نقش سیاست‌گذاری کلان دولت‌های جمهوری‌اسلامی ایران در حفظ محیط‌زیست باتمرکزبر برنامه‌های توسعۀ اقتصادی از سال 1360 تا 1400

محورهای موضوعی : مسائل اجتماعی ایران

ایوب دهقان ¹ (دانشجوی دکتری علوم سیاسی،واحد زنجان،دانشگاه آزاد اسلامی،زنجان،ایران)
حسن عیوض زاده ² (استادیار گروه علوم‌سیاسی وروابط بین‌الملل، واحد زنجان، دانشگاه آزاداسلامی، زنجان، ایران)
مالک ذوالقدر ³ (استادیار گروه علوم سیاسی‌ و روابط بین الملل، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران)

تاریخ دریافت : 1403/04/02 تاریخ پذیرش : 1403/04/21 تاریخ انتشار : 1403/06/27

کلید واژه: محیط‌زیست, جمهوری‌اسلامی ایران, توسعۀ اقتصادی, سیاست‌گذاری, دولت‌ها.,

چکیده مقاله :

حفظ محیط‌زیست یکی‌از چالش‌های اصلی جهان‌معاصر است‌که در بسیاری از کشورها، ازجمله: جمهوری‌اسلامی ایران، با روند توسعۀ اقتصادی و صنعتی‌شدن تداخل پیدا کرده است. این پژوهش به‌بررسی «نقش سیاست‌گذاری کلان دولت‌های جمهوری‌اسلامی ایران در حفظ محیط‌زیست باتمرکزبر برنامه‌های توسعۀ اقتصادی از سال 1360 تا 1400» می‌باشد. به‌طورخاص، تبیین چارچوب چگونگی سیاست‌گذاری و تأثیر اقدامات اقتصادی، عملکرد محیط‌زیست و روابط این اقدامات در برنامۀ توسعۀ اول تا ششم را نشان می‌دهد. همچنین، اقدامات دولت‌ها و مشکلات مطرح شده در دوره‌های مخلتف ریاست‌جمهوری را موردتفتیش قرار می‌دهد. با این فرضیه که «سیاست‌گذاری دولت‌ها در محیط‌زیست جمهوری‌اسلامی ایران در 40سال گذشته در زمینۀ زیرساخت‌ها، استانداردها، امنیت، حقوق‌انسانی، قانونی در استفاده‌از محیط‌زیست در گذار به توسعۀ اقتصادی باموفقیت چندانی روبه‌رو نبوده است». روش‌تحقیق این پژوهش به‌صورت توصیفی–مضمونی انجام شده است. در مرحلۀ طراحی مدل فرایند از روش کیفی و استفاده‌از مستندات کتابخانه‌ای و مقالات علمی بهره‌برداری برخوردار است. همچنین یافته‌‌‌‌ها به شیوۀ توصیفی موردواکاوی قرار گرفته‌اند. برای ارزیابی محیط‌زیست در سیاست‌ها و برنامه‌های این کشور، شاخص‌های مهم توسعۀ اقتصادی ازجمله: صنعتی‌شدن، کثرت ماشین‌آلات صنعتی، درآمدهای ناخالص، الگوی مصرف غیرصحیح، افزایش جمعیت و توسعۀ شهرنشینی بر کیفیت محیط‌زیست و استفاده‌از منابع طبیعی بررسی شده‌اند. این پژوهش نشان داد در دهه‌های گذشته به‌دلیل نرخ بالای برداشت، تخلیۀ منابع، تجاوز به محیط‌زیست و عدم‌توجه دولت‌ها به قوانین و برنامه‌ها، میان رشد اقتصادی و تخریب محیط‌زیست ارتباط مستقیم وجود داشته و عملکرد دولت‌ها در حفظ محیط‌زیست موفقیت‌آمیز نبوده است.

چکیده انگلیسی:

Environmental preservation is a significant global challenge, particularly evident in countries like the Islamic Republic of Iran, where it intersects with economic development and industrialization. This study investigates the "Role Of Macroeconomic Policymaking Of The Governments Of The Islamic Republic Of Iran In Environmental Preservation With A Focus On Economic Development Programs From 1981 To 2021." It explores the policymaking framework, economic measures' impacts, environmental performance, and their interrelations across the first to sixth development plans. The research scrutinizes governmental actions and issues highlighted during various presidential terms. The hypothesis posits that "The environmental policies of the governments of the Islamic Republic of Iran over the past 40 years have been inadequate in infrastructure, standards, security, human rights, and legal environmental usage during the transition to economic development." This study employs a descriptive-analytical approach, utilizing qualitative methods and drawing from library documentation and scientific articles in the process model design phase. Findings are analyzed descriptively, focusing on key economic development indicators such as industrialization, industrial machinery abundance, gross income, unsustainable consumption patterns, population growth, and urbanization's impact on environmental quality and natural resource utilization. This research indicates a direct correlation between economic growth and environmental degradation due to high extraction rates, resource depletion, environmental damage, and governmental neglect of laws and programs, highlighting inadequate government performance in environmental preservation efforts.

