مطالعه اثر کودهای شیمیایی بر خصوصیات زراعی و میزان آلودگی مزارع کلزا به شته مومی کلم (Brevicoryne brassicae L.) در استان لرستان

محورهای موضوعی : آفات و بیماری‌های گیاهی

مهدی ساکی ¹ (دانشجوی کارشناسی‌ارشد، گروه گیاه پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران)
جهانشیر شاکرمی ² (استاد، گروه گیاه پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران)
امیر محسنی امین ³ (استادیار، گروه گیاه پزشکی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان، خرم آباد، ایران)
محسن لک ⁴ (کارشناسی‌ارشد، سازمان جهاد کشاورزی استان لرستان، لرستان، ایران)
مرجان ساکی ⁵ (دکتری، گروه گیاه پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران)

تاریخ دریافت : 1402/06/27 تاریخ پذیرش : 1402/11/26 تاریخ انتشار : 1403/03/09

کلید واژه: شاخص آلودگی, شته, کلزا, کود شیمیایی,

چکیده مقاله :

این مطالعه به منظور بررسی اثر کاربرد کودهای شیمیایی بر میزان آلودگی کلزا به شته مومی و خصوصیات زراعی کلزا در سال زراعی 1400-1401 در شهرستان دورود اجرا گردید. این آزمایش به صورت فاکتوریل سه عامله بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. عامل‌های آزمایش شامل کاربرد کود نیتروژن در سه سطح (175، 250 و 325 کیلوگرم در هکتار) از منبع کود اوره، کود فسفر در سه سطح (70، 100 و 130 کیلوگرم در هکتار) از منبع کود سوپرفسفات تریپل و کود گوگرد در دو سطح (25 و 50 کیلوگرم در هکتار) بود. براساس نتایج تجزیه واریانس داده ها مشخص شد که اثر تیمار کود نیتروژن بر صفات شاخص آلودگی، درصد بوته آلوده، طول ساقه آلوده، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک معنی دار بود. اثر متقابل کود نیتروژن×کود گوگرد بر عملکرد بوته معنی دار گردید. اثر متقابل فسفر×گوگرد نیز بر صفات تعداد دانه در غلاف و وزن هزار دانه معنی دار شد. نتایج حاصل نشان داد افزایش میزان کاربرد کود نیتروژن منجر به کاهش شاخص آلودگی، درصد بوته آلوده و طول ساقه آلوده که در نتیجه آن عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک افزایش یافت. نتایج نشان داد کاربرد مقادیر بالاتر کودهای شیمیایی منجر به افزایش اجزای عملکرد دانه کلزا شد به طوری که بالاترین تعداد دانه در غلاف در تیمار کاربرد 100 کیلوگرم فسفر به همراه 25 کیلوگرم در هکتار گوگرد ( 16/24 دانه در غلاف) و بالاترین میزان وزن هزار دانه در تیمار کاربرد 130 کیلوگرم در هکتار فسفر به همراه 50 کیلوگرم در هکتار گوگرد (33/4 گرم) به دست آمد

چکیده انگلیسی:

This study was carried out in order to investigate the effect of chemical fertilizers application on the amount of rapeseed infestation by wax aphid and the agricultural characteristics of rapeseed. Experiment was conducted as a three-factor factorial based on a randomized complete block design in three replications. The experimental factors include the application of nitrogen fertilizer at three levels (175, 250 and 325 kg.ha-1) from the source of urea fertilizer, phosphorus fertilizer at three levels (70, 100 and 130 kg.ha-1) from the source of triple superphosphate fertilizer and sulfur fertilizer in There were two levels (25 and 50 kg.ha-1). The results showed that increasing the application rate of nitrogen fertilizer led to a decrease in the pollution index, the percentage of infected plants and the length of the infected stem, as a result of which the grain yield and biological performance increased. The results showed that the use of higher amounts of chemical fertilizers led to an increase in the components of rape seed yield, so that the highest number of seeds per pod in the treatment of application of 100 kg.ha-1 phosphorus along with 25 kg.ha-1 sulfur and the highest 1000 seed weight was obtained in the application treatment of 130 kg.ha-1 of phosphorus along with 50 kg.ha-1 of sulfur. The increase in the amount of grain yield components led to an increase in grain yield and biological yield, so that the highest amount of grain yield and biological yield was 3804 and 12836 kg.ha-1, respectively, in the treatment of application of 325 kg.ha-1 of nitrogen fertilizer. Based on the results of this study, it was found that the application of 325 kg.ha-1 nitrogen fertilizer reduced the rate of contamination of canola with wax aphid and increased the grain yield, which can be recommended for the farmers of the region in the cultivation of canola

منابع و مأخذ:

