تحلیل جغرافیایی از دروازه تا فضای ورودی شهر (مطالعه موردی: مبادی ورودی شهر اردبیل)

محورهای موضوعی : آمایش محیط

فاطمه رحمانی شام اسبی ¹ , مجید شمس ^{2 *}

1 - دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران

تاریخ دریافت : 1400/10/12 تاریخ پذیرش : 1401/01/29 تاریخ انتشار : 1404/03/03

کلید واژه: شهر, فضا, دروازه, ورودی, اردبیل. ,

چکیده مقاله :

با شکل گیری دروازه برای ورود وخروج یک شهردربسترمحیط جغرافیایی،کالبد و محدوده قلمرو آن شکل گرفت. و با تکوین دروازه  نوع و چگونگی ارتباط شهر با محیط پیرامون در قالب  فضای ورودی شهرمعناو نمود عینی پیدا نمود. این پژوهش به روش  توصیفی_ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسنادی به بررسی سیر و تحول مبادی ورودی شهر اردبیل می پردازد. نتایج این تحقیق نشان داد: چهارمقطع درفرایند تحولات ورودی شهر وجود دارد.که بین ساختارحیات کالبدی و فضای ورودی تفاوتهای زیادی وجود دارد. حیات کالبدی ورودی شهر از نظر ساختار شامل یک دروازه است، که کارکرد دفاعی و امنیتی دارد. اما فضای ورودی یک پهنه با سه لایه مختلف،که هویتش درسه بخش ادراکی، بخش بصری، و بخش فیزیکی تعریف می شود. براساس این پژوهش: شهرسازی مدرن، بهبود و افزایش امنیت شهرها، افزایش جمعیت، و بویژه رونق استفاده از وسایل حمل و نقل شهری هریک در دوره خاص و درابعادی متفاوت برحوزه های ورودی شهر تاثیر گذار بوده اند. لذا این عوامل ساختارکالبدی این حوزه ها را از دروازه به فضای ورودی و از کارکرد ارتباطی_دفاعی امنیتی به نقش ارتباطی_گردشگری تغییرشکل داده است.               

چکیده انگلیسی:

