ارائه الگوی تاب‌آوری اجتماعی در محلات قدیمی شهری (مطالعه موردی: محله اوین)

محورهای موضوعی : آمایش محیط

منصوره سادات مظلوم ¹ , آزیتا رجبی ²

1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1399/04/04 تاریخ پذیرش : 1399/07/20 تاریخ انتشار : 1402/08/01

کلید واژه: تهران, تاب‌آوری اجتماعی, محلات قدیمی, محله اوین,

چکیده مقاله :

مخاطرات طبیعی و انسانی از مهم‌ترین مشکلات محلات قدیمی شهرها می باشند که در صورت نبود آگاهی و آمادگی و مشارکت اجتماعی بین ساکنین محلات خسارات زیادی به دنبال دارد. ازاین‌رو با توجه به وجود مسائل ناشی از بروز وقایع، توجه به تاب آوری اجتماعی در این محلات تأکید می شود. بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی شاخص های تاب آوری اجتماعی در پی ارائه الگو از تاب آوری اجتماعی برای محلات قدیمی (محله اوین به‌عنوان محله مورد مطالعه) است. روش پژوهش تحقیقی و استفاده از اسناد کتابخانه ای و داده های میدانی می باشد. جامعه آماری پژوهش شامل ساکنین محله (به تعداد 150 نفر) و گروه خبرگان (15 نفر به روش گلوله برفی) می باشند. داده های پژوهش پس از جمع‌آوری پرسشنامه، با استفاده از آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه anova و آزمون تعقیبی شفه و مدل PLS تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند. نتایج یافته ها بیانگر این است که محله اوین در بین شاخص های مورد بررسی، به ترتیب از شاخص اقتصادی (04/3)، کالبدی- نهادی (89/2)، زیست‌محیطی (88/2) و در نهایت سرمایه اجتماعی (84/2) برخوردار است. نتایج حاصل از تحلیل عاملی و استنباطی گویای مطلوب بودن تمامی شاخص های تاب آوری اجتماعی در محله می‌باشد. نتایج تحلیل‌های مدل معادلات ساختاری نیز نشان داد که شاخص سرمایه اجتماعی (مشارکت) و در میان زیرشاخص های این شاخص خودانگیختگی به عنوان مهم‌ترین شاخص می تواند در الگو تاب آوری اجتماعی محلات قدیمی و به‌ویژه محله اوین مؤثر باشد. با بررسی اوزان سایر شاخص ها به ترتیب شاخص اقتصادی، کالبدی- نهادی و زیست محیطی در مراتب بعدی در ترسیم الگوی تاب آوری اجتماعی محله اوین اثرگذار هستند.

چکیده انگلیسی:

Natural and human hazards pose significant challenges in the historic districts of cities, where a lack of awareness, preparation, and social participation among residents can lead to substantial damage. Recognizing the issues arising from such events, attention to social resilience becomes imperative in these areas. Consequently, this research endeavors to explore the indicators of social resilience, aiming to formulate a model specifically tailored for old neighborhoods, with a focus on the Evin neighborhood. The research methodology involves a comprehensive study utilizing both library documents and field data. The statistical population comprises 150 residents of the neighborhood, along with a group of 15 experts selected through the snowball method. Data collected through questionnaires were subjected to analysis using one-way analysis of variance (ANOVA), Shefes post hoc test, and partial least squares (PLS) model. The findings reveal that Evin neighborhood exhibits positive outcomes across various indicators, with an economic index of 304, a physical index of 2.89, an environmental index of 2.88, and a social capital index of 2.84. Factorial and inferential analyses further confirm the favorable status of all social resilience indicators in the neighborhood. Structural equation model analyses highlight the significance of the social capital index, particularly the sub-index of participation and spontaneity, as crucial factors in the social resilience model for old neighborhoods, especially within Evin. Examining other indicators, such as economic, physical-institutional, and environmental factors, indicates their respective contributions to shaping the social resilience model of Evin neighborhood. In conclusion, this research underscores the importance of understanding and enhancing social resilience in Tehran's old neighborhoods, with a specific focus on the Evin neighborhood.

منابع و مأخذ:

• احمدی، ق.، پورحسن­زاده، م. ح.، سلیمان­نژاد.ا.1399. تحلیلی بر تاب­آوری اجتماعات شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: شهرهای اردبیل، تبریز و ارومیه). فصلنامه آمایش محیط، 13(49): 133-109.


• پرتوی، پ.، بهزادفر، م.، شیرانی، ز. 1395. طراحی شهری و تاب‌آوری اجتماعی در محله جلفا اصفهان. فصلنامه معماری و شهرسازی، 9(1)7: 116- 99.


• پریزادی، ط.، فصیحی، ح. باقرشهر، شهر تاب­آور، برنامه­ریزی راهبردی ارتقاء تاب­آوری شهری. چاپ اول، ناشر: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، ( شهرداری تهران). 330 صفحه.


• پیران، پ.، اسدی، س.، دادگر، ن. 1396. بررسی نقش تاب­آوری اجتماعی در موفقیت فرآیند بازسازی (مطالعه موردی: جوامع روستایی درب آستانه و باباپشمان پس از زلزله سال 1385 دشت سیلاخور، استان لرستان). مسکن و محیط روستان، 36، (157): 100-87.


• تقوایی، م و جوزی خمسلویی، علی.1401. برآورد میزان آسیب­پذیری و تاب‌آوری کاربری‌های شهری در شرایط بحران و تخلیه اضطراری مورد: مدارس ناحیه دو آموزشی اصفهان. فصلنامه آمایش محیط، 15 (56): 66-47.


