بررسی تطبیقی جلوه‌های عشق در اشعار غالب دهلوی و صائب تبریزی
محورهای موضوعی : تطبیقی (با ویژگی ادبی و هنری)
محمد طالبی
1
,
طاهره صادقی تحصیلی
2
*
,
محمد خسروی شکیب
3
,
سعید زهره وند
4
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران.
3 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران.
4 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران.
کلید واژه: عشق, عرفان, سبک هندی, صائب تبریزی, غالب دهلوی, مقایسه تطبیقی,
چکیده مقاله :
یکی ازگسترده‌ترین و مهم‌ترین مباحث ادبیات عرفانی و غنایی، عشق و مفاهیم آن است. بسامد بسیار این مضمون در متون ادب فارسی، اهمیت آن را نشان می‌دهد. از قرن ششم که مفاهیم عرفانی با اشعار و غزلیات سنایی به عرصه شعر و ادب فارسی وارد شد عارفان و شاعران بزرگی همچون عطار، مولانا، سعدی و حافظ، آموزه‌ها و مفاهیم عاشقانه و عرفانی را به طور گسترده در آثار خود به کار بردند. در این جستارکه با شیوه‌ی توصیفی تحلیلی نوشته‌شده، جلوه‌های مختلف عشق در اشعار صائب تبریزی و غالب دهلوی، با رویکرد تطبیقی بررسی و تحلیل شده‌است. صائب تبریزی در قرن یازدهم و غالب دهلوی در قرن سیزدهم از سرآمدان شعر سبک هندی در ایران و شبه قارۀ هند هستند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد: صائب تبریزی و غالب دهلوی علاوه بر بهره‌مندی از آموزه‌های اسلامی، عرفانی و آیین هندو از شرایط اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نیز تأثیر پذیرفته‌اند. هر دو شاعر به مفاهیم مشترک و کلاسیک عشق همچون: وحدت وجود، تقابل عقل و عشق، فطری بودن، شجاعت و گره‌گشایی و تسلیم و رضا اشاره کرده‌اند. در شعر صائب توجه به مفاهیم اجتماعی عشق، فلسفه رنج، عشق و شعر همچنین وطن نمود چشمگیری دارد که از وجوه افتراق شعر او با غالب دهلوی محسوب می‌شود. اما غالب در تبیین عشق، بیشتر به جنبه‌های فردی، درونی و روحی خود اشاره دارد.
One of the most extensive and important topics of mystical and lyrical literature is love. The high frequency of this theme in Persian literary texts shows its importance. Since the sixth century, when mystical concepts entered the field of Persian poetry and literature with Sanaee poems and sonnets, mystics and great poets such as Attar, Molana, Saadi and Hafez, used this concept. In this essay, which is written with a descriptive and analytical method, different manifestations of love in the poems of Saeb Tabrizi and Ghaleb Dehlavi have been investigated and analyzed with a comparative approach. Saeb Tabrizi in the 11th century and Ghalib Dehlavi in the 13th century is among the leaders of Indian style poetry in Iran and the Indian subcontinent. The findings of the research show Saeb Tabrizi and Ghaleb Dehlavi, in addition to benefiting from Islamic, mystical and Hindu teachings, were also influenced by social, political and cultural conditions. Both poets have mentioned the common and classic concepts of love such as: unity of existence, opposition of reason and love, innateness, courage and unraveling knots, submission and satisfaction. In Saeb's poetry, attention to the social concepts of love, philosophy of suffering, love and poetry, as well as homeland is a significant manifestation, which is considered to be one of the differences between his poetry and Ghaleb Dehlavi. But often in the explanation of love, it refers to its individual, inner and spiritual aspects.
ابن عربی محی الدین ( ۱۲۹۳) الفتوحات المکیه.بوقاق.
اصغری قاجاری، ندیم و حسنعلی عباسپور اسفدن(۱۳۹۸) «بررسی و تحلیل مفهوم عشق در مجموعه دستور زبان عشق از قیصر امین پور بر اساس آرای روانشناختی رابرت استرنبرگ»، جستارنامه ادبیات تطبیقی، سال سوم تابستان ۱۳۹۸، شماره ۸..
اقبالی ابراهیم و یاسر عباس نژاد نیاری (۱۳۹۲) نمود فرهنگ و محیط هند در ساختار صور خیال دیوان صائب، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب) سال ششم شماره سوم پاییز ۱۳۹۲ شماره پیاپی ۲۱.
امین لاری، لیلاظ(۱۳۹۸) تحلیل و تفسیر گری و رمزپردازی دوره از اسطوره تا عرفان، مجله تفسیر و تحلیل متون زبان ادبیات فارسی(دهخدا)، شمار۴۱، پاییز ۹۸صص۳۵ تا۶۷۲۱.
