تحليل كيفي مؤلفه‌هاي اثرگذار بر معماري معاصر ايران؛ با تأكيد بر دوران گذار از مدرنيسم به پست‌مدرنيسم
محورهای موضوعی : تاریخ و مبانی نظری معماری
امیرداود مصلحت‌جو
1
,
مریم قاسمی سیچانی
2
*
,
وحید قبادیان
3
,
بیژن عبدالکریمی
4
1 - گروه معماری، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.
2 - گروه معماری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
3 - گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
4 - گروه فلسفه، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
کلید واژه: سنت, مدرنيته, پست‌مدرنيسم, دوره گذار, معماري معاصر ايران.,
چکیده مقاله :
تعامل مداوم میان سنت و مدرنیته همچنان جامعه ایرانی را شکل می‌دهد؛ پدیده‌ای که با دگرگونی‌های سریع اجتماعی و فرهنگی در عصر معاصر کشور، پیچیده‌تر شده است. در این بستر، معماری ایران دستخوش تغییرات چشمگیری شده که به ویژه در گذار از الگوهای سنتی به رویکردهای مدرن و پست‌مدرن نمایان است. تأثیر همزمان ارزش‌های سنتی، آرمان‌های مدرنیستی و انتقادات پست‌مدرنیستی، به منظره‌ای ناهمگون و اغلب مبهم در معماری منجر شده که بحران هویت جاری را نه تنها در فرم‌های معماری بلکه در سطح جامعه بازتاب می‌دهد. این پژوهش با اتخاذ رویکردی کیفی به بررسی عوامل تاریخی و اجتماعی-فرهنگی مؤثر بر تکامل معماری معاصر ایران می‌پردازد. با استفاده از تحلیل تاریخی، دوره‌های گذار کلیدی شناسایی و گفتمان میان تداوم و تغییر بررسی شده است. داده‌ها از طریق مرور منابع کتابخانه‌ای، اسناد آرشیوی و تحلیل آثار معماری از دوره‌های مختلف گردآوری گردیده‌اند. در مرحله تحلیل، کدگذاری تماتیک به عنوان بخش مرکزی روش‌شناسی مورد استفاده قرار گرفت. پس از گردآوری داده‌های کیفی، بخش‌های کلیدی متن شناسایی و کدگذاری باز برای برچسب‌گذاری واحدهای معنادار انجام شد و امکان ظهور مضامینی چون هویت، التقاط، اصالت، زمینه‌گرایی و سازگاری فراهم آمد. سپس، کدگذاری محوری به منظور بررسی روابط و الگوهای میان این مضامین به کار گرفته شد تا فهم عمیق‌تری از نحوه اثرگذاری عوامل درونی و بیرونی بر گفتمان معماری ایران حاصل شود. یافته‌ها نشان می‌دهد که با وجود تلاش‌ها برای بازگشت به ریشه‌ها و اصالت فرهنگی، گرایش‌های جهانی و تئوری‌های پست‌مدرن، روند دستیابی و بیان هویت منسجم معماری را پیچیده ساخته‌اند. تداوم کشمکش میان بهره‌گیری از الگوهای وارداتی و تقویت سنت‌های بومی، چالشی اساسی تلقی می‌شود. در نهایت، این پژوهش اهمیت روش‌های کیفی و کدگذاری نظام‌مند را در واکاوی گفتمان هویت نشان می‌دهد و درک ظریف‌تری از چگونگی حرکت معماری معاصر ایران میان تداوم، تغییر و چانه‌زنی معنایی ارائه می‌کند
The persistent interplay between tradition and modernity continues to shape Iranian society, a phenomenon made more complex by rapid socio-cultural transformations in the country’s contemporary era. Within this context, Iranian architecture has experienced substantial shifts, particularly evident in its transition from traditional paradigms to modernist and postmodernist approaches. The simultaneous influence of traditional values, modernist aspirations, and postmodernist critiques has resulted in a heterogeneous and often ambiguous architectural landscape, reflecting an ongoing crisis of identity not only in architectural forms but also at the societal level.
