استعاره‌های مفهومی« غم» درغزلیات حافظ با رویکرد زبان‌شناسی شناختی
محورهای موضوعی : غنایی(با ویژگی ادبی و هنری)
ژولیا خانی خلیفه محله
1
,
زهره نورائی نیا
2
*
,
زهره سرمد
3
1 - دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی (ره)، شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی (ره)، شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی (ره)، شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
کلید واژه: غزلیات حافظ, مفهوم غم, استعاره مفهومی, تحلیل شناختی.,
چکیده مقاله :
زبان‌شناسی‌شناختی رویکردی جدید و دریچه‌ای تازه در سیر مطالعات بین‌رشته‌ای زبان‌شناسی و ادبیات محسوب می‌شود. یکی از نظریه‌های مورد توجه در این رویکرد، نظریه استعاره مفهومی است که نقش انتقال پیام را به عهده داشته و این بضاعت را دارد تا تجارب انتزاعی زبان را به مفاهیم محسوس و ملموس تبدیل کند. پژوهش حاضر که به روش توصیفی–تحلیلی فراهم آمده در پی دستیابی به الگویی شناختی از مفهوم‌سازی غم در اشعار حافظ و در نتیجه ایجاد دلالت‌های تازه‌ای در شناخت ذهن و زبان شاعر و نیز تبیین ارتباط میان استعاره‌های تولید‌شده با جهان‌بینی و تفکر او بوده است. یافته‌های پژوهش معلوم می‌دارد که نظریه‌های روشمند و کاربردی استعاره‌های مفهومی، می‌تواند الگوی مناسبی برای فهم درست جنبه‌های وصف‌ناپذیر احساس غم در نگرش و دنیای درون حافظ باشد. حافظ برای بیان ابعاد گوناگون غم، ازحوزه‌های تجربی و انتزاعی متعدد و متفاوتی بهره گرفته است؛ در پژوهش حاضر وجوه گوناگون مفهوم غم در انواعی از حوزه‌های هستی‌شناختی، جهتمندی و ساختاری و با تجارب حسی گوناگون و بار معنایی مثبت و منفی در جهت عینی‌سازی این مفهوم بررسی شده است. چنانکه در شاخه هستی‌شناختی به مفهوم‌سازی غم در مقوله‌هایی چون درد، بلا، ستم پرداخته شده است. علاوه برآن این مقوله در انواعی از حوزه‌های شناختی اشیاء، طبیعت، مکان، خوراک و بازار نیز مفهوم‌سازی شده است. در حوزه جهتمندی، استعاره‌های مفهومی غم در دو جهت بالا و پایین ترسیم شده و سرانجام در حوزه ساختاری، به تحلیل انطباق معنای کلی غم در قلمروهای تجربی مرتبط با آن پرداخته شده است.
Linguistics is considered a new approach and a new window in the course of interdisciplinary studies of linguistics and literature.One of the theories of interest in this approach is the theory of conceptual metaphor which has the role of conveying the message and is able to transform the abstract experiences of language into tangible and sensible concepts.The current research,provided by descriptive-analytical method,was in pursuit of achieving a cognitive model of the conceptualization of sorrow in Hafez poems,and as a result,creating new implications in understanding the poet's mindset and language,as well as explaining the relationship between the produced metaphors and his worldview and thinking.The findings of this research show that the methodical and applied theories of conceptual metaphors can be a suitable model for the proper understanding of the indescribable aspects of the feeling of sorrow in Hafez's attitude and inner world. Hafez has used numerous and different experimental and abstract fields to express the various dimensions of sorrow;In the current research, various aspects of the concept of sorrow have been examined in a variety of ontological,orientational and structural fields and with various sensory experiences and positive and negative semantic load in order to objectify this concept. As the conceptualization of sorrow has been discussed in categories such as pain,misfortune,and oppression in the ontological branch.In the field of orientation,the conceptual metaphors of sorrow are illustrated in two directions,up and down,and finally, in the structural field,the adaptation of the general meaning of sorrow in the related empirical realms has been analyzed.
کتاب¬ها
قرآن کریم.
افراشی، آزیتا. (1382). نگاهی به تاریخچه مطالعات استعاره، استعاره مبنای تفکّر و ابزار زیبایی آفرینی، (مجموعه مقالات امیر اوکو و همکاران) گروه مترجمان، فرهاد ساسانی، تهران: سوره مهر.
