بررسی اشعار شفیعی‌کدکنی بر اساس نظریۀ زیبایی‌شناسی انتقادی مکتب فرانکفورت

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

آرزو حسین پور چیانه ¹ , کامران پاشایی فخری ² , پروانه عادل زاده ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1398/04/12 تاریخ پذیرش : 1398/05/18 تاریخ انتشار : 1402/04/01

کلید واژه: شفیعی کدکنی, جامعه, مکتب فرانکفورت, زیبایی شناسی انتقادی,

چکیده مقاله :

ادبیات معاصر فارسی از نظر بینش عمیق اجتماعی و سیاسی و وسعت دید انسانی و اهداف مردمی، که در گذشته ادبی ایران کمتر امکان بروز یافته بود بی مانند است. شاعران و نویسندگان این دوره همگام با دیگر افراد جامعه، مظاهر زشت اجتماع را به باد انتقاد می گرفتند و ادبیات که پیش از این به سبب ترتیب نظام اجتماعی نمی توانست از حکومت ها انتقاد به سزایی بکند در این دوره چون سلاحی برای کسب آزادی و ابزاری برای بیان انتقادهای سیاسی و اجتماعی به کار آمد. محمدرضا شفیعی کدکنی (م. سرشک) از شاعران برجسته معاصر محسوب می گردد. او شعر نیمایی را با گونه ای تعهد اجتماعی و نگرش انتقادی درآمیخت. موضوع اجتماعی انتقاد با ظهور مکتب فرانکفورت شکلی منسجم تر و علمی تر یافته است. هدف پژوهش حاضر بررسی اشعار شفیعی کدکنی بر اساس نظریۀ زیبایی شناسی انتقادی مکتب فرانکفورت است. نوع نگاه شفیعی به کیفیت پیوند هنر با اجتماع حاوی رویکردی انتقادی است. رویکردی که به تعبیر متفکران فرانکفورت در هنر اصیل مدرن به خوبی قابل مشاهده است. مطابق با این دیدگاه، هنر مدرن بی آنکه به تصویر گر واقعیت های اجتماعی فروکاسته شود و در دام تفنن جویی مفرط بیفتد به صورتی غیرمستقیم به نفی وضعیت حاضر می پردازد. نتایج نشان می دهد که در شعر شفیعی مناسبات انتقادی هنر با جامعه به شکلی عالی نمایان می شود، انتقاد با استفاده از شگردهای خاصی چون طبیعت گرایی، نمادپردازی، قالب های خاص انتقادی و... در شعر او نمایان است. علاوه بر این مضامین انتقادی در بافت شعری، امکان جالبی در حوزۀ نقد سیاسی و اجتماعی در اختیار او نهاده است.

چکیده انگلیسی:

Persian contemporary literature is unique in the history of Iranian literature cosidering its deep social and political views and the diversity of its anthropological approach. The writers and poets of this era along with the other members of society  criticesed the ugly aspects of society, and literature, which had been unable to criticise due to social hierachies prior to that time, was acting like a weapon to gain freedom as an efficient tool to express political and social criticisim. M. Reza Shafi Kadkani is an eminent contemporary poet and has mixed Nimaii poem with a social commitment and critical view. Critical theory has become more scientific and concentrated with the advent of Frankfurt school. The present study aims to analyse the poems of Shafi Kadkani based on the theory of Critical aesthetics of Frankfurt School. The approach, taken by Shafii, toward the quality of the link between art and society, is critical. According to Frankfurt school, this approach is quite observable in the genuine modern art. In accorandance  with this appraoch, the modern art, needles to be inferiorized to depict the social realities and trapped in the extremist entertainment,  denies the status qua indirectly. Based on the results, in the poems of Shafii , the interrelation of critical art to society appears in the best possible way. Criticisim utilizing certain ways such as naturalism, symbolism, certain critical contexts and ..etc is salient in his art. In addition to these critical concepts in his poems, it has given an ability to criticize his poems politically as well as socially.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها

آدورنو، تئودور (1391) تعهد، زیبایی‌شناسی و سیاست (مجموعه مقالات)، ترجمۀ حسن مرتضوی، تهران: ژرف.

