پراکنش مکانی فضاهای سبز و اولویت‌بندی تناسب اراضی با هدف مکانیابی بهینه‌ی پارک (مطالعه موردی: شهر اردبیل)
محورهای موضوعی : آمایش محیطابراهیم فیروزی مجنده 1 , بهرام ایمانی 2 , رضا کانونی 3
1 - دانشجو
2 - عضو هیئت علمی گروه جغرافیا و برنامه ریزی دانشگاه محقق اردبیلی
3 - دانشجو
کلید واژه: شهر اردبیل, فضای سبز, توزیع فضایی, مکانیابی, خودهمبستگی,
چکیده مقاله :
فضای سبز شهری از مهم‌ترین کاربریهای شهری است که از آن همانند ریه های تنفسی شهرها یاد می‌کنند. از آن جا که اهداف اصلی برنامه ریزی شهری، سلامت، آسایش و زیبایی می‌باشد، مکانیابی فضای سبز شهری نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر محیط شهری سهم زیادی در مطلوبیت و مطبوعیت فضا از نظر شهروندان دارد. بنابراین توجه ویژه به ساماندهی مکانی – فضایی این کاربری، گامی مهم در تامین رفاه و آسایش شهروندان محسوب می‌شود. هدف پژوهش حاضر کاربردی – توسعه ای و روش آن توصیفی – تحلیلی است. در پژوهش حاضر با استفاده از ابزارهای موجود در نرم‌افزار ARC GIS 10.3 و ابزارهای تحلیلی نرم‌افزار GeoDa به تحلیل نحوه پراکنش فضایی کاربری فضای سبز در سطح نواحی شهر اردبیل پرداخته و درنهایت به ارائه راهکارهایی در راستای مطلوبیت وضع موجود اقدام شده است. در تحقیق حاضر به منظور گردآوری اطلاعات پایه‌ای مورد نیاز، از روش کتابخانه‌ای – میدانی استفاده شده است. در تحقیق پیش رو ضمن تحلیل الگوی توزیع مکانی فضاهای سبز شهر اردبیل، با استفاده از ضریب همبستگی دو متغیره موران ارتباط بین توزیع سرانه فضای سبز با میزان تراکم جمعیت نواحی و میزان مساحت فضاهای سبز با مساحت هر ناحیه، ارزیابی شده است. نتایج تحلیل شاخص موران دومتغیره بیانگر خوهمبستگی فضایی منفی بین تراکم جمعیت با سرانه فضای سبز شهر در نواحی شهر اردبیل بوده و تحلیل ارتباط بین مساحت فضاهای سبز و نواحی شهر اردبیل نیز مبین عدم ارتباط معنی‌دار بین آن‌ها بوده است. یعنی اینکه افزایش تراکم جمعیت و مساحت نواحی شهر اردبیل نتوانسته است بر افزایش سرانه و مساحت کاربری فضای سبز تاثیرگذار باشد. در مرحله‌ی بعد، اقدام به اولویت‌بندی تناسب اراضی در راستای پیشنهاد مکان‌های بهینه‌ی استقرار فضای سبز شده که حاصل آن، معرفی مکان‌های مناسب استقرار کاربری مذکور در نواحی شهرداری بوده است.
Urban green space is among the most significant land uses which has been referred to as the lungs of cities. Since the main objectives of urban planning are health, comfort, and beauty, site selection of urban green space is regarded as one of the most important elements of the urban environment having a large contribution to space utility and amenity for citizens. So, paying special attention to space – spatial organization of this use is an essential step in ensuring the welfare of citizens. The aim of the present study is practical- developmental taking advantage of a descriptive and analytical method. Here, using the tools available in the ARC GIS 10.3 software and the analytical means of the GeoDa software, an analysis of the spatial distribution of green space use in urban areas of Ardebil city is presented, and ultimately, it has been attempted to provide solutions for optimization of the status quo. In this study, the library – field research method were used to gather the basic required data. Moreover, Moran’s Bivariate correlation index (Moran’s I) is used to analyze the spatial distribution of green spaces, the relationship between the per capita green space distribution with the population density of the areas, and the rate of the green space area with the area of each region is assessed. The analytical results of the Bivariate Moran’s I indicated a negative spatial autocorrelation (Li) between population density and per capita green space in the regions of Ardebil city. The analysis of the relationship between the area of the green spaces and the urban areas of Ardebil showed no significant relationship between them. In other words, an increased population density and urban area of Ardebil could not improve its per capita and the green space use area.
