تحلیل شگردهای داستانی در منظومۀ یوسف و زلیخای جامی
محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن
برات محمدی
1
(
گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.
)
کلید واژه: روایت, جامی, طرح, عناصر داستانی, کلید واژه‌ها: یوسف و زلیخا,
چکیده مقاله :
چکیده اصل داستان یوسف و زلیخا، ماجرایی واقعی است که در قرآن کریم و دیگر کتب آسمانی بازتاب یافته است. اما در عرصۀ ادبیّات فارسی، با تخیّل راویان و شاعران منظومه پرداز، شاخ و برگ یافته است و هرکس از منظری، بخشی از ماجرا را برجسته کرده و قضاوت و نتیجه ای متناسب با ذهنیّت خویش، ارائه کرده است. جامی این داستان را با غنایی ترین لحن و دلکش‌ترین شکل به تصویر کشیده و نقش زلیخا را به واسطۀ محوریّت عشق، پررنگ نشان داده است. وی با توصیف و استفاده از شگردهای داستان پردازی، جلوه های ویژه به این داستان بخشیده و کشش و حرکت لازم را ایجاد نموده است. لذا بایسته است که این داستان از نظر شگردهای داستان پردازی مورد بررسی واقع شود تا کنش داستانی و حوادث آن مشخّص گردد و زیبایی های نهفته، جلوه ای تازه بیابند. برای این منظور عناصر داستانی همچون طرح، موضوع و درون مایه، لحن و فضاسازی، صحنه و صحنه پردازی، راوی و زاویۀ دید، شخصیّت و شخصیّتپردازی مورد بررسی قرار گرفته است و یافته ها نشان می دهد حوادث داستان به صورت منظم وعلّی و معلولی پیش رفته و به اوج منطقی رسیده است. شگردهای شخصیّتپردازی و صحنه‌پردازی مورد توجّه جامی بوده است.
Abstract The original story of Yousef and Zolaykha is a real event which has been reflected in the Holy Qur'an and other divine books. However, in Persian literature, with the imagination of the narrators and poets it has been extended and highlighted and offered according their own mentality. Jaami has illustrated this in the most melodic and exquisite way and focused on Zolaykha for her axial role in the fiction. By describing and implementing the devices, Jaami has added specific manifestations to it and created the necessary attraction and movement. Therefore, it is better to study the skills used in it to illuminate its events and interactions and discover its hidden beauty. To attain this it was essential to investigate its plot, title, theme, tone, settlement, scene, narrator, perspectives, and characterization. The findings indicate that the events of the story proceed harmonically and reaches its logical climax; and the device of characterization and creating the scene is of Jaami's special interest.
فهرست منابع و مآخذ
1- آیت اللهی، سیّد حبیب‌الله و همکاران، (1386)، «تحلیل عناصر داستانی حضرت یوسف(ع) در قرآن کریم»، پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة هشتم، صص1- 20.
2- اخوّت، احمد، (1371)، دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.
3- بارونیان، حسن، (1387)، شخصیّتپردازی در داستانهای کوتاه دفاع مقدّس، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدّس.
4- براهنی، رضا، (1362)، قصّه نویسی، تهران: نو.
5- بستانی، محمّد، (1384)، پژوهشی در جلوههای هنری داستانهای قرآن، ترجمۀ موسی دانش، جلد دوم، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی استان قدس رضوی.
6- بیّومی مهران، محمّد، (1389)، بررسی تاریخی قصص قرآن، ترجمۀ سیّد محمّد راستگو، جلد دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
7- جامی، عبدالرّحمن، (1386)، مثنوی هفت اورنگ، تصحیح مرتضی مدرّس گیلانی، چاپ دوم، تهران: اهورا- مهتاب.
8- حنیف، محمّد، (1384)، راز و رمزهای داستان نویسی، تهران: مدرسه.
9- داد، سیما، (1387)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
10- زوّاری، محمّدامین، حسن ذوالفقاری، (1388)، روایتشناسی قصّۀ یوسف(ع) و زلیخا (مقایسۀ سه روایت و بنمایههای مشترک یوسف و زلیخای طغانشاهی، خواجه مسعود قمی و جامی) ، فصلنامۀ علمی پژوهشی کاوشنامه، سال دهم، شماره19، صص37- 69.
11- ستّاری، جلال، (1373)، درد عشق زلیخا (پژوهشی در قصۀ یوسف)، تهران: توس.
12- شریفی، محمّد، (1387)، فرهنگ ادبیّات فارسی، تهران: فرهنگ نشرنو.
13- مستور، مصطفی، (1379)، مبانی داستان کوتاه، تهران: مرکز.
14 - مرگورین، گاین کارن، و افسانه نجم آبادی، (1384)، احسن القصص حکایت کیست: زلیخا یا یوسف؟، مترجم عبّاس امام، نامۀ انجمن، شمارۀ 17.
15- مکاریک، ایرناریما، (1386)، دانشنامۀ نظریههای ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمّد نبوی، تهران: آگه
16- میرصادقی، جمال، (1385)، عناصر داستان، چاپ پنجم، تهران: سخن.
17- یونسی، ابراهیم، (1388)، هنر داستان نویسی، چاپ هشتم، تهران: نگاه.
_||_