ارائه مدل مطلوب سیاستی ارتقاء کیفیت مسکن: با رویکرد گرندد تئوری
محورهای موضوعی : آمایش محیطمحسن اسماعیلی 1 , کمال رهبری منش 2
1 - دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
2 - استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
کلید واژه: گرندد تئوری, کیفیت مسکن, سیاست‌های دولت, برنامه‌های توسعه کشور, طرح‌های توسعه شهری-روستایی,
چکیده مقاله :
هدف از انجام این پژوهش، ارائه مدل مطلوب سیاستی ارتقاء کیفیت مسکن است. بر همین اساس در بخش مبانی نظری معیارهای برنامه‌ریزی مشارکتی، توسعه پایدار و بوم- محوری استخراج و جمع‌بندی نظری شد. این پژوهش داراي رویکردي کیفی بوده و از روش نظریه داده بنیاد (گرندد تئوري) به عنوان روش تحقیق استفاده شده است. روش گردآوري داده‌ها، مطالعه اسناد بالادستی و مصاحبه‌هاي عمیق و باز با 15 نفر از نخبگان آگاه از موضوع مورد بحث است. مصاحبه‌ها در ابتدا به صورت اکتشافی و توصیفی بوده‌اند و به تدریج پس از انجام هر مصاحبه، کدگذاري داده‌هاي حاصل از مصاحبه‌ها انجام می‌گردید. براي تحلیل داده‌ها از روش مقایسه مداوم در طی سه مرحله کدگذاري باز، محوري و انتخابی استفاده شده است. تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داد که تئوري جوهری مدل مطلوب ارتقاء کیفیت مسکن داراي هشت مؤلفه: مکانیزم‌هاي مؤثر طراحی سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌های توسعه، مکانیزم‌هاي مالی، مکانیزم‌های نهادی-قانونی، مکانیزم‌های شفاف‌سازی ضوابط و مقررات، مکانیزم‌هاي آموزش در دو سطح نخبگان دانشگاهی و نخبگان مردمی، مکانیزم‌های ارزشی و فرهنگی، مکانیزم‌هاي اصلاح ساختار مسکن و استقرار مدل مطلوب ارتقاء کیفیت مسکن می‌باشد که توسعه و موفقیت کیفیت مسکن در گرو تعامل و ارتباط با مکانیزم‌های تعریف شده است.
Housing, a pivotal structural element shaping urban environments, serves as a reflection of governmental attitudes in policy and planning. The extensive experience gained over decades through diverse policies, including government programs and urban-rural development projects in Iran, emphasizes its central role. This study aims to propose an effective policy for enhancing housing quality. The theoretical segment synthesizes principles from participatory planning, sustainable development, and the boom-axis. Employing a qualitative approach, the research utilizes the Grounded Theory (GRANDAD THEORY) for data collection and analysis. Fifteen in-depth interviews with knowledgeable elites on the subject constitute the primary data source, conducted through exploratory and descriptive phases. Subsequent to each interview, coding of the data ensued, employing the continuous comparison method across open, axial, and selective coding stages. The analysis revealed an optimal model for housing quality improvement with eight key components: effective policy design mechanisms, development plans, financial frameworks, institutional-legal structures, transparent regulatory mechanisms, educational initiatives targeting academic and popular elites, cultural mechanisms, and mechanisms for restructuring the housing framework. The establishment of a model to enhance housing quality is contingent upon the dynamic interaction with these identified mechanisms.
1- آخوندی، ع.، برک پور، ن.، طاهرخانی،ح.، اسدی،ا.، بصیرت، م. 1385. تفرق سیاسی و مدیریتی در اداره منطقه کلانشهری تهران، پیامدهاو راهبردها، دومین سمینار ساخت و ساز در پایتخت.
2- آخوندی، ع.، برک پور، ن.، طاهرخانی، ح.، اسدی، ا.، بصیرت، م.، زندی. 1386. حاکمیت شهر-منطقه تهران؛ چالش‌ها و روندها، نشریه هنرهای زیبا، شماره 29.
