بررسی و تحلیل طلب در اندیشۀ عطار و مولوی، در منطق الطیر و مثنوی

محورهای موضوعی : تطبیقی (با ویژگی ادبی و هنری)

شهرام فروغی ¹ , محمدعلی خالدیان ² , حسنعلی عباسپور اسفدن ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان،ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/08/02 تاریخ پذیرش : 1401/09/09 تاریخ انتشار : 1402/07/01

کلید واژه: عطار, مولوی, سلوک, طلب, تصوّف,

چکیده مقاله :

طلب نشانه ای زبانی است که در عرفان اسلامی به اصطلاحی پرکاربرد تبدیل شده است. برای آن که جایگاه طلب در تصوّف اسلامی معلوم شود، ناگزیر باید عرفان را به عنوان یک نظام در نظر گرفت. نظامی که در یک نگاه بر سه ستون شریعت، طریقت و حقیقت بنا نهاده شده است. در این ساختار سلوک از طریقت منشعب می گردد و طلب، اولین گام در سلوک عارفانه به شمار می آید. بنابراین طلب جزیی جدایی ناپذیر از ساختار عرفان است و تقریباً در تمام آثار عرفانی ردّ پای آن را می توان دید. امّا در این میان دو عارف بزرگ ایران و جهان، عطار و مولوی به فراوانی از آن سخن گفته و ویژگی های آن را تشریح کرده اند. طلب در اندیشۀ عطار اولین وادی، از وادی‌های هفت گانۀ سلوک به شمار می‌آید و بدین ترتیب باید آن را یکی از اجزای تعیین کنندۀ دستگاه فکری او دانست. امّا در مثنوی اساساً یک نظم فکری که بتوان جای اجزای اندیشۀ مولانا را در آن تشخیص داد، وجود ندارد. بنابراین طلب هم بنابراین طلب هم، در مثنوی، نه یک وادی از وادی های طلب دانسته شده و نه در جای مشخصی از آن سخن به میان آمده است. بلکه در همه جای مثنوی می‌تواند حضور داشته باشد. بی تردید یافتن و دسته بندی کردن و سنجیدن آن‌ها با اندیشۀ عطار کاری دشوار است.حاصل این پژوهش نشان می‌دهد که عطار و مولوی طلب را آغاز سلوک و ابزار تحقق صدق و سلامت نفس و سعادت انسان می‌دانند. داده‌های این پژوهش با روش کتابخانه ای به دست آمده و پس از دسته بندی با روش کیفی توصیف شده است.

چکیده انگلیسی:

Taalab( seeking) is a verbal sign that has become widely used in Islamic mysticism. In order to find out the place of Taalab in Islamic Sufism, it is necessary to consider mysticism as a system, a system that is founded on the pillars of Sharia, Tariqat and Truth. This structure of conduct, is derived from tariqat and seeking is considered the first step in mystical conduct. Therefore, seeking is an inseparable part of the structure of mysticism, and traces of it can be seen in almost all works of mysticism. But in the meantime, two great mystics of Iran, Atar and Maulvi, have spoken about it a lot and accelerated its features. In Attar's thoughts, seeking is considered the first of the seven valleys of Saluk, and thus it should be considered as one of the defining components of his intellectual system, but in the Masnavi, it is basically a system of thought in which the place of the components of Rumi's thought can be recognized. There is no data. In the Masnavi, not one wadi of the wadi is considered as a saluk, and it is mentioned in a definite place; Rather, Masnavi can be present everywhere. Undoubtedly, it is difficult to find, categorize and measure them, which is a difficult task in Attar's thought. The result of this research shows that Attar and Maulavi consider the request as the beginning of conduct and one of the means to realize the nine goals. They know the truth, the health of the soul and the happiness of human beings, the data of this project was collected by the library method and after classification, it was described by the qualitative method.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم (1367) مترجم بهاءالدین خرمشاهی، تهران: جامی. ابن خلدون، عبدالرحمن (1375) مقدمۀ ابن خلدون، تهران: علمی و فرهنگی. استیس، و. ت (1361) عرفان و فلسفه، مترجم بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران: سروش. الفتی تبریزی، شرف‌الدین (1366) رشف الالحاظ فی کشف الالفاظ، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: مولی. انصاری، خواجه عبداله (1377) مجموعه رسایل خواجه عبدالله انصاری، تصحیح محمدسرور مولایی، تهران: توس حافظ، شمس‌الدین محمد (1362) دیوان حافظ، تهران: خوارزمی. زرین کوب، عبدالحسین (1378) صدای بال سیمرغ، تهران: سخن. سجادی، سید جعفر (1362) فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری. سعدی، مصلح‌الدین (1385) کلیات، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: هرمس. سمرقندی، دولتشاه (1366) تذکره‌الشعرا، به همت محمد رمضانی، تهران: پدیده خاور. شبستری، محمود (1368) گلشن راز، تصحیح صمد موحد، تهران: طهوری. شفیعی کدکنی، محمد رضا (1378) زبور پارسی، تهران: آگه. شفیعی کدکنی، محمد رضا (1392) زبان شعر در نثر صوفیه، تهران: سخن. صفا، ذبیح‌الله (1363) تاریخ ادبیات در ایران، جلد 2 و 3، تهران: فردوسی. عطار، فریدالدین (1383) منطق‌الطیر، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن. غزالی، احمد (1370) مجموعه آثار فارسی احمد غزالی، به اهتمام احمد مجاهد، تهران: دانشگاه تهران. غنی، قاسم (2537) تاریخ تصوف، تهران: بی‌ناشر. فروزانفر، بدیع‌الزمان (1376) زندگی مولانا جلال‌الدین محمد، تهران: زوّار. کاشانی، عزالدین محمود (1367) مصباح‌الهدایه، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: نشر هما. گولپینارکی، عبدالباقی (1400) زندگانی، فلسفه، آثار و برگزیده‌ای از آن‌ها، ترجمۀ توفیق سبحانی، تهران: پارسه. معین، محمد (1360) فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر. مقدادی، بهرام (1378) فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، تهران: انتشارات فکر روز. مولوی، جلال‌الدین محمّد (1382) مثنوی، تصحیح نیکلسون، تهران: هرمس. مولوی، جلال‌الدین محمّد (1390) فیه ما فیه، شرح کریم زمانی، تهران: معین. نجفی، ابوالحسن (1382) مبانی زبان شناسی، تهران: نیلوفر. نسفی، عزیزالدین (1377) کتاب الانسان الکامل، تصحیح ماژیران موله، تهران: طهوری نصر، سید حسن (1382) آموزه‌های صوفیان، مترجمان حسین حیدری و محمّد‌هادی امینی، تهران: قصیده سرا. نعمانی، شبلی (1363) شعر العجم، مترجم سید محمدتقی فخر داعی گیلانی، جلد 5، تهران: دنیای کتاب همدانی، عین‌القضات (1385) دفاعیات و گزیدۀ حقایق، به اهتمام قاسم انصاری، تهران: منوچهری

