تأثیر نوسانات نرخ ارز بر صادرات فولاد ایران با استفاده از رگرسیون داده‌های ترکیبی با تواتر متفاوت (میداس)

الهام اصلاحچی ¹ ( دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز )
فریده حق شناس کاشانی ² ( گروه مدیریت کسب و کار و کارآفرینی واحد تهران مرکز دانشگاه آزاد اسلامی تهران ایران )

تاریخ ارسال : 1402/07/01 تاریخ تایید : 1402/11/08

کلید واژه: نوسانات نرخ ارز, نرخ ارز, صادرات فولاد, الگوی میداس,

چکیده مقاله :

امروزه در ایران و جهان، فولاد نقش فولاد در بخش‌های مختلف تولیدی و صنعتی حائز اهمیت است. لذا برای افزایش و پایداری صادرات و حذف وابستگی بودجه کشور به نفت؛ درنظر گرفتن سیاست‌های تجاری به منظور افزایش صادرات غیرنفتی از جمله صادرات فولاد بواسطه رفع موانع و ارائه راهکارهای مناسب در این زمینه یک ضرورت اجتناب نا‌پذیر قلمداد می‌شود.هدف از این مقاله بررسی تأثیر نوسانات نرخ ارز برصادرات فولاد درچارچوب الگوسازی MIDAS (روش رگرسیونی داده‌های ترکیبی با تواتر متفاوت) می‌باشد. این الگو در عین‌حال این امکان را فراهم می‌آورد تا به‌محض در اختیار قرار گرفتن داده‌های پرتواتر، بتوان پیش‌بینی اثر تغییرات نرخ ارز بر صادرات فولاد در گذشته را مورد بازبینی قرار داده و درصورت لزوم در آن تجدیدنظر کرد. در الگوی برآورد شده میداس از آمار سالانه صادرات فولاد، تولید فولاد، تولید حقیقی و نااطمینانی نرخ ارز و متغیرهای ماهانه نرخ ارز و شاخص تحریم در محدوده زمانی سال1400-1371 استفاده گردیده است. نتایج نشان می‌دهد که بین نرخ ارز و صادرات فولاد یک تأثیر مثبت و تأثیر نوسانات نرخ ارز و صادرات فولاد، منفی بوده بطوری‌که این تأثیرات در بلندمدت دارای شدت بیشتری می‌باشند.

چکیده انگلیسی :

Today, in Iran and all over the world, steel plays a crucial role in production and industrial sectors. Therefore, to increase and stabilize exports and eliminate the dependence of the country's budget on oil; adopting policies to diversify and expand the export of non-oil goods, especially the steel, by removing obstacles and adopting appropriate solutions in all developing countries with a single-product economy, including Iran, is inevitable.The purpose of this article is investigating the effect of exchange rate fluctuations on export of steel accordingly in MIDAS modeling framework. this model makes it possible to review former steel export forecasts and revise them regarding the impact of exchange rate fluctuations on steel industry exports, if more reliable data is available. In the estimated Midas model, annual statistics of steel exports, steel production, real and uncertain production, exchange rate, monthly variables of exchange rate and sanctions index are utilized during from 1992 until 2021. The results show that there is a positive relationship between the exchange rate and steel exports, and the relationship between exchange rate fluctuations and steel exports is negative, therefore these effects are more intense in the long term.

متن کامل:



تأثیر نوسانات نرخ ارز بر صادرات فولاد ایران با استفاده از رگرسیون داده‌های ترکیبی با تواتر متفاوت (میداس) 

 

الهام اصلاحچي¹

فريده حق شناس كاشاني²

چکیده

امروزه در ایران و جهان، فولاد نقش فولاد در بخش‌های مختلف تولیدی و صنعتی حائز اهمیت است. لذا برای افزایش و پایداری صادرات و حذف وابستگی بودجه کشور به نفت؛ درنظر گرفتن سیاست­های تجاری به منظور افزایش صادرات غیرنفتی از جمله صادرات فولاد بواسطه رفع موانع و ارائه راهکارهای مناسب در این زمینه یک ضرورت اجتناب نا‌پذیر قلمداد می­شود.

هدف از این مقاله بررسی تأثیر نوسانات نرخ ارز برصادرات فولاد درچارچوب الگوسازی MIDAS (روش رگرسیونی داده‌های ترکیبی با تواتر متفاوت) می­باشد. این الگو در عین‌حال این امکان را فراهم می‌آورد تا به‌محض در اختیار قرار گرفتن داده‌های پرتواتر، بتوان پیش‌بینی اثر تغییرات نرخ ارز بر صادرات فولاد در گذشته را مورد بازبینی قرار داده و درصورت لزوم در آن تجدیدنظر کرد. در الگوی برآورد شده میداس از آمار سالانه صادرات فولاد، تولید فولاد، تولید حقیقی و نااطمینانی نرخ ارز و متغیرهای ماهانه نرخ ارز و شاخص تحریم در محدوده زمانی سال1400-1371 استفاده گردیده است. نتایج نشان می‌دهد که بین نرخ ارز و صادرات فولاد یک تأثیر مثبت و تأثیر نوسانات نرخ ارز و صادرات فولاد، منفی بوده بطوری‌که این تأثیرات در بلندمدت دارای شدت بیشتری می­باشند.

 

 

کلمات کلیدی: نرخ ارز، نوسانات نرخ ارز، صادرات فولاد، الگوی میداس

1-       مقدمه

از جمله مشکلات مهم و اساسی در اقتصاد کشورهای در حال‌توسعه، اتکای درآمد دولت بر صادرات یک کالا است. وجود چنین وضعیتی موجب آسیب‌پذیری اقتصاد این کشورها شده و برنامه‌ریزی اقتصادی را دچار مشکل می‌سازد؛ لذا کشورهای در حال‌توسعه برای رفع این بحران می‌بایست قوانین و سیاست‌های مناسبی را اعمال نمایند. این امر در ایران به جهت اتکای درآمد دولت به نفت و محصولات نفتی به‌روشنی قابل رؤیت می‌باشد. بنابراین به‌منظور رهایی از اتکاء بر درآمد نفت، مسئله‌ی افزایش و گسترش صادرات کالاها و خدمات غیرنفتی اهمیت می­یابد.. صادرات کالاهای غیرنفتی به‌ویژه صنعت فولاد در بخش صنایع معدنی، باتوجه به جایگاه آن در جهان، از جمله مهم‌ترین و موثرترین صنایع در پیشرفت و توسعه‌ی صنعتی در اقتصاد کشورها من‌جمله ایران محسوب می‌شود. صنعت فولاد پس از صنعت نفت و گاز بیشترین حجم تجارت را در دنیا تشکیل می­دهد. از طرفی از مهم ترین عوامل موثر در تعییت قیمتهای مبادله نرخ مي‌باشد که می­تواندبا نوسانات خود ميزان تجارت خارجي را افزايش و يا كاهش دهد، از اینرو بكارگيري استراتژي‌هاي درست ارزي و اتخاذ راه‌كارهاي علمی و منطقي، باعث تضمین موفقيت در سياست‌هاي ارزي و فعاليت‌هاي اقتصادي می‌شود.