1) جعفرنژادی، ع. و ع، راهنما. 1390. بررسي اثر تأخير در كاشت بر عملكرد كلزا و كارآيي كاربرد نيتروژن. پژوهشهاي خاك، 25(3): 233-225.
2) چاکرالحسینی، م ر. 1387. بررسي اثرات نيتروژن و فسفر بر خصوصيات كمي و كيفي كلزا در شرايط ديم نيمه گرمسيري. پژوهش هاي خاك، 22(2): 154-147.
3) حسن‌زاده قورت تپه، ع. و ح، جوادی. 1394. بررسی اثرات کاربرد کود نیتروژن و تلقیح با کودهاي بیولوژیک (آزوسپریلوم و ازتوباکتر( بر عملکرد، اجزاي عملکرد و روغن کلزاي بهاره در آذربایجان غربی. توليد و فرآوري محصولات زراعي و باغي، 5(18): 49-39.
4) صفی‌خانی، س.، بیابانی، ع.، فرجی، ا.، راحمی‌کاریزکی، ع. و ع، قلی‌زاده. 1394. پاسخ برخی خصوصیات زراعی ارقام کلزا به کود نیتروژن و تاریخ کاشت. اکوفیزیولوژي گیاهان زراعی، 3(35): 446-429.
5) ضرغامی، س.، الهیاری، ح.، صبوری، ع.، میرمحمدی، ش. و آ، علاسوند زراسوند. 1388. اثر كود نيتروژن بر دوره نمو و نرخ ذاتي افزايش جمعيت شته مومي كلم. گياهپزشكي، 23(1): 32-23.
6) مجیدیان، م.، شجاع، ط. و م، ربیعی. 1394. تاثير عناصر گوگرد، بر، روي و برهمكنش آنها بر عملكرد كمي و كيفي دانه كلزا به عنوان كشت دوم در شاليزار. توليدات گياهي (مجله علمي كشاورزي)، 38(2): 50-37.
7) محیسینی، ع. و م، داشادی. 1395. تأثیر نیتروژن، فسفر و پتاسیم بر مدیریت شتهBrevicoryne brassicae در مزارع کلزا. آفات و بیماری‏های گیاهی، 84(1): 186-175.
8) مدنی، ح.، نادری بروجردی، غ. و ع، پازکی. 1398. اثر كاربرد باكتريايي محلول كننده‏ي فسفر و كود شيميايي فسفات آمونيوم در زراعت كلزاي پاييزه. مجله علمي ـ پژوهشي اكوفيزيولوژي گياهان زراعي و علفهاي هرز، 4(16): 108-95.
9) معرفی، م.، صدیق، ث.، و ع، همراهی. 1399. تأثیر غلظت مصرف کائولین و مراحل فنولوژیکی گیاه بر عملکرد، اجزاي عملکرد و جمعیت شته کلزا Brevicoryne brassicae L به همراه دشمنان طبیعی آن. بوم‏شناسی کشاورزي، 12(4): 740-723.
10) وفایی، ف. و ح، یدایی. 1397. دستورالعمل اجرایی کنترل شته مومی کلزا. سازمان حفظ نباتات. معاونت کنترل آفات. دفتر پیش آگاهی. دستورالعمل شماره: 97126. 6 صفحه.
11) Ahmad, A., Khan, I., Anjum, N.A., Abrol, Y.P. and M, Iqbal. 2015. Role of sulphate transporter systems in sulphur efficiency of mustard genotypes. Plant Science, 169: 842–846.
12) Fidelis, E.G., Farias, E.S., Lopes, M.C., Sousa, F.F., Zanuncio, J.C. and M.C, Picanco. 2019. Contributions of climate, plant phenology and natural enemy to the seasonal variation of aphids on cabbage. Journal of Applied Entomology, 143: 365-370.
13) Hogendorp, B.K., Cloyd, R.A. and J.M, Swiader. 2016. Effect of nitrogen fertilization on reproduction and development of citrus mealy bug, Planococcus citri Risso (Homoptera: Pseudococcidae), feeding on two colors of coleus, Solenostemon scutellarioides L. Codd. Environmental Entomology, 35: 201-211.
14) Jackson, G.D. 2020. Effects of nitrogen and sulfur on canola yield and nutrient uptake. Agronomy Journal, 92: 644-648.
15) Janson, J. 2023. The Influence of Plant Fertilisation Regime on Plant-Aphid-Parasitoid Interactions. Doctoral thesis Swedish University of Agricultural Sciences Uppsala Acta Universitatis Agriculturae Sueciae. 29 pp.
16) Jian, H., Zhang, A., Ma, J., Wang, T., Yang, B., Shuang, L.S. and L, Liu. 2019. Joint QTL mapping and transcriptome sequencing analysis reveal candidate flowering time genes in Brassica napus L. BMC Genom. 20, 21
17) Kazemeini, S.A., Edalat, M., Shekoofa, A. and R, Hamidi. 2010. Effects of nitrogen and plant density on rapeseed (Brassica napus L.) yield and yield components in southern Iranian. Journal of Applied Science, 10(14): 1461-1465.
18) Madani H., Nurmohamadi, G., Majid, I., Shirani Rad A.H. and M.R, Naderi. 2015. Comparing winter rapeseed cultivars (Brassica napus L.) according to yield and yield components in cold regions of Iran. Iranian J. Agric. Sci, 7(1): 55-70.
19) Malakuti, M.J., Khademi, Z. and P, Mohajer Milani. 2000. Optimal fertilizer recommendations for canola in Iran. Journal of Soil Science. 12(12):1-6.
20) Meyer, G.A. 2020. Interactive effects of soil fertility and herbivory on Brassica nigra. Oikos, 22: 433–441.
21) Nevo, E. and M, Coll. 2019. Effect of nitrogen fertilization on Aphis gossypii (Homoptera: Aphididae): variation in size, color, and reproduction. Journal of Economic Entomology, 94: 27-32
22) Rabiee, M., Kavoosi, M. and P, Tousi Kehal. 2012. Effect of nitrogen fertilizer levels and their application time on yield and some agronomic traits of rapeseed (cv. Hyola 401) in winter cultivation in Guilan. Journal of Science and Technology of Agriculture and Natural Resources, Water and Soil, 15(58): 199-212.
23) Sattari Nasab, R., Pahlavan Yali, M. and M, Bozorg-Amirkalaee. 2019. Effects of humic acid and plant growthpromoting rhizobacteria (PGPR) on induced resistance of canola to Brevicoryne brassicae L. Bulletin of entomological research, 109: 479-489.
24) Soleyman zadeh, H., Latifi, N.and A, Soltani. 2007. Relationship between phenological and physiological traits with grain yield in various cultivars of canola under rained condition. Agriculture and Natural Resource Journal, 14(50): 28-37.
25) Zandi sohani, N., Soleimannejadian, E. and A.A, Mohiseni. 2004. Investigation on Resistance in Five Varieties of Rapeseed (Brassica napus L.) to cabbage aphid (Brevicoryne brassicae L.). The Scientific Journal of Agriculture, 27(1): 120-127.

متن کامل:



گیاه و زیست فناوری ایران Iranian Journal of Plant & Biotechnology (IJPB)

مقاله پژوهشی

 

 مطالعه اثر کودهای شیمیایی بر خصوصیات زراعی و میزان آلودگی مزارع کلزا به شته مومی کلم (Brevicoryne brassicae L.)   در استان لرستان

مهدی ساکی (نویسنده مسئول)1*، جهانشیر شاکرمی2، امیر محسنی‌امین3، محسن لک4 و مرجان ساکی5

1*- دانشجوی کارشناسی‌ارشد، گروه گیاه پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران، [e-mail]

2- استاد، گروه گیاه پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران، [e-mail]

3- استادیار، گروه گیاه پزشکی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان، خرم آباد، ایران، [e-mail]

4- کارشناسی‌ارشد، سازمان جهاد کشاورزی استان لرستان، لرستان، ایران، [e-mail]

5- دکتری، گروه گیاه پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران، [e-mail]

تاریخ دریافت: شهریور 1402 تاریخ پذیرش: بهمن 1402

Studying the effect of chemical fertilizers on crop characteristics and the rate of contamination of rapeseed fields with cabbage wax aphid (Brevicoryne brassicae L.) in Lorestan province

Mehdi Saki (Corresponding author)1*, Jahanshir Shakrami2, Amir Mohseni Amin3, Mohsen Lek4 and Marjan Saki5

1*- M.Sc student, Department of Plant Medicine, Faculty of Agriculture, Lorestan University, Khorramabad, Iran, [e-mail]

2- Professor, Department of Plant Medicine, Faculty of Agriculture, Lorestan University, Khorramabad, Iran, [e-mail]

3- Assistant Professor, Department of Plant Medicine, Lorestan Agriculture and Natural Resources Research Center, Khorramabad, Iran, [e-mail]

4- M.Sc, Lorestan Province Agricultural Jihad Organization, Lorestan, Iran, [e-mail]

5- Ph.D, Department of Plant Medicine, Faculty of Agriculture, Isfahan University of Technology, Isfahan, Iran, [e-mail]

