• صفحه اصلی
  • زمینه های کاربست برنامه های هوش مصنوعی به منظور پشتیبانی تحصیلی از دانش آموزان ناتوان در یادگیری

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : 140401021202557 بازدید : 90 صفحه: 32 - 50

10.82548/bzkf-4j92

نوع مقاله: پژوهشی

زمینه های کاربست برنامه های هوش مصنوعی به منظور پشتیبانی تحصیلی از دانش آموزان ناتوان در یادگیری

محورهای موضوعی : روانشناسی ارتباطات فناوری

زهرا اسدی 1 , سجاد امینی منش 2 *

1 - گروه روانشناسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
2 - استادیار گروه روانشناسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

تاریخ دریافت : 1404/01/02 تاریخ پذیرش : 1404/02/22 تاریخ انتشار : 1404/04/07

کلید واژه: برنامه های هوش مصنوعی, پشتیبانی تحصیلی, دانش آموزان, ناتوان در یادگیری, تحلیل مضمون ,

چکیده مقاله :

توجه به مسائل دانش­ آموزان و برنامه ­ریزی برای حل مشکلات آموزشی آن­ها از مأموریت­ های اجتناب ­ناپذیر نظام آموزشی هر کشور محسوب می ­شود. در این خصوص ظهور فناوری­ های مدرن مانند هوش مصنوعی به نسبت زیادی توانسته ­اند برخی از مشکلات آموزشی دانش ­آموزان را با سرعت و سهولت بیشتری حل کنند. لذا تصمیم برای کاربست این فناوری به آسانی و بدون توجه موقعیت و شرایط حاکم بر جامعه معقول به ­نظر نمی ­رسد. توجه به این امر با در نظر گرفتن دانش­ آموزان ناتوان و کم ­توان در یادگیری نیازمند ملاحظات بیشتری است. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف مطالعه و بررسی زمینه­ های کاربست برنامه ­های هوش مصنوعی به ­منظور پشتیبانی تحصیلی از دانش ­آموزان ناتوان در یادگیری، با رویکرد کیفی انجام شده است. جامعه مورد مطالعه پژوهش شامل تمامی متخصصان، دانشگاهیان، پژوهش­گران و افراد خبره بوده­ اند. از میان این افراد 29 نفر نمونه مورد بررسی را تشکیل داده ­اند و تعیین این افراد استفاده از تکنیک اشباع نظری بوده است. داده ­های این پژوهش با استفاده از تحلیل مضمون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. یافته ­ها نشان داد که استفاده از هوش مصنوعی نیازمند وجود ضرورت ­های اثربخش، مشتمل بر «نهادمندسازی»، «کاربرمحوری» و «فراگیر بودن» می­ باشد. در این مسیر موانع کاربستی متعددی از جمله: «کاستی ­های ساختاری»، «نواقص رویه ­ای»، «خلاءهای علمی و تجربی» و »محدودیت­ های کاربران» می ­باشد. از دیگر مضامین پژوهش «پیامدهای دوگانه» بوده است که خود شامل «پیامدهای مثبت» و «احتمالات منفی» می باشد.

چکیده انگلیسی:

Paying attention to students' problems and planning to solve their educational problems is one of the inevitable missions of the educational system of every country. In this regard, the emergence of modern technologies such as artificial intelligence have been able to solve some of the educational problems of students with greater speed and ease. Therefore, the decision to use this technology easily and without considering the situation and conditions governing the society does not seem reasonable. Paying attention to this matter, taking into account disabled and weak students in learning, requires more considerations. Based on this, the current research was conducted with a qualitative approach with the aim of studying and investigating the fields of application of artificial intelligence programs in order to support academically disabled students. The study population of the research included all specialists, academics, researchers and experts. Among these people, 29 people made up the sample under investigation and the determination of these people was using the theoretical saturation technique. The data of this research has been analyzed using thematic analysis. The findings showed that the use of artificial intelligence requires the existence of effective requirements, including "organization", "user-centered" and "comprehensiveness". In this way, there are many application obstacles, including: They are "structural deficiencies", "procedural deficiencies", "scientific and experimental gaps" and "user limitations". Another theme of the research was "dual consequences", which includes "positive consequences" and "negative possibilities".

منابع و مأخذ:

اهرمی، راضیه؛ شوشتری، مژگان؛ گلشنی منزه، فرشته؛ کمرزرین، حمید. (1390). اثربخشي آموزش دقت بر توانايي خواندن دانش آموزان نارساخوان دختر پاية سوم ابتدايي شهر اصفهان، روانشناسی افراد استثنایی، 3 (1)، 139- 152.
ایروانی، محمدحسین؛ میر، علی؛ سعادتمند منشادی، درسا. (1402). مرور سیستماتیک تاثیر هوش مصنوعی بر نظام های آموزشی جهان. 6 (69).
حنیفه، مینا. (1402). بررسی نقش هوش مصنوعی به عنوان ابزاری در جهت بهبود عملکرد تحصیلی در دانش¬آموزان با اختلال یادگیری ریاضی. تهران: سومین کنفرانس بین المللی و ششمین کنفرانس ملی مدیریت، روان شناسی و علوم رفتاری.
حنیفه زاده نودهی، فاطمه. (1402). استفاده از هوش مصنوعی و فناوری های نوین آموزشی در محتوای آموزشی مدارس. تهران: اولین کنفرانس بین المللی پژوهش های مدیریت، تعلیم و تربیت در آموزش و پرورش.
رضایی، فهیمه؛ فقیه عبدالهی، احمد. (1402). بررسی کاربرد هوش مصنوعی در نظام تعلیم و تربیت. هشتمین کنفرانس ملی رویکردهای نوین در آموزش و پژوهش.
صفاری¬نیا، مهزاد. (1403). هوش مصنوعی و حق برآموزش کودکان. دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق رسانه، ۶ (۱)، 133- 152.
کافی، سید موسی؛ زینعلی، شینا؛ خسروجاوید، مهناز؛ میاه¬نهری، فریده. (1392). مقایسه¬ی ویژگی¬های رفتاری و رشد اجتماعی کودکان با و بدون ناتوانی یادگیری. ناتوانی های یادگیری، 2 (4)، 139- 124.
متقی دستنائی، افشین؛ کرمی، علی؛ پیری فتح‌آباد، میلاد. (1403). آسیب شناسی کاربردهای هوش مصنوعی در آموزش با استفاده از روش تحلیل سوآت. تعامل انسان و اطلاعات، 11 (2).
Ajani, O. A., Gamede, B., & Matiyenga, T. C. (2025). Leveraging artificial intelligence to enhance teaching and learning in higher education: Promoting quality education and critical engagement. Journal of Pedagogical Sociology and Psychology, 7(1), 54-69.
Bressane, A., Zwirn, D., Essiptchouk, A., Saraiva, A. C. V., Carvalho, F. L. C., Jorge Kennety Silva Formiga, Líliam César de Castro Medeiros, Rogério Galante Negri, Understanding the role of study strategies and learning disabilities on student academic performance to enhance educational approaches: A proposal using artificial intelligence, Computers and Education: Artificial Intelligence, Volume 6.
Dahri, N. A., Yahya., N, Al-Rahmi, W. M., Vighio, M. S., Alblehai, F., Soomro, R. B., Shutaleva, A. (2024). Investigating AI-based academic support acceptance and its impact on students’ performance in Malaysian and Pakistani higher education institutions. Education and Information Technologies, Volume 10, Issue 11.
Drigas, A., & Ioannidou, R. (2012). Artificial intelligence in special education: a decade review. International Journal of Engineering Education, 28, 1366-1372.
Drigas, A., & Ioannidou, R.-E. (2013). A review on artificial intelligence in special education. Communications in Computer and Information Science, 385–391.
Harry, A., Sayudin, S. (2023). Role of AI in Education. Injuruty: Interdiciplinary Journal and Humanity, 2 (3), 260- 268.
Lal, Rai., Saluja, N., Pimplapure, A. (2023). AI and Learning Disabilities: Ethical and Social. Educational Administration: Theory and Practice. Considerations in Educational Technology, 29 (4), 1-8.
Micheni, E., Machii, J., Murumba, j. (2024). The Role of Artificial Intelligence in Education. Information Technology, 7(1), 43-54.
Ouherrou, N., Elhammoumi, O., Benmarrakchi, F., & El Kafi, J. (2019). Comparative study on emotions analysis from facial expressions in children with and without learning disabilities in virtual learning environment. Education and Information Technologies, 24(2), 1777–1792.
Panjwani-Charani, S. & Zhai, X. (in press). AI for Students with Learning Disabilities: A Systematic Review. In X. Zhai & J. Krajcik (Eds.), Uses of Artificial Intelligence in STEM Education (pp. xx-xx). Oxford, UK: Oxford University Press.
Rello, L., Romero, E., Rauschenberger, M., Ali, A., Williams, K., Bigham, J. P., & White, N. C. (2018). Screening dyslexia for English using HCI measures and machine learning. Proceedings of the 2018 International Conference on Digital Health, 80–84.
Zvoncak, V., Mekyska, J., Safarova, K., Smekal, Z., & Brezany, P. (2019). New approach of dysgraphic handwriting analysis based on the tunable q-factor wavelet transform. In 2019 42nd International Convention on Information and Communication Technology, Electronics and Microelectronics (MIPRO).
متن کامل:


 

C:\Users\tirajeh\Desktop\Bahmani\Header En\Untitled-22.jpg 

­

Fields of application of artificial intelligence programs in order to support students with learning disabilities

 

 

Zahra Asadi1, Sajjad Amini Manesh=2

 

1.  Master of Psychology, Department of Psychology, Shiraz Branch,  Islamic Azad University, Shiraz, Iran. 

 

2.= Assistant Professor Department of Psychology, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran. 

img0 

img0 

 

Home Page: https://sanad.iau.ir/journal/cp

                           

URL: https://sanad.iau.ir/Journal/cp/Article/1202557

 

DOI: https://doi.org/10.82548/bzkf-4j92

C:\Users\tirajeh\Desktop\Untitled-1 copy.jpg        

img0 

undefined 

Article Information                          ABSTRACT

Paying attention to students' problems and planning to solve their educational problems is one of the inevitable missions of the educational system of every country. In this regard, the emergence of modern technologies such as artificial intelligence have been able to solve some of the educational problems of students with greater speed and ease. Therefore, the decision to use this technology easily and without considering the situation and conditions governing the society does not seem reasonable. Paying attention to this matter, taking into account disabled and weak students in learning, requires more considerations. Based on this, the current research was conducted with a qualitative approach with the aim of studying and investigating the fields of application of artificial intelligence programs in order to support academically disabled students. The study population of the research included all specialists, academics, researchers and experts. Among these people, 29 people made up the sample under investigation and the determination of these people was using the theoretical saturation technique. The data of this research has been analyzed using thematic analysis. The findings showed that the use of artificial intelligence requires the existence of effective requirements, including "organization", "user-centered" and "comprehensiveness". In this way, there are many application obstacles, including: They are "structural deficiencies", "procedural deficiencies", "scientific and experimental gaps" and "user limitations". Another theme of the research was "dual consequences", which includes "positive consequences" and "negative possibilities".