The establishment of gateways for city entry and exit has historically shaped the physical form and territorial boundaries of urban environments. These gateways not only provided security but also defined the city’s relationship with its surroundings, giving rise to a distinct entrance space. This research employs a descriptive-analytical method, drawing on library and documentary sources to examine the evolution of entry points in Ardabil City. The findings identify four major phases in the development of the city’s entrances. A clear distinction emerges between the historical physical structure—centered around a defensive gate—and the modern entrance space, which consists of three identity-forming layers: perceptual, visual, and physical. The study concludes that factors such as modernization, urban security improvements, population growth, and the expansion of transportation systems have transformed Ardabil’s entryways. These changes have shifted their role from a security-focused gateway to a multifunctional urban space with communication and tourism significance.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ:
1- اولئاریوس، آ. 1369. سفرنامه آدام اولئاریوس، سرزمین تزارهای مخوف، ترجمه حسین کردبچه، چاپ اول، ناشر شرکت کتاب برای همه،891صفحه.
2- امیری،ز.، دلبری، ش. 1395. جایگاه دروازه‌های کلان شهرهای ایران در تمدن اسلامی تا قرن هفتم هجری، اولین کنفرانس پژوهشهای معماری و شهرسازی اسلامی و تاریخی ایران، شیراز، 15دیماه،14-1.
3- امیری، م.، شمس، م. 1403. بررسی و تحلیل مؤلفه‌های تأثیر گذار بر سر زندگی شهری مطالعه پیاده راه بوعلی شهر همدان، آمایش محیط، 17(65): 165-183.
4- بحرینی، س ح.، علی طالب بابلی، ن.1381. تدوین اصول و ضوابط طراحی محیطی و ورودی شهر، محیط شناسی ویژه نامه طراحی محیط،29(30):36-13.
5- باقری، ی.، امیر منصوری، س.1396. ورودی شهربه مثابه عنصری جهت ایجاد هویت مستقل برای منظر شهری، ماهنامه باغ نظر، 15(60) :14-5.
6- براتی، ن.، نجفی تروجنی، س ن. 1395. ارزیابی نماد ورودی شهرها بر مبنای مؤلفه‌های کالبدی طراحی، مطالعه نماد ورودی شرقی شهر قزوین، مطالعات شهری، 5(19):91-81.
7- ثواقب، ج.،‌هادی، م، مشکانی، ل.1396. ساختار کالبدی_ فضایی شهر ایران عصر ناصری از منظر سیاحان غربی(1275_1227 ش)، دو فصلنامه تاریخ ایران اسلامی،4(2):148- 123.
8- حافظ نیا، م ر.1396. مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، چاپ بیست و سوم، سمت،418 صفحه.
9- خطیبی، س م.، رضایی، س. 1393. نحوه طراحی ورودی شهرها با رویکرد سکانس‌بندی عرصه ورودی شهر مورد مطالعه: ورودی قزوین از سمت تاکستان، اولین همایش ملی نظریه‌های نوین در معماری وشهرسازی، تهران، 19 مهرماه،12-1.
10- خادمی،م.، رفیعی جوزم، ر. 1388. بررسی مؤلفه‌های کیفیت محیط در فضای ورودی شهرها، آبادی، 19(61-62):19-1.
11- دانشمند، س.، نقره کار، ع.1391. چگونگی طراحی ورودی‌ها با توجه به اصول شکل‌گیری معماری آستانگی، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی،11(9): 89-79.
12- دانشپور،ع.، ماستیانی،م.1393. تدوین راهبردهای طراحی مبادی ورودی شهرها با رویکرد کیفیات ادراک بصری، نمونه مورد مطالعه ورودی جنوب شرقی کلان شهر تهران، نشریه علمی پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران،7:22-5.
13- رحیم زاده، پ.، اهری، ز. 1399. دروازه در شهرهای سده‌های نخست اسلامی ایران، مطالعات معماری ایران، 77:17-96.
14- رضایی،م ر. 1397. بررسی کیفیت کالبدی و عملکردی مبادی ورودی شهر یزد از نظر گردشگران، فصلنامه شهر پایدار، 1(2): 113-128.
15- سعیدی،م.، حبیبی.،ک، شیعه، ا. 1396. سنجش و ارتقای کیفیت نمایانگرهای کارکردی و اجتماعی دروازه‌های ورودی و خروجی شهر در راستای توسعه گردشگری، مطالعه موردی:بانه، گردشگری شهری،4(3):18-1.
16- سرور، ر. 1388. مهاجرت از تهران رویکردی جدید در تمرکز زدایی از پایتخت،جغرافیا نشریه علمی_ پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، 6(18-19):98-79 .
17- شعله، م. 1385. دروازه‌های قدیم در خاطره جمعی شهر معاصر ریشه‌یابی رشته‌های خاطره ای، نشریه هنرهای زیبا،26:27-17.
18- شعبانی، ا.،کامیاب، ج.1391. سیاست شهری درتاریخ معاصرایران(دوره 1299-1320ه. ش) با تأکید بر فضاهای عمومی شهر تهران، باغ نظر، 9(23):92-83.
19- شمس، م.،گمار، م.، رسولی، ا. 1395. ارزیابی میزان اعتماد شهروندان به مدیریت شهری، نمونه موردی:شهر ملایر،فصلنامه نگرشهای نو در جغرافیای انسانی، 9(2):212-195.
20- عبدالله زاده فرد، ع.، رحمانی، م. 1395. طراحی ورودی شهرهای امروز با بهره‌گیری از هویت مندی شهرهای دیروز ایران، مطالعات جغرافیا عمران و مدیریت شهری،2(2):37-25.
21- فون مایس، پ.1383. نگاهی به مبانی معماری از فرم تا مکان، ترجمه سیمون آیوازیان، چاپ پنجم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 288صفحه.
22- فتحی، ر.، شفقی، س.، بیک محمدی، ح. 1400. تحلیل ساختار بافتهای فرسوده شهری با رویکرد توسعه پایدار موردی بافت فرسوده شهرآمل، آمایش محیط، 14(52):83-100.
23- قوام پور، ا. 1384. طراحی مجموعه ورودی تهران از سمت آزاد راه تهران- شمال، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی و معماری، دانشگاه تهران،135 صفحه.
24- کاویانی پویا، ح. 1396. بررسی عوامل تاریخی بنیاد شهرها با رویکرد به شهرهای ایران و میانرودان، فصلنامه پژوهشی تاریخی، 53(4):90-73.
25- کلانتری، ع.، بخشی زاده، ح. 1399. تغییرات اجتماعی شهر تهران در دوره پهلوی اول، توسعه محلی(روستایی-شهری)،11(2):436-409.
26- نقصان محمدی، م.، ریسمان باف، پ.1394. سیاستهای طراحی ورودی شهر ایرانی متأثر از ورودی مساکن قدیمی، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی،54:19-41.
27- موسوی، س ج. 1389. نمادهای ورودی شهر تهران، مهندسین مشار نقشیاد،16-1.
28- ورزینی افضل، م. 1398. سیاستهای نوگرایانه دولت پهلوی در ساختار شهری و تأثیر آن بر بافت تاریخی بین سالهای 1304_1340 شمسی،مطالعه موردی: بافت تاریخی شهر یزد،فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام و ایران،92(42):197-173.
29- 29.Hall, T. 2006. urban Geography,ali gasemi, hamed gader marzi,1th,Jahad Daneshgahi, 368p.