سیاست گذاری‌ های توسعه ای دولت در بخش مسکن و نقش آن در ارتقای مؤلفه‌های هویت، حس تعلق، امنیت و مشارکت اجتماعی اقشار آسیب پذیر استان اردبیل

محورهای موضوعی : توسعه

اکبر صفاری ¹ , مهرداد محمدیان ² , صمد رسول زاده اقدم ³

1 - دانشجوی دکتری تخصصی، گروه علوم اجتماعی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران
2 - استادیارگروه علوم اجتماعی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.
3 - استاد یار گروه جامعه شناسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان،تبریز،ایران

تاریخ دریافت : 1402/05/29 تاریخ پذیرش : 1402/11/09 تاریخ انتشار : 1403/02/22

کلید واژه: سیاست گذاری مسکن, هویت, حس تعلق, امنیت, مشارکت اجتماعی.,

چکیده مقاله :

پژوهش از نوع پژوهش های ترکیبی است. جامعه آماری در بخش کیفی، مدیران، کارشناسان و صاحب نظران حوزه مسکن و در کمی، 71913 نفر از شهروندان که از طرح های دولتی بهره مند شده‌اند، می باشند. از نرم افزارهای مکس کیو دی ای، اس پی اس اس و آموس در پژوهش استفاده گردید. یافته‌های بخش کیفی نشان داد که شرایط علی سیاست‌گذاری‌های موفق شامل مدیریت مقرون‌به‌صرفگی، مکان‌یابی با محوریت برابری اجتماعی و بهره‌مندی عمومی، بهسازی شهری همراه با جلب مشارکت مدنی، سازگاری با شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و اقلیمی منطقه، رعایت استانداردهای علمی مقولۀ محوری شامل ایجاد هماهنگی با برنامه‌های توسعه شهری و روستایی، توجه به فرهنگ اقلیم و اقتصاد مناطق، مخاطب شناسی، توجه به مسائل فرهنگی، اعتمادسازی قبل از اجرا، بستر و زمینه شامل مدیریت بهینه اراضی و تأکید بر بهره‌وری، انبوه‌سازی، ارتقای فنی، ایجاد حس تعلق به مکان هست. شرایط مداخله‌گر شامل ساخت خودیار و تدریجی، حمایت از تعاونی مسکن، سیستم تضمین کیفیت و ایجاد اطمینان است. راهبردها شامل کنترل شکاف عرضه و تقاضا، توجه به نمادهای فرهنگی و نشانه‌های اجتماعی، توجه به فرهنگ اقلیم و اقتصاد مناطق، کنترل قیمت اجاره و پیامدها شامل تعادل بازار، کاهش استهلاک، ارتقای شاخص‌های بهسازی مسکن روستایی، ایجاد حس تعلق به مکان با سبک‌های معماری نوین و واگذاری امور به مردم در اجرای طرح می‌باشد. یافته های بخش کمی نشان داد اثر مستقیم سیاست گذاریهای توسعه ای دولت در بخش مسکن بر ارتقای مؤلفه‌های هویت، حس تعلق، امنیت و مشارکت در بین اقشار آسیب پذیر استان اردبیل مثبت و معنی دار است.

چکیده انگلیسی:

The research is a hybrid type of research. The findings of the qualitative section showed that the causal conditions of successful policies include cost-effective management, location based on social equality and public benefit, urban improvement along with attracting civil participation, adaptation to the economic, social, political and climatic conditions of the region, compliance with scientific standards, the central category including creating Coordination with urban and rural development programs, paying attention to the culture, climate and economy of the regions, audience awareness, paying attention to cultural issues, building trust before implementation, the basis and context including optimal land management and emphasis on productivity, mass production, technical improvement, creating a sense of belonging to There is a place. Intervening conditions include self-help and gradual construction, support of housing cooperatives, quality assurance system and building confidence. The strategies include controlling the gap between supply and demand, paying attention to cultural symbols and social signs, paying attention to the culture, climate and economy of the regions, controlling the rent price and the consequences including market balance, reducing depreciation, improving rural housing improvement indicators, creating a sense of belonging to the place with architectural styles. The new thing is to leave things to the people in the implementation of the plan. The findings of the quantitative part showed that the direct effect of the government's development policies in the housing sector on promoting the components of identity, sense of belonging, security and participation among the vulnerable sections of Ardabil province is positive and significant.