Keywords: artificial intelligence programs, educational support, students, learning disabled, thematic analy

 

Article History:

Received; 2025/04/09

Revised; 2025/05/12

Accepted; 2025/05/12

Published; 2025/07/01 

Article Type:

Research Article

Subject Area:

Psychology of Technology Communicationn

=Corresponding Author: 

Sajjad Amini Manesh

E-mail:

sajadaminimanesh@gmail.com

 

ORCID:

 

Citation This Paper:Asadi, Zahra., & Amini Manesh, Sajad. (2025). Fields of application of artificial intelligence programs in order to support students with learning disabilities. Quareterly of Communicatons Psychology, 2(3), pp. 32-50. [In Persian]  https://doi.org/10.82548/bzkf-4j92

     Publisher: Islamic Azad University Press, Iran                ISSN: 3092-6432                      ISSN (Online): 3092-6440

 

  Quarterly of Communications Psychology(CPQ)     Summer 2025, Volume 2, Number 3, (pp. 32-50)

 

img0 

 

زمینه­های کاربست برنامه­های هوش مصنوعی به­منظور پشتیبانی تحصیلی از دانش­آموزان ناتوان در یادگیری

زهرا اسدی1، سجاد امینی­منش2=

1.کارشناس ارشد روانشناسی کودکان استثنایی، گروه روانشناسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

2= استادیار گروه روانشناسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

 

C:\Users\tirajeh\Desktop\Untitled-1 copy.jpg 

 

 

 Home Page: https://sanad.iau.ir/journal/cp

                           

URL: https://sanad.iau.ir/Journal/cp/Article/1202557

 

DOI: https://doi.org/10.82548/bzkf-4j92

img0 

img0 

undefined 

img0 

اطلاعات مقاله                              چکیده

تاریخ های مقاله:

تاریخ دریافت؛ 02/01/1404

تاریخ بازنگری؛ 22/02/1404

تاریخ پذیرش؛ 22/02/1404

تاریخ انتشار: 10/04/1404

توجه به مسائل دانش­آموزان و برنامه­ریزی برای حل مشکلات آموزشی آن­ها از مأموریت­های اجتناب­ناپذیر نظام آموزشی هر کشور محسوب می­شود. در این خصوص ظهور فناوری­های مدرن مانند هوش مصنوعی به نسبت زیادی توانسته­اند برخی از مشکلات آموزشی دانش­آموزان را با سرعت و سهولت بیشتری حل کنند. لذا تصمیم برای کاربست این فناوری به آسانی و بدون توجه موقعیت و شرایط حاکم بر جامعه معقول به­نظر نمی­رسد. توجه به این امر با در نظر گرفتن دانش­آموزان ناتوان و کم­توان در یادگیری نیازمند ملاحظات بیشتری است. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف مطالعه و بررسی زمینه­های کاربست برنامه­های هوش مصنوعی به­منظور پشتیبانی تحصیلی از دانش­آموزان ناتوان در یادگیری، با رویکرد کیفی انجام شده است. جامعه مورد مطالعه پژوهش شامل تمامی متخصصان، دانشگاهیان، پژوهش­گران و افراد خبره بوده­اند. از میان این افراد 29 نفر نمونه مورد بررسی را تشکیل داده­اند و تعیین این افراد استفاده از تکنیک اشباع نظری بوده است. داده­های این پژوهش با استفاده از تحلیل مضمون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. یافته­ها نشان داد که استفاده از هوش مصنوعی نیازمند وجود ضرورت­های اثربخش، مشتمل بر «نهادمندسازی»، «کاربرمحوری» و «فراگیر بودن» می­باشد. در این مسیر موانع کاربستی متعددی از جمله: «کاستی­های ساختاری»، «نواقص رویه­ای»، «خلاءهای علمی و تجربی» و »محدودیت­های کاربران» می­باشد. از دیگر مضامین پژوهش «پیامدهای دوگانه» بوده است که خود شامل «پیامدهای مثبت» و «احتمالات منفی» می­باشد.

واژگان کلیدی: برنامه­های هوش مصنوعی، پشتیبانی تحصیلی، دانش­آموزان، ناتوان در یادگیری، تحلیل تماتیک 

نوع مقاله:

 مقاله پژوهشی

حوزه موضوعی:

روانشناسی ارتباطات فناوری

=نویسنده مسئول:

سجاد امینی منش

رایانامه:

sajadaminimanesh@gmail.com

ارکید:

ناشر: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی                        شاپا: 6432-3092                          شاپا الکترونیکی: 6440-3092  

استناد به این مقاله: اسدی، زهرا.، و امینی منش، سجاد. (1404). زمینه­های کاربست برنامه­های هوش مصنوعی به­منظور پشتیبانی تحصیلی از دانش­آموزان ناتوان در یادگیری. فصلنامه روانشناسی ارتباطات، 2(3)، صص. 32-50. https://doi.org/10.82548/bzkf-4j92

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه و بیان مسئله

دستیابی به عملکرد تحصیلی مطلوب یک چالش چند وجهی است که مستلزم درک عمیق راهبردهای مطالعه و تعامل آن­ها با ناتوانی­های یادگیری است. پیگیری رویکردهای آموزشی مؤثر که نیازهای متنوع دانش‌آموزان را برآورده می‌کند، همچنان تلاش مستمری است که با ادغام همیشه در حال تکامل پیشرفت‌های محاسباتی مشخص می‌شود (برسان و همکاران1، 2024: 1). به­نحوی که از چندین سال پیش محققان و متخصصان مختلف علوم محاسباتی شروع به مطالعه پیاده­سازی تکنیک­های هوش مصنوعی در آموزش کرده­اند (دریگاس و یوانیدو2، 2012: 1366). نتیجه بسیاری از پژوهش­ها حاکی از این است که تکنیک‌های هوش مصنوعی در آموزش، محیط‌های یادگیری قدرتمند ایجاد می­کنند و تجربیات تعاملی مثبتی را برای همۀ دانش‌آموزان افزایش می‌دهند (دریگاس و یوانیدو، 2012: 1366). با استفاده از هوش مصنوعی، دانش آموزان می توانند مهارت­های تفکر انتقادی و حل مسئله را که در قرن بیست و یکم ضروری است، توسعه دهند. علاوه بر این، هوش مصنوعی می­تواند تجربیات یادگیری منحصر به فرد و جذابی را برای دانش آموزان فراهم کند. با این حال، ادغام هوش مصنوعی در آموزش نیز خطراتی را به همراه دارد، از جمله سوگیری­های احتمالی و مسائل مربوط به حریم خصوصی داده­ها. بنابراین، ایجاد تعادل بین پیشرفت فناوری با ملاحظات سیاسی، اخلاقی و سایر ملاحظات اضطراری برای استفاده کامل از هوش مصنوعی برای افزایش آموزش بسیار مهم است (میچنی و همکاران3، 2024: 51).

اوهرو و همکاران4 (2019)، نشان دادند که ناتوانی­های یادگیری، دانش­آموزان را در طیف گسترده­ای از مهارت­های تحصیلی تحت تاثیر قرار می­دهد، و می­تواند بر احساسات و توانایی­های اجتماعی آن­ها نیز تاثیر بگذارد. تحقیقات نشان داده است که دانش‌آموزان دارای ناتوانی‌های یادگیری احساسات منفی بیشتری مانند افسردگی و تنهایی را نسبت به همتایان خود بدون اختلال یادگیری تجربه می‌کنند. بنابراین، حمایت از آن­ها در غلبه بر نیازهای تحصیلی خود، بر رشد اجتماعی و عاطفی آن­ها تأثیرات مثبتی دارد. بنابراین، تجهیز مکان­ها و فضاهای آموزشی به ابزارهای پیشرفته­ای مانند برنامه­های کاربردی هوش مصنوعی یک جهت­گیری معقولی تلقی می­شود تا به این شیوه به آن­ها کمک کند تا نیازها و استراتژی­های منحصر به فرد این دانش­آموزان را برای برآورده کردن آن­ها شناسایی کنند. ناکامی­های تحصیلی دانش­آموزان ناتوان در یادگیری بر وضعیت عاطفی آن­ها تأثیر می­گذارد، و استفاده از هوش مصنوعی برای حمایت از آن­ها می­تواند به کاهش احتمال افسردگی یا تنهایی این دانش آموزان کمک کند (پنجوانی- پارانیا و ژی5، 2023: 2).

