ارزیابی کمربند سبز ارتفاعات جنوب شهر مشهد در جلوگیری از پراکنده¬روی شهری
محورهای موضوعی : آمایش محیطهیراد رضاییان 1 , مهدی وطن پرست 2 * , محمد معتمدی 3
1 - دانشجوی دکتری تخصصی جغرافیا و برنامه¬ریزی شهری، واحد شیروان، دانشگاه آزاد اسلامی، شیروان، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه¬ریزی شهری، واحد شیروان، دانشگاه آزاد اسلامی، شیروان، ایران
3 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه¬ریزی شهری، واحد شیروان، دانشگاه آزاد اسلامی، شیروان، ایران
کلید واژه: خزش شهری, کمربند سبز شهری, رشد شهری, ارتفاعات جنوب مشهد,
چکیده مقاله :
رشد جمعیت و گسترش شهرها باعث ایجاد پراکنده‌روی شهری شده. کمربندهای سبز به عنوان راهکاری برای کنترل این پراکندگی مطرح شده‌اند. این پژوهش به بررسی نقش کمربند سبز ارتفاعات جنوبی مشهد در جلوگیری از پراکنده‌روی شهری می‌پردازد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده که برای جمع‌آوری اطلاعات میدانی از طریق تکنیک دلفی و با روش گلوله برفی نخبگان مرتبط با موضوع پژوهش مشخص در نهایت 20 نفر به عنوان نمونه آماری بدست آمدند که با استفاده از مصاحبههای نیمه ساختار یافته اطلاعات مورد نیاز جمع‌آوری شدند، به طوریکه ابتدا روایی دادهها در محیط نرم‌افزار میک مک محاسبه شد که در سطح 70% تأیید شدند. نتایج بدست آمده نشان داد، سیستم کمربند سبز در مشهد ناپایدار بوده به طوریکه 5 متغیر با اثر-وابستگی بالا در محدوده متغیرهای ریسک، به عنوان پیشران‌های اصلی انتخاب شدند که از بین آنها متغیر هماهنگی طرحهای هادی با ضوابط کمربند سبز با امتیاز 36 در تأثیرگذاری و 33 در تأثیرپذیری دارای اهمیت بالا در هدایت سیستم کمربند سبز به سوی پایداری دارد و بر اساس نتایج نرم‌افزار سناریو ویزارد، تسهیل دسترسی روستاییان و توسعه گردشگری روستایی نقش مهمی در تحقق سناریوی مطلوب دارد. راهبردهای پیشنهادی برای تحقق این سناریو و کنترل پیامدهای منفی شامل اختصاص زمین‌های خصوصی و وقفی، سرمایه‌گذاری برای کاشت و نگهداری درختان، و توسعه فضای سبز به منظور مهار سیلاب است. همچنین همکاری شهرداری و فرمانداری با مدیران اجرایی برای تقویت گردشگری محور کمربند سبز و توسعه اقتصاد روستایی، در بهره‌برداری موفق از این طرح و جلوگیری از پراکنده‌روی شهری مؤثر است.
Population growth has accelerated urban sprawl, prompting the adoption of green belts as a potential solution for managing this expansion. This study investigates the role of the southern green belt of Mashhad’s heights in controlling urban sprawl. A descriptive–analytical research method was employed, with data collected using the Delphi technique. Twenty experts relevant to the study were selected through snowball sampling. Information was obtained via semi-structured interviews, analyzed with MICMAC software, and verified at the 70% confidence level. The results indicate that Mashhad’s green belt system is unstable. Five variables with high influence–dependence were identified as key drivers, particularly within the category of risk variables. Among these, the compatibility of guiding plans with green belt regulations—scoring 36 for influence and 33 for dependence—emerged as a critical factor for steering the system toward sustainability. Scenario Wizard analysis further revealed that facilitating access for villagers and promoting rural tourism play pivotal roles in achieving the preferred scenario. Proposed strategies include land allocation, investment in tree planting, and the development of green spaces for flood management. Strengthening cooperation between the municipality and local authorities, enhancing tourism activities along the green belt, and fostering rural economic growth are essential for the effective implementation of this project and for mitigating urban sprawl.
1. اسداله زاده, کیانا , محمودی, جلال و رضاطلب, ابوالفضل. (1402). تأثیر برخی ویژگی‌های فردی بر میزان تمایل شهروندان در استفاده از کمربندسبز به منظور گذراندن اوقات فراغت در کوه پارک مشهد. فصلنامه مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقه ای. دوره چهارم، شماره2.
2. شفیعی ثابت، ناصر (1392)، خزش کلان شهر تهران و ناپایداری کشاورزی روستاهای پیرامونی، فصلنامه آمایش محیط، شماره 24.
3. جلالیان، حمید، ضیائیان، پرویز، دارویی، پرستو وکریمی, خدیجه، (1392)، تحلیل¬خزش-شهری و تحولات¬کاربری اراضی مطالعات تطبیقی شهرهای ارومیه و اصفهان، فصلنامه برنامه¬ریزی¬کالبدی- فضایی، سال دوم، شماره چهارم.