3- آروین، م.، پوراحمد، ا. 1398. ارزیابی کیفیت محیط مسکونی با استفاده از تکنیک DEMATEL و روش فازی (نمونه موردی: شهر اهواز). آمایش محیط، شماره1، سال 12، صفحه 1-20.
4- آزاد ارمکی، ت. 1379. اندیشه نوسازی در ایران. انتشارات دانشگاه تهران.
5- اکبریان، ف.،هادیان، ز.، حیدری، ج. 1395. ارزیابی کیفیت ذهنی مسکن شهری بر مبنای قلمروهای درونی و بیرونی (مطالعه موردی: شهر بوشهر)، مجله آمایش محیط، شماره1، سال9. صفحه 23-39.
6- احمدپور، ا و همکاران. 1385. آسیب شناسی طرح‌های توسعه شهری در کشور، پژوهش¬های جغرافیایی، شماره 58.
7- احمدیان، ر.1382. طرح‌های توسعه شهری، ناکارآمد و تحقق ناپذیر، ماهنامه شهرداری‌ها، سال پنجم، شماره 50.
8- اهری، ز.، امینی جدید، ش.1375. تجارب کشورهای مختلف در تأمین مسکن، وزارت مسکن و شهرسازی، تهران.
9- ایزدی، م.س.1377. تحلیلی بر سیر اقدامات عمران و بهسازی بافت شهری از ابتدا تا کنون، نشریه شماره 7 شرکت عمران و بهسازی وزارت مسکن و شهرسازی.
10- پورمحمدی، م.، اسدی، ا. 1393. ارزیابی سیاست‌های دولتی تأمین مسکن در مورد گروههای کم درآمد شهری (مطالعه موردی شهر زنجان). فصلنامه علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی. سال 14. شماره 45. ص 111-128.
11- پورمحمدی، م.، صدرموسوی، م.، عابدینی، ا. 1391. تحلیلی بر سیاست‌های تأمین مسکن دولت با تأکید بر برنامه‌های توسعه اقتصادی. اجتماعی و فرهنگی. فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شهری. شماره سوم.
12- پورمحمدی، م.1383. برنامه‌ریزی مسکن. انتشارات سمت. چاپ دوم.
13- تشکر، ز.1379. طرح‌های توسعه شهری؛ ناکارآمدی در اجراء. ماهنامه شهرداری‌ها. سال اول، شماره 12.
14- تقوایی، ت. 1388. درآمدی بر حکمروایی خوب شهری در رویکردی تحلیلی، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 23.
15- حبیبی، س.م. 1390. از شار تا شهر تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن تفکر و تأثر. چاپ دهم. انتشارات دانشگاه تهران.
16- خدابخش، ف. 1379. عوامل مؤثر بر کیفیت مسکن و بررسی اهداف کیفی مسکن در برنامه‌های عمران قبل و بعد از انقلاب، مجموعه مقالات هفتمین همایش سیاست‌های توسعه مسکن در ایران (فناوری در صنعت ساختمان و مسکن)، وزارت مسکن و شهرسازی.
17- دفتر برنامه‌ریزی و اقتصاد مسکن .1385. گزارشی از مطالعات طرح جامع مسکن، فصلنامه اقتصاد مسکن، شماره 37 و 38، وزارت مسکن و شهرسازی، تابستان.
18- رحمانی، م. 1375. ارزیابی بخش مسکن در قالب برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مجموعه مقالات سومین سمینار سیاست‌های توسعه مسکن در ایران، تهران، دانشگاه تهران.
19- سیف الدینی، ف.، پناهنده خواه .1389. چالش‌ها و موانع برنامه‌ریزی توسعه منطقه‌ای در ایران، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 73.
20- شاهرخی فر، ز.، علوی، س. ع.، مشکینی، ا. 1395.تحليل تطبيقي سياست‌هاي اجرايي بخش مسكن در برنامه‌هاي توسعه بعد از انقلاب اسلامي، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری-برنامه‌ریزی مسکن، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
21- شمس پویا، م.ک.، توکلی نیا، ج.، صرافی، م.، فنی، ز. 1396. تحلیلی بر برنامه‌های توسعه و سیاست‌های زمین شهری با تأکید بر رویکرد حکمروایی خوب زمین؛ مورد پژوهی: کلانشهر تهران، فصلنامه علمی-پژوهشی اطلاعات جغرافیایی سپهر، دوره 26، شماره 104.
