تحلیل فضایی مطلوبیت فضای شهری: مطالعه موردی مناطق کلانشهر اهواز

محورهای موضوعی : آمایش محیط

مهدی غلامی ¹ ( دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه جغرافیا، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران )
حمید صابری ² ( استادیار مرکز تحقیقات گردشگری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران )
شیرین طغیانی ³ ( استادیار گروه شهرسازی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، )

تاریخ دریافت : 1400/01/31 تاریخ پذیرش : 1400/04/13 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: فضای شهری, کلانشهر اهواز, مطلوبیت, فضای عمومی,

چکیده مقاله :

فضای شهری متعلق به عموم شهروندان هر شهر و سایر افراد حاضر در شهر می‌باشد. از این رو برنامه‌ریزان شهری می‌بایست در راستای مطلوبیت بخشیدن به فضای شهری، و با مدیریت صحیح و کارآمد، موجبات آسایش و امنیت شهروندان را به‌وجود آورند. هدف این پژوهش بررسی میزان مطلوبیت فضای شهری شهر اهواز بوده است. روش تحقیق کمی از نوع توصیفی تحلیلی و جامعه آماری کلیه شهروندان بالایی 15 سال شهر اهواز در سال 1399 بوده است. بر اساس فرمول کوکران از کل مناطق شهری اهواز تعداد 375 نمونه به‌صورت خوشه‌ای برآورد گردید. اطلاعات با استفاده از نرم‌افزار SPSS و آزمون T تک نمونه‌ای، آزمون T مستقل و تحلیل واریانس یک راهه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌اند. نتایج نشان داده است که میزان مطلوبیت فضای شهری شهر اهواز، از حد استاندارد و مطلوب کمتر است و در میان مناطق هشتگانه شهر اهواز، منطقه 2 در وضعیت مناسبتری قرار دارد.

چکیده انگلیسی:

The urban space belongs to the general citizens of each city and other individuals present in the city. Therefore, urban planners should aim to create comfort and security for citizens to improve the urban space through appropriate and proficient management. The purpose of this research was to investigate the desirability of urban space in Ahwaz. The research methodology employed a quantitative approach in a descriptive-analytical manner, and the statistical population consisted of all citizens aged 15 and above in Ahwaz in 2020. Using Cochran’s formula, a sample size of 375 was estimated, considering all urban areas of Ahwaz as a cluster. The collected information was analyzed using the SPSS software, employing a one-sample t-test, independent t-test, and one-way analysis of variance. The results indicate that the desirability of urban space in Ahwaz falls below the standard and desirable level, with District 2 being in a more favorable situation among the eight districts of Ahwaz.

منابع و مأخذ:

• ایزدی، .، محمدی، ج.، طاهری، ز.، شیرخانی، ح. 1395. واکاوی مطلوبیت فضاهای عمومی شهری از دیدگاه زنان مطالعه موردی: منطقه 4 شهر اصفهان. نشریه جغرافیا و توسعه، 42(14): 143-127.


• باستانی، س.، ملکی پور، س.، 1395. بررسی تأثیر فضای شهری بر احساس شادمانی ساکنان 9 محله شهر تهران. توسعه محلی ( روستایی – شهری )، 8 (1): 1- 26.


• برومند، م.، طغیانی ش.، صابری، ح. 1395. ارزیابی تأثیرات مؤلفه‌های فضای شهری بر شکل‌گیری الگوهای رفتاری با تأکید بر جنسیتی شدن آن نمونه موردی: منطقه 2 تهران. مدیریت شهری، 46 (16): 241- 260.


• پور احمد، ا.، حبیبیان، ب.، احمد نیا، م. ر. 1395. تحلیلی بر فضای کالبدی شهر اهواز. باغ نظر، 39 (13): 25- 38.


• خاک زند، م.، آقابزرگی، ک. 1393. سنجش مؤلفه‌های کیفیت فضای شهری با مقایسه تطبیقی رویکرد ایرانی - اسلامی و غربی. پژوهش‌های معماری اسلامی، 1 (2): 131- 145.


• خدایاری مطلق، ص.، شارع پور، م.، تولایی، ن. 1396. بررسی تأثیر شاخص‌های مطلوبیت فضای شهری بر میزان تحقق حق به شهر (مورد مطالعه: شهر بابلسر). جامعه شناسی نهاد‌های اجتماعی، 9 (3): 189- 225.


• خراسانی زاده، ف.، صابری، ح.، مومنی، م.، موسوی، م، ن. 1398. مقایسه تطبیقی میزان مطلوبیت کیفیت فضاهای عمومی شهری مطالعه موردی: منطقه 8 و 6 شهر اصفهان. جغرافیا برنامه‌ریزی منطقه ای، 4 (9) : 465- 478.