افراشی، آزیتا. (1395). مبانی معناشناسی شناختی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
بارسلونیا، آنتونیا. (1390). استعاره و مجاز با رویکردی شناختی، ترجمه فرزان سجودی و همکاران، تهران: نقش جهان.
پانتر، دیوید. (1397). استعاره، ترجمه محمد مهدی مقیمی زاده، تهران: نشر علمی.
جرجانی، شیخ عبدالقاهر. (1377). دلائل الاعجاز فی القران، ترجمه سید محمد رادمنش، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
جمال الدين ابن منظور، ابوالفضل. (1988). لسان العرب، لبنان: بیروت.
حافظ، شمس الدّین محمّد. (1375). دیوان، محمد قزوینی و قاسم غنی، به اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: انتشارات اساطیر.
خرمشاهی، بهاءالدین. (1366). حافظ نامه، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی کتیبیه.
خرمشاهی، بهاءالدین. (1384). ذهن و زبان حافظ (با افزایش ده¬ها مقاله)، تهران: گلشن.
دشتی، علی. (1381). نقشی از حافظ، تهران: انتشارات امیر کبیر.
راسخ مهند، محمد. (1393). درآمدي بر زبان شناسي شناختي نظريه‌ها و مفاهيم، تهران: سمت.
زرين كوب، عبدالحسين. (1383). ارسطو و فن شعر، تهران: اميركبير.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1398). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس. (1382). بیان، تهران: فردوس.
صفاری، محمد‌شفیع. (1387). فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی‌های سنایی، قزوین: دانشگاه بین‌‌المللی امام خمینی.
صفوی، کورش. (1390). درآمدي بر معني شناسي، تهران: سوره مهر.
صفوی، کورش.(1384). فرهنگ توصیفی معناشناسی، تهران: فرهنگ معاصر.
عطار، فريدالدين. (1374). تـذكرة‌الاوليـاء، تصـحيح محمـد اسـتعلامي، تهران: انتشارات زوار.
غزالي، احمد. (1367). مجموعهآثار فارسـي، بـه اهتمام احمد مجاهد، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فتوحی رود معجون، محمود. (1391). سبک شناسی: نظریه‌ها رویکردها، و روش‌ها، تهران: سخن.
قائمی‌نیا، علیرضا. (1396). استعاره‌های مفهومی و فضاهای قرآن، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
قرشی بنابی، علی‌اکبر. (1367). قاموس قرآن، جلد 5، تهران: نشر اسلامیه.
قشيري، عبدالكريم بن‌هوازن. (1345). الرساله، ترجمۀ ابوعلي حسن بن احمـد العثماني، تصحيح بديع الزمان فروزانفر، تهران: بنگاه ترجمه و نشر كتـاب.
کوچش، زولتان. (1393). مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره، ترجمه شیرین پور ابراهیم، تهران: سمت.
کوچش، زولتان. (1395) زبان، ذهن و فرهنگ (مقدمه¬ای مفید و کاربردی)، تهران: انتشارات آگاه.
کوچش، زولتان. (1398). استعاره‌ها از کجا می‌آیند؟ شناخت بافت در استعاره، تهران: آگاه.
لیکاف، جرج، و جانسون، مارک. (1397). استعاره‌هایی که با آن ها زندگی می‌کنیم (به پیوست مقاله «نظریه معاصر استعاره»، ترجمه جهانشاه میرزا بیگی، تهران: آگاه.
لیکاف، جورج، و جانسون، مارک. (1394). استعاره‌هایی که با آن¬ها زندگی می‌کنیم، ترجمه هاجر آقا ابراهیمی، تهران: نشر قلم.
مصاحب، غلامحسین. (1367). دایرة المعارف فارسی، تهران: مؤسسة انتشارات فرانکلین.
مولوی، جلال‌الدین محمد. (1366). مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران: انتشارات امیر‌کبیر.
نجم‌الدين‌كبري، احمد بن عمر بن محمد. (1368). فوائح الجمال و فواتح الجلال، ترجمۀ محمدباقر ساعدي، تهران: انتشارات مروي.
مقالات
استاجی، ابراهیم، و فرحانی¬زاده، مجید. (1397). استعارۀ مفهومی «غم» در اشعار فخرالدین عراقی. شعر پژوهی(بوستان ادب)، 10(3)، 1-24. doi: 10.22099/jba.2018.27141.2818
افراشی، آزیتا، و حسامی، تورج. ( 1392). تحلیل استعاره¬های مفهومی در یک طبقه¬بندی جدید با تکیه بر نمونه¬هایی از زبان فارسی و اسپانیایی. پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، 3(5)، 149-152.