_||_

Holy Quran (1988) translated by Bahauddin Khorramshahi, Tehran: Jami. [In Persian] Ansari, Khwaja Abdullah (1998) The collection of letters of Khwaja Abdullah Ansari, edited by Mohammad Sarour Moulai, Tehran: Tos. [In Persian] Attar, Fariduddin (2007) Al-Tayir logic, revised by Mohammad Reza Shafi'i Kodkani, Tehran: Sokhn. [In Persian] Forozanfar, Badi al-Zaman (1997) The life of Maulana Jalaluddin Mohammad, Tehran: Zovar. [In Persian] Ghani, Qasim (2537) History of Sufism, Tehran: No publisher. [In Persian] Ghazali, Ahmad (1991) The collection of Persian works of Ahmad Ghazali, under the care of Ahmad Mujahid, Tehran: University of Tehran. [In Persian] Golpinarki, Abdol Baghi (2021) Life, philosophy, works and a selection of them, translated by Tawfiq Sobhani, Tehran: Parse. [In Persian] Hafez, Shamsuddin Mohammad (1983) Diwan Hafez, Tehran: Khwarazmi. [In Persian] Hamdani, Ain al-Qozat (1996) defenses and selection of facts, by Qasim Ansari, Tehran: Manochehri. [In Persian] Ibn Khaldoun, Abdur Rahman (1996) Introduction to Ibn Khaldoun, Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian] Kashani, Ezzeddin Mahmoud (1988) Misbah-ul-Hadaye, revised by Jalal-eddin Homai, Tehran: Homa Publishing. [In Persian] Maulvi, Jalaluddin Mohammad (2010) Fieh Ma Fieh, Commentary by Karim Zamani, Tehran: Moein. [In Persian] Moin, Mohammad (1981) Farhang Farsi, Tehran: Amirkabir. [In Persian] Molavi, Jalaluddin Mohammad (2003) Masnavi, edited by Nicholson, Tehran: Hermes. [In Persian] Moqdadi, Bahram (1999) Dictionary of Literary Criticism Terms, Tehran: Feker Rooz Publications. [In Persian] Najafi, Abolhassan (2012) Basics of Linguistics, Tehran: Nilofar. [In Persian] Nasfi, Azizuddin (1998) Kitab al-Insan al-Kamal, edited by Maghiran Moleh, Tehran: Tahori. [In Persian] Nasr, Seyyed Hassan (2012) Sufi teachings, translated by Hossein Heydari and Mohammad Hadi Amini, Tehran: Qaseida Sera. [In Persian] Nomani, Shebli (1984) Poem of Al-Ajm, translated by Seyyed Mohammad Taghi Fakhr Dai Gilani, Volume 5, Tehran: World of Books. [In Persian] Olfati Tabrizi, Sharafuddin (1987) Rashaf al-Haaz fi Kashf al-Faz, edited by Najib Mayel Heravi, Tehran: Molly. [In Persian] Saadi, Moslehuddin (2006) Koliat, edited by Mohammad Ali Foroughi, Tehran: Hermes. [In Persian] Safa, Zabihullah (1984) History of Literature in Iran, Volumes 2 and 3, Tehran: Ferdowsi. [In Persian] Sajjadi, Seyyed Jafar (1983) Dictionary of Mystical Words and Terms and Interpretations, Tehran: Tahori. [In Persian] Samarkandi, Dolatshah (1987) Tadzkire-al-Shaara, by Mohammad Ramezani, Tehran: Padideh Khavar. [In Persian] Shabestri, Mahmoud (1989) Gulshan Raz, edited by Samad Mohad, Tehran: Tahori. [In Persian] Shafii Kodkani, Mohammad Reza (1999) Persian Psalms, Tehran: Agh. [In Persian] Shafii Kodkani, Mohammad Reza (2012) The Language of Poetry in Sofiya's Prose, Tehran: Sokhn. [In Persian] Stace, and (1982) Mysticism and Philosophy, translated by Bahauddin Khorramshahi, Tehran: Soroush. [In Persian] Zarin Koob, Abdul Hossein (1999) Simorgh's Voice, Tehran: Sokhn. [In Persian]