متن کامل:



Investigating the role of public relations in promoting social development in dynamic social environments of industrial companies

 

Akbar Safari¹, Mehrdad Mohammadian*², Samad Rasulzadeh Aghdam³

(Received date: 2023/08/23 - Accepted date: 2023/12/01)

 

        

Abstract:

      The research is a hybrid type of research. The statistical population in the qualitative section is managers, experts and experts in the field of housing, and in the quantitative section, 71,913 citizens who have benefited from government schemes. MaxQDE, SPSS and Amos software were used in the research. The findings of the qualitative section showed that the causal conditions of successful policies include cost-effective management, location based on social equality and public benefit, urban improvement along with attracting civil participation, adaptation to the economic, social, political and climatic conditions of the region, compliance with scientific standards, the central category including creating Coordination with urban and rural development programs, paying attention to the culture, climate and economy of the regions, audience awareness, paying attention to cultural issues, building trust before implementation, the basis and context including optimal land management and emphasis on productivity, massification, technical improvement, creating a sense of belonging to There is a place. Intervening conditions include self-help and gradual construction, support of housing cooperatives, quality assurance system and building confidence. The strategies include controlling the supply and demand gap, paying attention to cultural symbols and social signs, paying attention to the culture, climate and economy of the regions, controlling the rental price and the consequences including market balance, reducing depreciation, improving rural housing improvement indicators, creating a sense of belonging to the place with architectural styles. The new thing is to leave things to the people in the implementation of the plan. The findings of the quantitative section showed that the direct effect of the government's development policies in the housing sector on promoting the components of identity, sense of belonging, security and participation among the vulnerable sections of Ardabil province is positive and significant.

 

 

 

 

 

 

Keywords: Housing policy, identity, sense of belonging, security, social participation.

سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای دولت در بخش مسکن و نقش آن در ارتقای مؤلفه‌های هویت، حس تعلق، امنیت و مشارکت اجتماعی اقشار آسیب‌پذیر استان اردبیل

اکبر صفاری⁴، مهرداد محمدیان⁵*، صمد رسول زاده اقدم⁶

(تاریخ دریافت« 29/05/1402 - تاریخ پذیرش: 10/09/1402)

 

چکیده:

      پژوهش از نوع پژوهش‌های ترکیبی است. جامعه آماری در بخش کیفی، مدیران، کارشناسان و صاحب نظران حوزه مسکن و در کمی، 71913 نفر از شهروندان که از طرح‌های دولتی بهره مند شده‌اند، می باشند. از نرم افزارهای مکس کیو دی ای، اس پی اس اس و آموس در پژوهش استفاده گردید. یافته‌های بخش کیفی نشان داد که شرایط علی سیاست‌گذاری‌های موفق شامل مدیریت مقرون‌به‌صرفگی، مکان‌یابی با محوریت برابری اجتماعی و بهره‌مندی عمومی، بهسازی شهری همراه با جلب مشارکت مدنی، سازگاری با شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و اقلیمی منطقه، رعایت استانداردهای علمی مقولۀ محوری شامل ایجاد هماهنگی با برنامه‌های توسعه شهری و روستایی، توجه به فرهنگ اقلیم و اقتصاد مناطق، مخاطب شناسی، توجه به مسائل فرهنگی، اعتمادسازی قبل از اجرا، بستر و زمینه شامل مدیریت بهینه اراضی و تأکید بر بهره‌وری، انبوه‌سازی، ارتقای فنی، ایجاد حس تعلق به مکان هست. شرایط مداخله‌گر شامل ساخت خودیار و تدریجی، حمایت از تعاونی مسکن، سیستم تضمین کیفیت و ایجاد اطمینان است. راهبردها شامل کنترل شکاف عرضه و تقاضا، توجه به نمادهای فرهنگی و نشانه‌های اجتماعی، توجه به فرهنگ اقلیم و اقتصاد مناطق، کنترل قیمت اجاره و پیامدها شامل تعادل بازار، کاهش استهلاک، ارتقای شاخص‌های بهسازی مسکن روستایی، ایجاد حس تعلق به مکان با سبک‌های معماری نوین و واگذاری امور به مردم در اجرای طرح می‌باشد. یافته‌های بخش کمی نشان داد اثر مستقیم سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای دولت در بخش مسکن بر ارتقای مؤلفه‌های هویت، حس تعلق، امنیت و مشارکت در بین اقشار آسیب‌پذیر استان اردبیل مثبت و معنی‌دار است.

 

 

 

 

 

 

 

واژگان کلیدی: سیاست‌گذاری مسکن، هویت، حس تعلق، امنیت، مشارکت اجتماعی.

مقدمه:

     مسکن مناسب که امروزه در چارچوب شهروندی اجتماعی تعریف می‌شود و چنین حقی در قوانین اساسی ملل عالم و از جمله‌ایران، به رسمیت شناخته شده است. دولت‌ها مؤظف شده‌اند شرایط دستیابی خانواده‌ها به مسکن متعارف را فراهم آورند. لیکن علیرغم پذیرش این حق، معضل سرپناه به عنوان یکی از حادترین و پیچیده‌ترین مسائل اجتماعی، همچنان مطرح است. تأمین مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه از مهمترین مسائل و چالش‌ها برای رسیدن به توسعه پایدار محسوب می‌شود و یکی از حوزه‌های مهم در سیاست‌گذاری‌های اجتماعی است.