22- -صرافی، م. 1382. بازنگری ویژگی‌های اسکان خودانگیخته در ایران: در جستجوی راهکارهای توانمندسازی، مجموعه مقالات حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران.
23- صرافی، م.، نجاتی، ن. 1393. رویکرد نومنطقه گرایی در راستای ارتقائ نظام مدیریت فضایی ایران، پژوهش‌های جغرافیای انسانی دوره 46، شماره 4 (پیاپی 90).
24- عبدی دانشپور، ز. ۱۳8۸. درآمدی بر نظریه‌های برنامه‌ریزی با با تاكيد ويژه بر برنامه ريزي شهري، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. تهران.
25- عزیری، م. م. 1383. جایگاه شاخص‌های مسکن در فرایند برنامه‌ریزی مسکن، مجله هنرهای زیبا، شماره 17، بهار.
26- غمامی، م. 1373. بررسی و نقد اجمالی طرح‌های جامع شهری، آبادی، سال دوم، شماره 7.
27- قانون برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران .1369. تهران، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.
28- قنبری، ا. ظاهری، م. 1389. ارزیابی سیاست‌های کلان مسکن در برنامه‌های قبل و پس از انقلاب اسلامی، مجله مسکن و محیط روستا، شماره 132.
29- لاله پور، س. 1390. مدیریت و برنامه‌ریزی فضایی مناطق کلانشهری در عصر جهانی شدن اقتصاد با تأکید بر منطقه کلان شهری تهران، آمایش محیط.
30- مشهدی، ع. 1395. دولت و محیط زیست: از رویکردهای بدون دولت تا رویکردهای مشارکتی، فصلنامه دولت پژوهی، سال دوم، شماره 8، ص 59-80.
31- مطوف .1376. نگاهی به نظریه منطقه گرایی ریستی و امکان استفاده ازآن در برنامه‌ریزی منطقه‌ای در ایران، مجله برنامه و بودجه، شماره 15.
32- مهدیزاده، ج. 1382. برنامه‌ریزی راهبردی توسعه شهری، مرکز تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
33- هاشم پور، ر.، قریشی، م.، خالوباقری، م. 1392. برنامه‌ریزی ارتباطی، پارادایمی نوین در برنامه‌ریزی شهری، با تأکید بر مورد ایران، اولین همایش ملی شهرسازی و معماری در گذر زمان، قزوین، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی.
34- همرایی, م. محمدزاده شمخال، م. ۱۳۹۶. ارزیابی شرح خدمات تهیه طرح‌های جامع و تفصیلی (تیپ 12) از منظر پیاده مداری، کنفرانس ملی معماری و عمران شهری، تربت جام، مؤسسه آموزش عالی وحدت تربت جام.
35- Amin A. and Thriftn. 2002 .cities: Reimagining the Urban. Polity/Blackwell, Oxford
36- Asbjørn Røiseland & Signy I.V. 2012. Conceptualizing the Tools of Government in Urban Network Governance, International Journal of Public Administration, 35:14, 934-946, DOI:10.1080/01900692.2012.691243
37- Balchin P.2003. HOUSING POLICY IN EUROPE, simultaneously published in the USA and Canada by Routledge 29 West 35th Street, New York, NY 10001.
38- Carmona M.2017. The formal and informal tools of design governance, Journal of Urban Design, 22:1, 1-36.
39- Carmona, M. 2017. The formal and informal tools of design governance”, Journal of Urban Design, 22(1), 1-36
40- Dahl, Robert, Lindblom C.E.1953. Politics, Economics, and Welfare. New York: Harper and Brothers.
41- Dębek, M.& Janda-Dębek, B. 2015. Perceived Residential Environment Quality and Neighborhood Attachment (PREQ & NA)", Polish Journal of Applied Psychology,Vol.13 (2),111-162.