فضائلی، مریم، و ابراهیمی، شیما. (1393). استعاره مفهومی غم در اشعار مسعود سعد سلمان. دُر دری، 4(13)، 65-80.
کارگر، شهرام، زارع، میثم، و شعبانی، بهرام. (1399). نقش نور در مفهوم¬سازی عشق در غزلیات حافظ. پژوهش¬های بین رشته¬ای ادبی، 2(3)، 234-212.
گلفام، ارسلان، و یوسفی‌راد، فاطمه. (1381). زبان‌شناسی‌شناختی و استعاره. تازه‌های علوم شناختی، 4(3)، 6-1.
نورائی¬نیا، زهره .(1402). استعاره مفهومی «شعر انسان است» در مثنوی شعر و حکمت شهریار. مجموعه مقالات برگزیده هفتمین کنگره بین¬المللی شعر و ادب فارسی، تبریز: انتشارات یانار، 664.
هاشمی، زهره. (1388). نظریة استعارة مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون. ادب پژوهی، 4(12)، 119-140. Dor:20.1001.1.17358027.1389.4.12.2.2
ولی‌زاده پاشا، لیلا، و مباشری، محبوبه. (1398). بررسی تطبیقی استعاره مفهومی «عشق، جنگ است» در مفهوم¬سازی «فنا» در دیوان شمس و قرآن. پژوهش¬های ادبی-قرآنی، 7(1)، 179-221.
منابع انگلیسی
Derrida, Jacques. Speech and Phnomena and Other Essays on Husserl's Theory of Signs. Trans. David B. Allison and Newton Garver, Evanston, IL: Northwestern University Press, 1973.
Kövecses, Zoltán. (2010). Metaphor: A Practical introduction. New York: Oxford University Press.
Lakoff, George, & Johnson, M. (1980). Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press.
Lakoff, George. (1987). Women, Fire and Dangerous Things: What Categorie Reveal about the Mind. Chicago: University of Chicago Press.
Lakoff, George. (1992). The Contemporary Theory of Metaphor. In Andrew, Ortony (ed.), Metaphor and Though (pp :202-251). Cambridge: Cambridge University Press.
Ortony, Andrew. (1979). Metaphor and Thought. Cambridge: Cambridge University Press.
References
Books
Holy Quran
Afrashi, A. (2003). A look at the history of metaphor studies, metaphor as the basis of thinking and a tool for creating beauty, (A collection of articles by Amir Oko and colleagues) Translators Group, Farhad Sassani, Tehran: Soura Mehr. [In Persian]
Afrashi, A. (2015). Basics of Cognitive Semantics, Tehran: Research Institute of Humanities and Cultural Studies. [In Persian]
Attar, F. (1995). Takhreh al-Awliya, edited by Mohammad Estilami, Tehran: Zovar Publications. [In Persian]
Barcelona, Antonia. (1390). Metaphor and permission with a cognitive approach, Trans. Farzan Sojodi et al., Tehran: Naqsh Jahan. [In Persian]
Dashti, A. (2002). Nakshi by Hafez, Tehran: Amir Kabir Publications. [In Persian]
Fatuhi Roud Majoun, M. (2011). Stylology: theories, approaches, and methods, Tehran: Sokhn. [In Persian]
Ghaeminia, A. R. (2016). Conceptual metaphors and spaces of the Qur'an, Tehran: Publications of the Research Institute of Islamic Culture and Thought. [In Persian]
Ghazali, A. (1988). A collection of Persian works, edited by Ahmad Mujahid, Tehran: Tehran University Press. [In Persian]
Go away, Z. (2013). A practical introduction to metaphor, Trans. Shirinpour Ebrahim, Tehran: Samit. [In Persian]
Go away, Z. (2015). Language, Mind and Culture (a useful and practical introduction), Tehran: Aghat Publications. [In Persian]
Go away, Z. (2018). Where do metaphors come from? Recognizing texture in metaphor, Tehran: Aghaz. [In Persian]
Hafez, Sh. M. (1996). Divan, Mohammad Qazvini and Qasim Ghani, edited by Abdul Karim Jarbezadar, Tehran: Asatir Publications. [In Persian]
Jamal al-Din Ibn Manzoor, A. (1988). Arab Language, Lebanon: Beirut. [In Persian]
Jurjani, Sh. A. Q. (1998). Dalai al-Ijaz fi Qur'an, Trans. Seyyed Mohammad Radmanesh, Mashhad: Astan Quds Razavi Publishing House. [In Persian]