صنعت فولاد را می‌توان به‌عنوان یکی از صنایع اصلی و محرک سایر صنایع دانست؛ چرا که تولید و مصرف آن یکی از شاخص‌های اصلی توسعه‌یافتگی کشورها به‌شمار می‌رود. بنابراین یکی از صنایع با ظرفیت بالای صادراتی بعد از پتروشیمی، صنعت فولاد است که می‌تواند اقتصاد ایران را از اتکا به نفت خارج کند (اسمائیلی و رنجبرکیا، 2016)، فولاد یکی از صنایع راهبردی در اقتصاد ایران بوده به نحوی که جزء ده کشور برتر تولیدکننده‌ی فولاد و محصولات وابسته به آن می باشد. این موضوع سبب می شود تا وجود نوسان در قيمت كالا يا كالا‌هایي که این کشورها صادر می­نمایند، مشکلات زیادی را بر كل ساختار آن‌ها بر جاي بگذارد. (كستا، لارج و هرتينا 2015) و تراز تجاري آن‌ها را دچار عدم موازنه خواهد کرد (پدرونی (2001). به اعتقاد کارشناسان اقتصادی، با این که کشور ایران، دارای منابع سرشار طبیعی است و ظرفیت صادرات گسترده غیرنفتی را دارد (كا و چن 2010)، اما در چند دهه اخیر، اتكا به درآمد‌هاي خام فروشی نفتی، باعث شده كه تصمیم‌گیران و مسئولان به توسعه‌ی صادرات غیرننفتی و ايجاد تنوع در منابع درآمد ارزي توجه کافی نداشته باشند. (سلماني، عبدي(1393). بنابراین براي متکی نبودن، فقط به اقتصاد نفتی، می‌بايست استراتژي توسعه‌ی ملي و صادراتي كشور مورد بازنگري قرار گیرد تا بدین وسیله بتوان زمينه‌ی رشد صادرات كالا‌هاي غيرنفتي کشور را در بازار‌هاي جهاني فراهم نمود (كوچك‌زاده و جلايي، 1392).

بنابراین پرسش اصلی در این مقاله این می­باشد که نرخ ارز و نوسانات آن از عوامل مؤثر در صنعت فولاد است و چه تأثیراتی برصادرات فولاد دارد؟

فرضیه‌های تحقیق

-       میانگین نرخ ارز بر میزان صادرات فولاد تأثیر دارد.

-       نوسانات نرخ ارز بر صادرات فولاد تأثیر دارد.

2-       مبانی نظری

صادرات در دو شکل کلان و خرد از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است در سطح کلان باعث رشد وضعیت اقتصادی شده و اشتغال‌زایی را موجب می‌شود و در سطح پایین‌تر آن، باعث وابستگی کمتر به بازار داخلی و به‌دست آوردن مشتریان جدید می‌گردد (اورلاندو، 2018). علی‌الرغم جایگاه و اهمیتی که صادرات در رشد اقتصادی یک کشور دارد، متاسفانه مشاهده می‌شود که در كشور‌هاي در حال‌توسعه و جهان سوم، صادرات به‌صورت تك‌محصولي بوده و اقتصاد آن‌ها وابستگی شدیدی به صدور مواد خام و اوليه دارد؛ و از سویی تعداد شرکای تجاری محدودی نیز دارند، لذا هرگونه شرایط سیاسی غیرعادی می­تواند مشکلات عدیده ای را بر ساختار اقتصادی آنها غالب نماید (كستا، لارج و هرتينا، 2015) و تراز تجاري آن‌ها را دچار عدم موازنه خواهد کرد (پدرونی، 2001). 

همچنین نوسانات نرخ ارز نیز مقوله دیگری است که همواره به‎عنوان معضلی برای اقتصاد ایران، خصوصاً بخش خارجی آن مطرح است که این نوسانات باعث کاهش رشد اقتصادی، تولید و متعاقب آن، کاهش صادرات علی‌الخصوص در بخش صنعت‌و‌معدن شده و اهمیت آن به گونه ای است که میتوانر رفتار صادرکنندگان را تحت تاثیر قرار دهد نرخ ارز، از اهم متغیرهای اقتصادی است که تاثیر مستقیم بر بخش تجاری کشور دارد (دربیدی و همکاران، 1392). نوسانات نرخ ارز، موجب تغییر در قدرت رقابتي تجار در برابر رقباي خارجي در بازارهاي بين‌المللي دارد ؛ لیکن ایران می‌تواند از طریق صنعت فولاد سهم خود را در تجارت جهانی افزایش دهد. (تکبیری و همکاران، 1396). بنابراین نرخ ارز و نوسانات به‌عنوان یک متغیر اثرگذار می‌تواند باعث تغییر در قیمت کالاهای داخلی و خارجی، هزینه‌ی واردات مواد اولیه، افزایش ریسک در فعالیت‌های تجاری و موجب کاهش حجم صادرات به ویژه در صنعت فولاد شود.

لذا می توان گفت با نگاهی کوتاه به اقتصاد کشور ایران و به دلیل اهمیت استقلال بودجه از نفت ، بی‌ثباتی قیمت، تقاضای جهانی نفت و متعاقب آن تحت تأثیر قرار گرفتن درآمدهای دولت و اقتصاد ایران با عوامل برون‌زا، به این نکته‌ی حائز اهمیت می‌رسیم که صادرات کالاهای غیرنفتی در کشورهای دارای نفت، نقش مهم و به‌سزایی داشته و این امر موجب شده که برای رهایی از صادرات تک‌محصولی؛ کشورها از صادرات به‌عنوان ابزاری برای کسب درآمدهای ارزی دولت استفاده نمایند.

از آنجائیکه نرخ ارز و نوسانات آن از متغیرهای تشکیل دهنده صادرات فولاد می باشند لذا در این قسمت سعی برآن است که به بررسی مهمترین متغیرها بر تابع نرخ ارز و تأثیر نوسانات نرخ ارز بر سایر متغیرها پرداخته شود.

