مقایسه رویکردهای ابن مقفع و جاحظ بصری در معرفی فرهنگ و تمدن ساسانی به خلافت عباسی*
محورهای موضوعی : شعر
صمد مؤمنی
1
(
دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کنگاور، استادیار گروه معارف اسلامی، کنگاور، ایران
)
کلید واژه:
چکیده مقاله :
از جمله مترجمان و دانشمندان معروف عصر نخست خلافت عباسی(232-132ق) ابنمقفع است. وی از آن دسته مترجمانی است که توانست در سیرت خلفا تأثیر بگذارد و نیز حرکت او سرآغازی بود برای شکل گیری نهضت شعوبیه و نهضت ترجمه که پاسداری از تمدن ایران و انتقال دستاوردهای مهم آن به دوران اسلامی از نتایج مهم آن است. جاحظ بصری نیز با آنکه معتزلی بود و نگرشی مذهبی داشت اما با ترجمه کتاب پهلوی تاج تلاش کرد تا نکات برجسته اخلاقی و اجتماعی ساسانیان را به عباسیان در جهت احیای ساختار حکومتی آنان تذکر دهد. این مقاله با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی بر توصیف و تحلیل و نیز با استناد به منابع معتبر تاریخی و ادبی، ابعاد و زوایای این موضوع را بررسی می نماید. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که ترجمه متون پهلوی توسط ابن مقفع و جاحظ در معرفی آداب و رسوم و سنن ایرانیان همچون عید نوروز، ورزش چوگان و نیز مسائل حکومتی مانند شیوه اخذ مالیات از مردم، نحوه برخورد با شورشیان و مخالفان حکومت و در نهایت تشکیلات سپاه به عباسیان نقش مهمی داشته است.
Ibn al-Muqaffaʿ is one of the famous translators and scholars in first era of Abbasid caliphate. He is one of the translators who could effect the kings' behaviors and his movement was an opening to form the Shu'ubiyya and translation movement which were responsible for Iran's protection and transferring important achievements to Islamic era. Al-Jāhiz Basri – although was a religious man – attempted to translate Pahlavi's Book in order to remind remarkable ethical and social issues of Sasanian to Abbasids. This research intends to study the various aspects of the mentioned subject by citing valid historical and literal references and based on the descriptive analythical method. The results show that translation of Pahavi scripts by Ibn al-Muqaffaʿ and Al-Jāhiz played an important role in introducing Iranian's traditions such as Norouz, polo game and etc.
کتابنامه
ابن اثیر، عزالدین. بی تا، الکامل فی التاریخ، ترجمه عباس خلیلی، به اهتمام سادات ناصری، به تصحیح مهیاد خلیلی، ج1، تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی.
ابن خلدون، عبد الرحمان. 1359ش، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، ج1، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابن قتیبه، عبدالله ابن مسلم. 1952م، عیون الأخبار، ج1، قاهره: دار الکتب مصر.
ابن ندیم، ابو الفرج. 1366ش، الفهرست، ترجمه و تحقیق محمدرضا تجدد، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
اصفهانی، حمزه. 1367ش، سنی ملوک الأرض والأنبیاء، ترجمه جعفر شعار، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
اقبال، عباس. 1383ش، تاریخ مفصل ایران، تهران: بهزاد.
امین، احمد. بی تا، ضحی الاسلام، ج1، بیروت: دار الکتب العربی.
آیتی، عبد المحمد. 1372ش، تاریخ ادبیات عربی، تهران: طوس.
بروکلمان، کارل. بی تا، تاریخ الأدب العربی، ترجمه عبد العظیم النجار، ج3، قاهره: دار المعارف.
بستانی، افرام. بی تا، المجانی الحدیثة، ج4، تهران: طلیعه نور.
بیات، عزیزالله. 1377ش، شناسایی منابع و مآخذ تاریخ ایران از آغاز تا سلسله صفوی، تهران: امیرکبیر.
بیرونی، ابوریحان. 1362ش، الآثار الباقیة عن القرون الخالیة، ترجمه اکبر دانا سرشت، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
بیژن، اسدالله. 1350ش، سیر تمدن و تربیت در ایران باستان، تهران: انتشارات ابن سینا.
پیگولوسکایا، ن. و دیگران. 1367ش، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمه عنایت الله رضا، تهران: علمی و فرهنگی.
جاحظ، ابوعثمان. 1914م، التاج فی أخلاق الملوک، تحقیق احمد زکی پاشا، بغداد: بی نا.
جاحظ، ابوعثمان. 1986م، البیان والتبیین، بیروت: دارالفکر للجمیع.
حقیقت، عبدالرفیع. 1386ش، حکومت دینی ساسانیان، تهران: کومش.
حموی، یاقوت. 1323ق، معجم البلدان، مصر: بی نا.
الحوفی، محمد احمد. 1968م، تیارات ثقافیة بین العرب والفرس، قاهره: دار نهضة مصر للطبع والنشر.
زرینکوب، عبد الحسین. 1382ش، تاریخ مردم ایران قبل از اسلام، چاپ هشتم، تهران: امیرکبیر.
زرینکوب، عبدالحسین. 1383ش، تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران: امیرکبیر.
زرینکوب، عبدالحسین. 1384ش، کارنامه اسلام، چاپ دهم، تهران: امیرکبیر.
سامی، علی. 1388ش، تمدن هخامنشی، تهران: سمت.
صدیقی، غلامحسین. 1375ش، جنبشهای دینی ایرانی در قرنهای دوم و سوم هجری، تهران: پاژنگ.
