اسم های مرکب زبان فارسی از دیدگاه نظریه ی آمیختگی مفهومی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

زهرا محمدی ¹ , فرشید سمائی ² , مرضیه صناعتی ³ , محمدرضا رضوی ⁴

1 - دانشجوی دکتری، گروه زبانشناسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران
2 - گروه زبانشناسی، دانشکده علوم انسانی ، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران و استادیار گروه زبانشناسی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران، ایران
3 - گروه زبانشناسی، دانشکده علوم انسانی ، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران و استادیار گروه زبانشناسی، پژوهشگاه میراث ‌فرهنگی و گردشگری،
4 - گروه زبانشناسی، دانشکده علوم انسانی واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران و استادیار گروه زبانشناسی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1402/01/13 تاریخ پذیرش : 1402/02/13 تاریخ انتشار : 1402/09/01

کلید واژه: ترکیب, زبان فارسی, زبانشناسی شناختی, نظریه‌ آمیختگی مفهومی, درون‌مرکز,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر، به بررسی و مطالعه‌ی اسم‌های مرکب درون‌مرکز زبان فارسی، از دیدگاه نظریه‌ی آمیختگی مفهومی می‌پردازد. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی بوده و شیوه‌ی گردآوری داده‌ها، کتابخانه‌ای است. بدین منظور100 نمونه ترکیب دو اسمی درون‌مرکز از دو فرهنگ دهخدا و سخن انتخاب و به‌طور تصادفی تحلیل شد. هدف از انجام این پژوهش، تعیین فرایندهای شناختی دخیل در شکل‌گیری اسم‌های مرکب درون‌مرکز زبان فارسی (استعاره) و مشخص نمودن میزان خلاقیت فرایند ترکیب با توجه به چارچوب نظری بنسز (2006) است. به اعتقاد وی هرچه در ترکیب‌ها ارتباط استعاری قوی‌تر باشد، میزان خلاقیت و پویایی به‌کاررفته در آن‌ها بیشتر خواهد ‌بود و به سطح انتزاعی معنا نیز افزوده می‌شود. نتایج برآمده از این پژوهش نشان می‌دهند که نظریه‌ی آمیختگی مفهومی نه‌تنها قابلیت و ظرفیت کافی برای توصیف خلاقیت و پویایی این فرایندها را دارد؛ بلکه تبیین متفاوت و تازه‌ای از آن‌ها را نیز ارائه می‌کند و گویشوران زبان فارسی تمایل بیشتری به استفاده از معانی استعاری برای تولید و درک اسم‌های مرکب درون‌مرکز رادارند.

منابع و مأخذ:

الف - کتابنامه

1. انوری، حسن، (1383)،فرهنگ سخن، (8 جلد)، تهران: سخن.


2. ترابیان، امیر، (1392)،بررسی استعاره در اسم‌های مرکّب اسم- اسم زبان فارسی در چارچوب زبان‌شناسی شناختی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی، دانشگاه شیراز.


3. خباز، مجید، (1384)،ترکیب غیرفعلی در زبان فارسی، پایان‌نامة دکتری زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه علّامه طباطبایی.


4. _______، (1386)، «جایگاه هسته در کلمات مرکّب غیرفعلی فارسی»، دستور،ش 3، 166-153.


5. دباغ، محمّدحسین، (1393)، مجاز در حقیقت؛ ورود استعاره‌ها در علم، تهران: هرمس.


6. دهخدا، علی‌اکبر، (1377)، لغتنامه، (15 جلد)، تهران: دانشگاه تهران.


7. طباطبایی، علاءالدّین، (1394)،ترکیب در زبان فارسی: بررسی ساختاری واژه­های مرکّب»، تهران: آثار.


8. نیلی‌پور، رضا، (1394)، زبان‌شناسی شناختی، دومین انقلاب فرهنگی معرفت‌شناسی در زبان‌شناسی، تهران: هرمس.

ب- مقالات

1. دیانتی، معصومه و حدائق رضائی، و عادل رفیعی، (1399)، «واژه‌های مرکّب درون‌مرکز زبان فارسی: ساخت‌های مفهومی ساده یا پیچیده»، جستارهای زبانی، شمارة 11 (6)، صص: 35 -68.