Received: September 2023 Accepted: February 2024

چکیده این مطالعه به منظور بررسی اثر کاربرد کودهای شیمیایی بر میزان آلودگی کلزا به شته مومی و خصوصیات زراعی کلزا اجرا گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل سه عامله بر پایه طرح بلوک‏های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. عامل­های آزمایش شامل کاربرد کود نیتروژن در سه سطح (175، 250 و 325 کیلوگرم در هکتار) از منبع کود اوره، کود فسفر در سه سطح (70، 100 و 130 کیلوگرم در هکتار) از منبع کود سوپرفسفات تریپل و کود گوگرد در دو سطح (25 و 50 کیلوگرم در هکتار) بود. نتایج حاصل نشان داد افزایش میزان کاربرد کود نیتروژن منجر به کاهش شاخص آلودگی، درصد بوته آلوده و طول ساقه آلوده که در نتیجه آن عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک افزایش یافت. همچنین نتایج نشان داد که کاربرد مقادیر بالاتر کودهای شیمیایی منجر به افزایش اجزای عملکرد دانه کلزا شد، به طوری که بالاترین تعداد دانه در غلاف در تیمار کاربرد 100 کیلوگرم فسفر به همراه 25 کیلوگرم در هکتار گوگرد و بالاترین میزان وزن هزار دانه در تیمار کاربرد 130 کیلوگرم در هکتار فسفر به همراه 50 کیلوگرم در هکتار گوگرد به‌دست آمد. افزایش میزان اجزای عملکرد دانه منجر به افزایش عملکرد دانه و بیولوژیک شد، به‌طوری که بالاترین میزان عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک به‌ترتیب به میزان 3804 و 12836 کیلوگرم در هکتار در تیمار کاربرد 325 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن حاصل شد. براساس نتایج حاصل از این مطالعه مشخص شد که کاربرد 325 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن میزان آلودگی کلزا به شته مومی را کاهش داده و عملکرد دانه را افزایش داد که می‏توان این مقدار از کود را برای کشاورزان منطقه در زراعت کلزا توصیه نمود. کلمات کلیدی: شاخص آلودگی، شته، کلزا، کود شیمیایی   فصلنامه گیاه و زیست فناوری ایران سال 1403، دوره 19، شماره 1، صص 46-36

Abstract This study was carried out in order to investigate the effect of chemical fertilizers application on the amount of rapeseed infestation by wax aphid and the agricultural characteristics of rapeseed. Experiment was conducted as a three-factor factorial based on a randomized complete block design in three replications. The experimental factors include the application of nitrogen fertilizer at three levels (175, 250 and 325 kg.ha-1) from the source of urea fertilizer, phosphorus fertilizer at three levels (70, 100 and 130 kg.ha-1) from the source of triple superphosphate fertilizer and sulfur fertilizer in There were two levels (25 and 50 kg.ha-1). The results showed that increasing the application rate of nitrogen fertilizer led to a decrease in the pollution index, the percentage of infected plants and the length of the infected stem, as a result of which the grain yield and biological performance increased. The results showed that the use of higher amounts of chemical fertilizers led to an increase in the components of rape seed yield, so that the highest number of seeds per pod in the treatment of application of 100 kg.ha-1 phosphorus along with 25 kg.ha-1 sulfur and the highest 1000 seed weight was obtained in the application treatment of 130 kg.ha-1 of phosphorus along with 50 kg.ha-1 of sulfur. The increase in the amount of grain yield components led to an increase in grain yield and biological yield, so that the highest amount of grain yield and biological yield was 3804 and 12836 kg.ha-1, respectively, in the treatment of application of 325 kg.ha-1 of nitrogen fertilizer. Based on the results of this study, it was found that the application of 325 kg.ha-1 nitrogen fertilizer reduced the rate of contamination of canola with wax aphid and increased the grain yield, which can be recommended for the farmers of the region in the cultivation of canola. Keywords: Aphid, Chemical fertilizer, Infection index, Rapeseed Iranian Journal of Plant & Biotechnology Winter 2024, Vol 19, No 1, Pp 36-46

 

 