هوش مصنوعی دارای ظرفیت مناسبی برای توسعۀ آموزش در غالب زمینه­ها و برای همه افراد است. به­نحوی که عدم دسترسی یکپارچه به واسطه­های آموزشی (از قبیل منابع انسانی آموزش­دهنده و تجهیزات کمک آموزشی مناسب) و همچنین متعدد بودن روش­های آموزش کودکان و رویکردهای آموزشی، استفاده از فناوری­های هوش مصنوعی را موجه و مفید کرده است. قرار گرفتن کودکان ناتوان در یادگیری در معرض فناوری­های آموزشی هوش مصنوعی می­توان محدودیت امکانات و منابع را به­میزان زیادی جبران نماید و بخش قابل­توجهی از نیازهای این افراد را پوشش دهد. لذا مسئله­ای که در این میان برجسته است، رویه­ها و شگردهای استفاده از این فناوری­ها در مراکز آموزشی ایران می­باشد. به­عبارت دیگر جهت نیل به وضعیتی که در آن کودکان ناتوان در یادگیری، با استفاده از فناوری هوش مصنوعی بتوانند همانند کودکان عادی مشمول اهداف و مقاصد آموزش قرار بگیرند، چه موانعی و محدودیت­های وجود دارد؟ و برای مرتفع نمودن آن­ها چه اقداماتی لازم است؟. بنابراین پژوهش حاضر ، پس از معرفی توانمندی­های فناوری هوش مصنوعی، به­صورت مشخص به­دنبال چگونگی کاربست برنامه­های کاربردی هوش مصنوعی به منظور پشتیبانی تحصیلی از دانش­آموزان ناتوان در یادگیری می­باشد.

پیشینه تجربی پژوهش

متقی دستنائی و همکاران (1403)، معتقدند که جهت استفاده از هوش مصنوعی در آموزش معاصر هم فرصت­ها و هم تهدیدهایی وجود دارد. از جنبه‌های مختلف به نظر می‌رسد که هوش مصنوعی حالتی تبلیغاتی دارد، اما مانند سایر حوزه‌های تبلیغاتی، پتانسیل رشد با کاربردهای مشخص در فعالیت‌های آموزشی و یادگیری را دارد و چنین نتیجه می­گیرند که آگاهی از هوش مصنوعی و مطالعه در مورد نقش هوش مصنوعی در آموزش خطر جایگزینی آموزش مصنوعی به­جای استفاده از هوش مصنوعی در آموزش را کم­رنگ­تر خواهد کرد. صالح­نژاد و همکاران (1403) نشان دادند که پیشایند­های به‌کارگیری هوش مصنوعی در نظام آموزش‌وپرورش کشور شامل توانمندسازی معلمان، زیرساخت‌­های فنی و پذیرش امنیت داده و پیامد­های آن شامل کیفیت آموزش، کیفیت ارزشیابی و خلق یاددهی/یادگیری بود است. ایروانی و همکاران (1402)، بر اهمیت و نقش فراگیر هوش مصنوعی در نظام­های تعلیم و تربیت تأکید کرده­اند و چنین استدلال می­کنند که در زمینه آموزش با هوش مصنوعی، تعداد زیادی پروژه و سیستم موفق وجود دارد که بهبود فرآیند آموزش و یادگیری را تسهیل کرده‌اند.

حنیفه­زاده نودهی (1402) به این نتیجه دست یافت که از طریق ارائه محتواهای تعاملی، بازی­های آموزشی و ویدیوهای آموزشی در محتوای آموزشی، فناوری­های هوش مصنوعی به افزایش تمرکز و توجه دانش­آموزان و تحول مثبت در فرآیند یادگیری آن­ها کمک نمایند.  رضایی و عبدالهی (1402)، نشان دادند که علاقه و تاثیر تحقیقات هوش مصنوعی در حوزه آموزش و پرورش، پیوسته در حال افزایش است. در همین راستا حنیفه (1402)، چنین استدالال کرده است که کودکان مبتلا به اختلال یادگیری با اینکه دارای هوش معمولی هستند در فرآیندهایی مانند گوش دادن، خواندن، نوشتن یا شمارش اعداد دچار مشکل می­شوند. گوناگونی رفتارها و پیچیدگی شرایط در افراد با اختلال یادگیری، موجب دشواری طبقه­بندی رسمی این اختلال­ها شده است. وی برای حل این دشواری، شناسایی نیازها و توانمندی­های دانش­آموزان، شخصی­سازی آموزش با توجه به ویژگی­های هردانش­آموز، ایجاد تجربه­های یادگیری متمایز و جذاب با استفاده از فناوری­های هوش مصنوعی و ارتقا مهارت­های مسئله­گری وتفکر انتقادی در دانش­آموزان را مورد تأکید قرار داده است. وی همچنین تاثیرات اجتماعی و فرهنگی هوش مصنوعی در آموزش و یادگیری را به­عنوان نکته­ای مهم شمرده و اهمیت مساوی­سازی فرصت­های آموزشی و ایجادتوازن در دسترسی به آموزش را ضروری عنوان نموده است.

یافته‌های برسان و همکاران (2024) حاکی از این است که با به­کارگیری چارچوب از قبل تعریف شدۀ هوش مصنوعی، مربیان می­توانند تصمیمات آگاهانه­ای برای سفارشی کردن رویکردهای آموزشی بگیرند که با پروفایل­های شناختی منحصر به فرد دانش آموزان هماهنگ باشد. از طریق مداخلات شخصی که توسط الگوهای شناخته شده هدایت می­شوند، فرآیندهای تحصیلی فراگیرتر و موثرتر می­شود و همه یادگیرندگان صرف نظر از زمینه­های شناختی یا چالش­های یادگیری می­توانند از آن بهره­مند شوند. دهری و همکاران6 (2024) به این نتیجه رسیدندکه اهداف رفتاری دانش‌آموزان در تعیین پذیرش ابزارهای هوش مصنوعی بسیار مهم است. این  نتیجه با مدل‌های پذیرش فن‌آوری تثبیت‌شده مطابقت دارد و اهمیت مقاصد کاربر در شکل‌دهی به پذیرش فناوری را برجسته می‌کند. علاوه بر این، آن­ها نشان دادند که یک همبستگی مثبت بین پذیرش ابزار هوش مصنوعی و رضایت دانش‌آموز در همه موارد مشاهده شد که نشان‌دهنده تأثیر مثبت پذیرش فناوری بر تجربیات آموزشی کلی است.  یافته­های مطالعۀ پنجوانی- چارنیا و ژایی7 (2023)، پتانسیل هوش مصنوعی را در حمایت از دانش­آموزان ناتوان در یادگیری را نشان داد. آن­ها به این نتیجه رسیدند که جهت پشتیبانی از دانش­آموزان دارای مشکلات یادگیری با استفاده از فناوری­های هوش مصنوعی، خلاء­های تحقیقاتی زیادی وجود دارد.

مرور ادبیات پژوهش

از نظر هامن و همکاران8 (2003)، ناتواني يادگيري يك اصطلاح عام است كه به گروهي ناهمگن از اختلالات اطلاق مي­شود و به­صورت دشواري­هاي جدي در اكتساب و كاربرد گوش دادن، حرف زدن، خواندن و نوشتن، استدلال كردن، يا ناتواني­هاي رياضي تظاهر مي­كند (اهرمی و همکاران، 1390: 140).كودكان مبتلا به اختلال يادگيري دامنه توجه كوتاهي دارند، از عزت نفس پاييني برخوردارند، در ارتباط با اعضاي خانواده، اطرافيان و مردم مشكل دارند و به آساني ناكام مي­شوند (کافی و همکاران، 1392: 125). مطابق تعریف انجمن آموزش افراد داری معلولیت9 آمریکا (2007)، ناتوانی­های یادگیری شامل هیچ­گونه مشکل یادگیری نمی­شود که ممکن است ناشی از ناتوانی­های بینایی، شنوایی، عاطفی یا حرکتی باشد، و همچنین شامل هرگونه مشکل یادگیری که ممکن است ناشی از آسیب­های محیطی، فرهنگی یا اقتصادی باشد. ناتوانی­های یادگیری که به عنوان اختلالات رشد عصبی نیز شناخته می­شوند، توسط عوامل ژنتیکی یا عصبی زیستی ایجاد می­شوند که عملکرد مغز را تغییر می­دهند. اختلالی که بر یک یا چند فرآیند اساسی روان‌شناختی درگیر در درک یا استفاده از زبان، گفتاری یا نوشتاری تأثیر می‌گذارد، که می‌تواند منجر به مشکلات در گوش دادن، فکر کردن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، املا یا انجام محاسبات ریاضی شود. این اختلالات عبارتند از نارساخوانی، حداقل اختلال عملکرد مغز، آسیب مغزی، ناتوانی های ادراکی و آفازی رشدی (قانون آموزش افراد دارای معلولیت، 2007).

معلمان به دانش‌آموزان دارای ناتوانی‌های یادگیری در کلاس کمک می‌کنند، اما از آنجایی که اختلال یادگیری هر دانش‌آموز متفاوت است، رفع نیازهای هرکدام از آن­ها در کلاس می‌تواند دشوار باشد. در نتیجه، برای کمک به آن­ها در شناخت نیازهای منحصر به فرد هر دانش آموز و ایجاد راه­هایی برای رفع آن­ها، معلمان به فناوری­های پیچیده مانند برنامه­های کاربردی هوش مصنوعی نیاز دارند (ری10، 2023: 1).

هوش مصنوعی به­عنوان یکی از فناوری­های پیشرفته، می­تواند در فراهم آمدن شرایط بهتری برای آموزش و یادگیری دانش­آموزان نقش مهمی ایفا کند. سیستم­های هوش مصنوعی می­توانند با تجزیه و تحلیل اطلاعات بزرگ و بهبود توانایی ارزیابی دانش­آموزان، فرصت­های بیشتری برای شخصی­سازی آموزش فراهم کنند (حنیفه­زاده نودهی، 1402: 2). یکی از ابزارهای مهم و کاربردی هوش مصنوعی در آموزش ربات­ها می­باشد. به­نحوی که توانايی­های حل مسئله، مهارت­های گروهی و همکاری، از جمله مزايای استفاده از ربات­ها به­عنوان ابزاری برای پیشرفت در آموزش است. پژوهشگران معتقدند که استفاده از ربات­ها در فعالیت­های آموزشی مختلف، کودکان را تشويق به تبديل شدن به عضو گروه می­کند و به آن­ها در بهبود مهارت­های حل مسئله کمک می­کند. علاوه­براين، استفاده از ربات­ها به­عنوان ابزاری برای آشنايی بیشتر دانش­آموزان با علوم و بهبود مهارت­های تحلیلی آن­ها نیز مفید است. همچنین، ربات­ها به­عنوان معلم، دوست و راهنمای آموزش زبان خارجی برای کودکان استفاده می­شوند که در کشورهايی که معلمان مجرب در اين حوزه کم هستند، بسیار حائز اهمیت است (صفاری­نیا، 1403: 140).

