83.
Woodward, Tara C., Smith, Megan L., Mann, Michael J., Kristjansson, Alfgeir., Morehouse Holly (2023). Risk & protective factors for youth substance use across family, peers, school, & leisure domains, Children and Youth Services Review, 151, 107027,
Xia, Wei.,William li, cheung, Ho., Ling, Tingna., Yuanhui, Tingna., Luo., Laurie long Kwan Ho., Ankie Tan Cheung., Peige song (2022). Structured online training for university students to deliver peer-led addiction counselling for young drug abusers in China: Effect on improving knowledge, attitude, confidence, and skills. Patient Education and Counseling, 105 (4), 1009- 1017.
Zeinali, Ali., Pasha Sharifi, Hassan., Enayati, mirsalahadine., pasha, Gohlamreza (2011). The mediational pathway among parenting styles, attachment styles and self-regulation with addiction susceptibility of adolescents, Res Med Sci, 16 (9), 1105- 21.
Zrour, C., Naja, W., Chahoud, M., Halabi, A., Badaoui, A., and Haddad, R. (2021). Parenting styles and psychiatric profile of parents of adult substance use disorder patients: cross-sectional study. Int. J. Ment. Health Addict, 7, 1–16.
Investigating the relationship between protective and risky family factors and attitudes toward drug use in upper secondary school students The mediating role of identity styles
The purpose of this study was to examine how family factors (religious beliefs, socio-economic base, cultural beliefs, and parenting style) affected the attitudes of Khorram Abad City upper secondary school students regarding drug use, with identity styles serving as mediators.The research method was based on the objective of applied type. The research population included all second high school students of Khorram Abad city in the academic year of 1401-1402. According to the research variables and their subscales, 180 students were selected as samples. The stratified sampling method was relative. The method of correlational research was path analysis, which was implemented using Imus 24 software. The measurement tools include common questionnaires of religious beliefs Bahrami (2009), socioeconomic base, by Ghodratnama (1993), parenting styles, by Baumrind (2004), identity styles, by Berzonsky (1992), attachment styles, by Collins and Reed (1990), and attitude towards addiction, by Nazari (2010), as well as a researcher-made questionnaire of indigenous cultural beliefs. At the end, the results showed that the direct path of parenting style (P < 0.001, β = 0.51), religious beliefs (P < 0.001, β = 0.48), local cultural beliefs (P < 0.001, (β=0.65) and the path of socio-economic base to the attitude towards drug use (P<0.001, β=0.67) is significant. Also, the direct path of parenting style (P < 0.001, β = 0.79), the direct path of beliefs (P < 0.001, β = 0.63), the direct path of local cultural beliefs (P < 0.001, 58 β=0/0), the direct path of social-economic base to identity styles (P<0.001, β=0.48) and the direct path of identity styles to the tendency to use drugs (P<0.001, β=0.59), are significant (P<0.001). Also, the lower and upper limits of the bootstrap test showed that the indirect paths of family-related factors through identity styles have a significant relationship with students' attitudes toward drug use (P<0.001). Therefore, identifying the risk factors and strengthening the protective factors related to the family can play a role in the prevention of addiction among secondary school students.
Keywords: Attachment style - identity style - family - attitude towards addiction, Risk and protective factors.
1- [1] دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرمآباد، ایران.(نویسنده مسئول) hadisarani@yahoo.com
2- [2] دانشیار گروه روانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرمآباد، ایران. نویسنده veiskarami.h@lu.ac.ir
3- [3] استاد گروه روانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرمآباد، ایران. ghadampour.e@lu.ac.ir
[4] Ericsson
[5] Luyckx, Schwartz, Goossens, Beyers & Missotten
[6] Berzonsky
[7] Marcia
[8] Kodura and Shroom
[9] Romano
[10] De Moor, Sijtsema, Weller, & . Klimstra,
[11] Beckwith, Best, Savic, Haslam & Bathish
[12] Webb, Clayson, Duda - Mikulin & Cox
[13] Schwartz, Cote & Arnett
[14] Hawkins, Catalano and Miller
[15] Wang, Zhou, Fu, Xie
[16] Sprague-Jones, Counts, Rousseau & Firman
[17] Navarro-Perez, Tomas, Georgieva & Garcia- Molla
[18] Woodward,,Smith, Mann, Alfgeir & Morehouse
[19] Chisom, Beatrice, Iyanuoluwa & Oluwatoyin
[20] Efrati
[21] Lobato Concha Sanderman, Pizarro & Hagedoorn
[22] Woodward
[23] McCann, Perra, McLaughlin, McCartan & Higgins
[24] Piko & Kovács
[25] Gardiner, Mâsse, Iarocci
[26] Baharudin, Mohamad & Karim
[27] Tirado, Moreno, Fuentes, Rodriguez, Hernandez
[28] Gerra, Benedetti, Resce, Potente, Cutilli
[29] Zrour, Naja, Chahoud, Halabi, Badaoui
[30] Lukavska, Vacek & Gabhelik
[31] McCormick
[32] Nawi, Ismail, Ibrahim, Hassan, Abdul Manaf
[33] Ocaña-Gordillo & Kliewer
[34] Woodward
[35] Hock, Hindin, Bass, Surkan, Bradshaw & Mendelson
[36] Li, Weijie & Bingyuan
[37] Redonnet, Chollet, Forborne, Bowes & Melchior
[38] Hanson & Chen
[39] Gerra, Benedetti, Resce, Potente, Cutilli & Molinaro
[40] Monaco, Bonetto, Codaccioni, Vinicius Araujo & Piermattéo
[41] sakman, solak, sumer
[42] Alshammari
[43] Berzonsky & Kuk
[44] Czyżowska
[45] Xia, William li, Ling, Yuanhui & Luo
[46] Thorpe, Hamidullah, Jenkins & Khokhar
[47] Whyte, Torregrossa, Barker, Gourley
[48] . Berzonsky
[49] . Abu Raiya, Pargament, Mahoney, Stein
[50] . Silberman
[51] . Smith
[52] . Shell, Newman., Fang
[53] . Maina, Mclean, Mcharo, Kennedy, Djiometio
[54] . Berzonsky & Kuk
[55] . Czyżowska
[56] West et al.
[57] Adler, Kawachi, Frazier,et al.
[58] Brzezinski and Cook
[59] Harris & McFarland
[60] Reilly
[61] Nagy & Fawcett
[62] Manaseri,