2. سبزواری، مهدی، (1391)، «تبیین و تحلیل رابطه‌های معنایی در اسامی مرکّب برون مرکز فارسی معیار». پژوهشنامة انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، 1،45.66.


3. _________ ، (1392)، «شفافیّت و تیرگی معنایی اسامی مرکّب زبان فارسی از دیدگاه شناختی»، فصلنامة جستارهای زبانی، دورة 4، شمارة 3، صص: 73-55.


4. طباطبایی، علاءالدّین، (1386)، «ترکیب در زبان فارسی 3»، نامة فرهنگستان، دورة 10، شمارة­ 2، صص: 148-15


5. ____________، (1387)، «ترکیب در زبان فارسی 4»، نامة فرهنگستان، شمارة 40، صص: 202-191.


6. یار احمد زهی، ناهید، (1388)، «اسامی و صفات مرکّب درون‌مرکز و برون مرکز در فارسی-زبان‌شناسی»، شمارة 44، صص: 75- 86.

ج – منابع خارجی

1. Anderson, D. (2013). "Understanding figurative proverbs: A model based on conceptual blending". Folklore,124, 28-44.


2. Bauer, L. (1979). "On the need for pragmatics in the study of nominal compounding". Journal of Pragmatics, 31(1), 45-50.


3. Bauer, L. (1983). English Word formation. New York:  Cambridge University Press.


4. Benczes, R. (2006). Creative compounding in English: The semantics of metaphorical and metonymical noun-noun combinations. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins.


5. Benczes, R. (2013). "On the non-viability of the endocentric–exocentric distinction: Evidence from linguistic creativity". EXELL Explorations in English Language and Linguistics. 1.1 (2013): 3-18.


6. Benczes, R. (2015). "Are exocentric compounds really exocentric". Journal of Theoretical Linguistics, 12 (3), 54-73.


7. Bundgaard, Peer F. Svend Ostergaard and Frederik Stjernfelt (2006). "Waterproof fire stations? Conceptual schemata and cognitive operations involved in compound construction", Semiotica, 161(1:4): 363–393.


8. Costello, F, J. & Keane, M. T. 2000. "Efficient creativity: constraint-guided conceptual combination. Cognitive Science", 24 (2): 229-349.


9. Croft, W & Cruse. D. Alan (2004). Cognitive Linguistics. New York. Cambridge University Pres.


10. Crystal, D. (۲۰۰۳). The Dictionary of Linguistics and Phonetics. United Kingdom: Blackwell Publishing.


11. Evans, V. Berger, B. K. & Zinken, J. (2007). "The cognitive linguistic enterprise: An overview". In V. Evans, B. K. Berger, & J. Zinken(Eds.),The cognitive linguistics reader (2–36). Equinox.


12. Fabb, N. (1998). "The Handbook of Morphology". A. Spencer and A. M. Zwicky (eds).Oxford/ Malden, MA: Blackwell. Pp. 690-706.


13. Fauconnier, G. & Turner, M. (1998b). Principles of conceptual integration. In J. P. Koenig (Ed). Spaces, Worlds, and Grammar. Chicago and London: University of Chicago Press.


14. Fauconnier, G. & Turner, M. (2002). The way we think: Conceptual blending and the mind’s hidden complexities. Basic Books.


15. Guevara, E. & Scalise, S. (2009)." Searching for Universals in Compounding". In S. Scalise, E. Magni, & A. Bisetto (Eds.), Universals of Language Today, (101-128). Berlin: Springer.


16. Haspelmath, M. (2002). Understanding Morphology. London: Arnold (Copublished by Oxford University Press).


17. Kavka, S. (2009). "Compounding and Idiomatology". In R. Lieber, & P. Štekauer (Eds.), The Oxford Handbook of Compounding, (19-33). Oxford: Oxford University Press.


18. Kövecses, Z. (2002).  A Practical Introduction: Oxford: Oxford University Press.


19. Tarasova, E. (2013). Some New Insights into the Semantics of English N+N Compounds,D. Dissertation, Wellington: Victoria University


20. Wujastyk, D. (1982)."Bloomfield and the Sanskrit origin of the terms 'exocentric' and 'endocentric". Historiographia Linguistica, 9(1-2), 179-184.