صفا، ذبیحالله. 1356ش، تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی، تهران: امیرکبیر.
صفا، ذبیحالله. 1387ش، حماسه سرایی در ایران از قدیمیترین عهد تاریخی تا قرن 14 هجری، تهران: امیرکبیر.
ضیف، شوقی. 1960م، تاریخ الأدب العربی، قاهره: دار المعارف.
غفرانی خراسانی، محمد. 1965م، عبدالله بن مقفع، مصر: الدار القومیه.
الفاخوری، حنا. 1960م، الجامع فی تاریخ الأدب العربی، بیروت: دار الجمیل.
فرای، ر.ن. 1380ش، تاریخ ایران از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، ترجمه حسن انوشه، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.
قادری، حاتم. 1382ش، اندیشههای سیاسی در اسلام و ایران، تهران: سمت.
کریستن سن، آرتور. 1378ش، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر.
مسعودی، ابوالحسن. 1365ش، التنبیه والإشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
نولدکه، تئودور. 1378ش، ایرانیان و اعراب در زمان ساسانیان، ترجمه عباس زریاب، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
_||_Ayati, Abdolmohammad (1993), History of Arabic Literature, Tous Pub, Tehran
Ibn-e-Aasir, Ez-al-Din (no date).Al Kamel, translated by Abbas Khalili, to the efforts of Sadat Naseri, to correct Mahiad Khalili, Volume 1, Scientific Press Institute, Tehran
Ibn-Al-Nadim, Abu al-Faraj (1987), Al-Fihrist, translated and researched by Mohammad Reza Tajadod, 3rd edition, Amir Kabir Pub, Tehran
Ibn-Khaldun, Abd al-Rahman.(1980), Introduction, Translated by Mohammad Parvin Gonabadi, Volume 1, Translating and Publishing firm, Tehran
Ibn-Qutaibah, Abdullah Ibn Muslim (1952), Eion-Al-Akhbar, Volume 1, Egyptian daralkot
Al Hofi, Mohamed Ahmed (1968), Tiarat al saghafiyyeh bin al Arab & Fars, House of the Egyptian ratio, Cairo.
Al Fakhouri, Hanna (1960), The Whole in the History of Arabic Literature, Dar al-Jamil, Beirut.
Isfahani, Hamza (1988). Sannī al-Mulūq and al-Arz al-Anbia, translated by Jafar Shahar, Tehran, second edition, Amir Kabir Pub.
Iqbal, Abbas (2004). Detailed History of Iran, Tehran, Behzad Pub
Amin, Ahmed.(without history). Zahi al Islam, Dar al-Kitab al-Arabi,Volume 1, Beirut.
Brockelmann, Carl.(without history).Trikh al adab al arabi, translated by Abdel-Azim Al-Najjar, Volume 3, Dar Al-Maarif Egypt.
Bostany, Afram.(without history).Majani al hadith, Volume 4, , Talie-noor pub, Tehran
Bayat, Azizullah.(1998).Identifying sources and sources of Iranian history from the beginning to the Safavid dynasty, Amir Kabir Pub, Tehran
Bijan, Assadullah.(1971).The course of civilization and education in Ancient Iran, Ibn-Sina Pub, , Tehran,
Birouni, Abu Riyhan.(1983).Asar Al-Baqiyyah an al-Quron al-Khalieh, translated by of Akbar Dana Seresht, Third edition, Amir Kabir Pub, , Tehran
Pigoloskaia, N.(And others).(1988). Iranian cities in the days of Parthian and Sassanid, translated by Enayatollah Reza, Elmi & Farhangi Pub Tehran,
Jahiz, Abu ottoman.(1986).Al-Bayan & Al-Tebeen, Dar al fekr leljamie, Volume3, Beirut
Haghighat, Abdul Rafie.(2007). Religious Sassanian Government, Tehran, Koomesh Pub.
Hamavi, Yaqout.(1323 AH).Mojam al-Baladan, Volume 4, Egypt.
Zarrin Koub, Abdolahsayn.(2003).The history of the people of Iran before Islam, Volume 1, Tehran, Eighth edition, Amir Kabir Pub.
Saami, Ali.(2009). Achaemenid civilization, Volume 1, Tehran, Samt Pub.
Sediqi, Gholam Hossein.(1996). Iranian religious movements in the second and third centuries AH, Tehran, second edition, Pajang Pub.
Safa, Zabihullah.(2008). Epic in Iran from the oldest century to the 14th century AH, Tehran, Eighth edition, Amir Kabi Pub.
Zeif, Shawky.(1960).Tarikh al adab al arabi, Dar Al Ma'arif Egypt.
Ghofrani Khorasani, Muhammad (1965). Abdulla Ibn-Moughfa, Egypt, Al-Dar al-ghowmiyya.
Fry, R.N (2001). History of Iran from the collapse of the Sassanid state until the arrival of the Seljuks, translated by Hasan Anousheh, Volume 4, fourth edition, Amir Kabir Pub, Tehran
Ghaderi, Hatam (1999). Political Thinkers in Islam and Iran, Tehran, Samt Pub.
Christine Sain, Arthur (1999). Iran during Sassanian, translated by Rashid Yasemi, Tehran, Sedayeh moaser Pub.
Massoudi, Abolhassan Ali ibn Hussein.(1986).Al-Tanbih-al-ashraf, translated by Abolqasem Payandeh, Volume1, Tehran, second edition, Elmi & Farhangi Pub.
Noldeke, Theodore (1999). Persians and Arabs in the Sassanid era, translated by Abbas Zaryab, Tehran, second edition, Institute of Humanities and Cultural Studies.