This study adopts a rigorous qualitative methodology to explore the historical and sociocultural factors influencing the evolution of contemporary Iranian architecture. Through historical analysis, the research identifies distinct transitional periods and exami dialectic between continuity and change. Data were collected through comprehensive literature reviews, archival documents, and close analysis of seminal architectural works from different eras.
A central component of the methodology is thematic coding, which was employed in the analysis phase. After collecting qualitative data, key segments of text were examined and open coding was applied to label meaningful units, allowing for the emergence of themes related to identity, hybridity, authenticity, contextualism, and adaptation. Axial coding was subsequently used to explore relationships and patterns among these themes, thus providing deeper insight into how various internal and external influences interact to shape the architectural discourse in Iran.
The findings reveal that, while there have been periodic attempts to return to local roots and cultural authenticity, the influence of global trends and postmodernist theories has complicated the pursuit and expression of a cohesive cultural identity in architecture. The ongoing tension between incorporating imported models and reinforcing indigenous traditions is highlighted as a key challenge.
Ultimately, this research underscores the importance of qualitative approaches and systematic coding in unpacking the multi-layered discourse of identity, offering a nuanced understanding of how contemporary Iranian architecture continues to navigate continuity, change, and the negotiation of meaning.
ادیب، محمدحسین (1380). ایران و اقتصاد موج سوم، اصفهان: نشر مؤلف.
اسلامی ندوشن، محمدعلی (1399). ایران چه حرفی برای گفتن دارد؟، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
اشرف، احمد (1391). هویت ایرانی به سه روایت، دوماهنامه بخارا، 4(66): 127-109.
بانی‌مسعود، امیر (1400). معماری معاصر در ایران از سال 1304 تا کنون، چاپ دوم، مشهد: کتابکده کسری.
بانی‌مسعود، امیر (1402). پست‌مدرنیته و معماری؛ بررسی جریان‌های فکری معماری معاصر غرب، چاپ هفتم، اصفهان: نشرخاک.
بهنام، جمشيد و جهانبگلو، رامين (1386). تمدن و تجدد (گفتگو)، چاپ سوم، تهران: نشر مركز.
پاکدامن، بهروز (1402). نگاهی کوتاه بر شیوه‌ها و گرایش‌های معماری در تهران، تهران: روشنفکران.
پيرنيا، محمدكريم (1373). پاي صحبت استاد مهندس پيرنيا، كيهان علمي، 6(8): 40-29.
جاویدصباغیان، مقداد و سیداحمدی زاویه، سید سعید (1392). درآمدی بر مطالعات تطبیقی هنر در مقام یکی از گونه‌های مطالعاتی حوزه پژوهش هنر، دوفصلنامه نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، 4(12): 27-5.
چومی، برنارد (1400). معماری و انفصال، ترجمه حسام عشقی صنعتی و مرتضی نیک فطرت، تهران: انتشارات فکر نو.
حجت، عیسی (1384). هویت انسان ساز، انسان هویت پرداز (تأملی در رابزه هویت و معماری)، فصلنامه هنرهای زیبا، 6(24): 62-55.
حجت، عیسی (1401). سنت و بدعت در آموزش معماري، تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات.
حقدار، علی اصغر (1395). تحولات فرهنگی و سیاسی ایران معاصر، استانبول: نشر مؤلف.
حقیر، سعید و کامل¬نیا، حامد (1400). نظریه مدرنیته در معماری ایران، چاپ دوم، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه.
خاتمی، سیدمحمد (1388). گفت و گوی تمدن ها، چاپ دوم، تهران: طرح نو.
دامیار، سجاد و ناری قمی، مسعود (1391). مطالعه تطبیقی مفهوم فضا در معماری بومی و معماری مدرن، فصلنامه معماری و شهرسازی، 17(1): 72-65.
دیبا، داراب (1393). کثرت دیدگاه های امروز معماری در جهان پرتلاطم، دوفصلنامه معماری و فرهنگ، 7(24): 12-3.
