تحلیل کیفیت کالبدی نماهای شهری باتأکیدبر معیارهای اجتماع بوم‌شناسانۀ بصری (مطالعه‌موردی: ساختمان‌های مسکونی محلۀ ولنجک تهران)
محورهای موضوعی : تحولات اجتماعی
ندا گلزاری دهنو
1
(دانشجوی دکتری، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد کرمان، دانشگاه آزاداسلامی، کرمان، ایران.)
آزاده شاهچراغی
2
(دانشیار گروه معماری، دانشکدۀ عمران، معماری و هنر، واحد علوم‌وتحقیقات تهران، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران)
فرح حبیب
3
(استاد گروه شهرسازی، دانشکدۀ عمران، معماری و هنر، واحد علوم‌وتحقیقات تهران، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.)
کلید واژه: بوم‌شناسی بصری, نمای شهری, مسکونی, نمای ساختمان, تهران.,
چکیده مقاله :
بوم‌شناسی شهری، به مطالعۀ شهر در قالب اکوسیستم متشکل از انسان و عوامل بیوفیزیکی و نحوۀ ارتباط آن‌ها در محیط‌های شهری می‌پردازد. بوم‌شناسی بصری نیز به بررسی محیط پیرامون انسان به‌عنوان عامل اکولوژیکی پرداخته و درجهت احساس خوشایندی و هماهنگی آن با مکانیسم‌های فیزیولوژیک بینایی به انسان کمک می‌کند. هدف از تحقیق حاضر شناسایی ابعاد کالبدی نما و میزان اثرگذاری معیارهای بوم‌شناسی بصری بر ارتقای کیفیت نماهای مسکونی شهر تهران می‌باشد. نوع روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و دارای رویکردی آمیخته است. در بخش کمی از روش طبقه‌بندی “QSORT”، اطلاعات از طریق برداشت میدانی و ابزار پرسش‌نامه در طیف لیکرت به دست آمد و نمودار کیفیت تصاویر از دیدگاه ناظرین با نرم‌افزار “SPSS”، ترسیم گردید. پایایی پرسش‌نامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ با میزان 785/0 تأیید گردید. در تحلیل کیفی، نماهای منتخب بر اساس عناصر تشکیل‌دهنده و معیارهای بوم‌شناسی بصری و مکانیسم‌های سیستم بینایی، در جدول آنالیز شدند. یافته‌ها نشان می‌دهد، نما‌ها باتوجه‌به استانداردهای بینایی می‌توانند محیط‌های بصری آسایش‌بخش، یکنواخت و تهاجمی را شکل داده که درنتیجه، بر اساس محاسبات نمودار “Pie”، میزان فراوانی کیفیت بصری نماهای مسکونی در محدودۀ قلمرو پژوهش، 65% آسایش‌بخش، 15% یکنواخت و 20% تهاجمی می‌باشند. این مقاله می‌کوشد، از طریق تحلیل معیارهای بصری مطلوب در نمای ابنیه، برای ارتقاء بخشی کیفیت دید بصری شهروندان، راهکارهایی را جهت انطباق محیط مصنوع با بستر طبیعی ارائه نماید.
Urban ecology studies the city as an ecosystem consisting of humans and biophysical factors and how they interact in urban environments.Visual ecology also examines the environment around humans as an ecological factor and helps humans to feel pleasant and harmonize it with the physio logical mechanisms of vision. The aim of the present research is to identify the anatomical dimensions of facades and the impact of visual ecology criteria on improving the quality of residential facades in Tehran. The type of research method is descriptive and analytical and has a mixed approach. In the quantitative part of the QSORT classification method, information was obtained through field observations and questionnaire tools in the Likert spectrum, and the image quality diagram was drawn from the observer's point of view with SPSS software. The reliability of the questionnaire was confirmed through Cronbach's alpha coefficient with a rate of 0.785. In the qualitative analysis, the selected views were analyzed in the table based on the constituent elements and criteria of visual ecology and mechanisms of the visual system. The findings show that facades according to vision standards can form comfortable, uniform and aggressive visual environments, and as a result, based on Pie chart calculations, the frequency of visual quality of residential facades within the scope of the research is 65% comfortable, 15% uniform & 20% are aggressive. This article tries to provide solutions to improve the quality of citizens' visual vision through the analysis of desirable visual criteria in the facade of the building.
احمدی، سید یوسف. (1390). راهنمای طراحی نما. تهران: موسسه علمی دانش‌پژوهان.
احمدی، سید یوسف. (1390). راهنمای طراحی نما. تهران: موسسه علمی دانش‌پژوهان.
