تحلیل جغرافیایی شبکه شهری استان خوزستان با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و منطقه-ای طی سال‌های 1335-1395

محورهای موضوعی : آمایش محیط

غلامرضا طاهری ¹ , محمدرضا رضایی ² , سعید امانپور ³

1 - (دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران)
2 - (استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران)
3 - (دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران)

تاریخ دریافت : 1396/02/05 تاریخ پذیرش : 1396/12/07 تاریخ انتشار : 1398/09/01

کلید واژه: شهر, شبکه شهری, برنامه‌ریزی منطقه‌ای, خوزستان gisgis,

چکیده مقاله :

وجود سلسله مراتب شهری منظم سبب توزیع کالاها و خدمات به تمام جامعه و توزیع متعادل امکانات و خدمات‌رسانی به تمامی بخش‌های یک منطقه می‌گردد. شبکه شهری تنها مجموعه‌ای از عناصر کالبدی نیست و نقش و اهمیت هر سکونتگاه را میزان و ابعاد ارتباطات و جریان‌ها در یک نظام باز تعیین می‌کنند. شهرهای بزرگ‌تر با جذب و تمرکز مازاد بیشتر، تسلط خویش را بر شهرهای کوچک‌تر اعمال می‌کنند. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش از نوع توصیفی تحلیلی می‌باشد. در این پژوهش شاخص های مورد مطالعه در دو مرحله از طریق مطالعه استخراج از منابع موجود در دسترس؛ طرح های تحقیقاتی، آمارنامه ها، کتب و آراء خبرگان، گردآوری شد و در نهایت نیز با استفاده از مدل های رتبه و اندازه، رتبه اندازه تعدیل شده، منحنی لورنز وضعیت شبکه شهری خوزستان مشخص گردید. نتایج نشان داد که بررسی سلسله مرتب شهری استان خوزستان طی سال های 1395-1335 بر اساس مدل مرتبه-اندازه زیپف و تعدیل شده نشان دهنده عدم تعادل درسیستم شهری و تمرکز جمعیت در شهرهای بالای نظام سلسله مراتب شهری و خصوصاً نخست شهر استان است. بر مبنای مدل مرتبه- اندازه زیپف و تعدیل شده، هیچ گونه رابطه معقول و منطقی بین شهرها و رتبه آنها وجود ندارد و نخست شهر با تمرکز امکانات و خدمات در سطوح مختلف تمرکز خود را بر سایر شهرها حفظ کرده است.

چکیده انگلیسی:

The existence of a regular urban hierarchy results in the distribution of goods and services to the entire community and as a result a balanced distribution of facilities and services to all parts of a region. The urban network is not just a collection of physical elements, and the role and importance of each settlement is determined by the extent and dimensions of communication and flow. They set up an open system. Larger cities, with more concentration, dominate smaller cities. This research is purpose-oriented and applied in terms of nature and its method is descriptive-analytical. In this study, the studied indicators were collected in two stages through the extraction from available sources; research plans, statistics, books and experts’ opinions, and finally, rank and size models, moderate size rating, Lorenz curve, and Khuzestan urban network status were used. The results showed that the study of the urban dynamics of Khuzestan province during the years1335-1383 based on the modified Zipoff-size model indicated the imbalance in the urban system and the high concentration of population in the cities above the urban hierarchy system, especially the first city of the province was observed. Based on the Zipf-size-moderated model, there is no reasonable relationship between cities and their rank. The city has maintained its focus on other cities by concentrating its facilities and services at different levels.

منابع و مأخذ:

 

1. حاتمی نژاد ح، عمران ر ( 1388)، عدالت اجتماعی و عدالت فضایی؛ بررسی و مقایسه نظرات جان رالز و دیوید هاروی، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 269-270.


2. خاکپور، ب و باوان پوری، ع(1388)، بررسی و تحلیل نابرابری در سطوح توسعه یافتگی مناطق شهر مشهد، مجله دانش و توسعه، سال شانزدهم، شماره 27.


3. دانشنامه مدیریت شهری و روستایی(1388)، موسسه فرهنگی، اطلاع رسانی و مطبوعاتی.


4. رهنمایی، م؛ شاه حسینی، پ (1389)، فرایند برنامه ریزی شهری ایران ، انتشارات سمت ، چاپ ششم ، بهار 1389.


5. روزبهان، م (1371)، مبانی توسعه اقتصادی، تهران: انتشارات روزبهان.


6. زبردست، ک (1383)، اندازه شهر، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، وزارت مسکن و شهرسازی، تهران.


