تأثیرپذیری جامی در مضامین اخلاقی بهارستان از نهج‌البلاغه امام علی(ع)

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

بتول محبوبی زاده ¹ , غلامعباس ذاکری ² , غلامرضا ستوده ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد سیرجان، دانشگاه آزاد اسلامی، سیرجان، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد سیرجان، دانشگاه آزاد اسلامی سیرجان، ایران.
3 - استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد سیرجان، دانشگاه آزاد اسلامی سیرجان، ایران.

تاریخ دریافت : 1398/12/12 تاریخ پذیرش : 1399/03/24 تاریخ انتشار : 1399/06/01

کلید واژه: جامی, نهج‌البلاغه, امام علی(ع), بهارستان, مضامین اخلاقی, کلید واژه‌ها: ادبیّات تعلیمی,

چکیده مقاله :

چکیده یکی از آثارادبی قرن نهم، بهارستان جامی است که از متون تعلیمی ادب فارسی به شمار می آید و به تقلید از گلستان سعدی با نثری آمیخته به نظم نگاشته شده ‌است. به دلیل جایگاه ویژۀ اخلاق در دین مبین اسلام و لزوم طرح آن در گسترۀ ادبیّات فارسی، ایجاب نمود که در تحقیق حاضر ضمن توصیف و تحلیل محتوایی مضامین اخلاقی در بهارستان، با تعمّق در نهج‌البلاغه و استنباط از این منبع غنی، تأثیر‌پذیری جامی در این اثر، از مضامین اخلاقی کلام امام علی(ع) مورد بررسی قرار گیرد. جامی در بهارستان به نمونه‌های بسیاری از مضامین اخلاقی از قبیل عدالت، قناعت، راستگویی، رازداری، پرهیز از حرص و طمع، حسادت و ... پرداخته‌ است و در بیان این مضمون ها سخن خود را با بار معنایی شبیه به عبارت نهج البلاغه بیان کرده است که نشانگر توجّه جامی به ترویج آموزه‌های اخلاقی این کتاب و بیان عشق و ارادت و تأسّی به امام علی(ع) دارد. او بیشتر به تبلیغ فضایل اخلاقی می‌پردازد و سعی در آموزش و رواج اخلاق حمیده با اهتمام به معارف دینی در بین افراد جامعه دارد. توجّه به آموزه‌های اخلاقی دو اثر و کاربست و تبدیل آن‌ها به رفتار، امری مهمّ تلقّی می‌شود که خروجی آن انسانی سالم از بعد اخلاقی و داشتن سلامت روانی است.

چکیده انگلیسی:

Abstract         One of the literary works in the 9th century was Baharestan of Jaami which is considered a Persian literary didactic work and is written in prose and poetry by imitation of Sa'di's Gulestan. Because of the special stance of ethics in Islam and the necessity of its discussion in the sphere of Persian literature, it became urgent to describe it with profound attention in the Nahjolbalagheh .Jaami has brought lots of examples of ethical themes such as justice, contentment, truthfulness, secrecy, avoidance from greed and cupidity and jealousy; and in recounting them he has used the implication which are mentioned in the Nahjolbalagheh, all of which show Jaami's sincerity and mere obedience to Imam Ali. He mostly propagates the moral virtues by utilizing the religious teachings, and tries to expand them among the people of community. Paying attention to ethical teachings and transferring them to their behavior, is considered an important issue and using them brings about a healthy man together with a sound spirit.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتب

• قرآن، (1378)، ترجمۀ الهی قمشه‌ای، قم: وفایی، چاپ اوّل.


• نهج‌البلاغه، (1383)، ترجمة محمّد دشتی، قم: مسجد مقدّس جمکران، چاپ دوم.


• ابن‌مسکویه، ابوعلی احمد بن یعقوب، (بی‌تا)، تهذیب‌الاخلاق و تطهیر‌الاعراق، بیروت: مکتبه الثقافه الدینیّه.


• احمد بن‌فارس‌ بن‌ زکرّیا، ابوالحسن، (1387)، ترتیب مقاییس اللغه، تحقیق و ضبط عبدالسّلام، بیروت: دارالکتب الاسلامی.


• افصح‌زاد، اعلاخان، (1378)، نقد و بررسی آثار و شرح احوال جامی، تهران: میراث مکتوب، چاپ اوّل.


• جامی، نورالدّین عبدالرّحمن، (1379)، بهارستان و رسائل جامی، تصحیح اعلاخان افصح‌زاد، محمّد‌جان عمراف و ابوبکر ظهور الدّین، تهران: میراث مکتوب، چاپ اوّل.


• حکمت، علی اصغر، (1320)، جامی متضمّن تحقیقات در تاریخ احوال و آثار منظوم و منثور خاتم الشّعرا نورالدّین عبدالرّحمن جامی، بی جا.


• راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمّدبن مفضل، (1404)، المفردات فی غریب‌القرآن، قم: دفتر نشر کتاب.


• رزمجو، حسین، (1366)، شعر کهن فارسی در ترازوی نقد اخلاق اسلامی، جلد دوم، مشهد: مؤسّسة چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.


• علوی، حمیدرضا، (1393)، تربیت در قرآن و نهج‌البلاغه، کرمان: انتشارات دانشگاه شهید باهنر، چاپ اوّل.


• کاتبی، حسینقلی، (2536)، ادب و ادبیّات، تهران: آبان، چاپ اوّل.


• مجتبوی، جلال‌الدّین، (1389)، اخلاق اسلامی، ترجمۀ کتاب جامع السّعادات مهدی نراقی، جلد دوّم، تهران: حکمت، چاپ نهم.


• مصباح، محمّدتقی، (1386)، فلسفه اخلاق، تهران: نشر بین الملل، چاپ سوم.


• مهدوی‌کنی، محمّدرضا، (1388)، نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ بیست و چهارم.

 

ب: مقالات

• رضی، احمد، (1391)، «کارکردهای تعلیمی فارسی»، پژوهشنامۀ تعلیمی  فارسی، سال چهارم، شمارۀ 15، صص 97-120.


• سبزیان‌پور، وحید، صدیقه رضایی و سمیره خسروی، (1392)، جستاری در کشف پیوندهای ادب فارسی و عربی، مجلّة مطالعات بلاغی دانشگاه سمنان، سال 4، شمارة 7، صص 75-105.


• یلمه‌ها، احمدرضا، (1395)، «بررسی خاستگاه تعلیمی منظوم و سیر تطوّر و تحوّل آن در ایران»، پژوهشنامة تعلیمی، سال هشتم، شمارة 29، صص90-61.