میزان زایایی ضمایر زبان فارسی در ساخت واژگان مشتق مرکب
محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسیمعصومه پزشکیان نژاد 1 , عباسعلی وفایی 2 * , محمدعلی گذشتی 3 , ملک محمد فرخزاد 4
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
4 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه ، ایران.
کلید واژه: ضمیر, ترکیب, زایایی, ساخت واژگان, مشتق مرکب, زبان فارسی,
چکیده مقاله :
هر کدام از مقوله های هفتگانه زبان فارسی، این ظرفیّت و توانایی را دارند که در ترکیب با اجزای دیگر، واژگان ترکیبی جدیدی بسازند. در این رهگذر، ضمیر، جزو مقوله¬هایی از زبان فارسی است که سهم چندانی در مطالعات زبانشناسی و دستوری نداشته است. به خصوص بررسی ساختمان ضمایر زبان فارسی و میزان زایایی و گسترش آنها در زبان فارسی، تاکنون مورد پژوهش و مطالعات تحقیقاتی قرار نگرفته است. واژه-سازی از راه ترکیب معمول¬ترین و اصلی¬ترین راه در زایایی و گسترش واژگان در زبان فارسی است. تمام مقوله¬های هفت¬گانه¬ی زبان فارسی، ظرفیت¬ ترکیب¬سازی را دارند. درباره¬ی ساختمان واژگان ترکیبی مقوله-های فعل، اسم، صفت، قید، حرف و شبه جمله پژوهش¬های فراوانی صورت گرفته است اما ضمیر تنها مقوله¬ای است که به آن هیچ اشاره¬ای نشده است. در این مقاله سعی برآن است که ظرفیت ترکیب¬¬پذیری همه¬ی ضمایر زبان فارسی و میزان زایایی آنها از دیرباز تاکنون، در حیطه¬ی اسم مشتق مرکب، صفت مشتق مرکب، قید مشتق مرکب و حرف مشتق مرکب مورد بررسی قرار بگیرد. با ذکر شاهد مثال¬هایی از نظم و نثر فارسی.
Each of the seven categories of the Persian language has the capacity and ability to create new compound words in combination with other components. In this passage, pronoun is one of the categories of Persian language that has not contributed much in linguistics and grammar studies. Especially, the investigation of the structure of Persian language pronouns and the rate of their reproduction and expansion in the Persian language has not been the subject of research and research studies so far. Word-building through combination is the most common and main way in the generation and expansion of vocabulary in Persian language. All the seven categories of Persian language have the capacity of composition. Many researches have been done about the structure of the combined words of the verb, noun, adjective, adverb, letter and pseudo-sentence categories, but the pronoun is the only category that has not been mentioned. In this article, an attempt is made to examine the combinability capacity of all the pronouns of the Persian language and their rate of reproduction since long ago, in the area of compound derived nouns, compound derived adjectives, compound derived adverbs and compound derived letters. By mentioning Shahid examples of Persian poetry and prose.
1- احمدی گیوی، حسن و انوری، حسن ( 1380 )، دستور زبان فارسی 1، تهران، موسسه¬ی فرهنگی فاطمی، چاپ بیست و چهارم.
2- احمدی گیوی، حسن و انوری، حسن ( 1375 )، دستور زبان فارسی 2، تهران، موسسه¬ی فرهنگی فاطمی، چاپ سیزدهم.
3- افراشی، آزیتا ( 1392 )، ساخت زبان فارسی، تهران، سمت، چاپ هفتم.
4- انوری، حسن ( 1382 )، فرهنگ فشرده¬ی سخن، تهران، سخن، چاپ اول.
5- دهخدا، علی¬اکبر ( 1377 )، لغت نامه¬ی دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، چاپ دوم از دوره¬ی جدید.
6- فرشیدورد، خسرو ( 1386 )، فرهنگ پیشوندها و پسوندهای زبان فارسی، تهران، زوار، چاپ اول.
7- کلباسی، ایران ( 1380 )، ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز، تهران، سمت، چاپ دوم.
8- مشکوه¬الدینی، مهدی ( 1391 )، دستور زبان فارسی واژگان و پیوندهای ساختی، تهران، سمت، چاپ ششم.
9- وفایی، عباسعلی ( 1390 )، دستور کاربردی متن ادبی، تهران، سخن، چاپ اول.
10- وفایی، عباسعلی ( 1388 )، ظرفیت ترکیبی ضمایر اشاره و نقش آنها در زبان فارسی، فصلنامه¬ی پژوهش¬های ادبی، سال ششم، شماره¬ی بیست و پنجم، پاییز.