2-1-                      نرخ ارز و نوسانات آن

نرخ ارز را میتوان قیمت یک­ واحد پول رایج یک کشور برحسب پول رایج کشور دیگر برشمرد. این نرخ به‌عنوان یکی از عوامل کلان اقتصادی، همیشه مورد توجه کارشناسان اقتصادی و مالی بوده است که در واقع وضعیت اقتصادی یک کشور را نشان داده و عاملی برای مقایسه اقتصاد ملی کشورها با یکدیگر خواهد بود. اما نوسانات نرخ ارز به مخاطره‌ی ناشی از تغییرات غیرمنتظره نرخ ارز تعبیر شده و یکی از اصلی‌ترین محدودیت‌های سر راه تجارت محسوب می‌شود (ری، 2016). در واقع منشا نوسانات نرخ ارز را می‌توان شوك‌هاي مختلف اقتصادي مانند "سیاست‌هاي داخلی" دانست؛ که بر نرخ اسمی ارز و سطح قیمت‌هاي داخلی اثرگذار بوده و از این جهت نرخ واقعی ارز را دچار بی‌ثباتی می‌کند (دورودیان، 1999). ادیر اعتقاد دارد که نوسانات نرخ ارز، دارای تأثیری منفی بر تجارت بین‌المللی دارد، اما براساس مطالعات مختلفی که توسط محققان در حوزه‌های مختلف صورت گرفته است نشان می‌دهد که نوسانات نرخ ارز نه تنها بر فعالیت‌هاي تجاري تأثیر مستقیم دارد، بلکه جریان تجارت را به جهت ایجاد نااطمینانی در قیمت‌ها و همچنین تغییر در مسیر تهیه‌ی منابع، تحت تاثیر قرار می دهد. (ادیر؛1973، نازلی اغلو و سویتا؛ 2012 و اوزتورک، 2006)

2-2-                      صنعت فولاد

فولاد را می‌توان هم از نظر کیفیت و هم از لحاظ ارزش، کاربردی‌ترین فلز دانست، به‌طوری که حدوداً 95 درصد فلزات تولیدشده در جهان را به‌خود (آهن و فولاد) اختصاص می‌دهد. بنابراین این صنعت را می‌توان به‌عنوان یکی از صنایع اصلی و محرک سایر صنایع دانست که  اقتصاد ایران را می‌تواند از اتکا به نفت خارج کند (اسمائیلی و رنجبرکیا (2016))؛ زیرا صنایع آهن و فولاد در رتبه دوم صادرات پس از نفت و گاز قرار دارند. از طرفی وجود این صنعت در یک منطقه باعث توسعه‌ی فرهنگ، سطح دانش، اشتغال‌زایی، آموزش و تجارت می‌شود و بر زندگی روزمره‌ی مردمان آن منطقه تأثیرگذار خواهد بود. علاوه‌بر صادرات محصولات گوناگون فولادی در بسیاری از بخش‌ها، صادرات فولاد خام نیز از مهمترین ماده صادراتی برای یک کشور محسوب می­شود و ارتباط این صنعت با صنایع خارجی یا بخش‌های صنعتی بین‌المللی، همواره وجود داشته و اهمیت ویژه‌ای در اقتصاد هر کشور دارد. بنابراین وجود چنین ظرفیت‌های بالای صنعت فولاد، این صنعت را در زمره‌ی صنایع سنگین و استراتژیک قرار داده است و بدون آن نمی‌تواند حیات خود را حفظ کند و همین موضوع سبب گردیده که دامنه‌ی مصارف فولاد و آهن روزبه‌روز گسترش پیدا کند و تنوع وسیعی در کاربردهای آن به‌وجود آید.

امروزه یکی از اساسی‌ترین راه‌های توسعه در کشورهای وابسته به اقتصاد نفتی ، توسعه‌ی صادرات غیرنفتی و توانمندسازی آن است. از جمله صنایع قابل‌توجه که در تحقق این امر می‌تواند نقش ﻣؤﺛﺮی ایفا کند، صنعت فولاد می‌باشد. سیاست‌های ارزی دولت، چالش‌های بسیاری را در راه صادرات فولاد ایجاد نموده که بازار ارز را نیز تحت تأثیر عوامل داخلی و خارجی قرار داده است و این امر منجربه موانع بازرگانی به‌ویژه بازرگانی خارجی و صادرات فولاد می‌شود. عوامل بسیاری همچون وضعیت اقتصادی ، وضعیت قیمت فولاد، اتفاقات سیاسی و غیره می تواند بر روی چگونگی روند صادرات فولاد تأثیرگذار می‌باشد اما از مهم ترین عوامل اثرگذار می توان به نرخ ارز و تغییرات آن اشاره کرد که باعث بروز مشکلاتی بر روی سطح قیمت فرآورده‌های فولاد، سطح تقاضا و متعاقب آن صادرات فولاد خواهد داشت.

بنابراين مي توان گفت هم از نظر کیفیت و هم از نظر کاربرد،فولاد فلزی پراهمیت است و سهم عظیمی از تولیدات فلزی در دنیا مربوط به آهن و فولاد است و از دو فلز مهم ديگر يعني آلومينوم و مس داراي تنوع مصرف و مقدار مي باشد. لذا با توجه به اين ويژگي ها و همچنين انرژی ارزان، فرصت مناسبی در جهت تولید و صادرات فولاد در کشور وجود دارد (شریفی و میرابی، 1398). در برنامه توسعه‌ی ششم نیز، اولویت به صادرات محصولات با ارزش افزوده‌ی بالاتر و خودداری از خام فروشی مواد معدنی است.

طبق سند چشم‌انداز در سال 1404تولید فولاد می‌بایست به ۵۵ میلیون تن شمش و صادرات آن به ۲۰ میلیون تن برسد. اما پیش‌بینی متال بولین برای صادرات فولاد ایران به‌عنوان یک محصول راهبردی در این سال حدود ۱۶ میلیون تن است. به عبارتی صادرات فولاد متناسب با توسعه‌ی صنعت فولاد نخواهد بود (مطالعات طرح جامع فولاد، 2017). همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که بازار داخلی کشور با رکود و تقاضای کم فولاد روبرو می باشد که منجر به مازاد تولید خواهد شد به‌طوری که در افق ۱۴۰۴، بیشتر از ۱۳ میلیون تن یعنی حدود ۲۴ درصد مازاد تولید فولاد خواهیم داشت (انجمن فولادسازان ایران،2020). لذا علیرغم برخوردار بودن فولاد از اولویت‌های صادراتی کشور و نیز رکود بازار داخل و نقش صادرات در سودآوری و رشد شرکت‌ها، صادرات فولاد تا رسیدن به جایگاه مطلوب فاصله دارد و این موضوع ضرورت و اهمیت صادرات فولاد را مضاعف می‌نماید.

