تحلیل موسیقیایی غزل اجتماعی دورة مشروطه

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

سودابه یوسفیان دارانی ¹ , مرتضی رشیدی آشجردی ² , محبوبه خراسانی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

تاریخ دریافت : 1394/10/26 تاریخ پذیرش : 1395/04/30 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: موسیقی کناری, دورة مشروطه, کلید واژه‌ها: غزل اجتماعی, بیرونی و میانی,

چکیده مقاله :

چکیده غزل اجتماعی یکی از انواع غزل است که با وقوع انقلاب مشروطه در ایران رواج یافت. در این مقاله، ابتدا غزل اجتماعی تعریف گردیده و مختصری در مورد غزلیّات اجتماعی دورة مشروطه توضیح داده شده است. سپس، غزلیّات اجتماعی دورة مشروطه در لایة آوایی، تحت سه عنوان اصلی: موسیقی کناری (ردیف و قافیه)، موسیقی بیرونی(وزن) و موسیقی میانی(آرایه های لفظی) بررسی و تحلیل شده است. بیشترِ غزلیّات اجتماعی دورة مشروطه، مردّف و ردیف ها بیشتر، پویا(فعلی) است. همچنین واژگانی مانند: آزادی، وطن، میهن، کارگر و انقلاب -که با توجّه به اوضاع سیاسی و اجتماعی دورة مشروطه وارد شعر و غزل شده- در جایگاه ردیف و قافیه آمده است. بیشترِ غزلیّات اجتماعی دورة مشروطه با اوزان متوسّط خفیف و متوسّط ثقیل - که اوزانی جویباری، نرم و حزن آور است- سروده شده و بین این اوزان با درونمایه و محتوای غزل اجتماعی این دوره، هماهنگی و تناسب وجود دارد. همچنین آرایه های لفظی مانند: تکرار واژه و واج، جناس و سجع در این غزلیّات بکار رفته و موجب غنای موسیقی این غزلیّات شده است.

چکیده انگلیسی:

Abstract         Social lyric poem is one of the lyrics that was current in constitutional revolution in Iran. In this essay, first the social lyric poem is defined and explained in brief, later we investigate the poems morphologically under three basic adjacent musical ( range and rhyme ), outside musical ( rhythm ) and medieval musical  )literal adornments ). Most of the social lyric poems in constitutional era have range and most of the ranges are in dynamic order. Also, words such as liberation, motherland, labor, revolution which entered the poetry and lyric in regard to political and social conditions have been used in range and rhyme position. Most of the constitutional social lyric poems have been composed of moderate light and height which are in sorrowful and  smooth rhythm. Among these rhythms and content of social poems the are era of adaptation and relativity. Also literal adornments such as play on words, harmonious cadence, and pun have been used so richly in these lyric poems.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

• امین­پور، قیصر، (1386)، سنّت و نوآوری در شعر معاصر، تهران، علمی فرهنگی، چاپ سوم.


• ایرج­میرزا، جلال­الممالک، (2536)، دیوان، تهران، گلشن، چاپ اوّل.


• بهار، محمّدتقی(ملک­الشعرا)، (1387)، دیوان اشعار، تهران، نگاه، چاپ اوّل.


• حق­شناس، علی­محمّد، (1360)، «پرداختن به قافیه باختن»، نشر دانش، سال دوم، ازص18 تا 35.


• حکیم­آذر، محمّد، (3 شهریور 1393)، «موسیقی شعر فارسی»، گفتارهای محمّد حکیم­آذر، http://shahrestanadab.com.


• دهخدا، علی­اکبر، (1358)، دیوان، تهران، کتاب پایا، چاپ اوّل.


• شمیسا، سیروس، (1386)، سیر غزل در شعر فارسی، تهران، علم، چاپ چهارم.


• _________، (1368)، نگاهی تازه به بدیع، تهران، فردوس، چاپ دهم.


• شفیعی­کدکنی، محمّدرضا، (1379)، موسیقی شعر، تهران، آگاه، چاپ دهم.


• ______________، (1387)، ادوار شعر فارسی از مشروطیّت تا سقوط سلطنت، تهران، سخن، چاپ سوم.


• طاهری خسروشاهی، محمد، (1390)، «ردّپای مجلس در ادبیّات مشروطه»، پیام بهارستان، ویژه نامة تاریخ مجلس2، تابستان، شمارة 12، از ص733 تا ص


• عارف قزوینی، ابوالقاسم، (1381)، دیوان، تهران، نگاه، چاپ اوّل.


• عشقی، میرزاده، (1350)، کلّیّات مصوّر، تهران، جاویدان، چاپ اوّل.


• فتوحی، محمود، (1392)، سبک­شناسی، نظریه­ها، رویکردها و روش­ها، تهران، سخن، چاپ دوم.


• فرّخی یزدی، محمد، (1387)، دیوان، تهران، ارمغان، چاپ دوم.


• لاهوتی، ابوالقاسم، (1357)، کلّیّات، تهران، توکا، چاپ اوّل.


• نسیم­ شمال، (1370)، دیوان، تهران، مطبوعاتی حسینی، چاپ اوّل.


• وحیدیان کامیار، تقی، (1374)، وزن و قافیه شعر فارسی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ چهارم.