تحلیلی بر تاب آوری اجتماعات شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: شهرهای اردبیل، تبریز و ارومیه)

محورهای موضوعی : آمایش محیط

قادر احمدی ¹ (استادیار گروه شهرسازی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران)
محمدحسین پورحسن زاده ² (دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران)
امیر سلیمان نژاد ³ (دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران)

تاریخ دریافت : 1396/06/05 تاریخ پذیرش : 1396/09/26 تاریخ انتشار : 1399/06/01

کلید واژه: تبریز, اردبیل, ارومیه, تاب آوری, سوانح طبیعی, تاب آوری اجتماعات شهری,

چکیده مقاله :

زلزله از جمله سوانح طبیعی است که بیشتر شهرهای جهان با آن مواجه هستند. این مسئله عموماً با گسترده‌ترین دخالت‌های نسنجیده انسانی در محیط طبیعی از جمله ساخت و سازهای بی رویه در حریم گسل، فقدان و یا بی توجهی به ضوابط و استانداردهای ساخت و ساز تشدید می‌شود. در این میان افزایش تاب آوری شهرها در برابر بلایای طبیعی به ویژه زمین لرزه‌ها به میزان زیادی در کاهش این خسارات و همچنین زمان بهبودی جوامع مؤثر است. بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال ارزیابی و مقایسه تاب آوری شهرهای اردبیل، تبریز و ارومیه در چهار بعد اجتماعی، اقتصادی، نهادی-مدیریتی و کالبدی-محیطی است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی - تحلیلی و ماهیت آن کاربردی می‌باشد. در این پژوهش، ابتدا چارچوب نظری تحقیق از طریق جمع آوری اطلاعات با استفاده از مطالعات اسنادی صورت پذیرفت. در ادامه به منظور بررسی میزان تاب آوری شهرهای مورد مطالعه با بررسی پژوهش‌های قبلی، معیارها و زیرمعیارهای تاب آوری تعیین گردید. سپس مقادیر هر یک از شاخص‌ها با بررسی‌های میدانی، طرح‌های مصوب و... در هر یک از نواحی مورد مطالعه بدست آمده است و به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش‌های آمار توصیفی نظیر میانه، میانگین، انحراف معیار، نمودارها و آمار استنباطی (آزمونOne sample T-test ) در نرم افزار Spss استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد شهرهای اردبیل و تبریز به ترتیب با میانگین امتیاز 15/3 و 33/3 (بالاتر از حد متوسط 3) در وضعیت مطلوبی از نظر تاب آوری قرار دارند. اما شهر ارومیه با میانگین تاب آوری 71/2 (پایین‌تر از حد متوسط 3) در وضعیت نامناسبی در مقابل بحران‌ها قرار دارد.

چکیده انگلیسی:

The earthquake is one of the natural disasters with which the majority of cities in all countries encountered. This issue has been generally reinforced by the widest unconsidered human intervention in natural environment like unconventional constructions in the earthquake fault range, lack or neglecting of criteria and constructions standards. Increasing the resilience of cities to natural disasters specifically earthquake is greatly effective in reducing damages and also is effective for recovery periods of communities. Accordingly, the present study seeks to evaluate and compare the resilience of Ardebil, Tabriz, and Urmia cities in four social, economic, institutional and physical-environmental dimensions. The research method is descriptive - analytic and its nature is an applied one. In this research, the theoretical framework of the research was initially carried out through the collection of information and the use of documentary studies. In order to investigate the resilience of the understudied cities, resilience criteria and sub-criteria were determined by examining the previous studies. Then the values of each of the indicators were obtained by field studies and approved projects in each of the understudied areas and the obtained data were analyzed using SPSS software. The results showed that the cities of Ardebil and Tabriz were in a favorable situation with an average score of 3.35 and 3.33 respectively (higher than the average of 3), but the city of Urmia with an average of 2.71 (below the average of 3) was in an unsatisfactory situation in case of crises.

منابع و مأخذ:

 

1. ابونوری، اسمعیل و لاجوردی، حسن (1395)، برآورد شاخص آسیب پذیری و تاب آوری اقتصادی به روش پارامتریکی: بررسی موردی کشورهای عضو اوپک، فصلنامه نظریه‌های کاربردی اقتصاد، سال سوم، شماره 7، پاییز 1395، صص 25-44.


2. اسفندیاری، فریبا، غفاری گیلانده، عطا و لطفی، خداداد (1392)، بررسی توان لرزه زایی گسل‌ها و برآورد تلفات انسانی ناشی از زلزله در مناطق شهری (مطالعه موردی: شهر اردبیل)، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال دوم، شماره 4، بهار 1393، صص 17-36.


3. بدری، سید علی، رمضان زاده لسبوئی، مهدی، عسگری، علی، قدیری معصوم، مجتبی و سلمانی، محمد (1392)، نقش مدیریت محلی در ارتقای تاب آوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تاکید بر سیلاب (مطالعه موردی: دو حوضه چشمه کیله شهرستان تنکابن و سرد آبرود کلاردشت)، دوفصلنامه علمی – پژوهشی مدیریت بحران، شماره 3، بهار و تابستان 1392، صص 48-37.