3-       پیشینه تحقیق 

داخلی و خارجی زیر، می‌توان مشاهده نمود؛ که نوسانات نرخ ارزبا توجه به مدل بکارگرفته شده در تحقیق، بر عرضه‌ی صادراتی محصولات و بخش‌های متفاوت تاثیرات متفاوتی بر جای می گذارد. 

ديويد كاشمن (۱۹۸۳) در پژوهشی به مطالعه‌ی ريسك نرخ ارز واقعي و تأثیر آن بر حجم و قيمت كالاهاي صادراتي در ۱۴ كشور صنعتي پرداخته است. كاشمن به این نتيجه می‌رسد كه بین نرخ ارز واقعي در بلندمدت، و حجم تجارت رابطه‌ی مستقیم وجود دارد؛ اما بین عدم اطمينان نرخ ارز واقعي و صادرات رابطه‌ی منفی برقرار است.

پري و اشتاينر (۱۹۸۹) در پژوهش خود به بررسی تأثير نوسانات نرخ ارز بر صادرات كشورهاي آمريكا، انگليس و ژاپن به‌عنوان كشورهاي بزرگ با نرخ ارز شناور و آلمان و بلژيك به‌عنوان اعضاي اتحاديه اروپا پرداخته‌اند. نتايج تحقیق ایشان نشان مي‌دهد كه نوسانات نرخ ارز و عدم اطمينان حاصل از آن، بر صادرات این  كشورها بجز آمريكا تاثیر معناداری داشته است، به‌طوری كه این تاثیر بر دو کشور ژاپن و امریکا بیشتر بوده است. 

سوبرانا سامانتا (۱۹۹۸) به بررسی شدت و نحوه اثرگذاری نوسانات نرخ ارز بر صادرات و واردات كشور هند پردا خته است. در این تحقيق دو مدل، برای صادرات و واردات در دو مقطع زمانی کوتاه‌مدت و بلندمدت توسعه داده شده است. نتايج این تحقیق نشان می‌دهد كه نوسانات نرخ ارز فقط، واردات کوتاه‌مدت را تحت تأثیر قرار داده است و در ساير مدل‌سازی‌ها، تأثیر نوسانات نرخ ارز بر تجارت خارجي بی‌معنا بوده است.

مكنزي (۱۹۹۸) در پژوهشی نشان داد که تأثیر نوسانات نرخ ارز بر صادرات و واردات بين امريكا و آلمان مثبت است. ورگيل (۲۰۰2) به بررسی صادرات بین تركيه و چندین كشور پرداخت و به این نتیجه رسید كه نوسانات نرخ ارز با صادرات تركيه به اين كشورها، دارای ارتباط منفی است، به‌طوری که بيشترين و کمترین ضريب منفي به‌ترتیب به صادرات ترکیه به امریکا و ایتالیا تعلق دارد.

سیرگار و راجان (2004) در مقاله‌ای به بررسی تأثیر نوسان‌پذیري نرخ ارز بر عمل‌کرد تجاري کشور اندونزي پرداختند و به این نتیجه رسیدند که تأثیر نوسان‌پذیري نرخ ارز بر صادرات و واردات این کشور منفی است. ري (2006) در مقاله‌ای به این نتیجه رسید که تأثیر بی‌ثباتی نرخ ارز با صادرات چندین کشور در بلندمدت منفی است و این درحالی است که این تأثیر براي کشور مراکش مثبت بوده است.

مرتضوي و همکاران (2001) در پژوهش خود به نتیجه تأثیر منفی نوسانات نرخ ارز بر ارزش صادراتی پسته دست یافتند. همچنین صمدي (2003) در تحقیقات خود نشان داد که تأثیر نوسان‌پذیري نرخ ارز بر تجارت بین‌المللی منفی می باشد.

وانگ و بارت (2007) در بررسی تأثیر بی‌ثباتی نرخ ارز بر صادرات کالا‌هاي بخش‌های مختلف اقتصادي تایوان به آمریکا، به این نتیجه رسیدند که این تأثیر در بخش‌های متفاوت اقتصادی تایوان یکسان نمی‌باشد، به‌طوری که بخش کشاورزي دارای بیشترین تأثیرپذیري بوده و این درحالی است که تأثیر ریسک نرخ ارز بر سایر بخش‌ها، اثر ناچیزي داشته است. همچنین در تحقیقاتی که چن (2009) در مطالعه خود انجام داد نتایج نشان می دهد تأثیر نوسانات نرخ ارز بر صادرات بخش کشاورزي چین به ژاپن، مثبت بوده است.

زيرك زاده (۱۳۷۸) در پژوهش خود نتيجه‌گيري مي‌كند كه ارتباط بين صادرات غيرنفتي و نوسانات نرخ ارز یک رابطه معكوس برقرار است. همچنین هژبر کیانی و نیک اقبالی (1378) طی پژوهشی نتیجه گرفتند که تأثیر نوسانات نرخ ارز بر صادرات کل بخش کشاورزي منفی بوده است. 

كوچك‌زاده و جلايي (1392) در مقاله‌ای عنوان کردند که نوسان‌هاي متعدد نرخ ارز طي سه دهه گذشته در ايران، رفتار صادرکنندگان را تحت تاثیر قرار داده و بر میزان صادرات موثر بوده است. سلماني و عبدي (1393) طي پژوهشي به این نتیجه رسیدند كه نرخ ارز واقعي، تأثير مثبتی بر صادرات صنعت مواد غذايي و آشاميدني دارد. اما گودرزي و صبوري ديلمي (1393) در پژوهشي مطرح كردند كه نرخ ارز مؤثر واقعي، اثر قابل محسوسی بر مقدار صادرات غيرنفتي كشور ندارد.  

4-       روش پژوهش 

هدف از این تحقیق بررسی اثر نوسانات نرخ ارز بر صادرات فولاد در ایران با استفاده از مدل داده‌های ترکیبی با تواتر متفاوت (میداس) می‌باشد، لذا از نظر هدف کاربردی تلقی می‌شود و باتوجه به روش تحقیق، نوعی پژوهش توصیفی- همبستگی به‌شمار می‌رود.