42- Doern, G. Bruce, and V. Symour Wilson, eds. 1974. Issues in Canadian Public Policy. Toronto: Macmillan.
43- GRAHAM S. and HEALEY P.1999. Relational concepts in time and space: issues for planning theory and practice, European Planning Studies 7, 623–646.
44- Guest, G., Bunce, A. & Johnson, L. 2006. "How many interviews are enough? An experiment with data saturation and variability". Field Methods, 18(1), 59 82.
45- Hall, P .2009. Looking Backward, Looking Forward: The City Region of the Mid-21st Century. Regional Studies, Vol.43, No.6, pp.803-817
46- Healey P. 2007. Urban Complexity and Spatial Strategies: Towards a Relational Planning for Our Times. Routledge, London.
47- Healey P. 2004The treatment of space and place in the new strategic spatial planning in Europe, International Journal of Urban and Regional Research 28, 45–67.
48- Healey, P. 2009. 'City Regions and Place Development', Regional Studies, 43: 6, 831- 843.
49- Hood, C. 1983. “The Tools of Government. Chatham: Chatham House Publishers”.
50- JOHN P., TICKELL A. and MUSSON S. 2005. Governing the mega-regions: governance and networks across London and the South East of England, New Political Economy 10, 91–106.
51- JONES M., MACLEOD G. 2005. Regional spaces, spaces of regionalisation: territory, insurgent politics and the English Question, in SAGAN I. and HALKIER H. (Eds) Regionalism Contested: Institution, Society and Governance, pp. 93–122. Ashgate, Aldershot.
52- Lascoumes P., Le gales P. 2007. Introduction: Understanding Public Policy through Its Instruments—From the Nature of Instruments to the Sociology of Public Policy Instrumentation.
53- Martins, P. Ornelas, J.e. Silva, A. C. 2016. The role of perceived housing quality and perceived choice to recovery: An ecological perspective on a housing first program in Lisbon, Journal of Environmental Psychology, No 47,44-52.
54- Mason, M. 2010. Sample Size and Saturation in PhD Studies Using Qualitative Interviews, Forum Qualitative Sozialforschung / Forum: Qualitative Social Research, 11(3), Art. 8, http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:0114-fqs100387.
55- MASSEY D. 2005. For Space. Sage, London.
56- McDonnell Lorraine M. and Elmore Richard, F.1987. Getting the Job Done: Alternative Policy Instruments, Educational Evaluation and Policy Analysis Summer 1987, Vol. 9, No. 2, pp. 133-152.
57- Morenikeji, Wole et al. 2017. "Spatial analysis of housing quality in Nigeria", International Journal of Sustainable Built Environment, in press.
58- Parr, J. 2005. Perspectives on the city‐region. Regional Studies, 39, pp: 555-566.
59- Rodríguez-Pose, A. 2008. The Rise of the “City-region” Concept and its Development Policy Implications, European Planning Studies, 16:8, 1025-1046
60- Ronald R.& Hirayama Y. 2007. Housing and Social Transition in Japan, Simultaneously published in the USA and Canada by Routledge 270 Madison Ave, New York, NY 10016.
61- Salamon Lester M. 2000. The New Governance and the Tools of Public Action: An Introduction, Fordham Urban Law Journal, Volume 28, Number 5.
62- Schneider A., Ingram H. 1990. Behavioral Assumptions of Policy Tools, The Journal of Politics, Vol. 52, No. 2 (May, 1990), pp. 510-529.
63- Schwartz, Alex. F. 2006. Housing Policy in the United States, Routledge Taylor & Francis Group 270 Madison Avenue New York, NY 10016.
64- Turok, I. 2009. 'Limits to the Mega-City Region: Conflicting Local and Regional Needs', Regional Studies, 43: 6, 845 — 862.
65- Vabo Signy I., Røiseland A. 2012. Conceptualizing the Tools of Government in Urban Network Governance, International Journal of Public Administration, 35: 934–946.
66- Vedung E.1998. policy instruments: typologies and theories.