دریگاس و یوانیدو11 (2013) بر این باورند که اگرچه هوش مصنوعی ممکن است برای آزمایش یا تشخیص نارساخوانی و همچنین علائم اختلالات دیگر از جمله دامنه توجه ضعیف استفاده شود. بنابراین هوش مصنوعی این توانایی را دارد که به­طور خودکار به مطالب امتیاز دهد، چالش­های خواندن و نوشتن افراد ناتوان در یادگیری را تعیین کند، پروفایل­های روانشناختی برای این افراد ایجاد کند و مسائل املایی آن­ها را ارزیابی کند. اما تمرکز اصلی برخی از مطالعات (رلو و همکاران12، 2018؛ زوونچاک و همکاران13، 2019) غربالگری و تشخیص ناتوانی در یادگیری است. اگرچه غربالگری و تشخیص مهم هستند، اما استفاده از آن­ها برای معلمان به­منظور حمایت از دانش­آموزان دارای معلولیت و ایجاد طرح­های درسی فردی برای آن­ها کافی نیست. با توجه به ادبیات موجود، برخی از برنامه‌ها مانند سیستم‌های آموزشی هوشمند ممکن است توسعه مهارت‌های اجتماعی، گفتار درمانی و بازخورد شخصی را ارائه دهند.

استفاده از فناوری­های هوش مصنوعی در آموزش همیشه با خوش­بینی همراه نبوده است. برخی از پژوهش­گران و صاحب­نظران این حوزه بکارگیری این فناوری­ها را مشروط به رعایت برخی از جوانب نموده­اند. این افراد معتقدند که علی­رغم اینکه استفاده از هوش مصنوعی در آموزش مزایای زیادی دارد، چالش‌ها و نگرانی‌های متعددی نیز وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. موسسات باید به دقت هزینه­ها و مزایای اجرای سیستم­های هوش مصنوعی را در کلاس­های درس خود در نظر بگیرند و اطمینان حاصل کنند که اقدامات مناسبی را برای محافظت از حریم خصوصی دانش­آموزان و جلوگیری از سوگیری انجام می­دهند. با ایجاد تعادل بین مزایا و چالش‌های هوش مصنوعی در آموزش، می‌توانیم تجربه یادگیری شخصی‌تر، کارآمدتر و مؤثرتری را برای همه دانش‌آموزان ایجاد کنیم (هری  و سیدین14، 2023: 265). برخی دیگر بر این باورتد که اطمینان از استفاده اخلاقی و فراگیر از فناوری‌های هوش مصنوعی مستلزم سیستم‌های پشتیبانی قوی برای مربیان، توسعه حرفه‌ای مداوم و تعهد به پر کردن شکاف دیجیتال است. در این راستا لازم است متصدیان و متولیان این امر به تأثیرات بلندمدت هوش مصنوعی بر رشد جامع دانش‌آموزان و ادغام مؤثر فناوری با آموزش متمرکز باشند. با ایجاد تعادل بین نوآوری و ملاحظات اخلاقی، می‌توانیم از پتانسیل کامل هوش مصنوعی برای بهبود نتایج آموزشی و ایجاد یک محیط یادگیری فراگیرتر و مؤثرتر استفاده کنیم (آجانی و همکاران15، 2025: 66).

روش پژوهش

این پژوهش با رویکرد کیفی و به روش تحلیل تماتیک انجام شده است. جامعه آماری شامل تمامی صاحب­نظران دانشگاهی، پژوهشگران، متخصصین حوزه­های فن­آوری اطلاعات، مدیران مراکز آموزشی و توانبخشی بوده است. داده­ها از طریق اجرای مصاحبه­های نیمه­ساختاریافته جمع­آوری شده است و مصاحبه­شوندگان با روش نمونه­گیری هدفمند از نوع گلوله­برفی و حداکثر تنوع استفاده شده است. این اطلاعات تا جایی ادامه یافت که محقق به اشباع نظری دست یافته است و تعداد 31 نفر نمونه مورد مطالعه پژوهش را شامل شدند. پس از خاتمۀ فرآیند گردآوری داده­ها پژوهشگران، جستجو در نظرات و عقاید مشارکت­کنندگان را آغاز نمودند و در قالب روش کلایزی به­عنوان یکی از رایج­ترین شیوه­های تحلیل داده­های مصاحبه­ای، داده­های مورد نظر را تحلیل نمودند. مراحل انجام تحلیل در روش تحلیل کلایزی شامل؛ 1) بازخوانی کردن اظهارات شرکت­کنندگان پژوهش؛ 2) شناسایی نکات اساسی مربوط به بسترهای استفاده از هوش مصنوعی برای کودکان کم­توان و ناتوان با رجوع مکرر به متن مصاحبه­ها؛ 3) فهم و شناسایی معناهای مستفاد از اظهارات مشارکت­کنندگان در خصوص تجربیات و نظرات آنان از هوش مصنوعی در آموزش افراد کم­توان و ناتوان در یادگیری؛ 4) شناسایی مضامین و درون­مایه­ها؛ 5) ارائه توصیف مضامین ناظر بر زمینه­های استفاده از فناوری­های هوش مصنوعی در آموزش ناتوانان و کم­توانان یادگیری؛ 6) فشرده­سازی توصیفات از تجارب عملی و نظری مشارکت­کنندگان؛ 7) به اشتراک­گذاری مضامین استخراج شده با هفت نفر از مشارکت­کنندگان و ساده­سازی و تشریح آن به­منظور ارزیابی مشابهت و یکسانی تجارب نظری و عملی آن­ها با مضمون­ها و مفاهیم ارئه شده  (بازرگان، 1389). در جدول شماره (2) مشخصات مصاحبه­شوندگان ارائه شده است.

 

 

[1]  Bressane et al.

[2]  Drigas and Ioannidou

[3]  Micheni et al.

[4]  Ouherrou et al.

[5]  Panjwani-Charania and Zhai

[6]  Dahri et al.

[7]  Panjwani-Charania and Zhai

[8]  Hamman at al.

[9]  Individuals with Disabilities Education Act

[10]  Rai

[11]  Drigas and Ioannidou

[12]  Rello et al.

[13]  Zvoncak et al

[14]   Harry and Sayudin

[15]  Ajani et al.

جدول شماره 1. مشخصات مشارکت­کنندگان پژوهش

ردیف

نام/ نام مستعار

تحصیلات

زمینه کاری

ردیف

نام/ نام مستعار

تحصیلات

زمینه کاری

1

قادری

دکتری روانشناسی بالینی

پژوهشگر

16

ابوترابی

دکتری روانشناسی تربیتی

معلم آموزش ابتدایی

2

عبدالجبار

دکتری مشاوره

معلم

17

برغمدی

دکتری روانشناسی کودکان استثنایی

استاد دانشگاه

3

سونیا

کارشناسی ارشد مهندسی آی- تی

مدیر مرکز پیش­دبستانی

18

جلالی

کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی

معلم

4

معروفی

دکتری مددکاری اجتماعی

مدیر کلینیک مددکاری

19

قهرمان

کارشناس ارشد گفتار درمانی

کارمند بهزیستی

5

سنگین استادی

کارشناسی ارشد مددکاری اجتماعی

معاونت آموزشی دانشگاه

20

سراج

دکتری مهندسی کامپیوتر

پژوهشگر

6

بزیک

دکتری علوم تربیتی (تکنولوژی آموزشی)

معلم- مدیر مرکز مشاوره

21

پورمند

کارشناس ارشد علوم تربیتی

مربی مهدکودک

7

یاسین

دکتری آی تی

استادیار دانشگاه

22

کمالی

کارشناسی ارشد روانشناسی

مربی مهد کودک

8

حیدری

دکتری مهندسی کامپیوتر

مدیر روابط عمومی دانشگاه

23

میرزایی

دکتری علوم تربیتی (تکنولوژی آموزشی)

دبیر آموزش و پرورش

9

بختیاری

کارشناس ارشد علوم تربیتی

معلم

24

هاشمیان

دکتری علوم تربیتی (تکنولوژی آموزشی)

دبیر آموزش و پرورش

10

پارسا

دکتری روانشناسی تربیتی

مدیر مرکز بهزیستی

25

بنداد

کارشناس ارشد علوم تربیتی (تکنولوژی آموزشی)

دبیر آموزش و پرورش

11

صالح­زاده

دکتری روانشناسی تربیتی

استادیار داشگاه

26

بهنیازاده

کارشاس ارشد مدیریت آموزشی

مدیر مدرسه

12

عبدالهی

دکتری فناوری ارتباطات و اطلاعات

مرکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان

27

عزیزپور

کارشناس ارشد علوم تربیتی (تکنولوژی آموزشی)

دبیر آموزش و پرورش

13

محمودی

کارشناسی ارشد مشاوره

دبیر آموزش و پرورش

28

سپهوند

دکتری روانشناسی بالینی

کلینیک مشاوره

14

عباس­آبادی

دکتری علوم تربیتی (برنامه­ریزی آموزشی)

مدرس دانشگاه

29

محمدی

کارشناسی ارشد علوم کامپیوتر

دبیر هنرستان

15

خدایاری

دکتری علوم کامپیوتر

معاونت فناوری اطلاعات اداره آموزش و پرورش

 

 

 

 

 

 

یافته­های پژوهش

تحلیل داده­های پژوهش حاکی از سه (3) مضمون اصلی، ده (10) مقوله و 51 عبارت مفهومی بوده است. بنابر این یافته­ها در یک نگاه کلی، استفاده از فن­آوری هوش مصنوعی برای پشتیبانی از دانش­آموزان و کودکانی که فاقد توانایی لازم برای یادگیری هستند در زمینه­هایی قابل بحث و پیگیری است که بر مبنای آن «ضرورت­های اثربخش»، «موانع کاربستی»، «پیامدهای دوگانه»، «اعتبار داده­ها» حاکم بر شرایطی است که آموزش و پرورش مطلوب و سازنده را محقق می­کند. این یافته­ها پس از تحلیل داده­های میدانی (با استفاده از روش کُدگذاری استراوس و کوربین) حاصل شده است.