4. پرتوی، پروین، بهزادفر، مصطفی و شیرانی، زهرا (1395)، طراحی شهری و تاب آوری اجتماعی (بررسی موردی: محله جلفا اصفهان)، دوفصلنامه دانشگاه هنر، شماره 17، پاییز و زمستان 1395، صص 99-116.


5. پرورش، زهرا (1392)، سنجش میزان تاب آوری اجتماعات جدید شهری در مواجهه با مخاطرات طبیعی (نمونه موردی: شهرهای جدید منطقه شهری اصفهان)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه ریزی منطقه‌ای، دانشگاه شهید بهشتی، زمستان 1392.


6. داداش پور، هاشم و عادلی، زینب (1394)، سنجش ظرفیت‌های تاب آوری در مجموعه شهری قزوین، دوفصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، شماره 8، پاییز و زمستان 1394، صص 73-84.


7. رضایی، محمد رضا، رفیعیان، مجتبی و حسینی، سید مصطفی (1392)، سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله‌های شهر تهران)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 47، شماره 4، زمستان 1394، صص 610-623.


8. رضایی، محمدرضا (1389)، تبیین تاب آوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله)؛ مطالعة موردی: کلانشهر تهران، رساله دوره دکتری رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، 244 صفحه.


9. رضایی، محمدرضا (1392)، ارزیابی تاب آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی (مطالعه موردی: زلزله محله‌های شهر تهران)، دوفصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران، شماره 3، بهار و تابستان 1392، صص 25-36.


10. رفیعیان، مجتبی، رضایی، محمدرضا، عسگری، علی، پرهیزکار، اکبر و شایان، ساوش (1389)، تبیین مفهوم تاب آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماعات محور (CBDM)، برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره پانزدهم، شماره 4، زمستان 1390، صص 19-41.


11. روستا، مجتبی، ابراهیم زاده، عیسی و ایستگلدی، مصطفی (1395)، تحلیل تاب آوری کالبدی در برابر زلزله (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر مرزی زاهدان)، فصلنامه جغرافیا و توسعه، سال پانزدهم، شماره 46، بهار 1396، صص 1-18.


12. سلمانی مقدم، محمد، امیر احمدی، ابوالقاسم و کاویان، فرزانه (1393)، کاربرد برنامه ریزی کاربری اراضی در افزایش تاب آوری شهری در برابر زمین لرزه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS (مطالعه موردی: شهر سبزوار)، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، شماره 17، صص 17-34.


13. شایان، سیاوش، زارع، غلامرضا و حق پناه، یعقوب (1392)، لرزه خیزی ایران و مقاوم سازی مدارس، آموزش جغرافیا، دوره بیست و هفتم، شماره 3، بهار 1392، صص 25-19.


14. صالحی، اسماعیل، آقابابایی، محمد تقی، سرمدی، هاجر و فرزاد بهتاش، محمدضا (1389)، بررسی میزان تاب آوری محیطی با استفاده از مدل شبکة علیت، مجله محیط شناسی، سال سی و هفتم، شمارة ۵9، پاییز 1390، 99-112.


15. ضرغامی، سعید، تیموری، اصغر، محمدیان، حسن و شماعی، علی (1395)، سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری محله‌های شهری در برابر زلزله (بخش مرکزی شهر زنجان)، نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال 7، شماره 27، زمستان 1395، صص 78-92.


16. فرزاد بهتاش، محمدرضا، کی نژاد، محمدعلی، پیربابایی، محمدتقی و عسگری، علی (1392)، ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب آوری کلان شهر تبریز، نشریه هنرهای زیبا – معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3، پاییز 1392، صص 33-42.


17. معرب، یاسر، صالحی، اسماعیل و امیری، محمد جواد (1394)، ارزیابی تاب آوری اقتصادی کاربری اراضی شهری (نمونه موردی: منطقه 1 تهران)، فصلنامه علمی – ترویجی پدافند غیر عامل، سال هفتم، شماره 3، پاییز 1395، صص 29-36.


18. نصیری، علی (1395)، پهنه بندی خطر زمین لرزه منطقه شهری ارومیه، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال شانزدهم، شماره 40، بهار 1395، صص 113-130.

19. Davis, I. & Izadkhah, Y.2006. Building Resilient Urban Communities.  Article from OHI, 31, 1, 11-21.

20. Desouza, Kevin C, H. & Flanery, Trevor.2013. Designing, planning, and managing resilient cities: A conceptual framework, Cities 35, pp. 89–99.

21. Klein, R. J. N. and Thomalla, F.2003. Resilience to Natural Hazards: How Useful is this Concept, Environmental Hazards, Vol. 5, No. 1–2, PP. 35–45.

22. Normandin, J._M, Therrien M._C, Tanguay G.A.2011. City strength in times of turbulence: strategic resilience indicators, Urban Affairs Association 41 st Conference, new Orleans.

23. Norris, Fran H & Stevens, Susan P.2007. Community Resilience as a Metaphor, Theory, Set of Capacities, and Strategy for Disaster Readiness, Springer Science.