نقد جامعه‌شناختی مجموعه داستان کوتاه «طعم گس خرمالو» اثر زویا پیرزاد

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

منصوره باقری مزرعه ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.)
عبدالرضا مدرس زاده ² (گروه زبان و ا دبیّات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.)
فاطمه حیدری ³ (گروه زبان و ا دبیّات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.)

تاریخ دریافت : 1399/03/29 تاریخ پذیرش : 1399/07/30 تاریخ انتشار : 1399/12/01

کلید واژه: زویا پیرزاد, ساخت‌گرایی تکوینی, لوسین گلدمن, جورج لوکاچ, کلید واژه‌ها: نقد جامعه‌شناختی ادبیّات, طعم گس خرمالو,

چکیده مقاله :

چکیده کتاب طعم گس خرمالو از زویا پیرزاد در سال 1376 منتشر شد و مورد توجّه بسیاری قرار گرفت. هدف از این پژوهش، نقد جامعه‌شناختی این اثر و مطالعة چگونگی بازنمایی جامعه در جهان تخیّلی داستان‌های کوتاه این مجموعه است. نقد جامعه‌شناختی ادبیّات یکی از شیوه‌های کاربردی در تحلیل متون ادبی به‌ویژه رمان است که تناظر میان ساختار اجتماع و ساختار زیبایی‌شناختی داستان را بررسی می‌کند. در نقد این اثر، آرای جورج لوکاچ، بنیان‌گذار این رشته و شیوة ساخت‌گرایی تکوینی لوسین گلدمن مبنای کار بوده است. نتایج به‌دست آمده از روش تحلیلی ـ توصیفی نشان می‌دهد که دغدغة اصلی پیرزاد، ترسیم سیمای زن در جامعه و پیمودن مسیر تحوّلی است که با خودآگاهی آغاز می‌شود و به تغییر در جایگاه اجتماعی می‌انجامد. او به ‌عنوان نویسنده‌ای رئالیست به ‌خوبی توانسته است در داستان‌های خود، ورود مجدّد مدرنیته به ایرانِ پس از جنگ، تغییر ارزش‌ها، شکاف نسلی، افزایش سهم زنان در فعالیت‌های اجتماعی و به ‌طور کلّی روند دگرگونی جامعة ایرانی را نشان دهد؛ روندی که در نهایت به تغییراتی اساسی در نیمة دهة هفتاد منجر شد. همچنین تأیید می‌شود که این شیوة نقد ابزارهای لازم را برای تحلیل و تفسیر داستان کوتاه فارسی، در اختیار دارد.

چکیده انگلیسی:

Abstract         The book of " The Acrid Flavor of Persimmon " from Zoya Pirzad was published in 1376 and appealed profound attention. The purpose of this research is the sociological criticism of this work and studying and revealing of the imaginative stories of this collection. The sociological criticism of literature is one of the applied methods in the analysis of literary texts, especially the novel which studies the correspondence of social and aesthetical structure of the story. In criticizing of this work we based our activity on the tenets of Gyorgy Lukacs, the founder of this field and the incipient of structuralistic method of Lucian Goldman. The results attained through the analytical-descriptive method show that the main concern of Pirzad, in the illustration of woman's feature in society and peregrination of developmental root starts with consciousness and ends in transformation of her social stance. She, as a realistic writer, has been able to show the re-entering of modernity to Iran after world war II, The change of values, the gap between the generations, the increase of women's share in social activities and the transformation of Iranian society as a whole; the process which led to the basic alteration in the second half of the 70th. It is also emphasized that this type of criticism has its necessary methods to analyze and interpret the Persian short story.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتاب‌ها

1- آبراهامیان، یرواند، (1389)، تاریخ ایران مدرن، ترجمة محمّدابراهیم فتاحی، تهران: نی، چاپ چهارم.

2- ارشاد، فرهنگ، (1394)، کندوکاوی در جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، تهران: آگه، چاپ دوّم.

3- پارسانسب،‌ محمّد، (1387)، جامعه‌شناسی ادبیات فارسی از آغاز تا سال 1357، تهران: سمت، چاپ اوّل.

4- پیرزاد، زویا، (1395)، سه کتاب، تهران: مرکز، چاپ چهل ‌و دوّم.

5-ساعی، ایرج، (1392)، پژوهش در جای خالی سلوچ، تهران: بهمن برنا.

6- عسگری‌حسنکلو، عسگر، (1394)، جامعه‌شناسی رمان فارسی، تهران: نگاه، چاپ اوّل.

7- فتوحی، محمود، (1395)، سبک‌شناسی (نظریّه‌ها، رویکردها و روش‌ها)،‌ تهران: سخن، چاپ سوّم.

8- قبادزاده، ناصر، (1381)، روایتی آسیب‌شناختی از گسست نظام و مردم در دهة دوّم انقلاب، تهران: فرهنگ گفتمان، چاپ اوّل.

9- لوکاچ، جورج، (1396)، جامعه‌شناسی رمان، ترجمة محمّدجعفر پوینده، تهران: ماهی، چاپ دوّم.

10- مصباحی‌پور ایرانیان، جمشید، (1358)، واقعیّت اجتماعی و جهان داستان، تهران: امیرکبیر، چاپ اوّل.