اخگری سنگ آتش، زهره، میر کریمی، سید حامد، محمد زاده، مرجان و سلمان ماهینی، عبدالرسول. (1398). تبیین معیارهای کیفیت بصری منظر خیابانی با روش طبقه‌بندی کیفیت بصری و ماتریس دست‌یابی به اقدامات (مطالعه موردی: مسیرهای پیاده مشهد و گرگان). دو فصلنامه علمی پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، 20(2)،57-76.
اخگری سنگ آتش، زهره، میر کریمی، سید حامد، محمد زاده، مرجان و سلمان ماهینی، عبدالرسول. (1398). تبیین معیارهای کیفیت بصری منظر خیابانی با روش طبقه‌بندی کیفیت بصری و ماتریس دست‌یابی به اقدامات (مطالعه موردی: مسیرهای پیاده مشهد و گرگان). دو فصلنامه علمی پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، 20(2)،57-76.
اردکانی، محمدرضا. (1388). اکولوژی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، (11).
اردکانی، محمدرضا. (1388). اکولوژی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، (11).
براتی، ناصر، ســلیمانی نژاد، محمدعلی. (1390). ادراک محرک‌ها در محیط کنترل‌شده و تأثیر جنســیت بر آن نمونه موردمطالعه: دانشــجویان دانشــکده معماری و شهرسازی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی. فصلنامه باغ نظر، (17)،19-30.
بنتلی، ای ین، الکک، آلن، مورین، پال، گلین، سومک و اسمیت، گراهام. (1395). محیط‌های پاسخ‌ده. مترجم: مصطفی بهزاد فر، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
پاكزاد، جهانشاه. (1382). پديدارشناسي نما های مسكوني و سير تكوين توقعات از آن. نشریه هنرهاي زيبا، (14).
پاکزاد، جهانشاه، بزرگ، حمیده. (1398). الفبای روانشناسی محیط برای طراحان. تهران: انتشارات آرمان‌شهر.
پاکزاد، جهانشاه، طباطبائی، ملک. (1396). جداره‌های شهری و نقش آن در فضای شهری (معیارهای نماسازی در فضای شهری). تهران: انتشارات آرمان‌شهر، چاپ دوم.
پورتئوس، جی داگلاس. (1389). زیبایی‌شناسی محیط‌زیست نظریه‌ها سیاست‌ها و برنامه‌ریزی. مترجم محمدرضا مثنوی، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی.
پورجعفر، محمدرضا، علوی بالمعنی، مریم. (1391). استخراج معیارهای هماهنگی و ناهماهنگی نما های ساختمان با دستگاه بینایی انسان با توجه به اصول بوم‌شناسی بصری. نشریه علمی پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، بهار و تابستان، (4).
پورجعفر، محمدرضا، علوی بالمعنی، مریم. (1391). ویدئو اکولوژی: بوم‌شناسی بصری در معماری و طراحی شهری. تهران: انتشارات آرمان‌شهر، چاپ اول. پینل، جان. (1387). روانشناسی فیزیولوژیک. ترجمه: مهرداد فیروز بخت، تهران: نشر ویرایش، (6).
تشکری، عباس. (1392). تأثیر نما های شهری بر بعد بصری شهر و شهروندان (بررسی موردی نما های شهر یاسوج در سال 1391). بوکان: همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری.
حسین‌آبادی، عطیه، عرب بنی شیبانی، محمد. (1395). ارتقاء کیفیت بصری خیابان شهری با تأکید بر بوم‌شناسی بصری: نمونه موردی خیابان خسروی مشهد. سومین کنگره بین‌المللی پایداری در معماری و شهرسازی، دبی و مصدر: دانشگاه آزاد اسلامی واحد امارات.
خاک زند، مهدی، محمدی، مریم، جم، فاطمه و آقابزرگی، کوروش. (1393). شناسایی عوامل موثر بر طراحی بدنه‌های شهری با تأکید بر ابعاد زیبایی‌شناسی و زیست‌محیطی (مطالعه موردی: خیابان ولی‌عصر شهر قشم). فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، (10): 15-26.
دبدبه، محمد. (1399). وجودیت‌مکان، اولین کنفرانس ملی عمران، معماری و فناوری‌اطلاعات در زندگی شهری، مشهد-ایران، 14-1.
دبدبه، محمد، صدیق، مرتضی، رضوان‌پناه، مجید. (1401). نقد و بررسی کتاب «طراحی براساس ادراک و رفتارانسانی»؛ از مجموعه آثار معمار دبدبه، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-معماری و شهرسازی؛ معمار شهر، دورۀ 1، شمارۀ 4، 117-98.
