تبیین هم‌پیوندی توسعۀ زیرساخت‌های ریلی و دگرگونی‌های اجتماعی در تکوین هویت‌فضایی ایستگاه‌های راه‌آهن ایران و ترکیه
محورهای موضوعی : تحولات اجتماعی
پریچهر باهنر
1
,
حسین سلطان‌زاده
2
*
,
غزال کرامتی
3
,
سارا دشتگرد
4
1 - گروه معماری، واحد تهران‌مرکزی، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.
2 - گروه معماری، واحد تهران‌مرکزی، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.
3 - گروه معماری، واحد تهران‌مرکزی، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.
4 - گروه معماری و شهرسازی، واحد هشتگرد، دانشگاه آزاداسلامی، هشتگرد، ایران.
کلید واژه: توسعه, تحولات اجتماعی, ایستگاه‌های راه‌آهن, راه‌آهن ایران و ترکیه, حکومت پهلوی, دوران آتاتورک.,
چکیده مقاله :
این پژوهش به تحلیل و بررسی فرایند هم‌پیوندی توسعۀ حمل‌ونقل ریلی و تحولات اجتماعی در شکل‌دهی به هویت‌فضایی ایستگاه‌های راه‌آهن ایران و ترکیه در بازۀ زمانی ۱۳۰۰ تا ۱۳۵۷خورشیدی (دوران حکومت پهلوی در ایران و دوران آتاتورک در ترکیه)، می‌پردازد. هدف اصلی این تحقیق، شناخت تأثیرات متقابل توسعۀ سیستم حمل‌ونقل ریلی و تغییرات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بر طراحی کالبدی و اجتماعی ایستگاه‌ها و به‌تبع آن، شکل‌گیری هویت‌فضایی این فضاها است. پژوهش باتأکیدبر سه بُعد محوری «طراحی کالبدی ایستگاه‌ها»، «ارتباطات اجتماعی در فضاهای ایستگاهی»، و «تأثیرات فرهنگی و نمادین ایستگاه‌ها در هویت‌فضایی»، به‌واکاوی و مقایسۀ این فرایند در ایران و ترکیه می‌پردازد. روش‌تحقیق ترکیبی است‌که در بخش کیفی، داده‌ها ازطریق تحلیل اسناد تاریخی و انجام مصاحبه‌های عمیق با متخصصان حوزه‌های مختلف جمع‌آوری شده است. در بخش کمی، اطلاعات ازطریق پرسش‌نامه به‌صورت آنلاین میان کاربران ایستگاه‌های راه‌آهن در هر دو کشور جمع‌آوری گردیده و بااستفاده‌از نرم‌افزار اس‌پی‌اس‌اس و آزمون تی‌تست تحلیل شده است. نتایج نشان می‌دهند که تحولات اجتماعی و سیاسی در دوران پهلوی و آتاتورک به‌طور مستقیم بر هویت‌فضایی ایستگاه‌ها و تعاملات اجتماعی در فضاهای ایستگاهی تأثیر گذاشته و نقشی کلیدی در شکل‌گیری هویت‌شهری و عملکردهای اجتماعی این فضاها ایفاء کرده‌اند. این تحقیق می‌تواند به‌عنوان مبنای طراحی و برنامه‌ریزی ایستگاه‌های راه‌آهن در آینده، بادرنظر گرفتن ابعاد اجتماعی و تاریخی، کاربرد داشته باشد.
This research analyzes and examines the process of interconnection between the development of railway transportation and social transformations in shaping the spatial identity of railway stations in Iran and Turkey during the period from 1921 to 1978 (the Pahlavi regime in Iran and the Atatürk era in Turkey). The main goal of this study is to understand the reciprocal impacts of railway transportation development and social, cultural, economic, and political changes on the architectural and social design of stations and, consequently, the formation of the spatial identity of these spaces. The research, emphasizing three core dimensions—"architectural design of stations," "social interactions in station spaces," and "cultural and symbolic influences of stations on spatial identity"—investigates and compares this process in Iran and Turkey. The research method is mixed; in the qualitative section, data is collected through the analysis of historical documents and in-depth interviews with experts from various fields. In the quantitative section, information is gathered through an online questionnaire among railway station users in both countries, and analyzed using SPSS software and t-tests. The results show that social and political transformations during the Pahlavi and Atatürk eras directly impacted the spatial identity of the stations and social interactions within station spaces, playing a key role in the formation of urban identity and the social functions of these spaces. This study can serve as a foundation for the design and planning of railway stations in the future, considering social and historical dimensions.
پورادیب، ابوذر. 1401. بررسی تأثیر راه‌آهن پاکستان–ایران-ترکیه بر اقتصاد منطقه‌ای پاکستان، دورۀ 29، شمارۀ 1؛ (پیاپی 107)، 53-33.
حسن‌پور، آرش. حسن‌پور، وحید. کافی، مجید. 1398. تحلیل تطبیقی-تاریخی تجربۀ شکست پروژۀ نوسازی در ایران دورۀ پهلوی اول (مقایسه با ترکیه در دورۀ آتاترک با کاربست فن جبر بولی). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جامعه‌شناسی کاربردی، دورۀ 30، شمارۀ 3؛ (پیاپی 75)، 90-63.