• خستو، م.، سعیدی رضوانی، ن. 1389. عوامل مؤثر بر سرزندگی فضاهای شهری. نشریه هویت شهر، 6 (4): 63- 74.


• رجبی امیر آبادی، ر.، رحمانی، ب.، شمس، م.، ملک حسینی، ع. 1397. بررسی تطبیقی کیفیت زندگی در بعد عینی دو محله امامزاده و رجایی شهر ملایر، نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 11 (2): 393- 408.


• رفیعیان، م.، مویدی، م.، سلمانی، ح. 1393. سنجش احساس امنیت شهروندان با استفاده از مؤلفه‌های منظر شهری (نمونه موردی: محله اوین). مجله علوم جغرافیایی(جغرافیای کاربردی)، 21(10): 59-33.


• رفیعیان، م.، رضازاده، ر.، سیفیانی، م.، احمد وند، ی.، 1387. سنجش شاخص‌های مؤثر بر مطلوبیت فضاهای عمومی شهری از منظر گروهای خاص اجتماعی (زنان) مورد پژوهی میدان نبوت تهران، نشریه نامه معماری و شهرسازی. 1(1): 37-54.


• رفیعی، ا،. رضوانی، ا،. کریمی، م،. 1392. بررسی عوامل مؤثر بر ارتقاء کیفیت فضایی میادین با رویکرد طراحی شهری. مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران. شماره 173. شهرداری تهران. 37 صفحه.


• رهنمایی، م.ت.، اشرفی، ی. 1386. فضاهای عمومی شهر و نقش آن در شکل‌گیری جامعه مدنی از دیدگاه برنامه ریزی شهری. جغرافیا (انجمن جغرافیایی ایران)، 14 و 15 (5): 23- 45.


• زارع شاه آبادی، ا.، غلامی، م.، 1398. بررسی رابطه بین احساس حق به شهر و قانون‌گرایی (مورد مطالعه: شهروندان 18 سال به بالای شهر یزد). مطالعات جامعه شناختی شهری، 32(9): 56-33.


• شارع پور، م.، 1395. حق به شهر و فضای عمومی شهری. پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، 2( 1): 66-51.


• شهرداری اهواز. 1396. معاونت برنامه‌ریزی و توسعه منابع انسانی شهرداری اهواز.


• صادقی، ع.، زارع، پ.، روایی، ع. 1399. بررسی معناداری رابطه ی احساس عدالت شهروندان با چگونگی حضور در فضاهای عمومی شهری، نمونه ی موردی: شهر شیراز. جامعه شناسی کاربردی (مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان)، 31 (1): 133 - 148 .


• صادقی، ن،. سبحان اردکانی، س. 1392. امکان سنجی احداث پیاده راه به عنوان یک کاتالیزور در جهت ارتقای کیفیت فضای شهری (مطالعه موردی: محور بوعلی همدان). مطالعات محیطی هفت حصار (هفت حصار)، 2 (5): 13 -20.


• عابدینی، ا.، کریمی، ز.،گلشنی، م.، نظری، ن. 1396. تحلیل ساختار فضاهای شهری مطلوب زنان با تأکید بر امنیت در شهر ایرانی اسلامی ( مطالعة موردی: محلة مهدی القدم ارومیه). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 4 ( 5): 644-629.


• عبداله زاده فرد، ع. 1396. نقش فضای عمومی شهری در شکل گیری اعتماد اجتماعی (نمونه موردی: پارک حاشیه چمران، کلان شهر شیراز). آمایش محیط، 10 (39): 157 - 181 .


• فاطمی، ن.، طبیبیان،. 1398. رهیافتی بر معیارهای بازآفرینی فضاهای عمومی با تأکید بر رفتار اجتماعی شهروندان (نمونه موردی: خیابان‌های شاخص حوزه میانی غربی شهر مشهد). آمایش محیط، 46 (12): 177- 198.


• کلانتری خلیل آباد، ح.، قائمی راد، ط.، 1398. ارزیابی پیاده روهای شهری با تأکید بر مطلوبیت شهری (مطالعه موردی: شهر رشت). فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه ای)، 4 (9): 246-237.


• گلکار، ک. 1379 . مؤلفه‌های سازنده کیفیت طراحی شهری. صفه، 32(11): 38- 65.


• لینچ، ک. 1387. تئوری شکل شهر. ترجمه بحرینی سید حسین. چهارم . دانشگاه تهران. 680 صفحه.