توحیدیان رجب،(۱۳۸۷) «اوصاف عقل در مقابل عشق و جنون در دیوان صائب تبریزی و دیگر عرفا» ادبیات فارسی دانشگاه آزاد خوی، پاییز و زمستان ۱۳۸۷.
جعفری، احمدعلی (۱۳۸۶) پای چوبین عقل در ره عشق در ادب فارسی، فصلنامه علمی پژوهشی عرفان دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، سال چهارم، شماره ۱۳، ص ۳۴.
جمالی، سارا و اکبر صیادکوه(1401)بررسی و تحلیل شیوه‌های وصف عشق در سمک عیار، مجله‌ی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی، (دهخدا) دوره14، شماره520، نابستان 1401، صص 384- 406.
جهانگیری، محسن(1383) محیی‌الدین ابن عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، چا
اول، تهران: دانشگاه تهران.
حائری، محمد حسن (1371)، میخانه آرزو، تهران: نشرمرکز.
حالی، الطاف حسی( 1117م)، یادگارغالب، پاکستان، لاهور: مکتبه‌ی عالیه‌ی.
حسینی، مصطفی و علیرضا انوشیروان (۱۳۹۶) مقدمه‌ای بر مطالعات ادبی تطبیقی، تهران: انتشارات سمت.
حکمت، نصرالله (۱۳۸۴) حکمت و هنر در عرفان ابن عربی، تهران: فرهنگستان هنر.
.خواجه نصیرالدین طوسی ( ۱۳۷۳) محمد، اوصاف الاشراف به تصحیح شمس الدین مهدی تهران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دادبه، اصغر (۱۳۶۷) عالم خیال و خیال معشوق، مجله کیهان فرهنگی، شماره ۵۰، صفحه ۸
داوری، مریم، محمود صادق‌زاده، هادی حیدری‌نیا و موسی محمود زهی، (1402) بررسی تطبیقی شکل‌شناسی منظومه‌ی عاشقانه‌ی هانی و شیمیرید با داستان لیلی و مجنون نظامی، مجله‌ی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی، (دهخدا) دوره15، شماره55، نابستان 1402، صص 30- 51.
دهخدا،علی اکبر، (۱۳۷۷) لغت نامه،(۱۵جلد) چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
دهلوی، غالب ( 1969 م)، نامه‌های فارسی غالب، دهلی: آکادمی غالب.
دهلوی، غالب (۱۳۷۶) دیوان، به اهتمام محسن کیانی، چاپ اول تهران: انتشارات روزنه.
................(۱۳۸۱) سومنات خیال، مقدمه، تصحیح و تحقیقِ محمدحسن حائری، چاپ اول تهران: انتشارات امیرکبیر.
ذوالفقاری، حسن (۱۳۹۲) یکصد منظومه عاشقانه فارسی، چاپ اول، تهران: چرخ
رادمنش، عطام محمد و زهرا براتیه (۱۳۹۵) «بررسی مفهوم عشق در شعر محمدرضا شفیعی کدکنی» همایش ملی ادبیات غنایی، تابستان ۱۳۹۵.
رستمی، مسعود (۱۳۹۵)، «آموزه عشق افلاطونی در نمایشنامه ماسک‌دار کومس اثر جان میلتون» مجله متافیزیک، دوره ۸، شماره ۲۲، پاییز و زمستان۱۳۹۵، صص ۱۹ تا ۳۰.
رفیق جام، شکلیه و مصطفی موسوی(۱۳۹۸) مطالعه تطبیقی شعر غالب دهلوی و اقبال لاهوری، پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، پاییز و زمستان ۱۳۸۸، سال هشتم، شماره۲، صص۱۳۵ تا.۱۵۳
سجادی سید جعفر( ۱۳۸۶) فرهنگ اصطلاحات عرفانی، چاپ هشتم، تهران: طهوری عشیری.
سجادی سید جعفر (۱۳۷۹) فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی تهران طهوری.
شادرو، محمدرضا، شهرام پرستش،حسن محدثی گیلوایی و یوسف پاکدامن (۱۳۹۷) «ریشه‌های اجتماعی تحول مفهوم عشق در شعر ایران» مجله جامعه شناسی هنر و ادبیات، دوره ۱۰ بهار و تابستان ۱۳۹۷، شماره ۱.
شاملو (۱۳۸۰) مجموعه آثار، چاپ دوم، تهران :زمانه- نگاه.