5-       جامعه آماری پژوهش

در این تحقیق اثر نوسانات نرخ ارز بر صادرات فولاد در ایران مورد بررسی قرار گرفته که برای این منظور قلمرو زمانی تحقیق در محدوده زمانی 1400-1371؛ پیش بینی گردیده است. جامعه‌ی آماری در این تحقیق دربرگیرنده صادرات فولاد در بخش صنعت‌و‌معدن و نظام نرخ ارز در ایران می‌باشد.

6-       نتایج تجربی

هدف از این تحقیق بررسی اثر نوسانات نرخ ارز بر صادرات فولاد در ایران با استفاده از مدل داده‌های ترکیبی با تواتر متفاوت (میداس) می‌باشد و عمده‌ترین متغیرهای مورد استفاده در این مدل که بیشترین آمار آن‌ها از سایت بانک مرکزی استخراج شده است، عبارتند از: صادرات فولاد، تولید فولاد، تولید حقیقی و نااطمینانی نرخ ارز به صورت سالانه و نرخ ارز و شاخص تحریم به صورت ماهانه در این مدل مورد استفاده قرار گرفته است.

 

 

 

4-1-                      الگوي داده هاي ترکیبی با تواترهاي متفاوت (MIDAS)

باتوجه به موضوع پژوهش و اهداف تعیین‌شده‌، مدل تحقیق؛ مدل میداس یا مدل رگرسیون داده‌های ترکیبی با تواتر متفاوت می باشد. در روش‌های سنتی الگوسازی سری‌های زمانی برای پیش‌بینی متغیرهای اقتصادی، تمام متغیرهای درگیر در الگو لزوماً از تواتر یکسانی برخوردار بودند. به‌عنوان مثال چنانچه متغیر وابسته فصلی بود، متغیرهای توضیح­دهنده نیز می­بایست فصلی باشند. حال چنان‌چه در یک رابطه‌ی رگرسیونی، متغیرهایی وجود داشته که برخی به‌صورت سالانه‌ و پاره‌ای به‌صورت فصلی یا ماهانه هستند که امکان برآورد ضرایب این رگرسیون وجود ندارد مگر آن‌که داده‌های فصلی و یا ماهانه را به داده‌های سالانه‌ی تبدیل کرده و سپس ضرایب رگرسیون را برآورد نمود. اما اخیراً تکنیکی ابداع شده که می‌تواند متغیرهای با تواتر مختلف را در یک رگرسیون قرار دهد و ضرایب آن‌ها را برآورد نماید. 

ساخت الگویی بر این اساس از دو مزیت عمده برخوردار است: اول این‌که قرار گرفتن متغیرهای پرتواتر در کنار متغیرهای کم‌تواتر در یک رگرسیون، این امکان را فراهم می‌آورد تا متغیر وابسته را برای آینده‌ای نزدیک به‌صورت دقیق‌تری پیش‌بینی نماید و دومین حسن بارز این نوع الگوها، آن است که وقتی اطلاع جدیدی در مورد متغیرهای پرتواتر به‌دست می‌آید می‌توان در پیش‌بینی قبلی ارائه شده برای متغیر وابسته کم‌تواتر الگو، تجدید نظر کرد. ساخت الگوهایی که بتواند از ترکیبی از داده‌های با تواتر متفاوت در یک رگرسیون بهره جوید ابتدا توسط کلاین و سوجو (1989) در تدوین الگوهای اقتصادسنجی کلان ساختاری پایه‌گذاری و معروف به «الگوی داده‌های ترکیبی باتواتر متفاوت» یا میداس شد.

4-2-                      مدل و برآورد ضرايب:

در این قسمت به تصریح مدل و تجزیه و تحلیل داده­ها پرداخته می­شود. به منظور بررسی اثر نوسانات نرخ ارز بر روی صادرات فولاد و با بهره­گیری از مطالعات اویلامی و همکاران (2021)، تای و همکاران (2019) و نوفرستی و همکاران (1395) مدل به شرح زیر تصریح می­شود.

 

تصریح متغیرهای مذکور به شرح جدول زیر تعیین می گردد:

جدول 1- تصریح متغیرهای پژوهش

رابطه (1):

نماد	تصریح
C	عرض از مبداء
X	صادرات فولاد
Q	تولید فولاد
P0	تورم
SAN	شاخص تحریم
GDPF	تولید حقیقی به قیمت عوامل
EF	نرخ ارز
GARCH01	نااطمینانی نرخ ارز

4-3-                      برآورد متغیر نااطمینانی نرخ ارز با استفاده از مدل GARCH:

باتوجه به اهمیت و نقش نوسـانات نرخ ارز در مباحث اقتصادسنجی در دهه‌های گذشته، جایگاه ویژه‌ای به تجزیه ‌و‌ تحلیـل و پـیش‌بینـی نوسـانات سری‌های‌زمانی اختصاص یافته است. لذا برای این منظور مدل‌هاي متفاوتی توسعه داده شده، امـا در بین تمامی آنها، مدل‌ GHARCH ارائه شده توسط بالرسـلو ( 1986) کـه در واقع شکل پیشرفته‌تر مـدل‌هاي  ARCHانگـل (1982) است، دارای محبوبیت و کارایی بالاتری نسبت به سایر مدل‌سازی‌ها هستند. مزیت این مدل‌ها را می‌توان در ساختار بسیار منعطف‎پذیر آن‌ها دانست که می‌توانند کمک شایانی به شناخت ویژگی‌هاي منحصربه‌فرد سری هاي‌زمانی از جمله خوشه‌بندي نوسانات کنند. این مـدل‌ها مـی‌تواننـد نوسانات یک سری‌زمانی را طی یک دوره‌ی طـولانی مدل‌سازی کنند. علاوه بر این، مـدل‌های GARCH می‌توانندپیش‌بینی‌هاي نوسانات یک سری‌زمانی را مدل‌سازی کنند. بنابراین با توجه به مزیت مدل‌های GHARCH در مدل‌سازی نوسانات سری‌های زمانی که در بالا به آن اشاره شد؛ در این پژوهش برای محاسبه‌ی نوسانات سالانه نرخ ارز از این مدل­سازی استفاده گردیده، سپس نتایج حاصل از برآورد مدل، مورد بررسی قرار گرفته است.