مقدمه و کلیات

کلزا (Brassica napus L.) یکی از مهمترین محصولات روغنی است که از نظر تولید روغن در دنیا دارای رتبه سوم و از نظر پروتئین رتبه پنجم را دارد (Jian et al., 2019). در گیاه کلزا عـلاوه بـر تولیـد روغن، برگ­ها و ساقه‏هاي این گیاه بـه دلیـل دارا بـودن فیبـر کـم و پروتئین زیاد، علوفه‏اي با کیفیت خوب تولید کرده و می‏تواند در غذاي دام استفاده شود (معرفی و همکاران، 1399). آفات مختلفی از مرحله گیاهچه‏اي تا رسیدن به مرحله رشد زایشی گیاه کلزا را مورد حمله قرار داده، که شته مومی کلمBrevicoryne brassicae L. (Hemiptera: Aphididae) گونه غالب و آفت کلیدي مزارع کلزا در بسیاری از مناطق ایران می‏باشد، که در مناطق سرد و معتدل باعـث ایجاد خسارت‏هاي زیادي می‏شود.(Fidelis et al., 2019)  از علائم خسارت این شته روی گیاه کلزا می‏توان به کلروزه شدن و پیچ خوردگی برگ‏ها و ایجاد اختلال در رشد و انتقال ویروس‏های بیماری­زای گیاهی اشاره نمود(Sattari Nasab et al., 2019) . حساس‏ترین مرحله رشدی کلزا به این آفت اوایل ساقه‏دهی گیاه بوده که مریستم انتهایی ساقه مرکزی کلزا توسط جمعیت انبوهی از شته پوشیده شده و رشد این بوته‏ها کند و در بسیاری از موارد متوقف می‏گردد (محیسنی و داشادی، 1395). آفت شته مومی در ایران در مناطق گرم و خشک حالت طغیانی دارد زیرا شرایط براي رشد و نمو آفت مطلوب و مناسب می‏باشد (وفایی و یدایی، 1397). خسارت شته مومی در ارقام زراعی بهاره نسبت به ارقام پاییزه بیشتر است چرا که با فرارسیدن هواي سرد و با کاهش میزان متابولیسم در گیاه میزبان، میزان زاد و ولد شته نیز کاهش می‏یابد (Afshari et al., 2016). تغذیه گیاهی از مهمترین فاکتورهای اثرگذار بر پويايي جمعيـت آفات می‏باشد، زیرا كيفيت ميزبان گياهي را متأثر می‏نماید.  نيتـروژن گيـاه يكـي از عوامـل تأثيرگذار كيفيت گياه ميزبان بوده که بر رشد و نمو و توليد مثل حشرات گياهخوار نیز اثر دارد و همچنین بر روی میزان عملکرد و اجزای عملکرد گیاه میزبان نیز اثر دارد (ضرغامی و همکاران، 1388). کاربرد کود نیتروژن روی نمود و طول بدن شته ها اثر داشته و در نهایت منجر به کاهش طول قسمتهای آلوده بوته شد (Nevo and Coll, 2019). کاربرد فسفر در کنار نیتروژن دارای نقش سینرژیستی در مقاومت نسبت به شته مومی کلزا می‏باشد (محیسنی و داشادی، 1395). کود گوگرد بر جذب عناصر ماکرو و میکرو و همچنین بر میزان جمعیت آفات و میزان خسارت آنها به گیاهان زراعی اثر دارد (Janson, 2023). اجزای عملکرد گیاه زراعی کلزا نیز تحت تأثیر مثبت تغذیه گیاهی می‏باشد (حسن زاده قورت تپه و جوادی، 1394). در این شرایط این افزایش عملکـرد دانه بـه علـت تخصیص بیشتر مواد فتوسنتزي به قسمت‏هاي زایشی گیاه می‏باشد (Rabiee et al., 2012). همچنین عنوان شده است که افزایش کاربرد نیتروژن به جهت افزایش دوام سطح سبز فتوسنتزي پس از گلدهی و طول دوره پرشدن دانه شده که به دنبال آن موجب افزایش عملکرد دانه نیز می‏گردد (Kazemeini et al., 2010). کلزا علاوه بر نیتروژن به عنوان عنوان يك گياه روغني وابستگي زيادي به عنـصر فـسفر دارد زیرا بر کیفیت و کمیت این گیاه اثر دارد و غيـر از تـاثير در مراحل توسعه‏ي ريشه و شاخه‏زايي در مراحل زايـشي و پر شدن دانه نيز بسيار موثر است. (مدنی و همکاران، 1398). گوگرد نیز یکی از عناصری است که اثر مستقيمي روي كيفيت، رشد و عملكرد دانه كلزا دارد (مجیدیان و همکاران، 1394). نيتروژن و گوگرد عملكرد را به وسيله تاثير گذاشتن روي پارامترهاي رشد افزايش داده و در نتيجه قدرت رشد و نمو كلزا را از طريق افزايش در تعداد و وزن خورجين و دانه بالا مي برد (Jackson, 2020). علاوه بر اثرات روی و بر روی خصوصیات فیزیولوژیکی و متابولیکی گیاه، به نظر مي رسد گوگرد از طريق تاثير بر افزايش تعداد خورجين و وزن هزار دانه باعث افزايش عملكرد شده است (مجیدیان و همکاران، 1394). با توجه به اهمیت عناصر ماکرو و میکرو در افزایش عملکرد کلزا و پویایی جمعیت آفات این گیاه، هدف از اجرای این مطالعه بررسی اثر کاربرد کودهای شیمیایی نیتروژن، فسفر و گوگرد بر میزان جمعیت و خسارت‏زایی شته مومی کلم و برخی از خصوصیات زراعی کلزا می‏باشد.

فرآیند پژوهش

به منظور بررسی اثر کاربرد کودهای نیتروژن، فسفر و گوگرد بر خصوصیات زراعی کلزا رقم اوکاپی و تراکم شته مومی آزمایشی در سال زراعی 1400-1401 در شهرستان دورود واقع در روستای زرگران علیا اجرا شد. آزمایش به صورت فاکتوریل سه عامله بر پایه طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. عامل­های آزمایش شامل کاربرد کود نیتروژن در سه سطح (175، 250 و 325 کیلوگرم در هکتار) از منبع کود اوره، کود فسفر در سه سطح (70، 100 و 130 کیلوگرم در هکتار) از منبع کود سوپرفسفات تریپل و کود گوگرد در دو سطح (25 و 50 کیلوگرم در هکتار) بود. هر کرت شامل 6 خط 10 متری بود و کاشت بذرها در اواخر شهریور انجام شد. پس از اعمال تیمارهای آزمایش صفات مورد نظر اندازه‏گیرذی شدند. به منظور تعیین درصد بوته‏های آلوده، در هر مرحله نمونه‏برداری تعداد کل بوته‏ها و تعداد بوته‏های آلوده به اندازه یک سانتی‏متر در هر کرت شمارش شده و درصد بوته‏های آلوده و شاخص آلودگی محاسبه شد (Zandi Sohani et al., 2004). برای محاسبه شاخص آلودگی، درصد بوته‌های آلوده در طول ساقه آلوده ضرب شد. تعداد 10 ساقه آلوده به صورت تصادفی انتخاب و حدود 3 تا 5 سانتیمتر از قسمت ساقه آلوده قطع و در داخل لوله آزمایش قرار گرفته و در آزمایشگاه تعداد شته های مستقر روی 2 سانتیمتر از هر شاخه شمارش و یادداشت شد و در پایان تعداد شته در طول یک سانتیمتر محاسبه شد. همچنین در هر نوبت نمونه برداری، در مریستم انتهایی ساقه اصلی، طول قسمت آلوده ساقه از بالا به پایین اندازه‏گیری شد (محیسنی و داشادی، 1395). از میانگین 12 بوته نیز صفاتی از قبیل تعداد دانه در خورجین و وزن هزار دانه محاسبه شد. در نهایت مساحت یک متر مربع از هر کرت برداشت گردید و پس از خشک کردن در آون در دمای 70 درجه سانتی‏گراد به مدت 72 ساعت ابتدا کل ملده خشک اندام هوایی وزن و به عنوان عملکرد بیولوژیک ثبت و پس از جدا کردن دانه‏ها از محتوای هر کرت عملکرد دانه اندازه‏گیری و به سطح هر هکتار تعمیم داده شد. برای اندازه‏گیری شاخص برداشت عملکرد دانه بر عملکرد بیولوژیک تقسیم و حاصل آن در عدد 100 ضرب شد. در پایان آزمایش، داده‏ها با استفاده از نرم افزار آماری SAS تجزیه و تحلیل شده و مقایسه میانگین­ها نیز با استفاده از روش LSD انجام شد.

نتایج و بحث

نتایج نشان داد اثر تیمار کود نیتروژن بر صفات شاخص آلودگی، درصد بوته آلوده، طول ساقه آلوده عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک معنی‏دار بود. همچنین اثر متقابل کود نیتروژن×کود گوگرد بر عملکرد بوته معنی‏دار گردید. اثر متقابل فسفر×گوگرد نیز بر صفات تعداد دانه در غلاف و وزن هزار دانه معنی‏دار شد، ولی بر سایر صفات اثر معنی‏داری نداشت (جدول 1).

 

جدول 1- تجزیه واریانس اثر کاربرد عناصر غذایی بر آلودگی بوته کلزا توسط شته و برخی خصوصیات زراعی کلزا

Table 1- Variance analysis of the effect of the application of nutrients on rape plant contamination by aphids and some agricultural characteristics of Brassica napus L.

