جنبش های اجتماعی شهروندان در شاهنامه (بررسی موردی قیام کاوۀ آهنگر و گردن فرازی بندوی و گستهم)

محورهای موضوعی : حماسی (با ویژگی ادبی و هنری)

رسول رستمی ¹ , محمدرضا راشد محصل ² , مجیدرضا خزائی وفا ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران.
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران.
3 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/07/24 تاریخ پذیرش : 1401/10/21 تاریخ انتشار : 1402/07/01

کلید واژه: جنبش های اجتماعی, کاوۀ آهنگر, شاهنامه, بندوی و گستهم, شهروند,

چکیده مقاله :

شهروند و شهروندی، اصطلاحاتی نسبتاً نوظهور در پهنۀ مطالعات جامعه شناسی و علوم سیاسی است. شهروند همواره در یک رابطۀ دوسویه تعریف شده است؛ او فردی است که از سویی برخوردار از حقوق سیاسی و مدنی است و از سوی دیگر، در برابر قانون موضوعه، وظایفی دارد. جنبش های اجتماعی، بر کوششی جمعی ناظر است که طی آن افراد به آرمان های از پیش تعیین شده می رسند. جنبش های اجتماعی با اهدافی مشخص و توسط نهادهایی غیر رسمی صورت می گیرند. البته در شاهنامه، واژۀ شهروند نیامده است. فردوسی گاه از واژۀ شهری در مقابل سپاهی برای متمایز کردن غیر نظامیان از نظامیان سود جسته است اما واژۀ ایرانیان طبق شواهدی که در تحقیق به دست آمده است و نیز براساس تعریف شهروند در فرهنگ های جامعه شناسی و علوم سیاسی بر شهروندان ایرانی در شاهنامه اطلاق شده است. دو جنبش منتخب (یکی از بخش حماسی شاهنامه و دیگری از بخش تاریخی آن) بر حضور پررنگ و مشارکت همه جانبۀ شهروندان ایرانی در جنبش های اجتماعی جهت تحقق عدالت و دادگری گواه است. این تحقیق به روش تحلیلی و توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و الکترونیکی انجام شده است.

چکیده انگلیسی:

Citizen and citizenship are relatively new terms in the field of sociological and political studies. The citizen is always defined in a reciprocal relationship; He is a person who, on the one hand, has political and civil rights and, on the other hand, has duties under the law in question. Social movements are defined as a collective effort in which individuals achieve predetermined ideals. Social movements are organized for specific purposes and by informal institutions. Of course, in Shahnameh, the word citizen is not mentioned. Ferdowsi in some cases uses the word urban versus soldier to distinguish civilians from military. However, based on the evidence presented in the current study as well as the definition of citizen in sociological and political science culture, the word Iranian refers to Iranian citizens in the Shahnameh. The two selected movements (one from the epic part of the Shahnameh and the other from the historical part) testify to the robust presence and full participation of Iranian citizens in social movements for the realization of justice and law. This research has been done analytically and descriptively using library and electronic resources.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها آبرکرامبی و دیگران، نیکلاس (1370) فرهنگ جامعهشناسی، ترجمه حسن پویان، تهران: چاپخش. آرنت، هانا (1397) انقلاب، ترجمه عزتالله فولادوند، تهران: خوارزمی. آشوری، داریوش (1380) دانشنامۀ سیاسی، تهران: مروارید. ارسطو (1390) سیاست، ترجمه حمید عنایت، تهران: علمی و فرهنگی. خالقی مطلق، جلال (1394) مقدمه بر شاهنامه فردوسی، تهران: سخن. رضا، فضل‌الله (1374) پژوهشی در اندیشههای فردوسی، تهران: علمی و فرهنگی. شیخاوندی، داور (1369) زایش و خیزش تراژدی‌ها، تهران: ققنوس. فردوسی، ابوالقاسم (1394) شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق جلد 1و2و3و4. تهران: سخن. کریستنسن، آرتور (1388) ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر. کزازی، میر جلالالدین (1370) مازهای راز (جستارهایی در شاهنامه)، تهران: مرکز. مارشال، گوردون (1388) فرهنگ جامعهشناسی آکسفورد، ترجمه حمیرا مشیرزاده، تهران: میزان. ماکیاولی، نیکوللو (1397) شهریار، ترجمه داریوش آشوری، تهران: آگه. مک لین، ایان (1387) فرهنگ علوم سیاسی آکسفورد، ترجمه حمید احمدی، تهران: میزان. موسوی خمینی، سید روحالله (بیتا) کشفالاسرار، بیجا. نویمان، فرانتس (1373) آزادی و قدرت قانون، ترجمه عزت الله فولادوند، تهران: خوارزمی. مقالات آسمند جونقانی، علی. (1400). بازخوانی و تحلیل ساختاری قیام‌‎های شاهنامه. پژوهشنامه ادب حماسی (فرهنگ و ادب سابق)، 17(2)، 13-39. Dor:20.1001.1.23225793.1400.17.2.1.4 خلیلی، علی. (1395). تداوم نظریۀ مشروعیت الهی در نظام سیاسی ایران از دورۀ باستان تا انقلاب اسلامی. مطالعات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس،2(1)، 104-81. زاهد زاهدانی، سید سعید، و بذرافکن، مهتا. (1394). جنبش‌های اجتماعی در تاریخ اساطیر ایرانی مورد مطالعه: جنبش ایرانی کاوه در شاهنامه فردوسی. جامعه‌شناسی تاریخی، 7(۳)، 1-۲۴. عرب‌احمدی، فاطمه، و خزائی، احمدرضا. (2018). جنبش‌های اجتماعی و تأثیر آن در شکل‌گیری حقوق شهروندی. اخلاق زیستی، 8(1)، 7-16. Doi:10.22037/bioeth.v8i1.23211. نوحی، نزهت. (1394). نگاهی به شاهنامه با رویکرد جهان وطنی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 7(26)، 99-126. همایون کاتوزیان، محمدعلی. (1377). فرّۀ ایزدی و حق الهی پادشاهان. اطلاعات سیاسی و اقتصادی، 12(129و130)، 19-4.