ضرورت­های اثربخش

این مضمون ناظر بر این مسئله است که کاربست هوش مصنوعی در امر آموزش، نیازمند فراهم بودن مقدماتی است که به واسطۀ آن­ها اثربخش بودن استفاده از این فناوری مدرن را تضمین می­شود. به­بیانی دیگر، هدف از ضرورت­های اثربخش مشخص نمودن رویه­هایی است که تحقق اهداف را ممکن می­نمایند. مقوله­های این مضمون عبارت از «نهادمندسازی»، «کاربرمحوری» و «فراگیر بودن» می­باشد. قبل از تشریح مقوله­های مورد نظر، لازم به­ذکر است که بنابر داده­های پژوهش مضامین، مقوله­ها و مفاهیم مورد بررسی از جانب جامعه مورد مطالعه با تمرکز ویژه بر کودکان و دانش­آموزان ناتوان و کم­توان در یادگیری مورد عنایت قرار گرفته است. خلاصه این مضمون در جدول شماره 2 ارائه شده است.

 

جدول شماره 2. مفاهیم و مقوله­های مضمون ضرورت ­های اثربخش

مضامین اصلی

مقوله­ها

مفاهیم

ضرورت­های اثربخش

نهادمندسازی

موجودیت محتوای آموزشی متناسب با نیازها، توانمندی دانشی متصدیان، فراهم بودن زیرساخت­های نرم­افزاری و سخت­افزاری، تعریف مرجع وضع­کنندۀ قواعد و استانداردها، امکان مدیریت مؤثر آموزش

کابرمحوری

همسو بودن آموزش با سطح هوش کاربران، توسعۀ ابزارهای دریافت بازخورد در سطح فرد، کاربر محور بودن وسایط آموزشی، امکان ارزیابی مستمر در فرآیند آموزش، تنوع و انعطاف­ در ارائه آموزش، لحاظ نمودن پروتکل­های امنیت حریم خصوصی

فراگیر بودن

 تسهیل دسترسی به پلتفرم­ها، لحاظ نمودن توان مالی کاربران، قابلیت بکارگیری در موقعیت­های مختلف جغرافیایی، لحاظ نمودن مؤلفه­های اجتماعی- فرهنگی و سیاسی جامعه مخاطب

مأخذ: یافته­های پژوهش

 

 

 

 

 

نهادمندسازی

داده­های پژوهش حاکی از این است که کاربست هوش مصنوعی به­منظور پشتیبانی از کودکان ناتوان و کم­توان در یادگیری نیازمند وجود فضایی است که چارچوب­های آن مشخص و قابل رصد باشد. به عقیده افراد موردمصاحبه محتواهای آموزشی­ای که از دریچه هوش مصنوعی کودکان و دانش­آموزان کم­توان یا ناتوان در معرض آن قرار می­گیرند، ضروری است که متناسب با نیازهای جامعۀ هدف به­صورت ویژه و تمامی دانش­آموزان به­صورت عام باشد. داده­های پژوهش حاکی از این است که عدم هماهنگی محتواهای آموزشی با نیازهای موجود اثربخش بودن آموزش و یادگیری را مختل می­نماید. در این راستا توانمندی دانش متصدیان و کسانی که در رویه ارائۀ آموزش­ها نقش دارند، نیز مهم و حساس محسوب شده است. علاوه بر این، فراهم بودن زیرساخت­های نرم­افزاری و سخت­افزاری موضوعی است که بدون وجود آن­ها نمی­توان اثربخش بودن نهادمند کاربست هوش مصنوعی در آموزش را انتظار داشت. مزید بر این موارد تعریف مرجع وضع­کنندۀ قواعد و استانداردها و امکان مدیریت مؤثر آموزش از دیگر ضرورت­هایی است که اثربخشی آموزش به­میانجی هوش مصنوعی وابستگی زیادی به آن­ها دارد. در این خصوص نظر یکی از افراد مورد مصاحبه برای نمونه ارائه می­شود:

"...دانش­آموزی که مشکل یادگیری نداره بالاخره آموزش لازم دریافت می­کنه، زیرساخت مناسب و مواد مناسب و مقررات مناسب برای استفاده از هوش مصنوعی برای اون دسته از افرادی که توانمندی یادگیری آن­ها پایینه ضروریه .. اگر ما بخواهیم آموزش­های­مان اثر داشته باشه باید به این مسائل به­صورت خیلی جدی توجه بشه ..."

کاربرمحوری

کاربرمحوری به انجام اقداماتی اشاره دارد که به­صورت مستقیم کودکان کم­توان یا ناتوان در یادگیری را به­عنوان جامعۀ هدف در نظر می­گیرد. داده­های پژوهش حاکی از آن است که برای اینکه بتوان استفاده از هوش مصنوعی در آموزش کودکان مورد نظر را به­صورت اثربخش بکار گرفت، لازم است تا به مقتضیات و نیازهای متنوع این افراد توجه ویژه­ای بشود. عقیده غالب مشارکت­کنندگان پژوهش بر این بوده است که جهت توانمندسازی کودکان ناتوان و کم­توان در یادگیری همسو نمودن محتواهای آموزشی با سطوح هوش این افراد ضرورتی انکارناپذیر دارد. بحث حاضر با به­حساب آوردن تکنیک­ها و فنون نوین آموزشی ویژه این کودکان قابل طرح است. از موارد مدنظر در این رابطه می­توان به مواردی از قبیل توسعۀ ابزارهای دریافت بازخورد در سطح فرد، امکان ارزیابی مستمر در فرآیند آموزش، تنوع و انعطاف­ در ارائه آموزش، لحاظ نمودن پروتکل­های امنیت حریم خصوصی اشاره نمود. نظر یکی از مصاحبه­شوندگان در این رابطه به شرح زیر است:

"... ما زمانی که از هوش مصنوعی بر آموزش صحبت می­کنیم، طبیعتاً آموزش دغدغۀ اولیۀ ماست و جایی که کودکان ناتوان در یادگیری هم کنار این بیاد، مسئلۀ ما عمیق­تر می­شود. پس اولویت اساسی و نخستین ما برای اینکه بتوانیم بهترین بازخورد و نتیجه ممکن را بگیریم اینه که پروسۀ آموزش و ارزیابی و غیره را متناسب با توانایی این کودکان در نظر بگیرم، اگر واقعاً هدف ما رفع مسئله و مشکل این کودکان باشد ...."

فراگیر بودن

«فراگیر بودن» فناوری هوش مصنوعی یکی دیگر از مقوله­هایی است که اثربخش بودن آموزش را تحت تأثیر قرار می­دهد. داده­های پژوهش نشان داد که دسترسی آسان و بدون محدودیت­های فنی و تکنیکی برای کودکات ناتوان و کم­توان در یادگیری از اهمیت بالایی برخوردار است. از فراگیر بودن معانی­ای همچون توزیع عادلانۀ امکانات آموزشی و عدالت فضایی در آموزش نیز مستفاد می­شود. به­زعم تعدادی از مشارکت­کنندگان پژوهش؛ از آنجا که کاربران این آموزش­ها افرادی هستند که آموزش­پذیری آن­ها در سطح پایینی قرار دارد، کاربست هوش مصنوعی برای پشتیبانی از آن­ها نیازمند اتخاذ تدابیری است که با اتکا به آن امر یادگیری برای این افراد دارای جذابیت و تنوع باشد، لذا زمانی که دسترسی به این آموزش­ها با وقفه و دشواری صورت بگیرد، یادگیری این افراد رشد معناداری نخواهد کرد. علاوه بر این در نظر گرفتن جوانب اقتصادی کاربران و مراکزی که تصدی امکانات مورد نیاز را برعهده دارند، از موارد مهمی دیگری است که فراگیر بودن فناوری مورد نظر را تعیین می­نماید. در مجاورت چنین ضرورت­هایی توجه به مسائل جغرافیایی، فرهنگی، اجتماعی و غیره نیز از موارد مورد تأکید افراد مصاحبه­شونده بوده است. در خصوص موارد مطرح شده نظر یکی از مصاحبه­شوندگان به­عنوان نمونه در ادامه نقل می­گردد:

"... استفاده از هوش مصنوعی برای آموزش اختصاصی کودکان با نیازهای خاص مثلاً مثل استفاده از چت جی­پی­تی نیست که من و شما براحتی می­تونیم ازش استفاده کنیم، چون افرادی که ازش استفاده می­کنند خیلی از توانمندی­های ارتباطی لازم رو ندارند، پس بایستی شرایط ویژه و شرایطی که این افراد در آن بزرگ شده­اند رو در نظر گرفت و اینم بگم بایستی دسترسی این افراد در اکثر مواقع راحت باشه تا از یادگرفتن زده نشن ..."