شاخص برداشت	عملکرد بیولوژیک	عملکرد دانه	عملکرد بوته	وزن هزار دانه	تعداد دانه در غلاف	طول ساقه آلوده	درصد بوته آلوده	شاخص آلودگی	درجه آزادی	منابع تغییرات
68/4	12199297	1596803	48/49	41/1	39/3	83/5	934	8/2	2	تکرار
04/3	**34305083	**3373355	71/1	39/0	91/1	*11/7	*390	*5/2	2	کود نیتروژن
19/0	13155261	1048561	46/0	004/0	23/2	45/0	08/8	23/0	2	کود فسفر
47/5	11438363	520970	15/0	23/0	52/0	02/0	70	16/0	1	کود گوگرد
68/1	2399427	171714	78/0	38/0	79/3	72/0	193	61/0	4	نیتروژن×فسفر
84/0	5346369	353793	*07/8	04/0	58/0	8/0	29	37/0	2	نیتروژن×گوگرد
69/0	511903	68850	53/0	*65/0	*05/11	59/0	4/7	32/0	2	فسفر×گوگرد
38/0	8797134	746723	04/3	08/0	22/4	65/1	1/56	42/0	4	نیتروژن×فسفر×گوگرد
8/4	5543681	592090	93/1	17/0	26/2	38/1	97	54/0	34	خطا
5/7	68/20	09/23	8/26	10/10	43/6	3/4	5/28	2/7		ضریب تغییرات (درصد)

*و** به ترتیب بیانگر معنی‏داری در سطح پنج و یک درصد می‏باشند

* and ** indicate significance at the level of five and one percent, respectively

 

نتایج حاصل از مقایسه میانگین داده‏ها نشان داد با افزایش میزان کاربرد کود نیتروژن درصد بوته آلوده، طول ساقه آلودگی و شاخص آلودگی با افزایش میزان کاربرد کود نیتروژنه کاهش یافت به طوری که کمترین درصد بوته آلوده (29/29 درصد)، طول ساقه آلوده (036/2 سانتی‏متر) و شاخص آلودگی (59) در سطح N-325 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژنه حاصل شد (شکل 1). بر اساس این نتایج مشخص شد که میزان درصد بوته آلوده، طول ساقه آلودگی و شاخص آلودگی با افزایش میزان کاربرد کود نیتروژن تا 325 کیلوگرم در هکتار به ترتیب به میزان 33، 37 و 55 درصد کاهش داد. در برخی دیگر از مطالعات کوددهی و تغذیه مناسب گیاهی با عناصری مانند نیتروژن منجر به کاهش درصد بوته‏های گیاه برخی آفات شده است (Hogendorp et al., 2016) که نتایج آنها با یافته‏های حاصل از این مطالعه مطابقت داشت. افزایش کاربرد کود نیتروژنه با اثر بر سنتز پروتئین‏های درونی گیاه استحکام گیاه را افزایش داده و در نتیجه مقاومت بوته به آلودگی به شته مومی در کلزا را افزایش داده است و به دنبال آن درصد بوته آلوده، طول ساقه آلودگی و شاخص آلودگی نیز کاهش یافته است. در واقع افزایش کاربرد کود نیتروژنه، منجر به افزایش و تسریع در رشد بوته شده و گیاه به سرعت از مراحل حساس به آفت و مرحله طغیان آفت عبور نموده و سبب شده که درصد بوته آلوده، طول ساقه آلودگی و شاخص آلودگی کاهش یابد (محیسنی و داشادی، 1395). در مطالعه حاضر بالاترین درصد بوته آلوده (9/37 درصد)، طول ساقه آلوده (27/3 سانتی‏متر) و شاخص آلودگی (130) با کاربرد 175 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن حاصل گردید که با تیمار 325 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن دارای اختلاف آماری معنی‏دار بودند. حساسترین مرحله رشدی شته مومی کلم اوایل مرحله ساقه روی بوده و این زمان در منطقه لرستان مصادف با زمان طغیان شته مومی می‏باشد (محیسنی و داشادی، 1395). در این زمان مریستم انتهایی ساقه‌های مرکزی کلزا توسط جمعیت انبوهی از شته مومی پوشیده شده که منجر به کاهش و در بسیاری از موارد متوقف شدن رشد گیاه می‏گردد. از طرفی بوته‏هایی از کلزا که به ارتفاع قابل توجهی رسیده باشند، مرحله حساس به آفت را پشت سر گذاشته و دیواره‌های سلولی گیاه خشبی تر شده و نسبت به سایر بوته‏ها متحمل خسارت کمتری می‏گردند، از این رو افزایش کاربرد نیتروژن تا 325 کیلوگرم در هکتار منجر به افزایش رشد گیاه شده و در نتیجه شاخص آلودگی، طول ساقه آلوده و درصد بوته‏های آلوده کاهش می‏یابد. البته در شرایط کاربرد مقادیر کمتر از کود نیتروژن تجمع شته در مریستم انتهایی ساقه کلزا به شدت افزایش یافته و رشد گیاه تحت این شرایط نیز کم بوده که در نتیجه آن شاخص آلودگی، طول ساقه آلوده و درصد بوته‏های آلوده افزایش یافته است. وجود مواد غذایی قابل دسترس برای گیاه نه تنها میزان خسارت آفت به گیاه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه باعث توانایی گیاه در ترمیم و جبران خسارت خواهد شد (Meyer, 2020).

 

 

شکل 1- اثر سطوح مختلف کود نیتروژن بر درصد بوته آلوده، طول ساقه آلوده و شاخص آلودگی کلزا (ستون‏هایی که دارای حداقل یک حرف مشترک هستند فاقد اختلاف آماری معنی‏دار براساس آزمون مقایسه میانگین می‏باشند)

Fig 1- The effect of different levels of nitrogen fertilizer on the percentage of infected plants, the length of infected stems and the rape index of Brassica napus L.

 (Columns that have at least one letter in common do not have statistically significant differences based on the mean comparison test)

 

