خوانش شاخص‌های مؤثر بر کیفیت محیط در ارسن‌های شهری (مطالعه تطبیقی ارسن نقش جهان اصفهان و ارسن امیر چخماق یزد)

محورهای موضوعی : آمایش محیط

سیدمحمدرضا موسوی ¹ , محمد بهزادپور ² , میترا کلانتری ^{3 *} , مهدی خاک زند ⁴

1 - گروه معماری، واحد پرفسور حسابی تفرش، دانشگاه آزاد اسلامی، تفرش، ایران
2 - استادیار گروه معماری، واحد هشتگرد، دانشگاه آزاد اسلامی، هشتگرد، ایران
3 - استادیارگروه معماری، واحد پرفسور حسابی تفرش، دانشگاه آزاد اسلامی، تفرش، ایران
4 - دانشیار گروه معماری و شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1403/09/01 تاریخ پذیرش : 1403/10/03 تاریخ انتشار : 1404/03/03

کلید واژه: کیفیت فضا , ارسن نقش جهان, میدان امیرچخماق, اصفهان, یزد,

چکیده مقاله :

آنچه که به یک شهر هویت می بخشد کیفیت و نحوه برآوردن نیازهای روحی و فرهنگی شهروندان است که این مهم در ارسن های شهری به عنوان کانون جمعیتی شهرها اتفاق می افتد و بناهای معماری اطراف آنها به عنوان شاخص های جذب جمعیت به حساب می آیند. لذا هدف اصلی پژوهش حاضر خوانش شاخص های ارتقا دهنده کیفیت محیط در ارسن میدان نقش جهان اصفهان و ارسن امیرچخماق یزد می باشد. در این پژوهش توجه مدیران شهری را به الگوسازی ارسن های شهری در طراحی پلازاهای شهری در عصر کنونی همراه با شاخص های متاثر از  زیبایی و خوانایی محیط و مبلمان مناسب و معماری ایرانی–اسلامی در راستای جذب کاربران سوق می دهیم. روش پژوهش کیفی با استفاده از کار میدانی و بررسی متون تاریخی، ثبت و ضبط اطلاعات مرتبط با بناها می باشد. پژوهش به دنبال پاسخ این دو سوال که ارسن نقش جهان و ارسن امیرچخماق یزد باهم چه نقاط مشترکی و افتراقی دارند، و شاخص های موثر بر افزایش کیفیت محیط در ارسن های فوق کدام اند؟ طبق نتایج پژوهش شاخص های مربوط به وجود بناهای معماری اطراف میدان، کاربری های متنوع، بافت کف سازی و رنگ جداره ها، محصوریت، نفوذپذیری، یادآوری فرهنگ و تاریخ معماری گذشته ایران، عدم ورود ماشین، مبلمان مناسب، همسازی با اقلیم و نورپردازی شبانه از جمله شاخص های مشترک ارتقا دهنده کیفیت محیط ارسن ها می باشند و تفاوت اصلی این دو ارسن ورود ماشین در آنها می باشد.

چکیده انگلیسی:

A city’s identity is shaped by the quality of its environment and how it addresses the spiritual and cultural needs of its residents. This is particularly significant in urban squares, where the architectural buildings and their surrounding spaces act as key indicators of a city’s attraction. The aim of this study is to examine the indicators that enhance the environmental quality in the urban squares of Naqsh-e Jahan in Isfahan and Amir Chakhmaq in Yazd. The research employs a qualitative methodology, gathering information through fieldwork and reviewing historical texts. The study seeks to answer two primary questions: 1) What are the similarities and differences between the urban squares of Naqsh-e Jahan and Amir Chakhmaq? 2) Which indicators influence the improvement of environmental quality in these urban spaces? The findings highlight several common factors, such as the presence of architectural buildings surrounding the square, diverse land uses, flooring texture, wall color, enclosure, permeability, cultural and historical references, restricted car access, appropriate urban furniture, climate compatibility, and night lighting. The primary distinction between the two squares lies in car access, with Naqsh-e Jahan having more restrictive access, which contributes to a higher environmental quality.

منابع و مأخذ:


1- اسپیرن، آ. (1384). زبان منظر (س. ح. بحرینی و ب. امین‌زاده، مترجمان). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
2- -الکک، آ.، پالمورین، ا. پ.، و اسمیت، گ. (1389)، محیط‌های پاسخده(م. بهزادفر، مترجم). تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
3- کریستوفر، ا. (1376)،عرصه‌های زندگی جمعی و زندگی خصوصی (م. مزینی، مترجم؛ چاپ سوم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
4- اهری، ز. (1380). مکتب اصفهان در شهرسازی (چاپ اول). تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
5- 5-برخوردار, ب, زارع, ل, مختاباد امرئی, س م. 1400. بازخوانی نقش هویت اجتماعی در ساخت فضای جمعی (نمونه مورد مطالعه: میدان نقش جهان اصفهان به‌مثابۀ فضای جمعی عصر صفوی). منظر, 13(56), 30-43.
doi: 10.22034/manzar.2021.265457.2108
6- 6پیربابائی م ت، ایرانشاهی ر. 1399. واکاوی نقش فرهنگ وقف در تکوین ارسن‌های شهری بر اساس نظریه ساخت یابی. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی; ۵ (۲) :۱۷-۳۶
7-
8- غلامي م، صابري ح، طغياني ش.1402. تحلیل فضایی مطلوبیت فضاي شهري: مطالعه موردي مناطق کلانشهر اهواز. نشريه فصل نامه علمي پژوهشي آمايش محيط ; 61 :49-70
9- فتح بقالی، ع، و صنیعی پور، ح. 1397. تأثیر عناصر کالبد-فضایی(معماری) بر دلبستگی به مکان شهروندان در مجموعه بازار تبریز. آمایش محیط، 11(43)، 97-123. SID. https://sid.ir/paper/130640/fa
10- پیرنیا، م.ک. (1389). سبک‌شناسی معماری ایرانی. تهران: سروش دانش.
11- پیرنیا، م.ک. (1390). آشنایی با معماری اسلامی (ساختمان‌های درون‌شهری و برون‌شهری). تهران: سروش دانش.
12- کرمی, ح, محمدی, م. 1400. بررسی زبان الگوی میادین تاریخی منطقه ‌یزد و تدوین قواعد طراحی میادین شهری. معماری اقلیم گرم و خشک, 9(14), 181-202. doi: 10.29252/ahdc.2022.16431.1538
13- مولائی ا. 1399. بازشناسی اَرسن شهری به‌عنوان الگویی برای مراکز شهر ایرانی_اسلامی با مرکزیت فضاهای مذهبی. فصلنامه علمی اثر; ۴۱ (۱) :۱۰۸-۱۲۹.
14- حسنی کوچکی، م و صابری، ب،1392،باز طراحی میدان شهری با رویکرد توسعه پایدار(نمونه موردی میدان آزادی یزد با استفاده از اصول به کار رفته در میدانهای امیر چخماق و مجاهدین)،سومین کنفرانس بین المللی توسعه پایدار و عمران شهری،اصفهان،
15- حمزه نژاد، م، و صیریفیان پور، م. 1397. سلسله مراتب تشخّص عناصر شهر در ارسن شهری در سبک‌های شهرسازی دوران اسلامی ایران. پژوهش‌های معماری اسلامی، 6(4 (پیاپی 21))، 85-102.
16- حجت ع، بلالی اسکویی آ، یزدانی ث. 1389. مطالعه تطبیقی ساختار کالبدی و کارکردی میدان صاحب آباد تبریز و میدان نقش جهان اصفهان در ادوار تاریخی. پژوهش‌هاي معماري اسلامي ; ۷ (۱) :۲۱-۴۲
17- دلاکه، ح و بهزادفر، م و قلعه نویی، م و بختیار، آ،1401،افزایش حضورپذیری در فضاهای شهری با رویکرد همساختی رفتار و محیط کالبدی (نمونه موردی: میدان انقلاب شهر اصفهان): آمایش محیط.
18- دوزدوزانی, ی, اعتصام, ا, تقی‌زاده, م. 1394. مقایسه رضایتمندی شهروندان میادین نقش جهان، بهارستان، دل کامپو و ناوونا از طراحی میادین اجتماع پذیر شهری. فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری, 6(21), 103-120.
19- شهابی نژاد, ع. 1400. سیر شکل‌گیری میدان نقش ‌جهان اصفهان (علمی پژوهشی). مطالعات معماری ایران, 8(15), 113-131. doi: 10.22052/1.15.113
20- شیعه، ا. (1388). با شهر و منطقه در ایران. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
21- صارمی، ح و معروفی، ح،1396،بررسی تطبیقی حس دلبستگی مکان در نمادهای شهری دوره اصفهانی و مدرن؛ نمونه موردی میدان آزادی و میدان نقش جهان،https://civilica.com/doc/764039
22- قویدست، ش و قویدست، ع و حمله داری، شهرزاد،1398،میدان امام (نقش جهان) اصفهان به مثابه یک کلیت یکپارچه بررسی تطبیقی ویژگی‌های میدان امام (نقش جهان) اصفهان با خصلت‌های بنیادی پانزده گانه کریستوفر آلکساندر،https://civilica.com/doc/1142184
23- فروتن راد, ف, زمانی, ب. 1401. سنجش قرارگاه‌های رفتاری در میادین شهری؛ مطالعه تطبیقی میدان نقش جهان و میدان امام علی در اصفهان. جغرافیا و توسعه فضای شهری, 9(1), 127-152. doi: 10.22067/jgusd.2022.69021.1019
24- غفاری, ع, میرغلامی, م, شفائی, ب. 1400. ادراک تباین صوتی در تجربۀ حرکت در فضاهای بازار تبریز. باغ نظر, 18(100), 59-78.
doi: 10.22034/bagh.2020.250345.4676
25- غلامی، م.، صابری، ح.، و طغیانی، ش. (1402). تحلیل فضایی مطلوبیت فضای شهری: مطالعه موردی مناطق کلانشهر اهواز، محورهای موضوعی: آمایش محیط
26- گروتر، یورگ کورت، 1386، زیبایی شناسی در معماری، جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون، انتشارات دانشگاه شهیدبهشتی، تهران
27- معماریان، غ. (1387). معماری ایرانی. تهران: سروش دانش.