موانع کاربستی

به گواه داده­های پژوهش، شرایط و موقعیت حاکم بر جامعه همواره در مسیری نیست که بتوان به سهولت فناوری هوش مصنوعی را در راستای پشتیبانی از دانش­آموزان ناتوان و کم­توان در یادگیری به خدمت گرفت. اکثر مصاحبه­شوندگان موانع متعددی را ارائه می­کنند که کاربست این فناوری را به­صورت جدی محدود می­نماید. مقوله­های مرتبط با این مضمون عبارت از «کاستی­های ساختاری»، «نواقص رویه­ای»، «خلاءهای علمی و تجربی» و «محدودیت­های کاربران» می­باشد. خلاصه این مضمون و مقوله­های مرتبط با آن در جدول زیر ارائه شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول شماره 3. مفاهیم و مقوله­های مضمون موانع کاربستی

مضامین اصلی

مقوله­ها

مفاهیم

موانع کاربستی

کاستی­های ساختاری

عدم کفایت زیرساخت­های ارتباط الکترونیکی، فقدان عدالت آموزشی در سطح کشور، پایین بودن دانش و آمادگی الکترونیکی، پایین بودن سواد رسانه­ای مدیران و آموزگاران، ناهمخوانی محتواهای آموزشی موجود با توانایی دانشی یادگیرندگان

نواقص رویه­ای

فقدان نهاد متولی، کم­رنگ بودن حمایت­های نظام آموزشی، کمبود منابع انسانی حرفه­ای و آموزش دیده، ضعف مدیریت دانش، فقدان مکانیزم­های سنجش توان یادگیری پیش از آموزش، سلیقه­ای بودن آموزش مهارت­های زندگی، عدم تجهیزات مکمل آموزش کودکان کم­توان و ناتوان در یادگیری، بالا بودن هزینه تجهیزات و عدم تخصیص بودجه­های عمومی

خلاءهای علمی و تجربی

کمبود دانش لازم برای طراحی پلتفرم متناسب با نیاز دانش­آموزان ناتوان، پایین بودن ارتباط اثربخش با مراجع فراملی تولید دانش، دشوار بودن فرآیندهای ورود تکنولوژیکی به کشور

محدودیت­های کاربران

زمان­بر بودن آموزش­پذیری کودکان ناتوان و کم­توان برای استفاده از فناوری هوش مصنوعی، دشواری تأمین نیروهای ناظر مستمر بر فعالیت­های آموزشی دانش­آموزان ناتوان و کم­توان در یادگیری، عدم اطمینان از توانایی مدیریت و تعامل دانش­آموزان کم­توان و ناتوان در یادگیری با وسایط هوش مصنوعی

مأخذ: یافته­های پژوهش

 

کاستی­های ساختاری

یکی از موانع قابل تأمل استفاده از هوش مصنوعی جهت پشتیبانی از دانش­آموزان ناتوان در یادگیری از نظر مشارکت­کنندگان کاستی­ها و کمبودهایی هستند که خصلتی ساختاری دارند. این موانع باعث شده­اند تا نتوان از مزایا و موهبت­های هوش مصنوعی در آموزش عمومی به­صورت عام و آموزش دانش­آموزان کم­توان و ناتوان در یادگیر به­صورت خاص، استفاده به­عمل آورد. از جمله موارد برجستۀ این مقوله (مبتنی بر داده­های میدانی) ناکافی بودن زیرساخت­های ارتباط الکترونیکی است که مانع از پیاده­سازی فناوری هوش مصنوعی می­شود. جهت­گیری غالب مصاحبه­شوندگان در این ارتباط بر این بوده است که برخی از فناوری­ها به­دلیل مسائلی چون پایین بودن پهنای باند، سرعت کم و مواردی از این قبیل قابلیت بکارگیری در کشور را ندارند. در همین راستا از جمله موارد مورد توجه مشارکت­کنندگان فقدان عدالت آموزشی در سطح کشور بوده است که به­زعم آن­ها چنین مسئله­ای از یکپارچگی آموزش مفید و اثربخش ممانعت به­عمل آورده است. از دیگر موارد مورد توجه مشارکت­کنندگان که مانع از کاربست فناوری هوش مصنوعی می­باشد، پایین بودن دانش و آمادگی الکترونیکی، پایین بودن سواد رسانه­ای مدیران و آموزگاران بوده است که مرتفع نمودن آن نیازمند بازآرایی ساختار آموزش متناسب با ضرورت­ها و نیازهای موجود می­باشد. مزید بر مواردی که مورد اشاره قرار گرفت، ناهمخوانی محتواهای آموزشی موجود با توانایی دانشی یادگیرندگان نیز از جمله موانعی است که عملکرد و تأثیر آن ساختاری و گریزناپذیر می­باشد. در این رابطه نظر یکی از مصاحبه­شوندگان به­عنوان نمونه در ادامه نقل می­شود.

"... واقعیت­های موجود اینو میگن که ما از نظر رشد تکنولوژیکی وضعیت خوبی نداریم و به اون سطح از توسعه در آموزش و پرورش نرسیده­ایم که بتوانیم مشکلات اساسی آموزش و پرورش کشور را حل کنیم. پشتیبانی از دانش­آموزی که در یادگیری ضعف داره به هزار و یک عامل وابسته است. مثال میگم خدمتتون، آیا واقعاً مدیران و معلمان ما خودشون آموزش دیده­اند که نحوه کارکردن با برنامه­های هوش مصنوعی رو به دانش­آموز یاد بدن؟! همین­ها هم مقصر نیستن، این مسائل ساختاری هستن ...."

نواقص رویه­ای

بسیاری از مشارکت­کنندگان پژوهش، حاکمیت رویه­های ناقص را یکی موانعی دانسته­اند که استفاده از هوش مصنوعی برای پشتیبانی از دانش­آموزان کم­توان و ناتوان در یادگیری را با مشکل مواجه نموده است. این موانع به­صورت رویه­ای باعث نادیده گرفتن مسئله آموزش دانش­آموزان مورد نظر شده است. به­نظر بسیاری از مشارکت­کنندگان به­رغم وجود نهادهای رسمی آموزش در کشور و اهمیت افزایش بهره­وری آموزشی در کشور، هنوز برنامه، سرمایه و بودجه­ای که به­صورت مشخص استفاده از هوش مصنوعی را در دستور کار قرار بدهد وجود ندارد و چنین امری در عمل هنوز محقق نشده است و با وجود اذعان کارشناسان این حوزه به اهمیت این امر، در عمل حمایت معنی­داری از آن به­عمل نیامده است. در کنار این مسئله، تعداد نیروهای متخصص و زبده­ای که بتوانند فناوری هوش مصنوعی را به­منظور پشتیبانی از دانش­آموزان ناتوان و کم­توان در یادگیری رهبری و اجرا نمایند، ناچیز است. علاوه بر این ضعف مدیریت دانش در ذخیره و انتقال، فقدان مکانیزم­های سنجش توان یادگیری پیش از آموزش و همچنین سلیقه­ای بودن آموزش مهارت­های زندگی از جمله موارد دیگری هستند که در این ارتباط به­صورت رویه­ای در قامت موانع عمل می­کنند. در این خصوص نظر یکی از مشارکت­کنندگان پژوهش به­عنوان نمونه در ادامه نقل شده است.

"... شما اگر بتوانید یک بخش رسمی متولی حمایت از آموزش دانش­آموز کم­توان را تأسیس کنید و به­صورت رسمی یکی از مأموریت­هایش استفاده از هوش مصنوعی باشد، مطمئن باشید یک کار بی­نظیریه، اما مسئله اینجاست که به این کار توجه نمیشه، یعنی هیچ مسیری برای آن تعریف نشده. یک مسئله هم هست و آن اینه که ما هیچ مکانیزمی برای تشخیص توانمندی یادگیری دانش­آموز کم­توان قبل از اینکه در مدرسه ثبت­نام بشه رو نداریم ...."

خلاءهای علمی و تجربی

تعداد قابل­توجهی از مصاحبه­شوندگان بر این باور بوده­اند که درس­آموزی و اتخاذ تجارب سیستم­های آموزشی کشورها و جوامع توسعه­یافته می­تواند نقش مهمی در تحول نظام آموزش کشور داشته باشد. علاوه بر این وجود دانش طراحی و توسعه میانجی­های هوش مصنوعی با هدف آموزش افراد مورد نظر مسیر نیل به اهداف را هموار می­کند. همچنین دسترسی و اتخاذ تکنولوژی­هایی که این امر را محقق می­کنند، مسیر رسیدن به هدف را به میزان قابل­توجهی کاهش می­دهد. با این وجود کمبود و فقدان این عوامل در دامن زدن به محدودیت­های موجود نقش اثرگذاری دارند. لازم به­ذکر است که وجود ارتباط اثربخش و پویا با مراجع تولید دانش می­تواند در مرتفع نمودن چنین موانعی راهگشا باشد. مشارکت­کنندگان در خصوص اینکه در حال حاضر خلاءهای تجربی و علمی از کاربست هوش مصنوعی در پشتیبانی از دانش­آموزان کم­توان و ناتوان ممانعت می­نمایند هم عقیده بوده­اند. برای نمونه، نظر یکی از آن­ها به شرحی که در ادامه نقل می­شود بوده است.

"... درسته جامعه علمی ما خیلی توانایی داره و جزء بهترین­های دنیا در این زمینه هستیم ولی باید قبول کنیم که توسعه و رشد با تعامل و ارتباط مؤثر و چندجانبه حاصل میشه و استفاده از تجارب جوامع پیشرفته است که نتایج مثبت رو ایجاد می­کنه، از نظر من این اشکال کمی نیست که ما تا حالا اراده اینو نداشتیم که از هوش مصنوعی برای دانش­آموز نیازمندمون استفاده­ای درخور و اثرگذار داشته باشیم. این ایراد کمی نیست واقعا که شاید هنوز این سری مسائل رو درک نکرده­ایم ...."

محدودیت­های کاربران

مقولۀ محدودیت­های کاربران، بیان مانعی است که به­صورت مشخص مرتبط با ویژگی­های شخصی دانش­آموزان ناتوان و کم­توان در یادگیری می­باشد. داده­های پژوهش در این رابطه حاکی از این است که زمان­بر بودن آموزش­پذیری کودکان ناتوان و کم­توان برای استفاده از فناوری هوش مصنوعی، مانع مهمی است که نیازمند بازاندیشی در بسیاری دیگر موارد مرتبط با آموزش می­باشد. در این راستا دشواری تأمین نیروهای ناظر مستمر بر فعالیت­های آموزشی دانش­آموزان مورد نظر نیز دارای چنین نقشی می­باشد. به­عبارت دیگر برای دستیابی به نتایج رضایت­بخش لازم است، فرآیند یادگیری و آموزش به­صورت مستمر به­وسیله نیروهای آشنا و مسلط به جزئیات یادگیری و یاددهی پیگیری شود، لذا ادشواری تأمین چنین نیروهایی در مقام یک مانع اساسی عمل می­کند. عدم اطمینان از توانایی مدیریت و تعامل دانش­آموزان کم­توان و ناتوان در یادگیری با وسایط هوش مصنوعی از دیگر موانعی است ناشی از محدودیت­­های اجتناب­ناپذیر بسیاری از این دانش­آموزان می­باشد. در ادامه نظر یکی از مصاحبه­شوندگان به­عنوان نمونه نقل می­گردد.

