معناشناسی معناهای ضمنی چند واژۀ عربی در غزل‌های حافظ
محورهای موضوعی : شعراویس محمدی 1 * , امیرحسین پهلوان 2
1 - زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران
2 - مدرس گروه زبان فارسی، دانشگاه فرماندهی و ستاد آجا
کلید واژه: حافظ, معناشناسی, معنای ضمنی, واژه‌های عربی, معنای عاطفی,
چکیده مقاله :
زبان شعر حافظ بسیار ظریف، هنرمندانه و همچنین اثرگذار و شاعرانه است. واژگانی که حافظ برمی‌گزیند و به شعر می‌آورد از ظرفیت معنایی بسیاری برخوردارند. او، واژگان را در چنان بافتی قرار می‌دهد که کلمه در آن شکوفا می‌شود و معناهای سایه‌وار متکثری را تداعی می‌کند. واژه‌های عربی غزل‌های او نیز به‌تمامی این ویژگی‌ها را دارایند. این واژگان از طرفی، به خاطر اینکه در زبان دیگری ریشه دارند، قابلیت خلق آشنایی‌زدایی را در شعر فارسی دارند. از طرف دیگر، بسیاری از این واژگان از متون و فرهنگ اسلام، وارد زبان شعر حافظ شده‌اند. ازاین‌رو، آن‌ها ظرفیت معنایی بسیاری دارند؛ این ظرفیت در سیاق شعر حافظ، به زیباترین شکل ممکن متبلور می‌شود. واژگان عربی در شعر او، به شکلی در بافت نشسته‌اند که هاله‌معناهای بسیاری از آن‌ها به ذهن می‌آید. در این اثر سعی شده معناهای سایه‌وار و ضمنی این واژگان کشف شود و در ضمن آن، زبان شعر حافظ، زیبایی‌ها و ژرفای آن نمایانده شود. واژگان عربی حافظ، در قیاس با مترادف‌های فارسی و دیگر هم‌معناهای عربی‌شان، بار معنایی عاطفی بیشتری دارند. برخی از آن‌ها، از جملۀ واژگان اضدادند. برخی دیگر، واژگان قرآن‌اند و به‌طور هم‌زمان هم معنای مرکزی واژه و هم معنای واژه در بافت قرآن را به ذهن تداعی می‌کنند. برخی از واژگان عربی، معناهای هاله‌واری را به ذهن می‌آورند. این معناها برخاسته از هم‌نشینی حروف و اصوات کلمه است که عمدتاً معنای مرکزی واژه را تأکید می‌کنند.
The language of Hafez poetry is very subtle, artistic, and also poetic. The words that Hafez chooses and brings to poetry have a great semantic capacity. He places words in such a context that the word flourishes and evokes shadowy and plural meanings. The Arabic words of his sonnets also have all these characteristics. These words, on the other hand, because they are rooted in another language, have the ability to create disfamiliarity in Persian poetry. On the other hand, many of these words have entered Hafez's poetry language from Islamic texts and culture. Hence, they have a great semantic capacity; this capacity crystallizes in Hafez's poetry in the most beautiful way possible. Arabic words in his poetry sit in a way that the aura of many meanings of them comes to mind. In this work, it has been tried to discover the shadowy, implicit meanings of these words and also to show Hafez's poetry language and its beauties and depths. Hafez's Arabic vocabulary has a greater emotional burden compared to synonyms of Persian and their other Arabic meanings. Some of them are words of opposites. Others are words of the Qur'an, and at the same time, they evoke both the central meaning of the word and the meaning of the word in the context of the Qur'an. Some Arabic words, bring to mind halo meanings. These meanings arise from the confluence of letters and the sounds of the word, which emphasize the central meaning of the word.
ابن‌الأنباری، محمد بن قاسم. (بی‌تا). الأضداد في اللغة. مصر. کفر الطماعین: المطبعة الحسینیة.
ابن سیده، علی بن اسماعیل. (2000). المحکم و المحیط الأعظم. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌فارس، احمد. (1404). مقاییس‌اللغة. قم: مکتب الاعلام الاسلامي.
ابن منظور، ابوالفضل و جمال‌الدین، محمد بن مکرم. (1414). لسان العرب. 15 جلد. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع ـ دار صادر.
