بررسی تطبیقی مضمون‌ آفرینی سیمای محمّد(ص) در اشعار «عایشه باعونیّه» و شعرای برجستة ادبیات معاصر ایران

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

منوچهر نصیرپور ¹

1 - گروه زبان و ادبیّات عربی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1400/06/31 تاریخ پذیرش : 1401/06/07 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: شعر معاصر فارسی, شعر دینی, مدح نبوی, سیمای محمّد(ص), عایشه باعونیّه,

چکیده مقاله :

شخصیّت حضرت محمّد(ص) همواره از کانون‌های مضمون آفرین شاعران در ادب عربی و فارسی بوده است. شعر مدح نبوی به عنوان قسم اعظم شعر دینی، شخصیّت محمّد(ص) را از صفات خَلقی و خُلقی به تصویر می کشد. هدف این شعر، گسترش فضیلت در جامعه، دمیدن روحیة اجتماعی در امت اسلامی و سوق دادن آن به سوی یک امّت واحد و مدینة فاضله است. این شعر با آغاز رسالت محمّد(ص) ظهورکرد و به دست شعرای متعدّدی در طول دوره ‌های شعر عربی و بعد در شعر فارسی تکامل یافت. عایشه باعونیّه شاعر برجسته و توانای عصر مملوکی و تنها زن تاریخ تمدّن اسلامی، از زمرة این شعراست. او با عشق صادقانه و سرشار به حقیقت محمّدی(ص) اوصاف حضرت را در شعر خویش بازتاب می دهد؛ مانند: معراج، جایگاه رفیع ایشان در مقایسه با سایر پیامبران و ... . شاعران دورة معاصر ایران نیز در اشعار خود از ابعاد مختلف سیمای پیامبر(ص) چون: اخلاق و خاتمیت و ... . تصاویری زیبا پدید آورده اند. این جستار به صورت تطبیقی مضامین مدح نبوی و بازتاب سیمای محمّد(ص) را در اشعار باعونیه و شاعران معاصر ایرانی، بررسی می کند. تبیین حقیقت محمّدی(ص) هدف اصلی اشعار باعونیه است و انطباق الگوهای دینی با مسایل اجتماعی و احیای ارزش‌های اسلامی و ارائة الگوهایی کارآمـد بـرای نسـل امـروزی از اهمّ اهداف شاعران معاصر ایرانی است.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع  و مآخذ

الف – کتابنامه

1. احمدی، بابک، (1397)، ساختار و تأویل متن، تهران، مرکز، چاپ بیستم.


2. اسکولز، رابرت(Scholes, Robert)، (1398)، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیّات، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: آگاه، چاپ چهارم.


3. برتنس، یوهانس‌ویلم Bertens, Johannesville) (، (1395)، مبانی نظریۀ ادبی، ترجمۀ محمّدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی، چاپ چهارم.


4. فردوسی، ابوالقاسم، (1397)، شاهنامۀ فردوسی بر اساس نسخۀ چاپ مسکو، تهران: سپهر ادب، چاپ دوم.


5. لبیهان، جیل (Lebihan, Jill) و گرین، کیت (Green, Kate)، (1383)، درسنامۀ نظریه و نقد ادبی، ترجمۀ گروه مترجمان، تهران: روزنگار، چاپ اوّل.


6. مکاریک، ایرناریما (Macarique, Irnarima)، (1394)، دانش‌نامۀ نظریّه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمّد نبوی، تهران: آگه، چاپ پنجم.


7. میرصادقی، جمال، (1388)، عناصر داستان، تهران: سخن، چاپ ششم.

 

ب - مقالات

1. اسماعیلی، پریوش؛ اسدی امجد، فاضل، (1392)، «رویکردی روایت­شناختی به لیلی و مجنون نظامی و رومئو و ژولیت شکسپیر»، «فصلنامۀ مطالعات زبان و ترجمه (دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی)»، دورۀ چهل و ششم، شمارۀ دوم، صص: 30 ـ 1.