حسن‌پور، ناصر. سلطان‌زاده، حسین. 1395. عوامل پس‌زمینۀ تحولات معماری معاصر ایران در دوران پهلوی دوم و مقایسۀ تطبیقی آن با ترکیه. نشریۀ علمی‌پژوهشی-باغ‌نظر، دورۀ 13، شمارۀ 44، 52-39.
حق‌جو، امیر. سلطان‌زاده، حسین. تهرانی، فرهاد. آیوازیان، سیمون. 1398. گرایش‌ها و رویکردهای نظری معماری بناهای دولتی و حکومتی دورۀ پهلوی اول و دوم. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات هنراسلامی، دورۀ 15، شمارۀ 34، 170-154.
سهیلی، جمال‌الدین. دیبا، داراب. 1389. تأثیر نظام‌های حکومتی در ظهور جنبش‌های ملی‌گرایانه معماری ایران و ترکیه. نشریۀ علمی‌پژوهشی-باغ‌نظر، دورۀ 7، شمارۀ 14، 44-27.
شاه‌حسینی، حبیب. اسدزاده، فاطمه. 1401. گونه‌شناسی فضای معماری ایستگاه‌های راه‌آهن شمال غرب ایران (مطالعه‌موردی: دورۀ قاجار تا عصر حاضر). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-هویت‌شهر، دورۀ 16، شمارۀ 4، 80-63.
شریفی، معراج. طالبیان، محمدحسن. 1397. بازشناسی و تبیین ارزش‌های میراث راه‌آهن در نمونۀ راه‌آهن سراسری ایران. دوفصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دورۀ 8، شمارۀ 1؛ (پیاپی 15)، 94-75.
عباسی، ابراهیم. محسنی، حسین. 1402. اقتصاد سیاسی راه‌آهن و سیاست‌گذاری ریلی در ایران از منظر نظریۀ تخریب خلاق، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل، دورۀ 6، شمارۀ 2، 445-417.
فتاحی، محمدرضا. کاراحمدی، مهران. 1402. بررسی ویژگی‌های سبک معماری ایستگاه‌های راه‌آهن ایران در دورۀ پهلوی اول. هفتمین همایش ملی افق‌های نُوین در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی، تهران-ایران، 10-1.
فرجی، مهدی. 1399. روابط سیاسی ایران و ترکیه در دورۀ رضاشاه و مصطفی کمال آتاتورک، چاپ‌اول، تبریز: آیدین؛ انتشارات یانار.
فرح‌بخش، مرتضی. حناچی، پیروز. 1394. تحلیل تأثیر راه‌آهن به‌عنوان میراث صنعتی در ایران. نشریۀ علمی‌پژوهشی-هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، دورۀ 20، شمارۀ 4، 44-33.
قاسمی، محمد. نصر آزادانی، مسعود. 1402. بررسی تأثیرات اقتصادی و اجتماعی ایستگاه‌های راه‌آهن. هشتمین کنفرانس بین‌المللی پیشرفت‌های اخیر در مهندسی راه‌آهن، تهران-ایران، 25-1.
قدیمی قیداری، عباس. جنگجو قولنجی، شهناز. 1389. هویت ملی و نگاه ملی‌گرایانه به تاریخ و زبان در دورۀ حکومت آتاتورک. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات خاورمیانه، دورۀ 17، شمارۀ 4؛ (پیاپی 63)، 100-81.
معتضد، خسرو. 1399. سایه‌به‌سایه رضاشاه: (تاریخ راه‌آهن سراسری ایران)؛ خاطرات یک وزیر دکتر محمد سجادی. چاپ‌اول، تهران: انتشارات ماهریس.
نوری، مصطفی. 1401. فرازوفرود تعیین مسیر راه‌آهن سراسری ایران. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-گنجینۀ اسناد، دورۀ 32، شمارۀ 2؛ (پیاپی 126)، 100-76.
نوری، مصطفی. سلیمانی، کریم. 1399. نقش آلمانی‌ها در تأسیس راه‌آهن در ایران عصر رضاشاه. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-گنجینۀ اسناد، دورۀ 30، شمارۀ 2؛ (پیاپی 118)، 141-118.
هود، سیده دل‌افروز. ملاصالحی، ودیهه. 1394. بررسی تأثیر ایدئولوژی ها و مکاتب فکری بر معماری دورۀ پهلوی اول. سومین کنگرۀ بین‌المللی عمران، معماری و توسعۀ شهری، تهران-ایران، 11-1.
Alexander, Matthew. Hamilton, Kathy. 2015. A 'Placeful' Station? The Community Role In Place Making And Improving Hedonic Value At Local Railway Stations. Journal Of Transportation Research Part A: Policy And Practice, 82(1): 65-77.
Ciccarelli, Carlo. Giuntini, Andrea. Groote, Peter. 2021. History Of Rail Transport. In Book: International Encyclopedia Of Transportation, 413-426.
Hacısüleyman, Deniz. 2024. A Historical Analysis Of the Railway Transportation Economy In Turkey. Euroasia Journal of Social Sciences & Humanities, 11(41): 48-57.
Roy, Stabak. Ghorbanzadeh, Shaghayegh. 2023. Regional Transformation Via Rail: A Historical And Analytical Examination Of Iran’s Railway Network And Its Socio-Economic Impacts. Journal Of Mechatronics And Intelligent Transportation Systems, 2(3): 146-157.