1) ابراهیم زاده، ع و عبادی، ا (1386) تحلیلی بر توزیع فضایی مکانی کاربری فضای سبز در منطقه 3 شهری زاهدان، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 11، 58-39
2) احمدی زاده، س.س و بنای رضوی، م (1389) تحلیل مکان مناسب فضای سبز شهری با استفاده از GIS و AHP، مطالعه موردی: شهر بیرجند، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 93، 118-97
3) اسمعیلی، ا (1381) بررسی و تحلیل کاربری فضای سبز از دیدگاه برنامه ریزی شهری، رساله کارشناسی ارشد، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس
4) اکبرپورسراسکانرود، م؛ قرخلو، م و نوروزی، م (1388) ارزیابی و مکانیابی کاربری فضای سبز منطقه 9 شهرداری تهران، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دوره 9، جلد 11، شماره 14، 104-75
5) اوستروفسکی، و (1371) شهرسازی معاصر: از نخستین سرچشمه ها تا منشور آتن، ترجمه لادن اعتضادی، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، تهران
6) پاکزاد، ج (۱۳۸۶) سیر اندیشه ها در شهرسازی (جلد اول)، انتشارات شهر های جدید، تهران
7) تیموری، ر؛ روستایی، ش؛ زمانی، ا و احدنژاد، م (1389) ارزیابی تناسب فضایی مکانی پارکهای شهری با استفاده از GIS (مطالعه موردی: پارکهای محله ای منطقه 2 تبریز) مجله علمی پژوهشی فضای جغرافیایی دانشگاه آزاد اهر، شماره 30، صص 168- 137
8) حاتمی، د؛ عربی، ز و رحمانی، الف (1395)؛ مکانیابی بهینه فضای سبز شهری با استفاده از مدل Logic Fuzzy و AHP، در محیط GIS (نمونه موردی: شهر مشهد)؛ فصلنامه آمایش محیط؛ دوره 9؛ شماره 32؛ 63-84
9) حاتمینژاد، ح؛ ویسیان، م؛ محمدی ورزنه، ن و علیزاده، ع (1393)؛ تحلیل و اولویت بندی فضای سبز شهری با بهره گیری از تکنیک های TOPSIS و GIS (مطالعه موردی: شهر دهگلان)؛ فصلنامه آمایش محیط؛ دوره 7؛ شماره 26؛ صص 65-88
10) حسینی، س.ع (1380) ارزیابی کاربری های آموزشی در شهر تهران و ارائه الگوی مناسب، رساله کارشناسی ارشد، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس
11) خان سفید، م (1390) اصول برنامه ریزی فضای سبز شهری؛ انتشارات سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور
12) داداشپور، ه و رستمی، ف (1390)؛ سنجش عدالت فضایی یکپارچه خدمات عمومی شهری بر اساس توزیع جمعیت، قابلیت دسترسی و کارایی در شهر یاسوج؛ فصلنامه مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقهای؛ سال سوم؛ شماره دهم؛ 1 – 22
13) رضویان، م.ت؛ کانونی، ر و یارمرادی، ک (1395) محیط زیست شهری، انتشارات نشر علم، تهران
14) رهنما، م.ر و آفتاب، ا (1394)؛ بررسی ارتباط متقابل کاربریهای ورزشی و حمل و نقل شهری در مشهد؛ فصلنامه جغرافیا و توسعه؛ شماره 38؛ 31 – 46
15) رهنما، م.ر و ذبیحی، ج (1390)، تحلیل توزیع تسهیلات عمومی شهری در راستای عدالت فضایی با مدل یکپارچه دسترسی در مشهد، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 23، 5 – 26
16) رهنما، م.ر و عباس زاده، غ (1387) اصول، مبانی و مدلهای سنجش فرم کالبدی شهر؛ انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد
17) روستایی، ش و تیموری، ر (1394) ارزیابی میزان سازگاری و مطلوبیت پارک های محله ای با استفاده از GIS (مورد نمونه: پارک های محله ای منطقه 2 شهرداری تبریز)، فصلنامه آمایش جغرافیایی فضا، سال ششم، شماره مسلسل پانزدهم، 12-1
18) شوای، ف (1375) شهرسازی؛ واقعیات و تخیلات، ترجمه سید محسن حبیبی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
19) ضرابی، ا و تبریزی، ن (1385) برنامه ریزی بهینه فضای سبز شهری، فصلنامه سبزینه شرق، شماره 53، 22-17