2. حسن‌زاده، مینا و دیگران، (1392)، «تحلیل ساختاری طرح داستان از خم چمبر دولت‌آبادی بر اساس الگوی گریماس»، «فصلنامۀ تخصّصی مطالعات داستانی»، دورۀ پنجم، شمارۀ اوّل، صص: 49ـ31.


3. دزفولیان، کاظم و دیگران، (1398)، «تحلیل الگوی کنشی و زنجیره­های روایی گریماس در روایت مرگ رستم»، «متن­پژوهی ادبی»، دورۀ بیست و سوم، شمارۀ هشتادم، صص: 32- 7.


4. دزفولیان، کاظم ؛ مولودی، فؤاد، (1388)، «روایت­شناسی تاریخ بیهقی؛ بررسی ساز و کار روایت حکایت بوبکر حصیری بر اساس نظریۀ ژنت»، «مجلۀ تاریخ ادبیّات»، دورۀ هجدهم، شمارۀ شصت و یکم، صص: 102- 85.


5. سلطانی، فاطمه، (1397)، «تحلیل داستان­های قرآنی بر اساس نظریّۀ کنشی گریماس»، «فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی­ـ­ قرآنی (دانشگاه اراک)»، دورۀ ششم، شمارۀ دوم، صص: 44-35.


6. صدقی، حامد؛ گنج خانلو، فاطمه، (1395)، «تحلیل ساختار روایی داستان حضرت سلیمان^(ع) و ملکۀ سبا بر پایۀ الگوی روایی گریماس»، «فصلنامۀ علمی­ـ­پژوهشی پژوهش‌های ادبی- قرآنی(دانشگاه اراک)»، دورۀ چهارم، شمارۀ سوم، صص: 46ـ 23.


7. عزیزی، علی و دیگران، (1387)، «کنترل چهارشنبه­سوری»، «پژوهش­های مدیریت انتظامی (مطالعات مدیریّت انتظامی)»، دورۀ سوم، شمارۀ سوم، صص: 322 ـ 301.


8. فروزنده، مسعود، (1392)، «زنجیره­ها، عناصر و گزاره­های روایی در داستان بانوی حصاری از هفت­پیکر نظامی»، «پژوهشنامۀ ادب غنایی (زبان و ادبیّات فارسی)»، دورۀ یازدهم، شمارۀ بیستم، صص: 216 ـ 197.


9. فتوحی تکانیپه، سوسن؛ نیک‌فر، مهشید، (1397)، «مقایسه روابط شخصیّت‌ها در داستان زال و رودابه و سیاوش و سودابه بر اساس الگوی کنشگر گریماس»، پنجمین همایش متن پژوهشی  ادبی نگاهی تازه به سبک شناسی، بلاغت ، نقد ادبی.


10. قدمیاری، محمّد و دیگران، (1399)، «نقد و تحلیل روایت حکایت زن صالحه که شوهرش به سفر رفته­ بود در الهی­نامۀ عطّار بر اساس نظریّۀ گریماس»، «مجلّۀ شعر پژوهی بوستان ادب (دانشگاه شیراز)»، دورۀ دوازدهم، شمارۀ دوم، صص: 213- 188.


11. مشهدی، محمّدامیر؛ ثواب، فاطمه، (1393)، «تحلیل ساختار روایتی داستان بهرام و گل­اندام برپایة نظریة گریماس»، «متن­پژوهی ادبی (زبان و ادب پارسی)»، دورۀ هجدهم، شمارۀ شصت ویکم، صص: 105-83.


12. معمارزاده، پیمان؛ فاضلی، سیّدحسن، (1394)، «روایت­شناسی داستان بیژن و منیژه بر اساس الگوی گریماس و ژنت»، «کنفرانس ملّی آینده پژوهی علوم انسانی و توسعه»، دورۀ اوّل، صص: 17-1.