آدورنو، تئودور (1385) زبان اصالت، ترجمۀ سیاوش جمادی، تهران: نشر ققنوس.

احمدی، بابک (1378) آفرینش و آزادی، تهران: انتشارات مرکز.

احمدی، بابک (1378) حقیقت و زیبایی (درس‌های فلسفه هنر)، تهران: مرکز.

احمدی، بابک (1392) خاطرات ظلمت (درباره سه اندیشه‌گر مکتب فرانکفورت)، تهران: نشر مرکز.

باتامور، تام (1372) دبستان مکتب فرانکفورت، ترجمۀ محمد حریری اکبری، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.

بنیامین، والتر (1380) خیابان یک‌طرفه، ترجمۀ حمید فرازنده، تهران: مرکز.

پارسانسب، محمد (1387) جامعه‌شناسی ادبیات فارسی از آغاز تا سال 1357، تهران: سمت.

پورنامداریان، تقی (1389) رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1376) آیینه‌ای برای صداها، تهران: نشر سخن.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1388 الف) در کوچه باغ‌های نیشابور، تهران: سخن.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1388) هزارۀ دوم آهوی کوهی، تهران: سخن.

کافی، غلام‌رضا (1381) دستی بر آتش (شناخت شعر جنگ)، تهران: نوید.

کالینیکوس، آلکس (1382) نقد پست مدرنیسم، ترجمة اعظم فرهادی، مشهد: نیکا.

مارکوزه، هربرت (1379) بعد زیباشناختی، ترجمة داریوش مهرجویی، تهران: نشر هرمس.

نوذری، حسین‌علی(1389) نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت در علوم اجتماعی و انسانی، تهران: نشر آگه.

پایان‌نامه

پیری، علی (1389) مکتب فرانکفورت و بسط نظریه انتقادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد فلسفه، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره).

منابع لاتین

Selden, Roman (1933) A Reader’s Guide to Contemporary Theory, Kentucky: university press.

Books

Adorno, Theodor (2006) The Language of Authenticity, Trans. Siavash Jamadi, Tehran: Phoenix Publishing.

Adorno, Theodore (2012) Obligation, Aesthetics and Politics (Collection of Articles), Trans. Hasan Mortazavi, Tehran: Zerf.

Ahmadi, Babak (1999) Creation and Freedom, Tehran: Center Publications.

Ahmadi, Babak (1999) Truth and Beauty (Lessons in Philosophy of Art), Tehran: Center.

Ahmadi, Babak (2012) Darkness Memories (about three thinkers of the Frankfurt School), Tehran: Markaz Publishing.

Batamore, Tom (1993) Frankfurt School Primary School, Trans. Mohammad Hariri Akbari, Tabriz: Tabriz University Press.

Benyamin, Walter (2001) One-way Street, Trans. Hamid Farazandeh, Tehran: Markaz.

Kafi, Gholam Reza (2002) Dasti Bar Atash (Understanding War Poetry), Tehran: Navid.

Kallinikos, Alex (2003) Criticism of Postmodernism, Trans. Azam Farhadi, Mashhad: Nika.

Marcuse, Herbert (2000) The Aesthetic Dimension, Trans. Dariush Mehrjooi, Tehran: Hermes Publishing.

Nowzari, Hossein-Ali (2008) Critical Theory of Frankfurt School in Social Sciences and Humanities, Tehran: Agah Publishing House.

Parsanasab, Mohammad (2008) Sociology of Persian Literature from the Beginning to 1357, Tehran: Samt.

Pournamdarian, Taghi (2009) Code and Code Stories in Persian Literature, Tehran: Scientific and Cultural Publishing.

Shafiei-Kadkani, Mohammad Reza (1997) Mirrors for Sounds, Tehran: Sokhn Publishing House.

Shafiei-Kadkani, Mohammadreza (2009) In Neyshabur Garden Alleys, Tehran: Sokhn.

Shafii-Kadkani, Mohammad Reza (2008) The second millennium of mountain deer, Tehran: Sokhn.

Thesis

Piri, Ali (2010) Frankfurt School and Development of Critical Theory, Master's Thesis in Philosophy, Imam Khomeini International University (RA).

Latin References

Selden, Roman (1933) A Reader’s Guide toContemporary Theory, Kentucky: university press.