بررسی فرم‌شناختی ژانرهای شعری ادبیّات عاشیقی در عصر صفویّه و قاجار

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

جواد حاجی حاتم لو ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.)
شهریار حسن زاده ² (گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.)
محمودرضا غیبی ³ (استادیارگروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران.)
ژیلا صراطی ⁴ (استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/10/04 تاریخ پذیرش : 1401/12/15 تاریخ انتشار : 1402/06/22

کلید واژه: شعر شفاهی, شعر عاشیقی, ژانرهای شعری, صفویّه و قاجار,

چکیده مقاله :

شعر عاشیق‌های آذربایجان از ناب‌ترین آفرینش‌های ادبی وهنری و از ژانرهای مختلف فولکلور آذربایجان است که به واسطة ذوق هنری مردم و توانمندی کم‌نظیر زبان ترکی از لحاظ ایده، مضمون، شکل و فرم جایگاه منحصر به فردی را در ادبیّات شفاهی داراست و با شاخ و برگ عنصر فرهنگی خود در زبان عاشیق‌ها جذابیّت خاصی خلق می‌کند، شعر شفاهی ادبیّات عاشیقی در عصر صفوی با ظهور عاشیق قربانی شروع می‌شود که با زبان حماسی خود افق جدیدی در ادبیّات شفاهی ادبیّات عاشیقی می‌گشاید، به تبع آن شاعران، عاشیق‌ها و نقّالان قالب‌های مختلف شعری را با توجّه به موقعیّت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، شکل‌های متفاوتی به وجود می‌آورند که حائز اهمّیّت فراوان در ادبیّات عامیانه دنیاست. این مقاله نیز تلاش نموده است تا شعر عاشیقی را از عصر صفوی تا قاجار از منظر فرم شناسی مورد بررسی قرار دهد و با این هدف به این سؤال پاسخ دهد که هنر عاشیق‌های آذربایجان در ژانرهای مختلف در صورت بندی و فرم شناختی چگونه است.

منابع و مأخذ:

1. Qasimli, Maharram va Mahmud Allahmanli (2018)Ashiq sheirinin poetikBichimlari chshdlar, Baki: Elm va Tahsil.


2. Mammado,Tariyel(2011)Azarbaycan Ashiq Yaradiciligi,Baki :Apostrof.  


3. Rubin,DavidC ,(1995)Sozlu Geleneklarde Bellek:destan ,Balladdlarve Sayma Tekerlemelerin Bilissel Psikolojisi ,New York: Oxford University Press.

۴-  ادریسی، حبیب، (۱۳۶۷)، آذربایجان عاشیقلاری و ائل شاعری، تبریز: ارک، چاپ اوّل.

۵-   سفیدگر شهانقی، حمید، (1382)، نگاهی به ادبیّات عاشیق‌های آذربایجان، فصلنامة، گوهران، سال اوّل، شمارة اوّل.

۶-   سیامی، حسین، (۱۳۸۰)، خسته قاسیم ، تبریز: یاران، چاپ دوم.

۷-   شکری کلان، محسن، (۱۳۹۱)، عاشیق حسین جاوان باهارسوراغیندا، تبریز: اختر، چاپ دوم.

۸-  صدیقی، امین، (1376)، صدای ساز تو ابری شد و به گریه نشست، فصلنامة شعر، سال ۴، شمارة ۲۱.

۹-   عبادی قاراخانلو، محمّد، (۱۳۸۶)، عاشیق علعسکر(شعرلر)، چاپ اوّل، تبریز: هاشمی سودمند.

۱۰-  کارنوی، دومینیک و منیره اکبرپوران، (1395)، خوانش بینامتنی داستان عاشیقی اصلی و کرم: تغییر و تطوّر نقش قهرمان در یک سنّت ادبی، مطالعات تاریخ فرهنگی؛ پژوهش نامة انجمن ایرانی تاریخ سال هفتم، شمارة 27، بهار.

۱۱- محمّدزاده صدیق، حسین، (۱۳۸۸)، قوپوز نوازان دل سوختة آذربایجان، به اهتمام ناصر بهنژاد، تهران: تکدرخت، چاپ دوم.

۱۲-  _______________، (1386)، هفت مقاله پیرامون فولکلور و ادبیّات مردم آذربایجان، تهران: دنیای دانش.

۱۳-  ______________ ، (۱۳۸۵)، دیوان اشعارحکیم ابوالقاسم نباتی، چاپ اوّل، تبریز: هاشمی سودمند.

۱۴-  ویشلقی، جمیل، (1386)، بررسی انواع شکل (فرم) اشعار عاشیق‌های آذربایجان، فصلنامه فرهنگ مردم ایران، تهران، شمارة 10.