• رحیمی، م. 1394. مدیریت بحران و سوانح شهری، چاپ اول، انتشارات رامان سخن، تهران. 292 صفحه.


• رحیمی، م.، کارگر، ب.، حاتمی نژاد، ح.، زیویار، پ.1397. بررسی تأثیر مؤلفه‌های تاب‌آوری اجتماعی بر امنیت در سکونتگاه‌های غیررسمی موردمطالعه: محله خط 4 حصار کرج. مجله جغرافیای انتظامی (23): 26-1.


• رفیعیان، م.، رضایی، م.، عسکری، ع.، پرهیزکار، ا.، شایان، س.1390. تبیین مفهوم تاب‌آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور( CBDM ). برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 15(4):41-19.


• رضایی، م.، رفیعیان، م.، حسینی، س.1394. سنجش و ارزیابی میزان تاب­آوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله­های شهر تهران). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 47(4): 623-609.


• مبارکی، ا.، لاله پور، م.، افضلی گروه، ز.1396. ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب­آوری شهر کرمان، جغرافیا و توسعه، 15(47): 104-89.


• میرزایی، ا.1393. کاربرد رویکرد تاب­آوری در برنامه‌ریزی شهری جهت کاهش اثرات سوانح طبیعی، موردمطالعه: شهر سنندج، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، راهنما: دکتر اصغر عابدینی، دانشگاه ارومیه، دانشکده هنر.


• محمدپورلیما، ن.، بندرآباد، ع.، ماجدی، ح.1399. تاب‌آوری کالبدی و اجتماعی محلات مسکونی بافت تاریخی (نمونه موردی منطقه12تهران). نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 12(2): 116-97.


• نوروزی، ا.، سرور، ر.، مهدوی حاجیلوئی، م.1396. سنجش مؤلفه‌های مؤثر اجتماعی در تاب‌آوری منطقه 12 شهر تهران. تحقیقات جغرافیایی، 32(4): 104- 86.


• نامجویان، ف.، رضوانیان، م.، سرور، ر.1396. تاب­آوری شهری چارچوبی الزام­آور برای مدیریت آینده شهرها. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، علمی – پژوهشی، 14(55): 81 -95


• نیری، م.، شیعه، ا.، رضایی، م.، سعیدی رضوانی، ن.1397. مدیریت تاب‌آوری محله در مواجهه با زلزله در بافت‌های فرسوده شهری به روش FAHP (نمونه موردی: محله عبدل‌آباد شهر تهران). فصلنامه علمی – پژوهشی جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه­ای)، 8 (2): 21-38.


• هندی، هـ.، اقبالی، ن.، سرور، ر.، پیشگامی، ز. 1399. سنجش تاب­آوری زیست­محیطی در سطح محلات منطقه چهارده شهر تهران. فصلنامه آمایش محیط، 13 (48): 19-1.


• Adger,W., Hughes,T.P.,Folke,C.,Carpenter,S.R.,Rockström,J.2005. Social-ecological resilience to coastal disasters. Science, 309(5737):1036-1039.


• Andersen,L,E.,Cardona, M.2013.Building resilenceagainst adverse shocks: What are the determinants ofvulnerability and resilence? : Development Research Working Paper Series:1-21.


• Bolzan,N.,Gale,F.2018.Social resilience: Transformation in two Australian communities facing chronic adversity.International Social Work, 61(6):843–856.


• Brand, F.S., Jax, K. 2007. Focusing the Meaning (s) of Resilience: Resilience as a Descriptive Concept and a Boundary Object. Ecology & Society, 12 (1): 23.


• Cutter,S l. 2008. Community and regional resilience: Perspectives from hazads disasters and emergency management.


• Holling,C,S. 1973. Resilience and stability of ecological systems. Annual review of ecology and systematics, 4(1): 1-23.


• Healey, P.1998. Building institutional capacity through collaborative approaches to urban planning. Environment and Planning A, 30 (9): 1531-1546.


• Kraker, J.2017. Social learning for resilience in social–ecological Systems. Current Opinion in Environmental Sustainability, 28:100-107.


• Meerow, S., Newell, J. P. 2016. Urban resilience for whom, what, when, where, and why?. Urban Geography, 40(3): 309-329.


• Meerow,S.,Newell, J. P. 2015. Resilience and complexity: A bibliometric review and prospects for industrial ecology. Journal of Industrial Ecology, 19(2): 236-251.


• Masys, A. J. 2015. Disaster Management: EnablingResilience: Springer International Publishing.


• Omand,D.2005.Developing National Resilience, RUSI Journal,50(4):14-18


• Ribeiro, P,J, G.,Gonçalves, L.2019. Urban resilience: A conceptual framework. Sustainable Cities and Society, 101625.


• Reinhorn, A. 2015. Computational Methods, Seismic Protection, Hybrid Testing and Resilience in Earthquake Engineering a Tribute to the Research Contributions of Prof. Andrei Reinhorn: Springer International Publishing.


• Tabibian, M., Rezapour, M. 2016. Assessment of urban resilience; a case study of Region 8 of Tehran city, Iran. Scientia Iranica. 23(4): 1699-1707.


• Saja,A.M.A., Teo, M., Goonetilleke, A., Ziyath, A.M. 2018. An inclusive and adaptive framework for measuring social resilience to Disasters. International Journal of Disaster Risk Reduction, 28: 862–873.


• Zhang, X.,Li, H. 2018. Urban resilience and urban sustainability: What we know and what do not know?. Cities, 72: 141-148.