11- میرعابدینی، حسن، (1392)، هشتصد سال داستان کوتاه ایرانی (از 1300 تا 1360)، جلد اوّل، تهران: کتاب خورشید، چاپ پنجم.

 

ب: مقالات

12- پاک‌نیا، محبوبه و نسیم جانفدا، (1393)، «سنّت نوشتاری زنان (مطالعة موردی دو نسل از نویسندگان زن ایرانی سیمین دانشور و زویا پیرزاد)»، زن در فرهنگ و هنر، شمارة 1، از 45-60.

13- ترکمانی، وجیهه و ساناز چمنی‌، (1393) «پرسونا از دیدگاه زویا پیرزاد»، بهارستان سخن، شمارة 26، از 145-162.

14- حائری، شهلا و سمانه رودباری، (1391)، «بررسی وجوه زیبایی‌شناختی نوشتار زویا پیرزاد در سه مجموعه داستان «مثل همة عصرها»، «طعم گس خرمالو» و «یک روز مانده به عید پاک»»، مطالعات نقد ادبی، شمارة 29، از 73-88.

15- حق‌شناس، علی‌محمّد، (1381)، «در خلوت راوی (نقد و بررسی رمان چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم)»، کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، شمارة 60، از 54-61.

16- حیدری،‌ فاطمه و سهیلا بهرامیان، (1389)، «زنان سلطه و تسلیم در آثار زویا پیرزاد»، فصلنامة اندیشه‌های ادبی، شمارة 6، از 125-145.

17- دارابی، علی، (1394)، «طبقة متوسّط جدید و توسعة سیاسی در ایران پس از انقلاب اسلامی»، مطالعات توسعة اجتماعی ایران، شمارة اوّل، دورة هشتم، از 7-20.

18- رشیدی، سمیّه و الناز معتمدی، (1392)، «نقد و بررسی نشانه‌ها در داستان «لکّه‌ها» از زویا پیرزاد»،  پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شمارة 14، از 181-208.

19- رضی،‌ احمد و عبدالله راز، (1394)، «بازخوانی انتقادی نقد جامعه‌شناختی در ایران با تکیه بر مقالات علمی ـ پژوهشی»، پژوهش‌های ادبی، شمارة 47، از 9-36.

20- زیباکلام، صادق و دیگران، (1389) «علل روی کار آمدن خاتمی (دولت اصلاحات 1376)»، فصلنامة تحقیقات سیاسی و بین‌المللی. شمارة 3، از 51-76.

21- زیما، پیرو، (1392)، «روش‌های تجربی و دیالکتیکی در جامعه‌شناسی ادبیّات»، درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیّات، محمّدجعفر پوینده، چاپ سوّم، انتشارات نقش جهان، از 115-130.

22- عاملی رضایی، مریم، (1394)، «الگوی پیشنهادی برای تطبیق نظریّة جامعه‌شناسی با ساختار ادبی اجتماعی رمان فارسی»، ادبیّات پارسی معاصر، شمارة 1، از 63-84.

23- ___________ ، (1396) «تحلیل مناسبات نسلی در رمان فارسی دو دهه از 1370 تا 1390»، ادبیّات پارسی معاصر، شمارة 2، از 83-  105.

24- فرهنگی، سهیلا و زهرا صدیقی چهارده، (1392)، «خوانش رمزگان‌های اجتماعی در مجموعه داستان «طعم گس خرمالو» اثر زویا پیرزاد (با رویکرد نشانه‌شناسی اجتماعی)»، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة 29، از 33-56

25- گلدمن، لوسین، (1392)، «جامعه‌شناسی ادبیّات»، درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیّات، محمّدجعفر پوینده، چاپ سوّم، انتشارات نقش‌جهان، از 49-64.

26- لنار، ژاک، (1392)، «جامعه‌شناسی ادبیّات و شاخه‌های گوناگون آن»، درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیّات، محمّدجعفر پوینده، چاپ سوّم، انتشارات نقش جهان، از 65- 80.

27- محمّدی، علی و عذرا محمّدی، (1394)، «نقد جامعه‌شناختی آثار زویا پیرزاد (سه کتاب، چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم، عادت می‌کنیم)»، همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادب فارسی دانشگاه محقّق اردبیلی، دورة 10، از 134-142.

28- نیکوبخت، ناصر و دیگران، (1391)، «روند تکوین سبک زنانه در آثار زویا پیرزاد»، فصلنامة نقد ادبی، شمارة 18، از 119-152.

29- هواکو، جورج، (1392)، «جامعه‌شناسی رمان در مکزیک (1915-1965)»، درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیّات، محمّدجعفر پوینده، چاپ سوّم، انتشارات نقش‌جهان، از 257-264.

30- یانس، ندا و دیگران، (1398)، «بررسی و تحلیل سبک فمینیستی رمان «سه کتاب» اثر زویا پیرزاد»، نخستین کنفرانس ملی علوم اجتماعی و توسعه، دانشگاه پیام‌ نور استان فارس، از 1-11.

31- ___________، (1398)، «بررسی سبک‌شناسی و جامعه‌شناختی «چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم» با تأکید بر رویکرد لوسین گلدمن»، فصلنامة قند پارسی. شمارة 4، 21 – 39.