پیامدهای دوگانه

بخشی از داده­های پژوهش حاکی از این است که علی­رغم اینکه برنامه­های هوش مصنوعی توانایی بالایی در تسهیل یادگیری دانش­آموزان کم­توان و ناتوان در یادگیری دارد، می­توانند دارای اثرات منفی و زیانباری نیز باشند. به اعتقاد بسیاری از مشارکت­کنندگان مدیریت و نظارت غیر اصولی ممکن است علاوه بر مسئله یادگیری دانش­آموزان ناتوان و کم­توان، به خلق مسائل دیگری نیز منجر شود. علاوه بر این از معایب استفاده از فناوری هوش مصنوعی در برنامه­های آموزشی تضمین اعتبار داده­ها و اطلاعاتی است که در برنامه­های یادگیری دانش­آموزان کم­توان و ناتوان در یادگیری در معرض آن قرار می­گیرند. از آنجایی که پایایی مراجع اتخاذ و پایایی داده­ها در این فناوری به­سهولت امکان­پذیر نیست، نگرانی­های معقولی در این خصوص وجود دارد که مرتفع نمودن آن نیازمند دانش، تخصص و مدیریت اصولی است. مقوله­هایی مرتبط به این مضمون عبارت از «اعتبار مرجع»، «اعتبار محتوا«، «اعتبار نتیجه» می­باشند که قبل از تشریح آن­ها در جدول شماره 4 ارائه شده است.مقولات برجستۀ این مضمون عبارت از «پیامدهای مثبت»، «احتمالات منفی» و «اعتبار داده­ها» می­باشد که در ادامه جزئیات آن­ها مورد بررسی قرار گرفته است.

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول شماره 4. مفاهیم و مقوله­های مضمون پیامدهای دوگانه

مضامین اصلی

مقوله­ها

مفاهیم

پیامدهای دوگانه

 

پیامدهای مثبت

رشد و توسعۀ فردی، افزایش سطح دانش و آگاهی عمومی فرد، منطقی شدن فرآیند جامعه­پذیری، افزایش توان تعامل و تصمیم­گیری در روابط فرد، افزایش کارآمدی فردی، شکوفایی استعداد و توانمندی­های مسکوت فرد، تقویت و رشد خودشفقتی

احتمالات منفی

احتمال تشدید انزوای کودکان ناتوان و کم­توان در یادگیری، احتمال شکل­گیری عادت به تعاملات غیر زنده، احتمال مشروط شدن یادگیری به آموزش الکترونیکی، احتمال رشد انگیزه­های درون­گرایی، احتمال افت اعتماد به دیگرانِ غیرمجازی، احتمال کاهش انعطاف در تعاملات اجتماعی

اعتبار داده­ها

دشوار بودن سنجش شگردها و شیوه­های انتقال محتواهای آموزشی، دشوار بودن تشخیص اطلاعات معتبر از نامعتبر توسط فراگیران، زمانبر بودن کنترل صحت کمّی و کیفی محتوا، فقدان مکانیزم راستی­آزمایی تعلق محتوا به مؤلف، پایین بودن ثبات در ارائه محتواهای یکدست، ناشناس بودن منبع اصلی محتواها، پایین بودن تضمین اطمینان منبع محتوا، دشواری تشخیص روزآمد بودن اطلاعات آموزشی، پایین بودن کنترل بر انتخاب مرجع دریافت داده­ها، فقدان مکانیزم سنجش اعتبار مراجع مشترک، فقدان مکانیزم مقایسه مراجع هم­محور با همدیگر، تنوع و تکثر بالای محتواهای ارائه شده و دشواری انتخاب محتوای مناسب

مأخذ: یافته­های پژوهش

 

پیامدهای مثبت

کاربست هوش مصنوعی در تقویت و تسهیل یادگیری دانش­آموزان کم­توان و ناتوان امر اجتناب­ناپذیری است. تجربۀ عملی و دانش نظری غالب مشارکت­کنندگان پژوهش به صراحت بر جنبه­های ارزشمند استفاده از چنین برنامه­های هوشمند گواهی می­دهد. از نظر آن­ها اگر امکان بهره­برداری سنجیده و اصولی از هوش مصنوعی برای آموزش دانش­آموزان کم­توان و ناتوان در یادگیری فراهم گردد، به­زودی می­توان شاهد رشد و توسعۀ فردی این افراد بود. به­بیان دیگر، مرتفع شدن مشکل یادگیری دانش­آموزان می­تواند به افزایش روحیه و خودکارآمدی آن­ها در دیگر جوانب زندگی آن­ها منجر گردد. از دیگر اثرات سازندۀ این فناوری­های مدرن افزایش سطح دانش و آگاهی عمومی فرد می­باشد و با ایجاد دریچه­هایی جدید در دنیای آن­ها موجبات منطقی شدن فرآیند جامعه­پذیری­شان با سهولت بیشتری مقدور می­گردد. از دیگر موارد مورد تأکید مشارکت­کنندگان پژوهش می­توان به افزایش توان تعامل و تصمیم­گیری در روابط فرد، شکوفایی استعداد و توانمندی­های مسکوت فرد اشاره نمود. در همین ارتباط نظر یکی از مصاحبه­شوندگان به شرح زیر بوده است.

"... همیشه حل شدن مشکل و مخصوصاً مشکلاتی که در درون فرد وجود دارد، باعث شادکامی و افزایش روحیات مثبت می­شود. شما فرض کنید دانش­آموزی که مداوم به­خاطر مسئله یادگیری مورد سرزنش قرار می­گیره یا اینکه خودش به­خاطر این مسئله ناراحته، اگر این مشکلش حل بشه قطعاً امیدواریش بیشتر می­شه و مطمئناً اعتماد به نفسش بالا می­ره، بهتر تصمیم می­گیره، سرخوردگیش کمتر می­شه، ارتباطاتش بهبود پیدا می­کنه ..."

 

 

 

احتمالات منفی

بدل شدن برنامه­های آموزشی هوش مصنوعی به یکی از اصلی­ترین مراجع آموزش دانش­آموزان ناتوان و کم­توان در یادگیری همواره با خوشبینی مفرط همراه نمی­باشد. تعدادی از مشارکت­کنندگان پژوهش بر این باورند که این فناوری­ها دارای استعداد زیادی در خلق اثرات نامطلوب هستند و در صورت عدم مدیریت، برنامه­ریزی و کنترل منطقی و معقول امکان پدید آوردن مشکلات متعددی برای جامعۀ کاربران دارند. داده­های پژوهش حاکی از این است که دانش­آموزانی که توانایی یادگیری کافی را ندارند، نسبت به دیگران مستعد پذیرش آسیب­های روانی بیشتری هستند و در صورتی که برنامه­های هوش مصنوعی را به­عنوان یک میانجی امن و قابل اعتماد تصور کنند، ممکن است جذابیت ارتباط و تعامل با دنیای خارج و محیط پیرامون خود را تا حدود زیادی از دست بدهند. این تأثیرا با توجه به ساختار شخصیت و برخی از عوامل بیرونی متفاوت می­باشد؛ لذا در هر حال احتمال اثرگذاری ناخوشایند بر این دانش­آموزان دور از انتظار نیست. نظر یکی از افراد مصاحبه­شونده در این راستا به شرح زیر بوده است.

"... یکی از عیب­های هوش مصنوعی در آموزش بچه­ها اینه که دانش­آموز به این نتیجه برسه که بدون هیچ واهمه­ای می­تونه هر پرسشی رو مطرح کنه و بهترین جوابو بگیره، خُب بیشتر می­ره سمتش و اعتمادش بهش بیشتر می­شه و این بده واقعاً. حالا شما نباید فکر کنید که اینا [دانش­آموزان ناتوان و کم­توان در یادگیری] فقط و فقط پرسشای درسیشونو می­پرسن، بلکه ممکنه هر سؤالی بپرسن و ازش یک پارتنر عاطفی هم بسازن، من نمی­گم هوش مصنوعی مفید نیست ولی باید ابزار کنترل و مدیریتش هم همراش باشه ...."

اعتبار داده­­ها

اطمینان کامل از سازگاری و مناسبت محتواهای آموزشی با نیازهای کودکان ناتوان و کم­توان در یادگیری از دغدغه­های قابل تأمل غالب مشارکت­کنندگان پژوهش بوده است. تأمین نیازهای کاربران به­صورت کامل و محقق شدن نتیجۀ مطلوب همواره ارزشمندترین هدفی است که استفاده از فناوری هوش مصنوعی را به­عنوان یک گزینۀ در دسترس برجسته می­کند، بر این مبنا محتواهای آموزشی معتبر را موادی تشکیل می­دهند که این هدف را محقق نمایند. این در حالیست که در این فناوری­ها به­صورت اختصاصی جامعه و گروه خاصی را به­عنوان «کابر ویژه» تعریف نشده است و همین مسئله باعث شده است که نتوان اعتبار محتواهای آموزشی متناسب با کودکان ناتوان و کم­توان در یادگیری را با اطمیان ضمانت کرد. منابع و مراجعی که اطلاعات و داده­هایی که کاربران هوش مصنوعی به آن­ها نیاز دارند، همیشه مشخص و همواره معتبر نیست. برای نمونه ممکن است که این فناوری برای پوشش یک درخواست داده­هایی را به کاربران ارائه دهد که منسوخ، تأیید نشده و غیرمرتبط با هدف از دریافت اطلاعات باشد. بر این اساس، تشخیص و تعیین اعتبار مرجع داده­ها به­دلیل ماهیت هوش مصنوعی به میزان زیادی دشوار و در پاره­ای از مواقع ممکن است غیرقابل دسترس باشد. به این ترتیب از جمله مسائلی که مدنظر مشارکت­کنندگان بوده است، دشواری شناسایی اعتبار مراجعی است که این فناوری اطلاعات مقتضی را از آن­ها اتخاذ می­کند. همان­گونه که در مباحث قبلی اشاره شد، در حال حاضر فناوری فعلی هوش مصنوعی هیچ درخواستی را بدون پاسخ رها نمی­کند ، به­عبارت دیگر فیلتر کردن و اعمال محدودیت برای دریافت اطلاعات در غالب شرایط عملی نمی­شود. بنابراین دارا بودن مأخذ اطلاعات به­عنوان یکی از ضرورت­های محتواهای آموزشی تحت این ویژگی هوش مصنوعی به­دشواری و با لحاظ هزینه­های خارج از قاعده امکان­پذیر خواهد بود. در خصوص این مسئله نظر یکی از مشارکت­کنندگان برای نمونه نقل می­شود.

