مسئولیت مدنی در نظام برنامه‌ریزی شهری؛ واکاوی آثار حقوقی مصوبات کمیسیون ماده 5
محورهای موضوعی : دستاوردهای نوین در حقوق عمومی
حمید نیکورای
1
,
علی حاجی پور کندرود
2
*
,
محمد رنجبری
3
1 - دانشجوی دکترا، گروه حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 - استادیار گروه حقوق، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه, ایران
3 - استادیارگروه حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
کلید واژه: مسئولیت مدنی, کمیسیون ماده ۵, شهرداری, حقوق عمومی, دیوان عدالت اداری, حقوق مکتسبه, جبران خسارت,
چکیده مقاله :
این مقاله به تحلیل مسئولیت مدنی ناشی از مصوبات نادرست کمیسیون ماده ۵ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و اثرات آن بر مسئولیت حقوقی شهرداری‌ها می‌پردازد. کمیسیون ماده ۵ به عنوان نهاد تصمیم‌گیر در تغییرات طرح‌های تفصیلی شهری، در صورتی که با نقض حقوق مکتسبه اشخاص یا مغایرت با قوانین بالادستی مصوبه‌ای صادر نماید، مستوجب مسئولیت مدنی خواهد بود. یافته‌های این تحقیق با اتکا به مبانی نظری حقوق عمومی و رویه‌های دیوان عدالت اداری و تفاسیر شورای نگهبان نشان می‌دهد که اجرای مصوبات نادرست توسط شهرداری‌ها، در صورت عدم رعایت الزامات قانونی و بی‌اعتنایی به حقوق اشخاص، می‌تواند موجب مسئولیت مستقل یا مشترک آنان شود. شهرداری‌ها مکلف‌اند پیش از اجرای مصوبات، صحت و مشروعیت آنها را بررسی کرده و از اجرای مصوباتی که آشکارا غیرقانونی هستند؛ خودداری کنند. از این رهگذر، مقاله نتیجه می‌گیرد که تضمین حقوق شهروندان و تحقق عدالت اداری، مستلزم پذیرش مسئولیت مدنی ساختاریافته برای کمیسیون‌های تصمیم‌گیر و نهادهای اجرایی است. حمایت از حقوق مکتسبه، منع اضرار ناروا به اشخاص، و الزام به جبران خسارات وارده، اصول بنیادینی هستند که نظام حقوق عمومی ایران بر آنها تاکید دارد.
This article analyzes the civil liability arising from the erroneous resolutions of the Article 5 Commission of the Supreme Council of Urbanism and Architecture of Iran and its effects on the legal responsibility of municipalities. The Article 5 Commission, as the decision-making body for changes in urban detailed plans, will incur civil liability if it issues resolutions that violate the acquired rights of individuals or conflict with higher laws. The findings of this research, based on the theoretical foundations of public law, the rulings of the Administrative Justice Court, and interpretations of the Guardian Council, show that the implementation of incorrect resolutions by municipalities, if they fail to comply with legal requirements and disregard individuals' rights, can lead to their independent or joint liability. Municipalities are obligated to examine the validity and legitimacy of resolutions before implementation and to refrain from executing blatantly illegal ones. Thus, the article concludes that guaranteeing citizens' rights and achieving administrative justice requires the acceptance of structured civil liability for decision-making commissions and executive bodies. Protecting acquired rights, preventing unjust harm to individuals, and the obligation to compensate damages are fundamental principles of Iran's public legal system, which must be effectively applied in the context of urban resolutions.
امامی، حسن. (1391). حقوق مدنی. چاپ 34. تهران. انتشارات اسلامی
امانی شلمزاری، عزت‌الله. (1402). آرای حقوقی در مسئولیت نهادهای عمومی. تهران. نشر دادگستر
باریلکو، علیرضا. (1392). مسئولیت مدنی. چاپ چهاردهم. تهران. نشر میزان
صفایی، سید حسین و قاسم‌زاده، مرتضی. (1384). حقوق مدنی: اشخاص و محجورین. چاپ یازدهم. تهران. انتشارات سمت
صفایی، حسین. (1396). مسئولیت مدنی. جلد اول و دوم. تهران. نشر میزان
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر. (1381). حقوق اداری. چاپ هفتم. تهران. انتشارات سمت
قاسم‌زاده، سید مرتضی. (1387). حقوق مدنی الزام‌ها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد. چاپ پنجم. تهران. انتشارات میزان
کاتوزیان، ناصر. (1387). الزام‌های خارج از قرارداد. جلد اول. چاپ هشتم. تهران. انتشارات دانشگاه تهران
کاتوزیان، ناصر. (1369). مسئولیت مدنی-ضمان قهری. چاپ دوم. تهران. انتشارات دانشگاه تهران
گلدوزیان، ا. (1394). حقوق جزای اختصاصی. جلد ۱. تهران. نشر مجد
معافی، س. (1394). نظام حقوقی نمایندگی شوراهای اسلامی شهر و روستا در ایران. تهران. انتشارات جنگل
میر داداشی، سید مهدی. (1396). مسئولیت مدنی مؤسسات عمومی در حقوق ایران و مصر. چاپ اول. قم. دانشگاه مفید
معاونت حقوقی، پیشگیری و پژوهش دیوان عدالت اداری. (1400). آرای برگزیده دیوان عدالت اداری در سال 1399. تهران. انتشارات روزنامه رسمی
هاشمی، م. (1395). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. جلد دوم. تهران. نشر میزان
اسکافی، ن و شاهسوندی، ا و بزرگمهر، ا. (1402). مسئولیت مدنی پیشگیرانه در اعمال اداری( مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و انگلیس). پژوهش های نوین حقوق اداری. 18(6). 205-227
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران واصلاحات بعدی آن
قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، مصوب ۱۳۴۸، ماده ۵
قانون دیوان عدالت اداری
قانون مسئولیت مدنی
قانون مسئولیت مدنی
قانون مجازات اسلامی
رأی وحدت رویه شماره ۷۸۱ مورخ 29/04/1400 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
رای وحدت رویه 186 و 187 هیات عمومی دیوان عدالت اداری
رای وحدت رویه 2005 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
رای وحدت رویه 1184 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
رای وحدت رویه 3336 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
رای وحدت رویه 654 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
رای وحدت رویه 1191 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
رأی وحدت رویه شماره ۱۵۴۷ مورخ 10/12/1394 دیوان عدالت اداری
رأی شماره ۵۶۵ دیوان عدالت اداری در سال ۱۳۹۷
رأی شماره ۳۲۵ مورخ 21/03/1396 شعبه دیوان عدالت اداری
رای شماره 561 شعبه 8 مورخه 21/07/1395 دیوان عدالت اداری
رای شماره 346 شعبه 45 دیوان عدالت اداری
رای شماره 2299 شعبه 5 مورخه 06/12/1398 دیوان عدالت اداری
پرونده شماره 90050401 دادگاه عمومی
پرونده شماره 349/92 دادگاه عمومی
نظریه شماره ۸۴۱۳/۲۱/۸۵ مورخ 24/10/1385 شورای نگهبان
نظریه شماره 621 مورخ 26/10/1391 شورای نگهبان
نظریه شماره ۸۴۱۳/۲۱/۸۵ مورخ 24/10/1385 شورای نگهبان
نظریه شماره 3042 مورخ 24/08/1383 شورای نگهبان
Craig, P. (2011). Administrative Law (7th ed.). Oxford University Press.
Tort Liability of Local Governments. (2017). Canadian Bar Review. 95(2). 145–176.