20) عسگری، ع (1390)، تحلیلهای آمار فضایی با ArcGIS، سازمان اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
21) غفاری گیلانده، ع؛ یزدانی، م.ح و روشن رودی، س (1393)، سنجش پراکنش و فشردگی شهر اردبیل در سطح محلات با استفاده از تکنیکهای خود همبستگی فضایی، فصلنامه مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقهای، سال ششم، شماره 21، 149 – 168
22) فاضل، س و بیک محمدی، ح (1391) تحلیلی بر ساختار فضایی جمعیت در نظام شهری استان اصفهان طی سالهای 1385-1335، فصلنامه آمایش محیط، شماره 19
23) قربانی، ر (1387) ارزیابی کمبود پارک در مناطق شهری تبریز، دوفصلنامه صفه، شماره 47، 120-109
24) لوکوربوزیه (1355) منشور آتن، ترجمه محمدمنصور فلامکی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، تهران
25) محرم نژاد، ن و بهمن پور، ه (1388) بررسی اثرات توسعه شهری بر فضای سبز شهر تهران و ارائه راهکارهای مدیریتی، نشریه علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره یازدهم، شماره چهار، 531-523
26) محمدی، ج؛ پورقیومی، ح و زارعی، ی (1391) تحلیل مکانی – فضایی پارک های شهری شهر نورآباد با استفاده از GIS، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال 23، پیاپی 47، شماره 3، 192-177
27) وارثی، ح.ر؛ محمدی، ج و شاهیوندی، ا (1387) مکان یابی فضای سبز شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، نمونه موردی: شهر خرم آباد، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره دهم، 103-83
28) Billaudeau, N, et al (2001), Investigating disparities in spatial accessibility to and characteristics of sport facilities: Direction, strength, and spatial scale of associations with area income, Health & Place 17, 114–121.
29) chiesura, A (2004).the role of urban parks for the sustainable city, landscape and urban planning journal68:129-138
30) Chunxia Wua, Qingfu Xiaoa, E. Gregory McPherson, (2008), A method for locating potential tree-planting sites in urban areas: A case study of Los Angeles, USA, Urban Forestry & Urban Greening 7, pp 65–76
31) Daniele La Rosa, (2014) Accessibility to greenspaces: GIS based indicators for sustainableplanning in a dense urban context, Ecological Indicators 42, pp 122–134
32) Esri (2015). ArcGIS Help 10.3. Average Nearest Neighbor. From: http://resources.arcgis.com/en/help/main/10.3. Accessed on 2015-07-02.
33) Girardet (1992) EEA,two_third of all Europeans now reside in towns or cities, Boston
34) Manlun, Y. 2003. Suitability Analysis of Urban Green Space System Based on GIS, MSC Thesis ITC. The Netherlands. 101p.
35) Rafiee, Reza, Abdolrassoul Salman Mahiny & Nematolah Khorasani, "Assessment of Changes in Urban Green Spaces of Mashad City Using Satellite Data", International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 11, Pp. 431-438, 2009.
36) Shad Md. Atiaul Haq. (2011) Urban Green Spaces and an Integrative Approach to Sustainable Environment, Journal of Environmental Protection, No. 2, pp 601-608
37) Shi, Long ( 2002);Suitability Analysis and Decision Making Using GIS, Spatial Modeling.
38) Ulrich, r.s (1981) natural, versus,urban, scienes;sompsycho-physiological effects. Environ, Behave, Tokyo.
_||_