4-4-                      نتایج حاصل از برآورد مدل:

پیش از تصریح نتایج مدل­ها، در ابتدا لازم است تا پایایی متغیرها مورد بررسی قرار گیرد لذا نتایج پایایی متغیرها بر اساس آزمون دیکی فولر به شرح جدول 2 خواهد بود:

 

جدول 2- پایایی متغیرهای پژوهش

متغیر	نماد	آماره t	احتمال	مانایی
تورم	P0	2.62-	1.000	-
	D(P0)	4.68-	0.000	I(1)
تولید فولاد	Q	1.4	0.499	-
	D(Q)	3.88-	0.040	I(1)

ادامه جدول 2- پایایی متغیرهای پژوهش

متغیر	نماد	آماره t	احتمال	مانایی
صادرات فولاد	X	0.05	0.990	-
	D(X)	3.77-	0.033	I(1)
تحریم	SAN	2.51-	0.318	-
	D(SAN)	5.23-	0.001	I(1)
تولید حقیقی به قیمت عوامل	GDPF	1.31-	0.863	-
	D(GDPF)	4.43-	0.007	I(1)
نرخ ارز	EF0	2.35	1.000	-
	D(EF0)	9.47-	0.000	I(1)

ماخذ: یافته­های پژوهش

با توجه به اینکه تمام متغیرهای پژوهش در حالت عادی در سطح پایا نبوده و با یک­بار تفاضل­گیری پایا شده­اند. لذا ضروری است اقدام به بررسی آزمون هم­جمعی نمود تا اطمینان حاصل کرد که ترکیب خطی متغیرهای مذکور، مانا می باشد و رگرسیون کاذب نخواهد بود.

از آن­جایی­که در این پژوهش به تأثیر نوسانات نرخ ارز بر صادرات فولاد پرداخته شده است، پیش از ارائه نتایج حاصل از برآورد مدل، نتایج مدل گارچ به منظور محاسبۀ نوسانات نرخ ارز به شرح جدول زیر ارائه می­شود:

جدول 4- نتایج تخمین الگوی گارچ

	مولفه	ضریب	آماره t	احتمال
میانگین	عرض از مبداء	563-	11.39	0.000
	مقادیر گذشته متغیر	1.189	0.001	0.000

 

ادامه جدول 4- نتایج تخمین الگوی گارچ

مولفه

ضریب

آماره t

احتمال

ماخذ: یافته­های پژوهش

بنابر آنچه در جدول 4 مشاهده میشود، ضرایب به دست آمده در مدل گارچ، در سطح اطمينان 95 درصد معنادار می باشد.

بنابراین نتایج تجربی به دست آمده بر اساس تخمین مدل پژوهش به روش میداس، به شرح جدول (5) خواهد بود.

جدول 5- نتایج تخمین مدل پژوهش

معادله واریانس	عرض از مبداء	673643-	265375	0.011
	مقادیر گذشته جملات اخلال	0.133	0.050	0.022
	مقادیر گذشته نوسانات	1.713	0.423	0.000
	آماره­ها	0.91 =	0.90 =	2.16 = DW

متغیر مستقل		ضریب	آماره t	احتمال
تولید فولاد		659.75	2.84	0.032
تولید حقیقی به قیمت عوامل		108.46	4.44	0.027
نااطمینانی نرخ ارز		91.96-	3.49-	0.032
تورم		214.39-	1.99-	0.041
نرخ ارز	PDL01	648.05	6.14	0.006
	PDL02	340.14-	2.75-	0.013
	برآیند	307.91	-	-

ادامه جدول 5- نتایج تخمین مدل پژوهش

متغیر مستقل		ضریب	آماره t	احتمال
تحریم	PDL01	467.91-	3.13	0.023
	PDL02	407.12	2.37	0.029
	برآیند	60.79-	-	-
عرض از مبداء		(9)^10 * 2.73-	0.99-	0.33

ماخذ: یافته­های پژوهش

بر اساس یافته­های جداول فوق:

·       تفسیر ضریب مذکور بیانگر این نکته است که افزایش تولید فولاد در کشور همراه با افزایش میزان صادرات این محصول خواهد بود، با این­حال در مورد جهت علیّت این رابطه نمی­توان با قطعیت سخن گفت. از یک­سو این رابطه می­تواند بیانگر این نکته باشد که با افزایش مقاصد صادراتی و رفع موانع صادرات، انگیزۀ تولیدکنندگان نیز برای افزایش تولید بیشتر شده، لذا از همین­رو رابطۀ مثبت میان این دو امری قابل تصور است. از سوی دیگر این رابطه می­تواند بیانگر این نکته نیز باشد که با افزایش تولید و عدم تقاضای کافی داخلی در قیمت­های موجود در بازار، تولیدکنندگان اقدام به صادرات محصول کرده­اند.

·       با افزایش تورم، قیمت کالاهای داخلی نسبت به خارجی افزایش می­یابد، لذا رقابت­پذیری محصولات داخلی نسبت به خارجی کاهش یافته و به نوبۀ خود بر صادرات اثر منفی می­گذارد.

·       ضریب تحریم بیانگراین نکته است­که افزایش تحریم­ها در کشور همراه با افت میزان صادرات فولاد بوده و اثر تحریم به طور مستقیم برحجم صادرات محصول تأثیر منفی می­گذارد و موجب افزایش هزینه های مبادلاتی، نقل و انتقال منابع مالی حاصل از صادرات و هزینه های واردات می­شود.

·       افزایش تولید حقیقی در کشور همراه با افزایش میزان صادرات این محصول بوده است. در واقع با رونق تولید و گسترش فعالیت­های اقتصادی، پتانسیل کشور در صادرات مواد غیرنفتی از جمله فولاد، افزایش یافته و به نوبۀ خود زمینۀ افزایش صادرات فراهم می­آید.

·       بروز نااطمینانی در نرخ ارز، همراه با افت میزان صادرات فولاد همراه بوده و متعاقب آن باعث افزایش سطح عمومی قیمت ها در اقتصاد، نااطمینانی در فعالیت های تولیدی و هزینه های تولید، افزایش هزینه و ضربه به بخش اقتصادی می شود.

·       افزایش نرخ ارز، همراه با افزایش میزان صادرات فولاد بوده و این بدان جهت است که با افزایش نرخ ارز، رقابت­پذیری فولاد ایران نسبت به رقبای خارجی بیشتر شده و زمینۀ افزایش صادرات آن را بالا می برد. همچنین با افزایش نرخ ارز، سود صادرکنندگان نیز بیشتر شده و منجر به افزایش انگیزۀ آن­ها برای رشد صادرات می­شود.