".... هوش مصنوعی رفرنس نمیده بهتون، شما مثلاً ازش یه چیزی بخواین، اون حتماً براتون جور می­کنه و به راحتی یه رفرنس هم بهتون میده، هرچند کنترل این موضوع برای افراد حرفه­ای مقدوره ولی برای کودک ناتوان در یادگیری و حتی مربی اون کودک ساده نیست و امکان داره آدرس اشتباه بده و کسی هم متوجه این موضوع نشه و این چیزیه که واقعاً نیاز به کار و پشتکار و هزینه­های بالایی داره ... شما هر پرسش یا خواسته­ای که از این ربات­ها داشته باشین می­تونین پاسخشو دریافت کنید، یعنی هوش مصنوعی در مقابل در خواست­هایی که ازش می­شه، هیچوقت معذور نیست و این مسئله برای دانش­آموزانی که مشکل یادگیری دارن می­تونه مشکل­زا باشه و یک بحث دیگه هم که به­شدت هم مهمه اینه که آیا این محتواها کارساز هستن؟ آیا همان است که باید باشد یا نه ؟ ...."

نتیجه­گیری

از هوش مصنوعی به­صورت فزاینده­ای به­عنوان ابزار آموزش از جانب صاحبنظران مختلف توصیه می­شود و در بسیاری از کشورهای دنیا از آن برای مقاصد مختلف آموزشی بهره­برداری می­شود. مصادیق تجربی و نظری فراوانی را می­توان یافت که کاربست این فناوری را امری مفید و مثبت معرفی می­کنند. با این حال خلاءهای قابل­توجهی نیز وجود دارد که پوشش و مرتفع نمودن آن­ها می­تواند، استفاده از این فناوری را با هوشمندی و عقلانیت ملازم سازد. نتیجه این پژوهش بیانگر آن است که شرایط و موقعیت کنونی کشور، بکارگرفتن این فناوری برای پشتیبانی از کودکان و دانش­آموزان کم­توان و ناتوان در یادگیری را محدود نموده است.

چنانچه یافته­های پژوهش نشان می­دهد، پاره­ای از الزامات و بسترهای پیاده­سازی برنامه­های هوش مصنوعی به­صورت هماهنگ و یکپارچه در کشور وجود ندارد و موانعی که در این مسیر وجود دارد، قابل تأمل و جدّی می­باشند. علی­رغم اینکه استفاده از هوش مصنوعی امری مطلوب و مناسب در نظر گرفته می­شود (ایروانی و همکاران، 142) لذا در هرحال مشمول تهدیدها و فرصت­های (دستنائی و همکاران، 1403) ویژه خود می­باشد. یکی از این تهدیدات که می­توان آن را ذیل محدودیت نیز تعریف نمود، مسائل خاص دانش­آموزان کم­توان و ناتوان (حنیفه، 1402) در یادگیری است. به­همین دلیل برنامه­ریزی و تعریف چارچوب­های مقتضی (برسانی و همکاران، 2024) و همچنین تجهیز و تقویت زیرساخت­ها (صالح­نژاد و همکاران، 1403) و توجه درخور به نیازهای دانش­آموزان (دهری و همکاران، 2024) ناتوان و کم­توان در یادگیری از ضرورت­های کاربست این فناوری در امر آموزش است که در کشور ما به­صورت جدّی مورد عنایت کارگزاران مربوطه قرار نگرفته است.

به­صورت کلی در حال حاضر استفاده از برنامه­های هوش مصنوعی جهت پشتیبانی و توانمندسازی دانش­آموزان ناتوان و کم­توان در یادگیری، یکی از بهترین گزینه­های ممکن برای دریافت نتایج مطلوب ارزیابی می­باشد. لذا پاره­ای از مسائل ساختاری و پایین بودن خواست متولیان نظام آموزش برای مرتفع نمودن این مسائل، زمینه­های استفاده را با چالش همراه نموده است. چنانچه یافته­های این پژوهش نشان داد، استفاده از امکان­ها و فواید هوش مصنوعی نیازمند فراهم بودن مواد و مصالح به­نسبت زیادی می­باشد. به­عبارت دیگر، کاربست این فناوری در کشور مشمول ملاحضات، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و آموزشی دقیق و همه­جانبه است.

 

 

 

منابع

اهرمی، راضیه.، شوشتری، مژگان.، گلشنی منزه، فرشته.، وکمرزرین، حمید. (1390). اثربخشي آموزش دقت بر توانايي خواندن دانش­آموزان نارساخوان دختر پاية سوم ابتدايي شهر اصفهان، روانشناسی افراد استثنایی، 3 (1)، صص. 139- 152.

ایروانی، محمدحسین.، میر علی، و سعادتمند منشادی، درسا. (1402). مرور سیستماتیک تاثیر هوش مصنوعی بر نظام­های آموزشی جهان. 6 (69).

حنیفه، مینا. (1402). بررسی نقش هوش مصنوعی به­عنوان ابزاری در جهت بهبود عملکرد تحصیلی در دانش­آموزان با اختلال یادگیری ریاضی. تهران: سومین کنفرانس بین­المللی و ششمین کنفرانس ملی مدیریت، روان­شناسی و علوم رفتاری.

حنیفه­زاده نودهی، فاطمه. (1402). استفاده از هوش مصنوعی و فناوری­های نوین آموزشی در محتوای آموزشی مدارس. تهران: اولین کنفرانس بین المللی پژوهش های مدیریت، تعلیم و تربیت در آموزش و پرورش.

رضایی، فهیمه.، و فقیه عبدالهی، احمد. (1402). بررسی کاربرد هوش مصنوعی در نظام تعلیم و تربیت. هشتمین کنفرانس ملی رویکردهای نوین در آموزش و پژوهش.

صفاری­نیا، مهزاد. (1403). هوش مصنوعی و حق برآموزش کودکان. دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق رسانه، ۶ (۱)، صص.133- 152.

کافی، سید موسی.، زینعلی، شینا.، خسروجاوید، مهناز.، و میاه­نهری، فریده. (1392). مقایسه­ی ویژگی­های رفتاری و رشد اجتماعی کودکان با و بدون ناتوانی یادگیری. ناتوانی های یادگیری، 2 (4)، صص. 139- 124.

متقی دستنائی، افشین.، کرمی، علی.، و پیری فتح‌آباد، میلاد. (1403). آسیب شناسی کاربردهای هوش مصنوعی در آموزش با استفاده از روش تحلیل سوآت. تعامل انسان و اطلاعات، 11 (2).

 

Refrences

 

Ajani, O. A., Gamede, B., & Matiyenga, T. C. (2025). Leveraging artificial intelligence to enhance teaching and learning in higher education: Promoting quality education and critical engagement. Journal of Pedagogical Sociology and Psychology, 7(1), 54-69.

Bressane, A., Zwirn, D., Essiptchouk, A., Saraiva, A. C. V., Carvalho, F. L. C., Jorge Kennety Silva Formiga, Líliam César de Castro Medeiros, Rogério Galante Negri, Understanding the role of study strategies and learning disabilities on student academic performance to enhance educational approaches: A proposal using artificial intelligence, Computers and Education: Artificial Intelligence, Volume 6.

  Dahri, N. A., Yahya., N, Al-Rahmi, W. M., Vighio, M. S., Alblehai, F., Soomro, R. B., Shutaleva, A. (2024). Investigating AI-based academic support acceptance and its impact on students’ performance in Malaysian and Pakistani higher education institutions. Education and Information Technologies, Volume 10, Issue 11.

Drigas, A., & Ioannidou, R. (2012). Artificial intelligence in special education: a decade review. International Journal of Engineering Education, 28, 1366-1372.

Drigas, A., & Ioannidou, R.-E. (2013). A review on artificial intelligence in special education. Communications in Computer and Information Science, 385–391.

Harry, A., Sayudin, S. (2023). Role of AI in Education. Injuruty: Interdiciplinary Journal and Humanity, 2 (3), 260- 268.

Lal, Rai., Saluja, N., Pimplapure, A. (2023). AI and Learning Disabilities: Ethical and Social. Educational Administration: Theory and Practice. Considerations in Educational Technology, 29 (4), 1-8.  

Micheni, E., Machii, J., Murumba, j. (2024). The Role of Artificial Intelligence in Education. Information Technology, 7(1), 43-54.

Ouherrou, N., Elhammoumi, O., Benmarrakchi, F., & El Kafi, J. (2019). Comparative study on emotions analysis from facial expressions in children with and without learning disabilities in virtual learning environment. Education and Information Technologies, 24(2), 1777–1792.

Panjwani-Charani, S. & Zhai, X. (in press). AI for Students with Learning Disabilities: A Systematic Review. In X. Zhai & J. Krajcik (Eds.), Uses of Artificial Intelligence in STEM Education (pp. xx-xx). Oxford, UK: Oxford University Press.

Rello, L., Romero, E., Rauschenberger, M., Ali, A., Williams, K., Bigham, J. P., & White, N. C. (2018). Screening dyslexia for English using HCI measures and machine learning. Proceedings of the 2018 International Conference on Digital Health, 80–84.

Zvoncak, V., Mekyska, J., Safarova, K., Smekal, Z., & Brezany, P. (2019). New approach of dysgraphic handwriting analysis based on the tunable q-factor wavelet transform. In 2019 42nd International Convention on Information and Communication Technology, Electronics and Microelectronics (MIPRO).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


مقالات مرتبط

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1404-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]