تعداد دانه درغلاف تحت تأثیر متقابل کود فسفر و گوگرد قرار داشت و بالاترین میزان این صفت در تیمار کاربرد 100 کیلوگرم فسفر به همراه 25 کیلوگرم در هکتار گوگرد به میزان 16/24 دانه در غلاف حاصل شد و کمترین تعداد دانه در غلاف به تعداد 29/22 دانه در غلاف در تیمار کاربرد 100 کیلوگرم فسفر به همراه 50 کیلوگرم در هکتار گوگرد حاصل گردید. همچنین بالاترین میزان وزن هزار دانه در کلزا به میزان 33/4 گرم در تیمار کاربرد 130 کیلوگرم در هکتار فسفر به همراه 50 کیلوگرم در هکتار گوگرد به دست آمد (شکل 2). بایستی در نظر داشت که تعداد دانـه در خورجین به همراه وزن هزار دانه از مهمترين اجزاي عملكرد دانـه كلزا مي باشندکه پتانسیل تولیدی گیاه را تشکیل می‏دهند  (Madani et al., 2015)، و در اين بررسي مورد توجه قرار گرفتند. خورجین‏ها از یک طرف در برگیرنده تعداد دانه‏ها و از طرف دیگر تأمین کننده مواد فتوسنتزي مورد نیاز دانه ها و تعیین کننده وزن آنها هستند (صفی خانی و همکاران، 1394). در نتیجه افزایش تعداد دانه در خورجین مستلزم افزایش طول خورجین و در نتیجه سطح فتوسنتزی بیشتری بوده که به دنبال آن وزن هزار دانه را نیز افزایش می‏دهد. در این مطالعه نیز مشخص شد که در شرایط کاربرد 70 و 130 کیلوگرم در هکتار کود فسفر کاربرد 50 کیلوگرم در هکتار کود گوگرد دارای اثر مثبت بود ولی در شرایط کاربرد 100 کیلوگرم در هکتار کود فسفر، کاربرد 25 کیلوگرم در هکتار کود گوگرد سبب شد بالاترین تعداد دانه در خورجین و وزن هزار دانه حاصل گردد. در مطالعه مدنی و همکاران (1398) نیز مشخص شد که کاربرد برخی از کودهای شیمیایی مانند فسفر روی تعداد خورجین در بوته اثر داشت که با یافته‏های حاصل از این مطالعه مطابقت داشت. در شرایط کاربرد فسفر و گوگرد، علاوه بر جذب سایر عناصر غذایی، شرایط تغذیه‏ای گیاه بهبود یافته و در نتیجه تعداد دانه در خورجین و وزن هزار دانه نیز افزایش می‏یابد. همچنین اگر مراحل نمو خورجین در شرایط مناسب محیطی واقع شوند در این حالت تعداد گلچه بیشتري تبدیل به غلاف و دانه در غلاف خواهند شد و هرچه این مراحل طولانیتر باشد گیاه از دما و تشعشع قابل دسترس به مدت بیشتري بهره می‏برد و فرآورده‏هاي بیشتري تولید می‏شود. در این صورت گیاه قادر به نگهداري تعداد بیشتري گلچه بوده و از این طریق بر تعداد  غلاف در بوته و تعداد دانه در غلاف و در نهایت عملکرد دانه به طور مثبت تاثیر می‏گذارد (صفی خانی و همکاران، 1394). به هر حال در این مطالعه کاربرد 100 کیلوگرم در هکتار کود فسفر سبب شده که تعداد دانه بیشتری در غلاف شکل بگیرد. فسفر در ماده سازی نیز نقش بسزایی داشته و در بسیاری از اعمال نقل و انتقال انرژی در گیاه نقش دارد. محیسنی و داشادی (1395) بیان داشتند که کاربرد کود فسفره در کنار کود نیتروژنه روی فعالیت و مقاومت گیاه در برابر آفت شته مومی اثر تشدیدکنندگی داشته و کاربرد همزمان آنها با هم آلودگی بوته کلزا به شته مومی را کاهش داده که در نهایت با افزایش اجزای عملکرد دانه همراه خواهد بود. به نظر میرسد که در صورت فراهم بودن عوامل محیطی مساعد چون دما، شرایط تغذیه‏اي از جمله کاربرد کودهای فسفر و گوگرد، به دلیل تغذیه مطلوب گیاه و ایجاد پوشش گیاهی مناسب و توسعه سطح سبز گیاه، قابلیت انجام فتوسنتز و ذخیره مواد فتوسنتزي در دانه افزایش یافته و دانه سنگین‏تري تولید می‏شود (Ahmad et al., 2015). چاکرالحسینی (1387) روی گیاه کلزا مشخص نمود که کاربرد 90 کیلوگرم در هکتار کود فسفره منجر به افزایش تعداد دانه در خورجین و وزن هزار دانه در گیاه کلزا شده است که با یافته‏های حاصل از این مطالعه مطابقت داشت. کلزا در مراحل اولیه رشد خود به فسفر زیادی نیاز داشته که این فسفر منجر به توسعه شاخ و برگ و همچنین ریشه گیاه شده که این توسعه ریشه منجر به افزایش جذب نیتروژن و سایر عناصر از خاک شده که در نهایت انتقال آنها به دانه و افزایش تعداد دانه در خورجین و وزن هزار دانه را در پی دارد (Malakuti et al., 2000).

 

 

شکل 2- کاربرد توام سطوح مختلف کود فسفر و گوگرد بر تعداد دانه در غلاف کلزا(ستون‏هایی که دارای حداقل یک حرف مشترک هستند فاقد اختلاف آماری معنی‏دار براساس آزمون مقایسه میانگین می‏باشند)

Fig 2- Combined application of different levels of phosphorus and sulfur fertilizers on the number of seeds in Brassica napus L. pods (columns that have at least one letter in common do not have statistically significant differences based on the mean comparison test)

 

براساس نتایج حاصل از این مطالعه مشخص شد که عملکرد بوته از صفاتی بود که کاربرد توأم کود نیتروژن و گوگرد روی آن اثر معنی‏دار داشت به طوری که بالاترین میزان عملکرد بوته به مقدار 01/6 گرم در بوته در تیمار کاربرد 250 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژنه به همراه 50 کیلوگرم در هکتار کود گوگرد به دست آمد. همچنین کمترین مقدار عملکرد بوته به میزان 15/4 گرم در بوته در تیمار کاربرد 175 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژنه به همراه 50 کیلوگرم در هکتار کود گوگرد حاصل گردید (شکل 3). بر طبق این نتایج مشخص شد که بهترین تیمار برای افزایش عملکرد بوته کلزا کاربرد همزمان 250 کیلوگرم کود نیتروژنه و 50 کیلوگرم کود گوگرد بود. اثر سینرژیستی کاربرد هم‏زمان این دو کود بدین دلیل است که نیتروژن منجر به افزایش رشد اندام‏های رویشی بوته شده و گوگرد نیز با فراهمی دسترسی به سایر عناصر رشد بوته و در نتیجه عمکرد نهایی بوته را افزایش داده است. مصرف بیشتر کود نیتروژنه در کلزا باعث افزایش رشد رویشی و ارتفاع گیاه شده و از این طریق باعث افزایش

تعداد شاخه‌هاي فرعی در بوته‌ها میشود. افزایش سطح سبز فتوسنتز کننده در نتیجه مصرف نیتروژن موجب بیشتر شدن تولید و انتقال مواد فتوسنتزي و هورمونهاي تحریک کننده رشد به مریستم‌هاي انتهایی و جانبی میشود و در نتیجه مجموعه این عوامل باعث افزایش تحریک مریستم انتهایی و مریستم جانبی و افزایش تولید شاخه‏هاي جانبی درسطوح بالاتر نیتروژن می‏گردد (Fathi et al., 2022)، که در نتیجه آن عملکرد بوته افزایش می‌یابد. افزایش میزان نیتروژن میتواند ارتفاع گیاه را زیاد کند اما باید دقت شود که استفاده بیش از حد از این کود ممکن است زمان رشد رویشی گیاه را افزایش دهد و در نتیجه رشد زایشی را به تأخیر بیندازد. لذا استفاده به موقع و به مقدار مناسب از این کود بسیار ضروري می‏باشد. برخی دیگر از محققین نیز در این زمینه به نتایج مشابهی دست یافتند (Nasiri, 2022) که تأیید کننده نتایج حاصل از این مطالعه بود.