7-       نتیجه گیری

این مقاله با هدف اصلی بررسی اثر ماهانه نرخ ارز و شاخص تحریم و نیز اثر سالانه صادرات فولاد، تولید فولاد، تولید حقیقی و نااطمینانی نرخ ارز بر صادرات فولاد در ایران، با استفاده از روش رگرسیون داده‌های ترکیبی با تواتر متفاوت (مدل‌سازی رگرسیون میداس) مورد مطالعه قرار گرفت، لذا در گام نخست، با بهره­گیری از مبانی نظری و مطالعات تجربی مرتبط، متغیرهای مؤثر بر صادرات فولاد شناسایی و احصاء گردید و سپس تابع رگرسیون مربوطه تصریح شد. در گام بعدی آزمون پایایی متغیرها انجام شد و همانطورکه مشاهده شد، تمام متغیرهای پژوهش با یک بار تفاضل­گیری مانا شدند، سپس به برآورد ضرایب مدل اختصاص یافت. بدین منظور ابتدا برای برآورد نوسانات نرخ ارز، از الگوی گارچ استفاده و نتایج آماری آن در جدول 4 ارائه گردید؛ سپس با استفاده از نتایج الگوی گارچ و سایر متغیرهای مؤثر، الگوی اصلی پژوهش با استفاده از روش میداس برآورد شد. نتایج نشان ­داد که متغیرهای پژوهش ارتباط معناداری با صادرات فولاد دارند، به نحوی که تولید فولاد، تولید ناخالص حقیقی و نرخ ارز ارتباط مثبت و معنی­دار داشته و نوسانات نرخ ارز، تحریم و تورم نیز رابطۀ منفی و معنی­داری را به نمایش گذاشته اند.

 

8-       پيشنهادها

پژوهش حاضر در حوزۀ صادرات فولاد به نگارش درآمده، لذا پيشنهادهاي سياستي در چارچوب موضوع مذکور و گسترش فولاد به شرح زیر ارائه می شود:

•        تأثیر نرخ ارز بر میزان صادرات کالاهای غیرنفتی همواره در زمرۀ پر بحث ترین محورهای پژوهشی و اجرایی بوده و براین اساس مطابق با یافته های پژوهش، نوسانات نرخ ارز تأثیر منفی بر صادرات فولاد داشته است. این امکان وجود دارد که با افزایش نرخ ارز کالای داخلی نسبت به خارجی رقابتی تر شده و انگیزۀ صادرات را بالا ببرد اما ضروری است مسیر حرکت نرخ ارز مدیریت شده باشد تا از وقوع نوسان و شوک در آن جلوگیری و موجب گسترش صادرات فولاد شود.

•        افزایش تولید حقیقی در کشور ارتباط مثبت و معنا دار با صادرات فولاد دارد. نکته حائز اهمیت آن است که در آمارهای اقتصادی نشان می دهد که وقوع نوسانات ارزی و افزایش نرخ ارز، منجر به کاهش تولید حقیقی می گردد. از همین رو در سیاست های مشوق صادرات – به طورخاص فولاد – ضروری است از بخشی نگری پرهیز شده و به صورت جامع به مسـأله نگـریست به نحوی که ارتباطات فی مـابین ارز و تولید حقـیقی به صورت جدی باید مورد توجه قرار گیرد.

•        از موارد مهم دیگر تأثیر منفی تحریم ها بر صادرات می باشد و به اذعان مقامات کشور، هر نوع سیاست گذاری لازم است با فرض تداوم تحریم ها باشد. در صورت مبنا قرار دادن این گزاره، در راهکارها نمي توان امید چندانی به رفع تحریم ها داشت، بلکه می بایست راهکارهای اجرایی برای کاهش هزینه های ایجاد شده توسط تحریم ها را جستجو کرد و امید نمی رود که در آیندۀ نزدیک، اقدام پایداری در خصوص رفع تحریم ها انجام گیرد. از همین رو شناسایی گلوگاه­های تحریمی ﻣؤﺛﺮ بر صنعت فولاد از جمله اقداماتی است که می تواند آثار منفی تحریم ها بر صادرات فولاد را کاهش بخشد.

با عنایت به مسائل مطرح شده و مواردی که مورد بررسی قرار گرفت توصیه می شود دولت با توجه به تدوین سند چشم انداز بیست ساله در برنامه توسعه هفتم در بخش های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی از جمله صنعت فولاد و رسیدن به ظرفیت 55 میلیون تن تولید فولاد تا افق سال 1404؛ در ارتباط با افزایش تولید و صادرات فولاد کشور که به عنوان صنعت برتر و استراتژیک در راهبرد توسعه صنعتی ایران به شمار می رود، راهکارهایی را در جهت رفع این موانع و توسعه آن لحاظ نموده تا به پیشبرد آن در اقتصاد کشور کمک شایانی نماید.

فهرست منابع

1-       سلماني، بهزاد؛ عبدي، حسن. (1393). "اثرات تحقيق و توسعة داخلي و واردات فناوري بر صادرات صنعت مـواد غـذايي و آشاميدني در ايران". مطالعات اقتصادي كاربردي، دوره 3 شماره (10)، صفحات 106-83 .

2-       کوچکزاده، اسما، جلایی اسفندآبادی، سید عبدالمجید. (1392). "تأثير نااطميناني نرخ ارز بر صادرات غيرنفتي ايـران". تحقيقـات اقتصاد كشاورزي، دوره 5 شماره (3)، صفحات 137-123.

3-       شجاعي، محمدرضا. محترم، رحيم. طاهريان، سمانه. (1393). "تأثير عوامل داخلي شركت بر عملكرد صادراتي (مطالعة مـوردي: شركتهاي صادركنندة پسته در تهران)"؛ مجلة مديريت بازرگاني، دوره 6 شماره (4)، صفحات 807-791.

4-       زيرك، مرتضي (١٣٧٨)؛ بررسي تاثير عدم اطمينان حاصل از نوسانات نر خ ارز بر صادرات غير نفتي، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه شهيد بهشتي.

5-       علي خليلي، غلامرضا (١٣٧٨)، تاثير نوسانات ارزي بر واردات و صادرات غير نفتي كشور، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه اصفهان.

6-       گودرزي، آتوسا. ؛ صبوري ديلمي، محمدحسن. (1393). "بررسي رابطة بلندمـدت ميـان نـرخ ارز و صـادرات غيرنفتـي در ايـران". مجلس و راهبرد، دوره 21 شماره (77)، صفحات 39-5.

