تحلیل ساختاری غزل نخست دیوان حافظ

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

عبدالکریم سیستانی نژاد ¹ , روح الله هادی ²

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/11/19 تاریخ پذیرش : 1399/11/19 تاریخ انتشار : 1399/10/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر می کوشد غزل نخست دیوان اشعار حافظ را از دیدگاه نقد فرمالیستی و ساختارگرایانه مورد ارزیابی قرار دهد. مقصود آن است که با استفاده از روش تحلیلی - توصیفی و مبانی زبان شناسی نشان دهیم که چگونه عناصر و اجزای به هم پیوستۀ یک غزل در القای معنی و در حاضر نمودن عناصر غایب تأثیرگذارند. در این نوشتار با نگاه فرمالیستی به اصل توازن، یعنی تکرارهای آوایی، هجایی، و واژگانی توجه شده است تا خواننده دریابد که چگونه می توان از طریق شناخت موسیقی آوایی و معنوی غزل، دریچه های روشنی را به سوی معنی و مضمون گشود. در بررسی ساختاری نیز ضمن توجه به بحث تقابل ها، بر حضور عناصر غایب در متن ادبی و نقش خواننده به عنوان آفرینشگر ثانوی تمرکز شده است. بر اساس یافته های این پژوهش، متونی قابلیت بررسی فرمالیستی و ساختاری دارند که خالق اثر از نقش فرازبانی و ادبی زبان بهره برده باشد. بررسی غزل حافظ از دریچۀ صورت و ساختار، ضمن اینکه ما را به قلمرو زیباشناختی شعر او نزدیک می کند، از کلی گویی های بدون استدلال نیز دور می سازد.

چکیده انگلیسی:

The present study seeks to evaluate Hafez's poetry in the first volume of the Divan's poems from a formalist and structuralist perspective.  Using an analytic-descriptive approach and the basics of linguistics, we attempt to show how the intertwined elements of a sonnet influence the induction of meaning and the presence of contingent elements.  In this formalist paper, the principle of equilibrium, namely phonetic, syllable, and lexical repetition, has been addressed to help the reader understand how to open the door to meaning through the understanding of phonetic and spiritual sonnets.  Structural examination also focuses on the discussion of opposites, the focus on the deficiencies in literary text, and the role of the reader as a second creative.  According to the findings of this study, texts can have formalistic and structural scrutiny that the creator of the work has used the meta-language and literary role of language.  Examining Hafez's sonnets of the face and structure, while bringing us closer to the aesthetic realm of his poetry, also avoids unreasonable conclusions.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

احمدی، بابک (1391) ساختار تأویل متن، تهران: مرکز.

استعلامی، محمد (1383) نقد و شرح غزل­ های حافظ، جلد 1، تهران: سخن.

پورنامداریان، محمدتقی (1382) گمشدۀ لب دریا، چاپ اول، تهران: سخن.

تبریزی، همام (1351) دیوان اشعار، تبریز: مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.

تسلیمی، علی (1390) نقد ادبی، چاپ دوم، تهران: کتاب آمه.

حافظ شیرازی، شمس­ الدین محمد (1367) دیوان، تصحیح قزوینی- غنی، چاپ اول، تهران: اساطیر.

حق­ شناس، علی­محمد (1370) مقالات ادبی،زبان ­شناختی، چاپ اول، تهران: نیلوفر.

حمیدیان، سعید (1392) شرح شوق، جلد دوم، چاپ اول، تهران: قطره.                                                                                        

خرمشاهی، بهاءالدین (1368) حافظ­ نامه، جلد اول، چاپ اول، تهران: علمی و فرهنگی.

داد، سیما (1390) فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ پنجم، تهران: مروارید.

زرین کوب، عبدالحسین (1388) نقش بر آب، چاپ ششم، تهران: سخن.

ساوجی، سلمانی (1383) کلیات سلمان ساوجی، تصحیح عباسعلی وفایی، چاپ دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

سعدی شیرازی، مصلح­ الدین (1385) کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، چاپ سوم، تهران: زوار.                             

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391) رستاخیز کلمات، چاپ اول، تهران: سخن.                                   

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1397) این کیمیای هستی، دربارۀ حافظ، جمال­ شناسی و جهان شعری، جلد 1، چاپ دوم، تهران: سخن.   

شمیسا، سیروس (1385) نقد ادبی، چاپ نخست، ویرایش دوم، تهران: میترا.                                     

صفوی، کوروش (1373) از زبان­ شناسی به ادبیات، جلد اول، نظم، چاپ اول، تهران: چشمه.

صفوی، کوروش (1391) آشنایی با زبان­ شناسی در مطالعات ادب فارسی، چاپ اول، تهران: علمی.

عراقی، فخرالدین ابراهیم (1388) دیوان اشعار، به کوشش فرشید اقبال، چاپ اول، تهران: اقبال.

عطار نیشابوری، فریدالدین (1398) تذکره ­الاولیاء، تصحیح محمد استعلامی، چاپ بیست و نهم، تهران: زوار.

عطار نیشابوری، فریدالدین (1394) دیوان اشعار، تصحیح بدیع­الزمان فروزانفر، چاپ نهم، تهران: نگاه.

فالر، راجر و دیگران (1369) زبان­ شناسی و نقد ادبی، ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده، تهران: نی.

میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1393) کشف­ الاسرار وعده­ الابرار، به تصحیح علی­ اصغر حکمت، جلد 4، چاپ نهم، تهران: امیرکبیر.

هاوکس، ترنس (1394) ساخت­ گرایی و نشانه ­شناسی، ترجمۀ مجتبی پردل، چاپ اول، تهران: ترانه.     

همدانی، عین­ القضات (1370)تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، چاپ سوم، تهران: کتابخانۀ منوچهری.