رهبری، مهدی (1386). نخبگان و شکل¬گیری گفتمان توسعه در ایران، مجله پژوهش حقوق و سیاست، 9(22): 66-41.
زيباكلام، صادق (1395). سنت و مدرنيته: ریشه‌یابی علل ناکامی اصلاحات و نوسازی سیاسی در ایران عصر قاجار، چاپ نهم، تهران: نشر روزنه.
سلطان‌زاده، حسین (1396). هویت معماری، کتاب معماران ایران، جلد 1، تهران: انتشارات تیس، انجمن مفاخر معماری ایران.
شایگان، داریوش (1399). افسون‌زدگی جدید: هویت چهل‌تکه و تفکر سیار، چاپ يازدهم، ترجمه فاطمه ولیانی، تهران: فرزان روز.
شریعتی، علي (1347). نگاهي به تاريخ فردا، بي‌جا.
طهوری، نیر (1396). آموختن از هایدگر، فصلنامه کیمیای هنر، 6(25): 92-73.
عبدالکریمی، بیژن (1395). پرسش از پست مدرنیسم ایرانی، تهران: مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی.
قاسمی سیچانی، مریم (1382). معماری اصفهان در دوره پهلوی اول، دوفصلنامه معماری و فرهنگ، 6(16ـ15): 114-106.
قاسمی سیچانی، مریم (1383). معماری اصفهان در دوره پهلوی دوم، دوفصلنامه معماری و فرهنگ، 6(19ـ18): 121-115.
قبادیان، وحید (1400). مبانی و مفاهیم در معماری غرب، چاپ سي و ششم، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
قبادیان، وحید (1401). سبک‌شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران، تهران: فكر نو.
گیدنز، آنتونی (1398). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه ناصر موفقیان، چاپ یازدهم، تهران: نشر نی.
میرمیران، هادی (1389). موزه ملی آب ایران، فصلنامه شارستان، 7(27): 29ـ28.
هابرماس، یورگن (1392). مسائل مدرنیسم و مبانی پست‌مدرنیسم، (مجموعه مقالات)، ترجمه سیدعلی مرتضویان، چاپ چهارم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
Aureli, Pier Vittorio (2019). Intellectual Work and Capitalist Development: Origins and Context of Manfredo Tafuri’s Critique of Architectural Ideology. Past & Present Press.
Azizi, B., & EshaqZai, A. (2022). EXPLORING THE CHARACTERISTICS OF MODERNISM AND POST-MODERNISM: A REVIEW PAPER. Journal of Critical Reviews, 9(2), 57-65.
Deleuze, Gilles (2017). The fold: Leibniz and the Baroque. U of Minnesota Press. Badiou in Gilles Deleuze and the theater of philosophy.
Diba, D. (2012). Contemporary architecture of Iran. Architectural Design, 82(3), 70-79.
Diba, D., & Dehbashi, M. (2004). Trends in modern Iranian architecture. J Iran Archit Chang Soc.
Erjavec, A. (2024). Why Architecture in Post-Modern Times? Art, Philosophy, and Ideology, Brill.
Feizbahr, M., & Pourzanjani, P. (2023). The evolution of architectural styles: From modernism to postmodernism. Journal of Review in Science and Engineering.
Guba, Egon G. and Lincoln Yvonna S. (1994). Competing paradigms in qualitative research. Handbook of qualitative research, 2(163-194), 105.
Harries, P., Lipman, A., & Purden, S. (2024). Meaning in architecture: Post-Modernism, hustling and the big sell. In Environmental perspectives, Routledge.
Kamali, M. (2024). The interaction of history and modern thought in the creation of Iran's architecture by investigating the approaches of past-oriented architecture. Frontiers of Architectural Research, 13(3), 459-486.
Shirazi, M. R. (2018). Contemporary Architecture and Urbanism in Iran. Tradition, Modernity, and the Production of'Space-In-Between.