7-       محبوبه بیات و محمد نوفرستی، کتاب اقتصاد سنجی کاربردی سری های زمانی: الگوی داده های ترکیبی با تواتر متفاوت، نشر نور علم، چاپ اول 1394.

8-       علي شفيعي، وحيدرضا ميرابي، (1398) "ارائه و اعتباریابی مدل بازاریابی استراتژیک در شرکت‌های بزرگ صنعت فولاد"، فصلنامه علمی تحقیقات بازاریابی نوین سال نهم، دوره 2 شماره (33)، صفحات 108-77

 

 

 

 

 

 

 

 

1.       Andersen, T.G. and T.Bollerslev (1998). Heterogeneous information arrivals and return volatility dynamics: uncovering the long-run in high frequency returns. Juornal of finance, Vol.52, 975-1005.

2.       Bollerslev T. 1986. Generalized autoregressive conditional. Economic Review, Federal Reserve Bank of Kansas City, 79 (3): 27-38.

3.       Cao, D. & Chen, Z. (2010). Evaluation of green supply chain performance based on fuzzy method and grey incidence analysis. In Fuzzy Systems and Knowledge Discovery (FSKD). Seventh International Conference on (Vol. 2, pp. 858-861). IEEE.

4.       Chen L. 2009. The Effect of China's RMB Exchange Rate Movement on Its Agricultural Export: A CaseStudy of Export to Japan. International Association of Agricultural Economists Conference. Beijing. China. 16-22.

5.       Costa, C., Lages, L. F. & Hortinha, P. (2015). The bright and dark side of CSR in xport markets: Its impact on innovation and performance. International Business Review, 24(5), 749-757.

6.       Engle R. 1982. Autoregressive conditional heteroscedasticity with estimates of the variance of U.K. inflation. Econometrica, 50:987–1008.

7.       David O. Cushman, "The Effects of Real Exchange Rate Risk on International Trade", Journal of International Economics, (1978), PP. 488 – 511.

8.       Eric Peree & Alfred Steinherr, "Exchange Rate Uncertainty & Foreign Trade", European Economic Review, 33(1989), pp. 1241. 1264.

9.       Esmaeili, N., & Ranjbarakia, A. (2016). The impact of major macroeconomic variables on Iran’s steel import and export. Procedia Economics and Finance, 36, 390 – 398.

10.       Franses, P. H. and D. Van Dijk. 2002. Non -linear time series models in empirical finance, Cambridge University Press.

11.       French, K.R., G.W. Schwert and R.F Stambaugh (1987), Expected stock returns and volatility. Journal of Financial Economics, 19, 3–30.

12.       Hazhabr Kiani K., and Nickeghbali S. 2000. Investigating the Effect of Exchange Rate Imbalances on Supply of Agricultural Products Export. Journal of Economic Research, 56: 53-39. (In Persian).

13.       Iranian steel manufacturers association, analysis of the current conditions of the steel country industry and future perspectives. (2020). 19(59), 66-98.

14.       McKenzie, Michael D., (1999); “The Impact of Exchange Rate Volatility on International Trade Flows,” Journal of Economic Surveys, Vol. 13, No. 1, pp. 71-106.

15.       Mourtazavi S. A., Zamani O., Nouri M., and Nader H. 2011. Investigating the Effect of Exchange Rate on Export of Pistachio, Journal of Agricultural Economics and Development, 5(3): 347-354. (In Persian).

16.       Orlando, R., Alexandra, F., & Rubén, F. O. (2018). Key drivers of SMEs export performance: the mediating effect of competitive advantage. Journal of Knowledge Management, 22(2), 257-279.

17.       Pedroni P. 2001. Purchasing Power Parity in Cointegrated Panels, the Review of Economics and Statistics, 83(4): 727-731.

18.       Sabuhoi M., and Piri M. 2009. Consideration the Effect of Exchange rate Volatility on Agricultural Products Export Price, the Case Study of Iran’s Saffron. American-Eurasian J. Agriculture & Environment Science, 2(1): 97-100.

19.       Samadi A. H. 2003. The Actual Exchange Rate Flexibility and Supply of Export of Agricultural Products: A Case Study of Iran (1982-1999), Agricultural and Bank Quarterly, 1: 176-161. (In Persian).

20.       Siregar R., and Rajan R. S. 2004. Impact of Exchange Rate Volatility on Indonesia's Trade Performance in the 1990s Flows; J. Japanese International Economies, 18: 218-240.

21.       Subrana K. Samanta “Exchange Rate Uncertainty & Foreign Trade For A Developing Country: An Empirical Analysis,” The Indian Economic Journal (1998), PP: 51-65. 

22.       Steel Master Plan Studies (2017). International steel tech company, 205-220.

23.       Tourkamani J and Tarazkar M. 2005. The Effect of Exchange Rate Fluctuations on the Pistachio Export Price: Application an Autoregressive Distribution with Extended Lag Approach. Agricultural Economy and the Development, 49: 96-83. (In Persian).

24.       Vergil H. 2002. Exchange Rate Volatility in Turkey and Its Effect on Trade Flows, Journal of Economic and Social Research, 4 (1): 83-99.

25.       Wang K. L., and Barrett C. 2007. Estimating the Effects of Exchange Rate Volatility on Export Volumes. Journal of Agricultural and Resource Economics, 2:225-255.

 

یادداشت ها:

 

 

 Costa and Lages, and Hortinha

 Pedroni

 Cao and Chen

 Orlando

 Esmaeili, and Ranjbarakia

 Shafi'i, and Mirabi

 Steel Master Plan Studies

 Iranian steel manufacturers association

 David O. Cushman

 Peree and Steinherr

 Subrana K. Samanta

 McKenzie

 Vergil

 Siregar and Rajan

 Mourtazavi

 Samadi

 Tourkamani and Tarazkar

 Sabuhoi and Piri

 Wang and Barrett

 Chen

 Hazhabr Kiani and Nickeghbali

 Ghysels, Santa-clara &Valkanov

 Ghysels, Sinko &Valkanov

 Oyelami & et al

 Thuy & et al

 Bollerslev

 Engle

 French

 Franses and Van Dijk

 Andersen and Bollerslev

 

---

[1]  گروه مديريت بازرگاني و كارآفريني، واحد تهران مركزي، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ايران.  [e-mail]

[2]  گروه مديريت كسب و كار و كارآفريني، واحد تهران مركزي، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ايران. (نويسنده مسئول) [e-mail]

---