دبدبه، محمد، و رضوان‌پناه، مجید. (1399). تأثیر اقلیم برروی بافت‌های تاریخی از نظر پویایی درجهت معماری پایدار (مطالعه‌موردی: شهر تاریخی یزد)، نخستین کنفرانس بین‌المللی معماری و شهرسازی طراحی پایدار و فراگیر برای همگان، شیراز 13-1.
دویران، اسماعیل، خدایی، داوود، غلامی، سعید و دانش‌دوست، مهرداد. (1391). سنجش مؤلفه‌های آسایش بصری در منظر شهری با تأکید بر محله حسینیه اعظم زنجان. نشریه جغرافیا و مطالعات محیطی،1(3): 45-60.
ذکاوت، کامران. (1385). چارچوب استراتژیک مدیریت بصری شهر. مجله آبادی، شماره 53.
رضوان‌پناه، مجید و [دیگران]. (1402). فرایند شناخت و تفحص به‌کارگیری خدمات طراحی منظر در اکوسیستم تالاب میانکاله با رویکرد برنامه‌ریزی و توسعۀ پایدار در بهبود گردشگری و رشد اقتصادی، چهارمین کنفرانس ملی شهرسازی و معماری دانش‌بنیان، تهران، 12-1.
زندیه، مهدی، زندیه، راضیه. (1389). در جستجوی کریدورهای دید راهبردی شهر تهران. انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، (1): 27-36.
ساوج، مایک، وارد، آلن. (1387). جامعه‌شناسی شهری. مترجم: ابوالقاسم پور رضا، تهران: انتشارات سمت، 21.
شاهچراغی، آزاده، بندر آباد، علیرضا. (1394). محاط در محیط. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
شاهین راد، مهنوش، رفیعیان، مجتبی و پورجعفر، محمدرضا. (1394). ارزیابی ترجیحات بصری زنان از فضاهای شهری تهران. فصلنامه تازه‌های علوم شناختی، 17(1):24-10.
قربانی، رضا، آل ابراهیم، محمدتقی. (1388). اکولوژی عمومی. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی.
کارلسون، نیل آر. (1379). روانشناسی فیزیولوژیک. ترجمه: اردشیر ارضی و دیگران، تهران: انتشارات رشد،1(1).
کامور شلمانی، آمنه، حناچی، سیمین. (1394). بررسی تأثیر عوامل بصری فضاهای شهری بر الگوهای رفتاری شهروندان (مطالعه موردی: میدان شهرداری رشت). نشریه هویت شهر، 24(9): 78-65.
کریر، راب. (1376). اجزای معماری. ترجمه: زهرا اهری، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن.
کریر، راب. (1380). گونه شناسی عناصر پایه در معماری. مترجم: عباسعلی شاهرودی، احمد خوشنویس، قزوین: انتشارات سایه‌گستر.
کسروی، رضا. (1396). از زیباشناسی تا زیبایی‌شناسی نمای ساختمان‌های مسکونی منطقه 17 شهرداری تهران. هنر و تمدن شرق، (18): 7-14.
گایتون، آرتور. (1362). فیزیولوژی پزشکی. ترجمه: فرخ شادان، جلد سوم، انتشارات شرکت سهامی چرم.
گلچین، پیمان، ناروئی، بهروز و مثنوی، محمدرضا. (1391). ارزیابی کیفیت بصری فضاهای آموزشی بر اساس ترجیحات استفاده‌کنندگان: دانشگاه سیستان و بلوچستان. نشریه محیط شناسی، 38(62): 135-150.
گلی پور، مرجان، شهابیان، پویان و امین زاده گوهر ریزی، بهناز. (1400). خوانش عوامل مؤثر بر ارتقاء نما های مسکونی شهر تهران از دیدگاه کنشگران. فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه شهري و منطقه‌ای (علمی)، 17: 119-146.
لاوسون، برایان.(1394). زبان، فضا. مترجم: علیرضا عینی فر، فؤاد کریمیان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
لک، آزاده، رمضانی، مینا. (1397). ترجیحات محیطی مردم برای طراحی فضای رهاشده زیر پل‌های شهری. نشریه معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 23: 225-235.
لینچ، کوین. (2008). سیمای شهر. ترجمه: مزینی، منوچهر. انتشارات دانشگاه تهران،1374.
محمودی نژاد، هادی، صادقی، علیرضا. (1388). طراحی شــهری از روانشناسی محیطی تا رفاه اجتماعی. تهران: انتشارات هله/طحان.
مختار پور، اکبر، بابا حیدریان، سیمین و مصلح آبادی، فاطمه. (1395). نما در سیمای شهر: با رویکردی بر مبانی و ضوابط، تهران: نشر هنر معماری قرن.