4. حسینی، سید‌هادی و حسینی، معصومه، (1394)، تحلیل عوامل مؤثر بر ایجاد پراکنده روی در مناطق¬شهری ایران، فصلنامه برنامه¬ریزی و آمایش فضا، دوره نوزدهم، شماره 4
5. داداش پور,هاشم , جوادی, محمد و رفیعیان, مجتبی. (1393). بررسی نحوه ایجاد کمربند سبز و تأثیر آن در هدایت و کنترل رشد شهری حریم تهران. نشریه معماری و شهرسازی-آرمان¬شهر، شماره 13.
6. درویشی، یوسف، و موغلی، مرضیه (1399)، واپایش مؤلفه‌های رشد هوشمند شهری در رویکرد توسعه پایدار شهری با استفاده از تکنیک‌های تصمیم‌گیری چند معیاره(مطالعه موردی: شهر اردبیل). فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی. سال دوازدهم، شماره 4.
7. رحیمی، اکبر(1397)، ارزیابی رشد اسپرال تبریز با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و مدلسازی توسعه احتمالی. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. سال بیست و نهم، شماره 72.
8. شه بخش، امید و قنبری و سیروس(1399). خزش شهری و تحولات کالبدی-فضایی سکونتگاه‌های پیراشهر زاهدان، مجله توسعه فضاهای پیراشهری. سال دوم. شماره3.
9. رجبی, مجید, امیرعضدی, طوبی, سرور, رحیم، توکلی نیا, جمیله (1401) ارزیابی ورتبه‌بندی شاخص‌های رشدهوشمندشهری درنواحی منطقه 2کلانشهرتهران. فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، دوره 13، شماره 51. بهمن 1401.
10. قاسم پور آرش، اربابی سبزواری آزاده، عبادتی ناصر، ادیبی سعدی نژاد فاطمه، رستم پیشه مریم. (1402). تحلیل و تبیین فضایی پراکنده روی در شهرهای صنعتی(بندر ماهشهر). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. سال بیست و سوم. شماره 69.
11. قانعی فرد, مسعود, استعلاجی, علیرضاف کریم پور ریحان, مجید (1401). بررسی اثرات خزش شهری بر سکونتگاه‌های حریم کلانشهر تهران(نمونه موردی: شهرستان اسلامشهر) فصلنامه برنامه‌ریزی شهری، سال سیزدهم، شماره51.
12. گلچین، پیمان، ناروئی، منصوره و کاظمی نسب، ابولفضل، (1396)، طراحي¬كمربند سبز جنوب غرب شهر زاهدان با رويكردكاهش ريزگردها، فصلنامه محیط شناسی، دوره 43، شماره 4
13. نورش، حمید، حسین زاده دلیر، کریم، آذر، علی (1402)، تحلیل آینده نگری تغییرات کاربری اراضی شهری با استفاده از آنالیز تصاویر ماهواره‌ای (نمونه موردی: شهر تبریز)، فصل نامه آمایش محیط، شماره62، پاییز 1402.
14. نیک پور، عامر، رضازاده, مرتضی و الهقلی تبار نشلی, فاطمه. (1398). الگوی گسترش کالبدی شهر آمل با رویکرد رشد هوشمند شهری. مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال نهم، شماره 31.
15. Amati, M & Taylor, L(2010). From Green Belts to Green Infrastructure.Planning Practice & Research. Vol, 25. No,2.
16. Banai,R.(2014).Urban Sprawl: Definition, Data, Methods of Measurement, and Environmental, Consequences, Journal of Sustainability Education Vol. 7 :2151-7452.
17. Bianca, M., et al.(2012).Post-communist land use changes related tourban sprawl in the Romanian metropolitan areas, Journal of Studies andResearch in Human Geography,6(1):pp35-46. Available from: www.humangeographies.org.ro. Accessed date: 2013/08/29.
18. Burchell,R.Downs,A.McCann,B. &Mukherji,S.(2005).Sprawl costs: Economic impacts of unchecked development, Island Press.
19. Martinuzzi, Sebasti´an ,William A.Gould,Olga M. Ramos Gonz´alez(2007).Land Development, Land use, and Urban Sprawl in PuertoRico,integrating remote sensing and population census data,Landscape and Urban Planning,No.79,p: 288-297.
20. Ramesh, M & Nigagunappa, R(2014). Development of urban belts- a super future for ecological balanca, Gulbarga city, Karnataka.
21. Tannier, C & et al,(2016). Impact of urban development om the functional connectivity of forested habitats: a joint contribution of advanced urban models and landscape grophs. Land use policy. Vol.52.
22. Polydor, M., Lolo, I. & Barons, M.(2012),Urban Sprawl and Challenges forUrban Planning, Journal ofEnvironmental Protection, 3, 1010-1019 across 26 European countries, Environment and Planning A,44(11), 2765-2784.