 

 

 

شکل 3- کاربرد توام سطوح مختلف کود نیتروژن و گوگرد بر عملکرد بوته کلزا (ستون‏هایی که دارای حداقل یک حرف مشترک هستند فاقد اختلاف آماری معنی‏دار براساس آزمون مقایسه میانگین می‏باشند)

Fig 3- Combined application of different levels of nitrogen and sulfur fertilizers on Brassica napus L. yield (columns that have at least one letter in common do not have statistically significant differences based on mean comparison test)

 

براساس این نتایج مشخص شد که افزای میزان کاربرد کود نیتروژن منجر به افزایش میزان عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک شد. افزایش عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک به گونه‏ای بود که با کاربرد 325 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن بالاترین میزان آنها به ترتیب به مقادیر 3804 و 12836 کیلوگرم در هکتار حاصل گردید (شکل 4). اجزای عملکرد دانه تشکیل دهنده عملکرد نهایی دانه بوده و اثر مثبت کاربرد کود نیتروژن با افزایش اجزای دخیل در عملکرد دانه مانند تعداد دانه در خورجین و وزن هزار دانه منجر به افزایش عملکرد نهایی دانه شده است. از طرفی افزایش رشد رویشی اندامهای مختلف بوته در اثر کاربرد کود نیتروژن با افزایش نهایی عملکرد بیولوژیک همراه بوده است. در این زمینه جعفرنژادی و راهنما (1390) نیز به اثر مثبت کاربرد کود نیتروژن بر افزایش اجزای عملکرد دانه و در نتیجه افزایش عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک نیز اشاره نمودند، که تأیید کننده نتایج حاصل از این مطالعه بود. افزایش عملکـرد دانه در اثر افزایش مقدار کود نیتـروژن ممکـن اسـت بـه علـت تخصیص بیشتر مواد فتوسنتزي به قسمتهاي زایشی باشد (Rabiee et al., 2012). البته بایستی در نظر داشت که افزایش کاربرد نیتروژن به جهت افزایش دوام سطح سبز فتوسنتزي پس از گلدهی و طول دوره پرشدن دانه شده که به دنبال آن موجب افزایش عملکرد دانه نیز می‏گردد (Kazemeini et al., 2010). در سطوح بالاي نیتروژن به دلیل افزایش مواد غذایی قابل حصول و بهبود توانایی گیاه در استفاده از شرایط محیطی جهت انجام فتوسنتز، سبب افزایش وزن هزار دانه و برخی اجزای رویشی گیاه گردیده است که در نتیجه آن میزان عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک نیز افزایش یافته است (صفی خانی و همکاران، 1394). کود نیتروژن باعث افزایش رشد رویشی و زایشی شده و در نتیجه باعث بقاي تعداد گلهاي بارور شده از طریق افزایش مواد فتوسنتزي در گیاه گردیده است که این امر باعث عملکرد دانه بیشتر در مقادیر بالاتر نیتروژن میباشد؛ در واقع میتوان علت افزایش عملکرد دانه و بیولوژیک در اثر مصرف مقادیر بیشتر نیتروژن را به افزایش ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، تعداد خورجین در بوته و وزن هزار دانه آن نسبت داد (Soleyman zadeh et al., 2007). چاکر الحسینی (1387) در مطالعه خود روی گیاه کلزا عنوان داشت که افزایش میزان کاربرد کود نیتروژن منجر به افزایش میزان عملکرد دانه شده که این نتایج با نتایج حاصل از این مطالعه در یک راستا قرار داشتند. در مطالعه حسن زاده قورت تپه و جوادی (1394) افزایش میزان عملکرد دانه و بیولوژیک در گیاه کلزا با کاربرد کود نیتروژن گزارش گردید. در این مطالعه مشاهده شد که با کاربرد 325 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن میزان عملکرد بیولوژیک گیاه حدود 22 درصد نسبت به تیمار کاربرد 175 کیلوگرم در هکتار افزایش نشان داد. در مرحله ساقه دهی افزایش میزان کاربرد کود نیتروژن با فراهمی مواد مورد نیاز رشد رویشی گیاه منجر به افزایش رشد رویشی و در نتیجه افزایش ارتفاع بوته شده و مقاومت گیاه در برابر خسارت شته مومی نیز افزایش یافته که در نتیجه آن رشد عمومی گیاه کلزا بیشتر شده (محیسینی و داشادی، 1395). افزایش رشد عمومی گیاه در اثر کاربرد نیتروژن به دلیل فراهمی مواود پیش ساز پروتئینها در گیاه بوده که با افزایش فرآیندها و فعالیتهای گیاه همرا بوده و منجر به افزایش رشد گیاه و در نتیجه افزایش عملکرد دانه و بیولوژیک گیاه شده است.

 

 

شکل 4- اثر سطوح مختلف کود نیتروژن بر عملکرد دانه کلزا (ستون‏هایی که دارای حداقل یک حرف مشترک هستند فاقد اختلاف آماری معنی‏دار براساس آزمون مقایسه میانگین می‏باشند) 

Fig 4- The effect of different levels of nitrogen fertilizer on Brassica napus L. seed yield (columns that have at least one letter in common do not have statistically significant differences based on mean comparison test)

 

نتیجه‌گیری کلی

براساس نتایج این مطالعه مشخص شد که کاربرد برخی کودهای شیمیایی می‏تواند با اثر بر کاهش آلودگی گیاه کلزا به شته مومی شرایط را برای افزایش میزان عملکرد گیاه فراهم نماید. بر طبق نتایج حاضل از این مطالعه مشخص شد که افزایش میزان کاربرد کود نیتروژن صفات شاخص آلودگی، درصد بوته آلوده و طول ساقه آلوده را کاهش داد که در نتیجه آن عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک افزایش یافتند. نتایج نشان داد کاربرد 325 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن آلودگی بوته کلزا به شته مومی را کاهش داده که در نتیجه آن میزان عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک افزایش یافته و بالاترین مقدار آنها در این سطح از کاربرد کود نیتروژن به ترتیب 3804 و 12836 کیلوگرم در هکتار بود و می‏توان کاربرد این مقدار کود به عنوان یافته ترویجی در نظر گرفته شود.

منابع 

1)       جعفرنژادی، ع. و ع، راهنما. 1390. بررسي اثر تأخير در كاشت بر عملكرد كلزا و كارآيي كاربرد نيتروژن. پژوهشهاي خاك، 25(3): 233-225.

