هماهنگی واکه‌ای در گویش قاینی
محورهای موضوعی : زبان شناسی، گویش شناسی، فرهنگ عامه،ادبیات فارسی
1 - Shahid Chamran University of Ahvaz
کلید واژه: گویش قاینی, هماهنگی واکه‌ای, هماهنگی پس‌رو, هماهنگی پیش رو.,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر به بررسی پدیده هماهنگی واکه‌ای در گویش قاینی، یکی از گویش‌های جنوبی خراسان، می‌پردازد. داده‌های این تحقیق از منابع مکتوب مرتبط با گویش قاینی، شم زبانی نگارنده و مصاحبه با گویشوران بومی میان‌سال گردآوری شده است. هدف اصلی این پژوهش، تحلیل انواع هماهنگی واکه‌ای در این گویش با تمرکز بر نوع پس‌رو و بررسی تغییرات واکه‌ای در واژه‌های مختلف از منظر ویژگی‌هایی چون پسین بودن، افراشتگی و گردی است. نتایج نشان می‌دهد که در گویش قاینی، هماهنگی پس‌رو در پیشوندهای فعلی نظیرme- وbe- به‌صورت چشمگیری رخ می‌دهد و منجر به تغییراتی مانند تبدیل me- به mi- یا mo- می‌گردد. همچنین، در برخی واژه‌ها، واکه‌ها تحت تأثیر واکه‌های مجاور دچار تغییر در ویژگی‌های آوایی خود می‌شوند که نشان‌دهندة حضور فعال و نظام‌مند این فرایند در ساخت واژگانی و نحوی گویش قاینی است. این یافته‌ها می‌تواند در طبقه‌بندی واج‌شناختی این گویش و درک بهتر از ساختارهای زبانی نواحی شرقی ایران مفید واقع شود.
The present study investigates the phenomenon of vowel harmony in Ghayeni dialect, one of the Southern Khorasani dialects. The data for this research were collected from written sources related to the Ghayeni dialect, the author's linguistic intuition, and interviews with middle-aged native speakers. The primary aim of this study is to analyze the types of vowel harmony in this dialect, with a particular focus on regressive harmony, and to examine vowel changes in various words in terms of features such as backness, height, and rounding. The findings reveal that in Ghayeni dialect, regressive harmony occurs prominently in verbal prefixes such as me- and be-, resulting in changes like me- becoming mi- or mo-. Moreover, in some words, vowels undergo changes in their phonetic features due to the influence of adjacent vowels, indicating the active and systematic presence of this process in the lexical and syntactic structure of Ghayeni dialect. These findings may contribute to the phonological classification of this dialect and offer a deeper understanding of the linguistic structures in eastern regions of Iran
ابوالقاسمي، محسن. ( ١٣٧٣ ). تاريخ زبان فارسي. سمت.
احمدخانی، محمد رضا. واثق، الهه. (۱۳۹۹). بررسی هماهنگی واکه‌ای و واکه‌ای - همخوانی در زبان فارسی در چارچوب نظریۀ بهینگی. جستارهای زبانی، 11 (6) ،۳۵۱-۳۸۱.
ایوانوف، ولادیمیر الکسیویچ. (۱۳۹۲). فارسی در گویش بیرجندی. ترجمة محمود رفیعی. هیرمند.
حسینی, سیدمحمد و کرد زعفرانلو کامبوزیا, عالیه . (1400). هماهنگی واکه‌ای در صرف افعال گویش مشهدی: واج‌شناسی زایشی. زبانشناسی و گویش های خراسان، 13 (2)، 23-48.
doi: 10.22067/jlkd.2021.39566 حق¬شناس،محمد. (1393). آواشناسی (فونتیک). آگه.
رجبی، نجیب‌الله . (1384). تاریخ و جغرافیای شهرستان قاینات (توانمندیها و استراتژیهای توسعه). شهر آشوب.
قاسمی, پرویز , احمدخانی, محمدرضا و کرد زعفرانلوکامبوزیا, عالیه . (1402). محدودیت عملکرد فرایند هماهنگی واکه‌ای در زبان فارسی. زبان فارسی و گویش‌های ایرانی، (1)8، 223-240. doi: 10.22124/plid.2023.25030.1647
مدرسی قوامی، گلناز. (1389). الگوهای هماهنگی واکه ای و هم تولیدیِ واکه به واکه در زبان فارسی. زبان و زبان-شناسی، (11) 6، 69-86.
علایی، بهلول. (1392). بررسی فرآیند هماهنگی واکه ای در زبان ترکی آذری منطقه مغان. پژوهش‌های زبانشناسی،(8) 5، 31-48.
Kenstowicz, M. (1994). Phonology in Generative Grammar. Blackwell Publishers.
Kiparsky, Paul. (2024). Domains of Vowel harmony. The Oxford Handbook of Vowel Harmony (pp. 183-191)
Ladefoged, Peter, & Johnson, Keith. (2014). A Course in Phonetics (7th ed.). Cengage Learning.