شایگان، داریوش (۱۳۸۶) ادبیات و مکتب‌های فلسفی هند. جلد ۶، تهران: امیرکبیر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390)، ادوار شعر فارسی، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس (۱۳۹۳) کلیات سبک شناسی، چاپ چهارم از ویراست دوم، تهران: میترا.
.....................(۱۳۷۶)، انواع ادبی، چاپ پنجم، تهران: فردوسی.
صابری ورزنه حسین و زهرا جهانی زنگبار (۱۳۹۹) «منشا رنج و راه رهایی از از دیدگاه بودا و ابوالسعید ابوالخیر»،مجله ادیان و عرفان، سال ۵۳ شماره‌یکم، بهار و تابستان ۱۳۹۹، صفحات ۷۹ تا ۹۹.
صائب تبریزی، میرزا محمدعلی (1398)، دیوان صائب تبریزی، دوره هفت جلدی، به کوشش محمد قهرمان، تهران: علمی و فرهنگی.
صفا، ذبیح الله( ۱۳۷۸) تاریخ ادبیات در ایران، چ ششم، تهران: فردوس
عباسی، امیر، عبدالله واثق و فاطمه عرفانی واحد ( ۱۳۹۴) مرشدیه و بازتاب آن در شبه قاره /۷(۲۳)صص۹۶ _۹۷
عبدالکریمی، سپیده و پرستو مسگریان( ۱۳۹۹ )«معنی‌شناسی مفهوم عشق در غزلیات سعدی و حافظ در چهارچوب معنی شناختی و نقد ادراکی،مجله متن پژوهی ادبی بهار شماره ۸۳..
کرین، هانری ( ۱۳۹۷) تخیل خلاق در عرفان، ترجمه انشاالله رحمتی، تهران: قم.
کهدویی، محمدکاظم (1393)عرفان و تصوف و نفوذ آن در هند و بنگلادش، قم: مجمع ذخائر اسلامی.
گلشنی، علیرضا و محمدرضا قائدی (۱۳۹۵) روش تحلیل محتوا، از کمی‌گرایی تا کیفی‌گرایی، فصلنامه روش‌ها و مدل‌های روانشناختی، سال هفتم، شماره ۲۳، صفحه ۱۲.
مؤتمن، زین العابدین و جعفر شعار( ۱۳۸۶) گزیده اشعار صائب تبریزی، چاپ هشتم, تهران: پردیس
مؤتمن، زین العابدین(۱۳۵۴) صائب و سبک هندی در گستره تحقیقات، با کوشش محمد رسول دریاگشت، تهران، قطره
مجاهد،احمد(1397) شروح سوانح العشاق، چاپ دوم، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
۲۰.محمدی، محمدعلی(۱۳۸۱) «تقابل عقل و عشق در دیوان خواجه عماد فقیه کرمانی» به کوشش دکتر محمدرضا صرفی،کوی سلامت،(مجموعه مقالات همایش بزرگداشت خواجه عماد فقیه کرمانی) کرمان ۳۰-۳۱ خرداد ماه ۱۳۸۱، صص ۳۵۵-۳۵۳
مصطفایی پیوستگر، مهرانگیز (۲۰۱۶) پیش بینی سبک عشق‌ورزی بر اساس سبک دلبستگی دانشجویان متاهل دانشگاه آزاد اسلامی رودهن، فصلنامه علمی پژوهشی شناخت، ۳(۲) ۱۱_ .۲۰
مشهدی، محمد امیر، عبدالله واثق عباسی و فاطمه عرفانی واحد ( ۱۳۹۴) مرشدیه و بازتاب آن در شبه قاره، /۷(۲۳)۹۶_۹۷
مشهدی، محمد امیر و همکاران (۱۳۸۹)« حافظ و غالب» فصلنامه مطالعات شبه قاره، دوره ۲، شماره.۵ .
موریسن، جورج و دیگران(1393)، تاریخ ادبیات ایران از آغاز تا امروز، ترجمه یعقوب آژند، چاپ اول، تهران:گستره .
ولک/ وارن، رنه/ آوستن( ۱۳۷۳) نظریه ادبیات، ترجمه ضیا..موحد/پرویز اتابک، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
هاشمی، سید عبدالقادر (۱۳۸۶)غالب دهلوی و پیوندش با ایران، نشریه اطلاعات شماره ۲۳۹۱۲
یثربی، سید یحیی (۱۳۹۴) فلسفه عرفان، تهران: نشر بوستان کتاب.
یوست، فرانسوا(۱۳۸۶) «چشم انداز تاریخی ادبیات تطبیقی», ترجمه علیرضا انوشیروانی، مجله مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی جیرفت، شماره ۳، صص۶۰ تا ۳۷.