بررسی هنر ترکیب‌سازی وحید قزوینی در 20 صفحة اوّل منشآت از لحاظ بلاغی و دستوری

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

وحید رزاقی ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران)
حمید رضا فرضی ² (گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد تبریز،دانشگاه آزاد اسلامی،تبریز-ایران)
رستم امانی ³ (گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد تبریز،دانشگاه آزاد اسلامی،تبریز،ایران)

تاریخ دریافت : 1401/07/16 تاریخ پذیرش : 1401/11/05 تاریخ انتشار : 1402/06/22

کلید واژه: آشنایی‌زدایی, ترکیبات, منشآت, ویژگی سبکی, وحید قزوینی,

چکیده مقاله :

ساخت ترکیبات تازه را می توان از برجسته‌ترین هنرنمایی‌های شعرا و نویسندگان در برخورد با زبان دانست. ترکیب‌سازی از امکانات زبانی است که از به هم پیوستن دو اسم یا اسم و صفت، کلمة جدیدی به وجود می‌آید. یکی از نویسندگانی که توجّه زیادی به ترکیب‌سازی نشان داده، وحید قزوینی است. پرسش پژوهش حاضر این که، ترکیبات منشآت قزوینی کدامند و بسامد شان چقدر است؟ در این مقاله نویسندگان، هنر ترکیب سازی او را در 20 صفحة اوّل منشآت بررسی کرده و فرض را بر این نهاده اند که برجسته‌ترین ویژگی سبکی این کتاب ترکیب‌سازی است. بر اساس ایدة مذکور و با بررسی 20 صفحة اوّل کتاب که به روش توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته، این فرضیه به اثبات می رسد. وحید قزوینی، هم از کلمات مرکب و هم از ترکیبات اضافی استفاده کرده و در مجموع 744 ترکیب در 20 صفحه به کار برده است. ساخت این ترکیبات با این بسامد که اکثراً هم تازگی دارند، باعث آشنایی‌زدایی در متن شده است. به گونه‌ای که می‌توان این ویژگی را وجه غالب و شاخصه سبکی منشآت دانست. بسامد بالای ترکیبات انتزاعی، نوآوری در ساخت ترکیبات، استفاده از زبان غیرمستقیم (ادبی) و تأثیرپذیری نویسنده از ایدئولوژی قدرت و بازتاب آن در کلام وی به سبب حضور در دربار حاکم از نتایج دیگر این مقاله می‌تواند باشد.

منابع و مأخذ:

داد، سیما، (1383)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ سوم، تهران: مروارید.

2-  سعادت، اسماعیل، (1395)، دانشنامة زبان و ادب فارسی، چاپ اوّل، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

3-  شاملو، ولی قلی‌خان، (1374)، قصص الخاقانی، به تصحیح سیّدحسن سادات ناصری، چاپ اوّل، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

4-  شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1391)، رستاخیز کلمات، چاپ اوّل، تهران: سخن

5-  صفا، ذبیح الله، (1368)، تاریخ ادبیّات در ایران، چاپ سوم، تهران: فردوس.

6-  عبادیان، محمود، (1372)، درآمدی بر سبک شناسی در ادبیّات، چاپ دوم، تهران: انتشارات آوای نور.

7-  فتوحی، محمود، (1391)، سبک‌شناسی، نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، چاپ اوّل، تهران: سخن.

8-  فرشید ورد، خسرو، (1382)، دستور مفصل امروز، چاپ اوّل، تهران: سخن.

9-  قاسمی‌پور، قدرت، (1391)، صورتگرایی و ساختگرایی در ادبیّات، چاپ اوّل، اهواز: دانشگاه شهید چمران اهواز.

10-  مشکوة الدّینی، مهدی، (1387)، دستور زبان فارسی، چاپ سوم، تهران: سمت.

11-  مکاریک، ایرناریما، (1384)، دانش‌نامة نظریّه‌های ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمّد نبوی، چاپ اوّل، تهران: آگاه.

12-  میرصادقی، میمنت، (1385)، واژه‌نامه هنر شاعری، چاپ سوم، تهران: کتاب مهناز.

13-  وحید قزوینی، میرزا محمّدطاهر، (بی‌تا)، منشآت، تهران: نسخة خطّی مجلس شورای ملّی به شمارة 2260.