7. زیاری، ک(1389)، اصول و رروش‌های برنامه ریزی منطقه ای، چاپ سوم، انتشارات دانشگاه تهران.


8. سازمان جغرافیایی وزارات دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح(1383)، فرهنگ جغرافیایی آبادی­های استان خوزستان، انتشارات سازمان جغرافیایی، وزارات دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، چاپ اول، تهران.


9. سالنامه آماری استان خوزستان(1394)، اداره کل آمار و اطلاعات GIS، استانداری خوزستان، دفتر برنامه‌ریزی و اشتغال.


10. سعیدی، ع(1385)، مبانی جغرافیای روستایی، انتشارات سمت تهران، چاپ هفتم.


11. شکوئی، ح(1365)، جغرافیای اجتماعی شهرها، اکولوژی اجتماعی شهر، چاپ اول، تهران: انتشارات سازمان جهاد دانشگاهی.


12. محمدی، ع (۱۳۸۵). سازمان و مدیریت. تهران، هادیان.


13. نظریان، ا(1374)، شبکه شهری و نظام سلسله مراتب شهری ایران. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم. دوره جدید. شماره اول.


14. حاتمی نژاد ح، عمران ر( 1388)، عدالت اجتماعی و عدالت فضایی؛ بررسی و مقایسه نظرات جان رالز و دیوید هاروی، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 269-270.


15. خاکپور، ب و باوان پوری، ع (1388)، بررسی و تحلیل نابرابری در سطوح توسعه یافتگی مناطق شهر مشهد، مجله دانش و توسعه، سال شانزدهم، شماره 27.


16. دانشنامه مدیریت شهری و روستایی(1388)، موسسه فرهنگی، اطلاع رسانی و مطبوعاتی.


17. رهنمایی، م؛ شاه حسینی، پ (1389)، فرایند برنامه ریزی شهری ایران، انتشارات سمت، چاپ ششم، بهار 1389.


18. روزبهان، م (1371)، مبانی توسعه اقتصادی، تهران: انتشارات روزبهان.


19. زبردست، ا(1383)، اندازه شهر، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، وزارت مسکن و شهرسازی، تهران.


20. زیاری، ک (1389)، اصول و رروش‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای، چاپ سوم، انتشارات دانشگاه تهران.


21. سازمان جغرافیایی وزارات دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح(1383)، فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های استان خوزستان، انتشارات سازمان جغرافیایی، وزارات دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، چاپ اول، تهران.


22. سالنامه آماری استان خوزستان(1394)، اداره کل آمار و اطلاعات GIS، استانداری خوزستان، دفتر برنامه ریزی و اشتغال.


23. سعیدی، ع (1385)، مبانی جغرافیای روستایی، انتشارات سمت تهران، چاپ هفتم.


24. شکوئی، ح(1365)، جغرافیای اجتماعی شهرها، اکولوژی اجتماعی شهر، چاپ اول، تهران: انتشارات سازمان جهاد دانشگاهی.


25. محمدی، ع (۱۳۸۵). سازمان و مدیریت. تهران، هادیان.


26. نظریان، ا (1374)، شبکه شهری و نظام سلسله مراتب شهری ایران. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم. دوره جدید. شماره اول.
    
    
    1. Storper M. A. Scott (2006)، the wealth of regions. Futures.
    
    
    2. Myrdal، G. (1957)، Economic Theory and Underdeveloped Regions، London: University Paperbacks، Methuen.
    
    
    3. Neal Z. (2010) Encyclopedia of Social Networking، edited by Barnett GA. Thousand Oaks، CA: Sage.
    
    
    4. Rashid، A. and Khairkar، V.P. 2012. Declining City- Core of an Indian Primate City: a Case Study of Srinagar city. Journal of International Journal of Environmental Sciences، Vol. 2، No. 4، 2090-2103.
    
    
    5. Kim، S. 2009. “Institutions and U.S. Regional Development: A Study of Massachusetts and Virginia،” Journal of Institutional Economics 5 (2): 181-205.
    
    
    6. Radstrom، J. and Susan، B.E.D. 2005. Urban Identity in Slow City. Practicum submitted to the Faculty of Graduate Student of the University of Manitoba in Partial Fulfillment of the Requirements for degree of Master of City Planning. Department of City Planning. University of Manitoba.
    
    
    7. Roehner، B.M. 1995. Evolution of urban systems in the Pareto plane. Journal of Regional Science. 35. 2. 277-300.
       
       
       1. Henderson، J. Vernon and Wang، Hyoung Gun. 2007. Urbanization and City Growth: The Role of Institution. Regional Science and Urban Economics. No 37. 283-313.