منابع و مأخذ:

ابوالحسنی، اصغر. متقی، سمیرا. درودیان، مجید. 1396. نقش سیاست‌های کلان کشوری در توسعۀ زیست‌محیطی باتمرکزبر حقوق اقتصادی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های سیاسی جهان‌اسلام، دورۀ 15، شمارۀ 4 (پیاپی 57)، 23-44.
الوانی، سیدمهدی. 1399. تصمیم‌گیری و خط‌مشی دولتی، چاپ‌بیست‌ودوم تهران: انتشارات سمت.
بهرامی احمدی، حمید. 1388. سیاست‌گذاری‌های سیاسی-حقوقی جمهوری‌اسلامی ایران در حفاظت از محیط‌زیست، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-دانش‌سیاسی، دورۀ 5، شمارۀ 5 (پیاپی 9)، 144-93.
جان‌پرور، محسن. عباسی، فرید. دانه‌چین، فاطمه. 1400. چیستی محیط‌زیست و ارتباط آن با برخی مفاهیم جغرافیای سیاسی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جغرافیا و روابط‌انسانی، دورۀ 4، شمارۀ 1 (پیاپی 13)، 41-19.
جهانگرد، اسفندیار. 1383. پیش‌بینی رشد اقتصادي ایران و مقایسۀ آن با اهداف برنامۀ چهارم توسعۀ، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-برنامه‌ریزی و بودجه، دورۀ 9، شمارۀ 6، 5-46. دبدبه، محمد. 1400. دست‌نوشته‌‌‌‌‌های از مجموعه آثار معمار دبدبه (تبیین محیط‌زیست در گسترۀ منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای)، تهران.
دهقان، ایوب. ذوالقدر، مالک. جعفری، سیدفرشید.1402. سیاست‌گذاری توسعۀ اقتصادی جمهوری‌اسلامی ایران باتمرکزبر برنامه‌های توسعه در حفاظت محیط‌زیست، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات فقه اقتصادی، دورۀ 5، شمارۀ پیاپی 5، 846-827.
ردادی، محسن. مهام، محمود. 1403. بررسی جایگاه سرمایة اجتماعی در قوانین برنامۀ توسعۀ اول تا ششم جمهوری‌اسلامی ایران، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مدیریت سرمایۀ اجتماعی، دورۀ 11، شمارۀ 1، 16-1.
ساعی، علی. قاراخانی، معصومه. مومنی، فرشاد. 1391. دولت و سیاست آموزش در ایران از سال 1360 تا 1388ش، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهش‌های سیاسی جهان‌اسلام، دورۀ 19، شمارۀ 56، 117-166.
صادقی، حسین. سعادت، رحمان. 1383. رشد جمعیت اقتصادی و اثرات زیست‌محیطی در ایران (یک تحلیل علّی)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تحقیقات اقتصادی، دورۀ 39، شمارۀ 64، 180-163.
علیزاده، پریسا. شجاعی، محمدحسین. 1401. شناسایی و تحلیل گزینه‌های سیاستی برای بهبود ساختار قانون بودجه در بخش اعتبارات عمومی تحقیق ‏و توسعه، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، دورۀ 12، شمارۀ 44، 48-24.
فرازمند، حسن. آرمن، سیدعزیز. انکارده، زهره. 1387. تحلیل و بررسی خوداشتغالی در بودجه و برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی ایران (1388 - 1368)، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-توسعۀ اجتماعی، دورۀ 2، شمارۀ 3، 54-27.
فروزان، فائزه. یوسفی شیخ‌رباط، محمدرضا. نظرپور، محمدنقی. 1393. رهیافتی برای برنامۀ ششم توسعه ازمنظر سرمایۀ اجتماعی موردنیاز اقتصاد دانایی‌محور؛ با نگاهی به برنامه‌های چهارم و پنجم جمهوری‌اسلامی ایران، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-راهبرد اقتصادی، دورۀ 3، شمارۀ 10، 16-1.
قوّتی سفیدسنگی، علی. حسینی، سیدجواد. نوغانی دخت‌بهمنی، محسن. 1399. مقایسه توسعۀ اجتماعی در برنامه‌های پنج‌گانۀ عمرانی و توسعه در قبل و بعداز انقلاب اسلامی ایران، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-رفاه اجتماعی، دورۀ 20، شمارۀ 79، 117-55.
کایدنژاد، رضا. و [دیگران]. 1399. تحلیلی‌بر جایگاه توسعۀ منطقه‌ای در سیاست‌های کلان جمهوری‌اسلامی ایران، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مطالعات راهبردی بسیج، دورۀ 23، شمارۀ 88 (پیاپی 743)، 42-5.
کمالی، یحیی. 1396. روش‌شناسی فراترکیب و کاربرد آن در سیاست‌گذاری عمومی، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-سیاست، دورۀ 47، شمارۀ 3، 736-721.
لاسول، هارولد دیواین. 1395. پیش‌درآمدی بر علوم سیاست‌گذاری، ترجمۀ: حمیدرضا ملک‌محمدی،چاپ‌اول، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
مجابی، سیدمحمد. اسماعیلی‌فرد، مریم. 1395. جستاری بر سیاست‌گذاری محیط‌زیست در جمهوری‌اسلامی ایران، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-راهبرد اجتماعی فرهنگی، دورۀ 6، شمارۀ 21، 20-7.
مجموعه قوانین و مقررات حفاظت محیط‌زیست و تعالی همه جانبۀ کشور. 1384. چاپ‌دوم، تهران: انتشارات خرسندی-سازمان حفاظت محیط‌زیست.
معلوف، لویس. 1381. المنجد فی‌اللغه، چاپ‌سی‌وهفتم، قم: انتشارات ذوی‌القربی.
وهاب‌زاده‌مقدم، مرضیه‌سادات. امامی‌جزه، کریم. حاجی‌حسنی، فرزانه. 1401. نقش سیاست‌های اقتصادی و محیط‌زیست بر جلوگیری از آلودگی هوا، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-مدل‌سازی اقتصادی، دورۀ 16، شمارۀ 59، 17-1.
Jones, Donald. 1991. How Urbanization Affects Energy-Use In Developing Countries, Energy Policy, 19(7): 621-630.