2)       چاکرالحسینی، م ر. 1387. بررسي اثرات نيتروژن و فسفر بر خصوصيات كمي و كيفي كلزا در شرايط ديم نيمه گرمسيري. پژوهش هاي خاك، 22(2): 154-147.

3)       حسن‌زاده قورت تپه، ع. و ح، جوادی. 1394. بررسی اثرات کاربرد کود نیتروژن و تلقیح با کودهاي بیولوژیک (آزوسپریلوم و ازتوباکتر( بر عملکرد، اجزاي عملکرد و روغن کلزاي بهاره در آذربایجان غربی. توليد و فرآوري محصولات زراعي و باغي، 5(18): 49-39.

4)       صفی‌خانی، س.، بیابانی، ع.، فرجی، ا.، راحمی‌کاریزکی، ع. و ع، قلی‌زاده. 1394. پاسخ برخی خصوصیات زراعی ارقام کلزا به کود نیتروژن و تاریخ کاشت. اکوفیزیولوژي گیاهان زراعی، 3(35): 446-429.

5)       ضرغامی، س.، الهیاری، ح.، صبوری، ع.، میرمحمدی، ش. و آ، علاسوند زراسوند. 1388. اثر كود نيتروژن بر دوره نمو و نرخ ذاتي افزايش جمعيت شته مومي كلم. گياهپزشكي، 23(1): 32-23.

6)       مجیدیان، م.، شجاع، ط. و م، ربیعی. 1394. تاثير عناصر گوگرد، بر، روي و برهمكنش آنها بر عملكرد كمي و كيفي دانه كلزا به عنوان كشت دوم در شاليزار. توليدات گياهي (مجله علمي كشاورزي)، 38(2): 50-37.

7)       محیسینی، ع. و م، داشادی. 1395. تأثیر نیتروژن، فسفر و پتاسیم بر مدیریت شتهBrevicoryne brassicae در مزارع کلزا. آفات و بیماری‏های گیاهی، 84(1): 186-175.

8)       مدنی، ح.، نادری بروجردی، غ. و ع، پازکی. 1398. اثر كاربرد باكتريايي محلول كننده‏ي فسفر و كود شيميايي فسفات آمونيوم در زراعت كلزاي پاييزه. مجله علمي ـ پژوهشي اكوفيزيولوژي گياهان زراعي و علفهاي هرز، 4(16): 108-95.

9)       معرفی، م.، صدیق، ث.، و ع، همراهی. 1399. تأثیر غلظت مصرف کائولین و مراحل فنولوژیکی گیاه بر عملکرد، اجزاي عملکرد و جمعیت شته کلزا Brevicoryne brassicae L به همراه دشمنان طبیعی آن. بوم‏شناسی کشاورزي، 12(4): 740-723.

10)       وفایی، ف. و ح، یدایی. 1397. دستورالعمل اجرایی کنترل شته مومی کلزا. سازمان حفظ نباتات. معاونت کنترل آفات. دفتر پیش آگاهی. دستورالعمل شماره: 97126. 6 صفحه.

11)       Ahmad, A., Khan, I., Anjum, N.A., Abrol, Y.P. and M, Iqbal. 2015. Role of sulphate transporter systems in sulphur efficiency of mustard genotypes. Plant Science, 169: 842–846.

12)       Fidelis, E.G., Farias, E.S., Lopes, M.C., Sousa, F.F., Zanuncio, J.C. and M.C, Picanco. 2019. Contributions of climate, plant phenology and natural enemy to the seasonal variation of aphids on cabbage. Journal of Applied Entomology, 143: 365-370.

13)       Hogendorp, B.K., Cloyd, R.A. and J.M, Swiader. 2016. Effect of nitrogen fertilization on reproduction and development of citrus mealy bug, Planococcus citri Risso (Homoptera: Pseudococcidae), feeding on two colors of coleus, Solenostemon scutellarioides L. Codd. Environmental Entomology, 35: 201-211.

14)       Jackson, G.D. 2020. Effects of nitrogen and sulfur on canola yield and nutrient uptake. Agronomy Journal, 92: 644-648.

15)       Janson, J. 2023. The Influence of Plant Fertilisation Regime on Plant-Aphid-Parasitoid Interactions. Doctoral thesis Swedish University of Agricultural Sciences Uppsala Acta Universitatis Agriculturae Sueciae. 29 pp.

16)       Jian, H., Zhang, A., Ma, J., Wang, T., Yang, B., Shuang, L.S. and L, Liu. 2019. Joint QTL mapping and transcriptome sequencing analysis reveal candidate flowering time genes in Brassica napus L. BMC Genom. 20, 21

17)       Kazemeini, S.A., Edalat, M., Shekoofa, A. and R, Hamidi. 2010. Effects of nitrogen and plant density on rapeseed (Brassica napus L.) yield and yield components in southern Iranian. Journal of Applied Science, 10(14): 1461-1465.

18)       Madani H., Nurmohamadi, G., Majid, I., Shirani Rad A.H. and M.R, Naderi. 2015. Comparing winter rapeseed cultivars (Brassica napus L.) according to yield and yield components in cold regions of Iran. Iranian J. Agric. Sci, 7(1): 55-70.

19)       Malakuti, M.J., Khademi, Z. and P, Mohajer Milani. 2000. Optimal fertilizer recommendations for canola in Iran. Journal of Soil Science. 12(12):1-6.

20)       Meyer, G.A. 2020. Interactive effects of soil fertility and herbivory on Brassica nigra. Oikos, 22: 433–441.

21)       Nevo, E. and M, Coll. 2019. Effect of nitrogen fertilization on Aphis gossypii (Homoptera: Aphididae): variation in size, color, and reproduction. Journal of Economic Entomology, 94: 27-32

22)       Rabiee, M., Kavoosi, M. and P, Tousi Kehal. 2012. Effect of nitrogen fertilizer levels and their application time on yield and some agronomic traits of rapeseed (cv. Hyola 401) in winter cultivation in Guilan. Journal of Science and Technology of Agriculture and Natural Resources, Water and Soil, 15(58): 199-212.

23)       Sattari Nasab, R., Pahlavan Yali, M. and M, Bozorg-Amirkalaee. 2019. Effects of humic acid and plant growthpromoting rhizobacteria (PGPR) on induced resistance of canola to Brevicoryne brassicae L. Bulletin of entomological research, 109: 479-489.

24)       Soleyman zadeh, H., Latifi, N.and A, Soltani. 2007. Relationship between phenological and physiological traits with grain yield in various cultivars of canola under rained condition. Agriculture and Natural Resource Journal, 14(50): 28-37.

25)       Zandi sohani, N., Soleimannejadian, E. and A.A, Mohiseni. 2004. Investigation on Resistance in Five Varieties of Rapeseed (Brassica napus L.) to cabbage aphid (Brevicoryne brassicae L.). The Scientific Journal of Agriculture, 27(1): 120-127.

 

---