Khorramshahi, B. (1987). Hafez Nameh, Tehran: Katibieh Scientific and Cultural Publishing Company. [In Persian]
Khorramshahi, Bahauddin. (2005). Hafez's mind and language (with the addition of dozens of articles), Tehran: Golshan. [In Persian]
Lakoff, G., & Johnson, M. (2014). The metaphors we live with, Trans. Hajar Agha Ebrahimi, Tehran: Nash Qalam. [In Persian]
Lakoff, G., & Johnson, M. (2017). Metaphors with which we live (attached to the article "Contemporary Theory of Metaphor", Trans. Jahanshah Mirza Begi, Tehran: Aghaz. [In Persian]
Molavi, J. M. (1987). Masnavi Manavi, corrected by Nicholson, Tehran: Amir Kabir Publications. [In Persian]
Musaheb, Gh. H. (1988). Farsi Encyclopedia, Tehran: Franklin Publishing House. [In Persian]
Najm al-Din Kabri, A. O. M. (1989). Fuah Al-Jamal and Fuath Al-Jalal, Trans. Mohammad Baqer Saedi, Tehran: Maravi Publications. [In Persian]
Panter, D. (2017). Metaphor, Trans. Mohammad Mahdi Moghimizadeh, Tehran: Scientific Publication. [In Persian]
Qoshiri, A. K. B. (1966). Al-Rasalah, Trans. Abu Ali Hasan bin Ahmad al-Othmani, corrected by Badi al-Zaman Forozanfar, Tehran: Book Translation and Publishing Company. [In Persian]
Qureshi Bonabi, A. A. (1988). Quran Dictionary, Volume 5, Tehran: Islamiya Publishing House. [In Persian]
Rasakh Mohand, Mohammad. (2013). An introduction to the cognitive linguistics of theories and concepts, Tehran: Samit. [In Persian]
Safari, M. Sh. (2008). Dictionary of words and interpretations of Sana'i Masnavis, Qazvin: Imam Khomeini International University. [In Persian]
Safavi, K. (2005). Descriptive Dictionary of Semantics, Tehran: Contemporary Farhang. [In Persian]
Safavi, K. (2011). An introduction to semantics, Tehran: Surah Mehr. [In Persian]
Shafii Kodkani, M. R. (2018). Imaginal images in Persian poetry, Tehran: Aghaz. [In Persian]
Shamisa, C. (2003). Bayan, Tehran: Ferdous. [In Persian]
Zarin Kob, A. H. (2004). Aristotle and the art of poetry, Tehran: Amirkabir. [In Persian]
Articles
Afarashi, A., & Hasami, T. (2012). Analyzing conceptual metaphors in a new classification based on Persian and Spanish examples. Studies in Comparative Linguistics, 3(5), 149-152. [In Persian]
Estaji, E., & Farhanizadeh, M. (2018). Conceptual Metaphor of “Sorrow” in Fakhroddin Iraqi. Poetry Studies (boostan Adab), 10(3), 1-24. doi: 10.22099/jba.2018.27141.2818. [In Persian]
Fadaeli, M., & Ebrahimi, Sh. (2013). The conceptual metaphor of sadness in the poems of Masoud Saad Salman. Door Dari, 4(13), 65-80. [In Persian]
Golfam, A., & Yousefirad, F. (2002). Linguistics and metaphor. Cognitive Science News, 4(3), 1-6. [In Persian]
Hashemi, Z. (2010). Conceptual Metaphor Theory as Proposed by Lakoff and Johnson. Adab Pazhuhi, 4(12), 119-140. Dor: 20.1001.1.17358027.1389.4.12.2.2. [In Persian]
Kargar, Sh., Zare, M, & Shabani, B. (2019). The role of light in conceptualizing love in Hafez's sonnets. Interdisciplinary Literary Researches, 2(3), 212-234. [In Persian]
Nuraynia, V. (2023). The conceptual metaphor of "poetry is human" in Shahriar's Masnavi of Poetry and Wisdom. Collection of selected articles of the 7th International Congress of Persian Poetry and Literature, Tabriz: Yanar Publications, 664. [In Persian]
Valizadeh Pasha, L., & Mubasheri, M. (2018). A comparative study of the conceptual metaphor "love is war" in the conceptualization of "death" in Diwan Shams and the Qur'an. Literary-Quranic Researches, 7(1), 179-221. [In Persian]