• محمدی، م.، چنگلوایی، ی. 1391. ارزیابی مؤلفه‌های کیفیت فضای شهری بر میزان مطلوبیت مسیرهای پیاده گردشگری مورد پژوهی اولویت‌بندی مسیرهای گردشگری پیاده در شهر اصفهان. نشریه علمی پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران: 5 ( - ): 15- 32.


• مدنی پور، ع. 1387. طراحی فضای شهری نگرشی بر فرایندهای اجتماعی و مکانی. ترجمه فرهاد مرتضایی. چاپ سوم. شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری. 330 صفحه.


• مرکز آمار ایران. 1395. سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان خوزستان.


• معروفی، س.، بایزیدی، ق. 1399.تبیین و تحلیل پایداری فضاهای جمعی و سنجش عوامل مؤثر برآن (نمونه موردی: پارک خانواده شهر مهاباد. آمایش محیط، 51 (13):203- 230.


• یاوری، م.ک.، یزدانی، س.، شیخ الاسلامی، ع. 1397. بررسی اهمیت برنامه‌های ارتقاء کیفیت فضای شهری با تأکید بر توسعه گردشگری (مطالعه موردی: شهر اراک). مطالعات مدیریت شهری، 35(10):57-43.


• Addas,A., Alserayhi,G. 2020. Quantitative Evaluation of Public Open Space per Inhabitant in the Kingdom of Saudi Arabia: A Case Study of the City of Jeddah, SAGE Open, 10 (2):1- 18.


• Agiurre, A. 2007. Urban Space. https://onlinelibrary.wiley.com.


• Beqaj, B. 2016. Public Space, public interest and Challenges of Urban Transformation. IFAC-PapersOnLine, 49(I 29): 320-324.


• Bodnar, J.2015. Reclaiming public space.Urban Studies, 52 (12):2090-2104.


• Bishop,K., Marshall,N.2017. Social Interactions and the Quality of Urban Public Space. Encyclopedia of Sustainable Technologies, Elsevier, P 63-70.


• Duivenvoorden,E., Hartmann,T., Brinkhuijsen,M., Hesselmans,T. 2021. Managing public space – A blind spot of urban planning and design.Cities, 109: 1-3.


• Grobelsek,L. 2015. Public Spaces and Private Spaces Open to the Public: Spatial Planning and Development Using Urban Design Guidelines. Open Urban Studies and Demography Journal, 1(4): 23- 34.


• Jalaladdini, S., Oktay, D. 2012. Urban Public Spaces and Vitality: A Socio-Spatial Analysis in the Streets of Cypriot Towns. Procedia - Social and Behavioral Sciences,35: 664 – 674.


• Melik, R. 2008. Changing public space: The recent redevelopment of Dutch city squares. Nederlandse geografische studies. Koninklijk Nederlands. 232p.


• Madanipour,A. 2010. Whose Public Space?, International Case Studies in Urban Design and Development, Routledge. 288p.


• Moeinaddini, M., Asadi-Shekarib, Z., Aghaabbasi, M., Saadi, I., ZalyShah, M,. Coolsa, M. 2020. Applying non-parametric models to explore urban life satisfaction in European cities. Cities,105:1-30.


• Pamer,V. 2019.Urban planning in the most liveable city: Vienna. Urban Research & Practice, 12( 3 ): 285-295.


• 2014. Project for Public Spaces. What Makes a Successful Place?. www.pps.org.


• Radisya Pratiwia, A., Zhao, S., Mi, X. 2015. Quantifying the relationship between visitor satisfaction and perceived accessibility to pedestrian spaces on festival days. Frontiers of Architectural Research, 4 (4):285-295.


• UN-Habitat.2015. Global Public Space Toolkit: From Global Principles to Local Policies and Practice, Quality of Urban Life through Public Space.150. https://unhabitat.org.


• Wided Biaraa,R., Alkama,j., Nabou,M. 2013. The Quest for a Quality Environment. in the Urban Outside Space in Bechar, Energy Procedia, 36: 34-41.


• Wai Maa,K., MingMak,C., Hai Ming,W.2020.Effects of environmental sound quality on soundscape preference in a public urban space.Applied Acoustics,171:1-10.


• Yadegari,Z. 2020.The effect of introversion and Extroverts of individuals in the socialization of public space.Technium Social Sciences Journal, 3: 82-93.


• Zhu, W., Wang, J., Qin, B. 2021. Quantity or quality? Exploring the association between public open space and mental health in urban China. Landscape and Urban Planning, 213.

https://www.sciencedirect.com.