مدیری، آتوسا، نوراللهی اسکویی، نیکو. (1393). ارزیابی ادراک بصری فضایی میدان امام حسین (ع). فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، شماره 11.
مزینــی، منوچهر. (1377). مطالعه کالبد شــهر تهــران ازنظر بصری و زیبایی‌شناسی. تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی.
ممتاز، فریده. (1379). جامعه‌شناسی شهر. تهران: انتشار، 124.
موحد، سپیده، طبیبیان، منوچهر. (1397). تحلیل نگرش‌ها و بهره‌گیری از دانش بوم‌شناسی شهری در برنامه‌ریزی با نگاهی بر نمونه‌های موردی از برنامه‌های ملی تا محلی. نشریه علوم تکنولوژی محیط‌زیست، 20(2):170-189.
موسوی بجنوردی، کاظم. (1392). دانشنامه تهران بزرگ. جلد دوم شمیرانات، تهران: مرکز نشر دایره المعارف بزرگ اسلامی.
میر کریمی، سید حامد، سعیدی، سپیده، محمد زاده، مرجان و سلمان ماهینی، عبدالرسول. (1393). کاربرد روش PCA در ارزیابی کیفیت بصری سیمای سرزمین: حوزه زیارت استان گلستان. محیط شناسی،40(2):451-462.
هاریس، سیریل ام. (1393). فرهنگ تشریحی معماری و ساختمان. مترجم: محمدرضا افضلی، مهرداد هاشم زاده همایونی، تهران: انتشارات دانشیار. وبر، ماکس. (1370). شهر درگذر زمان. مترجم: شیوا کاویانی، تهران: سهامی انتشار، 51.
وحدت طلب، مسعود، یاران، علی، محمدی خوش‌بین، حامد. (1399). ارزیابی ترجیحات بصری در نما های مسکونی، مورد مطالعاتی: دوازده خانه تاریخی تبریز. نشریه معماری شهرسازی آرمان‌شهر، (32):175-187.
Coren, S. M.Ward Lawrence, T.Enns James, (1994).Sensation and Perception; 4th;Fort Worth:Harcourt Brace College.
Filin, A vasiliy.(1998). Videoecology, Published by TASS-REKLAMA, Moscow.
Golchin, P., Narouie, B., & Masnavi, M. (2012). Evaluating Visual Quality of Educational Campus Based on Users Preferences: The Case of Sistan and Balouchestan University, Iran Environmental Studies, 38(62), 135-150.
Grimm, N. B., Grove, J. G., Pickett, S. T., & Redman, C. L. (2000). Integrated Approaches to Long-Term Studies of Urban Ecological Systems Urban ecological systems present multiple challenges to ecologistspervasive human impact and extreme heterogeneity of cities, and the need to integrate social and ecological approaches, concepts, and theory. BioScience, Vol. 50(7), pp.571-584.
Krueger, R.A., Casy, M.A., Donner, J., Krsch, S., and Maack, J.N. 2001. Social Analysis Selected Tools and Techniques. Social Development Department the World Bank, Paper Number 36, June.
Lee. J. H., & Ostwald, M. J. (2021). Fractal dimension calculation and visual attention simulation: assessing the visual character of an architectural facade. Jouranal of Building. (11), 1-22.
Li Zongtao (2018). Architectural Visual Modeling Element Design Creativity.Science Forum, (10): 372-372.
Park, R.E., Burgess, E.W., McKenzie,R.D. (1925). The City. University of Chicago Press, Chicago.
Perovic, S. & Kurtovic Folic, N. (2012). Visual Preception of Public Open Spaces in Nicsic. Procedia-Social & Behavioral Sciences, 68, 921-933.
R. Kandel Eric and etal. (2000). Principles of Neural Science, 4th Edition; New York: McGraw-Hall.
Stephenson,W. (1968). The contribution of Q to attitude research. Chicago: American Marketing Association, pp. 160–171 Tabatabaie, M. (2010). Urban Facades and Their Role in Urban Space (Facades Criteria in Urban Space). 1st Edition. Tehran: Armanshahr.
Tavassoli, M., Parsi, H. (2000). Urban Design, Kargar Street, Tehran, Tehran: Civil and Urban Improvement Company.
Xinlu L, Hong Z, Shiqiang X (2019). On the modeling design in architectural design [J]. Orientation to become rich through science and technology, (03): 166-167.
Yammiyavar, A. P., & Roy, M. (2019). Influence of visual elements in building facades in the formation of expreiential perception. In Research Into Design For A Connected World. Springer.
http://abadis.ir
http://www.zistyaran.ir/