الأزهري، محمد بن احمد. (2001). تهذیب اللغة. بیروت: دار إحیاء التراث العربي.
اسدتاش، محمدعلی. (1378). «بررسی کلمات اضداد در قرآن». مطالعات تاریخی قرآن و حدیث. شمارۀ 18. صص 97-106.
آل یاسین، محمدحسین. (1974). الأضداد في اللغة. بغداد: مطبعة المعارف.
انیس، ابراهیم. (1952). موسیقی الشعر. قاهره: مکتبة الأنجلو المصریة.
بهادری، محمد جلیل و شیری، علی‌اکبر. (1392). «نقش و کارکرد آواها (واج‌ها) در شعر فارسی (با بررسی غزلیات حافظ)». نشریۀ زیبایی‌شناسی ادبی. دورۀ 4 شمارۀ 17. صص 114-87.
پورنامداریان، تقی. (1382). گمشدۀ لب دریا؛ تأملی در معنی و صورت شعر حافظ. تهران: سخن.
حافظ، شمس‌الدین محمد. (1393). دیوان حافظ. تصحیح غنی و قزوینی. تهران: یاران علم و دانش.
حمیدیان، سعید. (1389). شرح شوق: شرح و تحلیل اشعار حافظ. جلد دوم. تهران: قطره.
خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل بن علی. (1335). ديوان افضل‌الدين بديل بن على خاقانى شيروانى با شرح احوال و آثار شاعر از منابع معتبر شرقى و غربى. تصحیح محمد عباسی و حسین نخعی. تهران: امیرکبیر.
خطیب رهبر، خلیل. (1383). دیوان غزلیات مولانا شمس‌الدین محمد خواجه حافظ شیرازی با معنی واژه و شرح ابیات و ذکر وزن و بحر غزل‌ها. تهران: چاپ مروی.
خواجوی کرمانی. (1369). دیوان اشعار خواجوی کرمانی، به تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: نشر بهار.
دشتی، علی. (1380). نقشی از حافظ. تهران: انتشارات اساطیر.
دهخدا، لغت‌نامۀ دهخدا.
https://vajehyab.com/ زبیدی، مرتضی و محمد بن محمد. (1994). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر.
سودی بسنوی، محمد. (1366). شرح سودی بر حافظ. ترجمۀ عصمت ستارزاده. ج 1. تهران: موسسه انتشارات نگاه.
سودی بسنوی، محمد. (1366)، شرح سودی بر حافظ. ترجمۀ عصمت ستارزاده. ج 3. تهران: موسسه انتشارات نگاه.
صفوی، کوروش. (1401). درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران: نشر سورۀ مهر.
فرشیدورد، خسرو. (1375). نقش‌آفرینی¬های حافظ؛ تحلیل زیباشناسی و زبان‌شناختی اشعار حافظ. تهران: انتشارات صفی علی شاه. قاموس المعاني.
https://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar مختار عمر، احمد. (1998). علم الدلالة. قاهرة: عالم الکتب.
معلوف، لوییس. (2000). المنجد في اللغة العربیة المعاصرة. بیروت: دار المشرق.
مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد. (1390) مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون. تهران: هرمس.
یونس‌علی، محمدمحمد. (2007). المعنی و ظلال المعنی أنظمة الدلالة في العربیة. بنغازی لیبیا: دارالمدار الاسلامي.
Abrams. M.H, Harpham, G.G (2015). A Glossary of Literary Temrs.11th ed. Cengage Learning. Stamford.
Sebeok, A Thomas (1966). Style in language. New York et London:The Technology Press of Massachusetts Institute of Technology and John Wiley & sons.
Bloomfield, Leonard (1973). Language. London:George Allen$ unwin LTD.
Bussmann, Hadumod. (1996). Dictionary of Language and Linguistics. London and New York: Routledge.
Weinreich, Uriel (1958). Travels Through Semantic Space. Word, 14: 2-3. Pp: 346-366.
Garza-Cuaron, Beatriz (1991) Connotation and meaning.Berlin: Mouton de Gmyter.
Leech, Geoffrey(1981) Semantics. The Study of Meaning. Harmondsworth: Penguin Books.
Lyons, John (1977). Semantics, Vol 1. Cambridge university press: New York.