تحلیلی بر شکل و روند توسعه فضایی و کالبدی شهر بجنورد در دهه 1380 (با استفاده از آنتروپی شانون، ضریب موران و ضریب گری)

محورهای موضوعی : آمایش محیط

محمدرضا ضمیری ¹ , مهین نسترن ² , حمیده محمدزاده تیتکانلو ³

1 - (کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، مدرس دانشگاه بجنورد)
2 - (استادیار گروه شهرسازی دانشگاه هنر اصفهان)
3 - (استادیار گروه شهرسازی دانشگاه بجنورد)

تاریخ دریافت : 1391/12/22 تاریخ پذیرش : 1392/07/28 تاریخ انتشار : 1392/12/01

کلید واژه: آنتروپی شانون, بجنورد, ضریب موران, ضریب گری, توسعه فضایی و کالبدی,

چکیده مقاله :

بی‌تردید برنامه‌های کالبدی و پیروی از دیدگاه جامع در توسعه ی شهرها نتایج موفق و قابل دفاعی در پی نداشته است. توسعه ی پراکنده شهرها، اتلاف منابع و افزایش هزینه‌های اداره و خدمات رسانی در شهرها از این نتایج ناگوار هستند. به همین دلیل لازم است علاوه بر مسائل کالبدی و فیزیکی، سایر جنبه‌های شهرها در برنامه‌ریزی شهری لحاظ گردد. برنامه‌ریزی فضایی علاوه بر کالبد، به نحوه ی توزیع جمعیت، فعالیت و کاربری‌ها در سطح شهر نیز اهمیت می دهد. یکی از بحث‌های جدید درباره ی توسعه ی فضایی شهرها دستیابی به کمیت‌هایی است که بتواند پراکندگی را از فشردگی مشخص سازد. زیرا در کنار عدم تعریف دقیق و کاملی از پراکندگی که مورد توافق و اجماع باشد، شناخت علمی و ارزیابی قابل اتکا از وضعیت توسعه ی فضایی و کالبدی شهرها بدون در اختیار داشتن کمیت‌هایی که قابل بررسی و اندازه‌گیری باشند، غیرممکن می‌نماید و به قضاوت‌های شخصی و برداشت‌های کلی و سلیقه‌ای پژوهشگران متکی خواهد بود. این پژوهش از نوع تحلیلی – توصیفی بوده و در آن ضرایب موران و گری و همچنین آنتروپی شانون معرفی شده و به منظور ارزیابی و شناخت وضعیت توسعه فضایی شهر بجنورد و پراکنش فضایی کاربری‌ها در سطح شهر مورد استفاده قرار گرفته‌اند. نتایج این آزمون‌ها نشان می دهد که این مدل و ضرایب به خوبی می‌توانند وضعیت و روند توسعه فضایی و کالبدی شهرها را تبیین کرده و آن را به صورت کمی قابل بررسی و ارزیابی سازند. چنانکه با به کارگیری این روش ‌ها نشان داده می شود که شهر بجنورد در میانه دهه 1380 خورشیدی رشدی به نسبت متمرکز داشته و در آستانه تجربه پدیده پراکندگی شهری به ویژه در بافت حاشیه‌ای خود می باشد.

چکیده انگلیسی:

Definitely physical plans and chasing comprehensive development pattern in the development trend of cities has proven no successful and reliable results. Urban sprawl, wasting resources and increasing city management costs and urban services are some of these unpleasant results. Therefore, it is necessary to study all aspects of city life. Spatial planning emphasizes distribution of population, activity and employment and land uses all over the city. Identifying form and trend of spatial development in cities beside the physical trend is a favorite topic for urban planners and managers. Introducing some quantitative indicators for evaluating compactness or sprawl in spatial development trends in cities is so important. Because there is not one definition for sprawl and without using some quantitative indicators, it’s impossible to evaluate and describe development of cities. For this purpose, global coefficient of Moran, coefficient of Geary and Shannon’s entropy have been used in this research. Results show that this coefficients and indicators can describe spatial development trend in cities and make evaluation of that trend quantitative and reliable.