_||_

Books Aber-Crumby and others, Nicholas (1991) Dictionary of Sociology, Trans. Hasan Pouyan, Tehran: Chapakhsh. [In Persian] Arendt, Hana (2017) Revolution, Trans. Ezzatullah Fouladvand, Tehran: Kharazmi. [In Persian] Aristotle (2011) Politics, Trans. Hamid Enayat, Tehran: Scientific and Cultural. Ashuri, Dariush (2001) Political encyclopedia, Tehran: Marvarid. [In Persian] Christensen, Arthur (2009) Iran during the Sassanid period, Trans. Rashid Yasmi, Tehran: Sadai Masazar. [In Persian] Ferdowsi, Abul Qasem (2014) Shahnameh, Four-volume series edited by Jalal Khaleghi Motlaq, Tehran: Sakhan. [In Persian] Kezazi, Mir Jalaluddin (1991) Mazes of secret (Essays in Shahnameh), Tehran: Center Gordon, Marshall. [In Persian] Khaleghi Mutlaq, Jalal (2014) Introduction to Ferdowsi's Shahnameh, Tehran: Sakhan. [In Persian] Machiavelli, Niccolo (2017) Shahriar, Trans. Dariush Ashouri, Tehran: Agh. [In Persian] McLean, Ian (2007) Oxford Dictionary of Political Science, Trans. Hamid Ahmadi, Tehran: Mizan. [In Persian] Neuman, Franz (1994) Freedom and the power of law, Trans. Izatollah Fouladvand, Tehran: Kharazmi. [In Persian] Reza, Fazullah (1995) Research in Ferdowsi's thoughts, Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian] Shikhavandi, Davar (1989) The birth and rise of tragedies, Tehran: Phoenix. [In Persian] Article Arab Ahmadi, F. & Khazaei, A.R. (2018). Social movements and their impact on the formation of citizenship rights. Akhlāq-I zīstī, 8(1), 7-16. doi:10.22037/bioeth. v8i1.23211.[In Persian] Asmand Qunegani, A. (2021). Rereading and structural analysis of revolts in Shahnameh. The Journal of Epic Literature, 17(2), 13-39. Dor:20.1001.1.23225793 .1400.17.2.1.4.[ In Persian] Homayun Katoozian, M. A. (1998). Farrah Yazidi and the divine right of kings. Information and Political Economy, 12(129 and 130), 4-19. [In Persian] Khalili, A. (2015). Continuity of the theory of divine legitimacy in Iran's political system from the ancient period to the Islamic revolution. Islamic Revolution and Holy Defense Studies, 2(1), 81-104. [In Persian] Noohi, N. (2016). Study of Shahnameh through a Cosmopolitan Approach. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 7(26), 99-126. [In Persian] Zahed Zahedani, S. S., & Bazer-Afken, M. (2016). Social movements in historical Iranian mythology. Case study: K. Movement of Iran in Shahnameh. JHS, 7 (3) :1-24. [In Persian] .