از سویی بخش مسکن از بخش‌های پیشرو در توسعه می‌باشد و توجه به آن علاوه بر تأثیرات اقتصادی به لحاظ اجتماعی و فرهنگی نیز حائز اهمیت بوده و همچون موتور رشد و توسعه عمل می‌نماید و ارتباط تنگاتنگی با تمامی شاخص‌ها و ابعاد توسعه دارد. لذا برنامه ریزی در بخش مسکن یکی از الزامات مهم برای توسعه و بالاخص توسعه اجتماعی محسوب می‌شود و در این میان، سیاست‌گذاری‌های صورت گرفته توسط دولت در حوزه تأمین مسکن برای اقشار آسیب‌پذیر جامعه نیز می‌بایست به گونه‌ای باشد که منجر به‌ایجاد رفاه اجتماعی و حذف نابرابری‌ها در جامعه شود. 

در اصل سی و یک قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دسترسی به مسکن مناسب حق هر خانواده‌ایرانی محسوب شده است و در بندهای 29 و 42 تأمین حداقل سرپناه برای تمام شهروندان ایرانی در حوزه وظایف حاکمیت قرار داده شده است. این قوانین نشان دهنده توجه به حقوق اجتماعی ملت و وظیفه تأمین آن توسط دولت در چارچوب حق شهروندی است.

تاکنون روش‌های مختلف تأمین مسکن توسط دولت‌ها در جهان اعم از کنترل اجاره، مسکن یارانه‌ای و انتخابی، دیدگاه‌های هدف گرا، شامل برنامه‌های خانه سازی و غیره اجرا شده است که در اکثر موارد اقشار ضعیف جامعه مورد توجه بوده است. با توجه به اهمیت بخش مسکن در کشورها، تأثیر سیاست پولی بر عملکرد بازار مسکن مهمترین نگرانی سیاست‌گذاران را تشکیل می‌دهد و نیاز به سیاست‌گذاری و واکنش مناسب مالی ضروری می‌باشد.

پس از انقلاب اسلامی، تاکنون شش برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در کشور تدوین شده است که در برنامه اول بیشتر شاخص‌های تراکم خانوار در واحد مسکونی و سرانه زیربنا مورد توجه بوده است، در این برنامه که پس از پایان جنگ تحمیلی تهیه گردیده بود، اولویت دادن به‌این مناطق بیشتر مد نظر بود ولی در این برنامه به ساماندهی اسکان غیررسمی و بافت‌های فرسوده و افزایش تراکم ساختمانی توجهی نگردیده بود. در برنامه ی توسعه دوم به ساماندهی بافت‌های فرسوده و مشکل دار، افزایش تراکم‌های ساختمانی، تکمیل بسیاری از طرح‌های آماده سازی و... توجه گردید و مهم‌ترین مشکل در این برنامه افزایش تهیه و ساخت مسکن به صورت انفرادی بود که راهکاری برای آن پیش بینی نگردیده بود. در برنامه سوم توسعه به گروه‌های کم درآمد در تهیه مسکن توجه خاصی شده بود و از شاخص‌های بیشتری استفاده شده بود و از مشکلات برنامه عدم توجه کافی به ارتباط اهداف بخش دولتی و خصوصی بود. در برنامه چهارم، سیاست‌های بخش مسکن بیشتر در جهت ساماندهی بافت‌های فرسوده و تأمین مسکن کم درآمدها (مسکن مهر) تدوین گردید و یکی از مهم‌ترین فعالیت‌ها در طول این برنامه تهیه طرح جامع مسکن کشور بود که حرکتی سازنده و مفید در راستای عدالت اجتماعی و تأمین مسکن خانوارهای کم درآمد بود. برنامه پنجم نیز در راستای قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن در برنامه چهارم و با تأکید بر الگوهای شهرسازی اسلامی-ایرانی، مسکن مهر و جوانان و ساماندهی بافت‌های فرسوده و اسکان غیر رسمی و توسعه پایدار تدوین شده است.

طی بیش از پنج دهه پیشینه برنامه ریزی در ایران، تأمین مسکن در برنامه‌های عمرانی قبل از انقلاب و برنامه‌های توسعه اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی بعد از انقلاب مورد توجه واقع شده است و به رغم تفاوت‌های عمده در شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور، همواره تأمین مسکن اقشار کم درآمد جایگاه ویژه‌ای داشته است که‌این موضوع در برنامه چهارم توسعه اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی (1388- 1383) با عنوان مسکن مهر نیز مد نظر قرار گرفته و جهت‌گیری تدوین برنامه‌های اجرایی و پیشنهاد ضوابط و مقررات قانونی نیز بر این مبنا استوار بوده است.

در برنامه ششم توسعه دولت مؤظف است به منظور کاهش آسیب‌پذیری سکونت‌گاه‌های روستایی (با هدف بهسازی و نوسازی مسکن روستایی) و همچنین تأمین مسکن برای اقشار کم‌درآمد شهری (در شهرهای کوچک) منابع مالی و تسهیلات ارزان ‌قیمت و زمین مورد نیاز را در قالب بودجه سنواتی در طول اجرای قانون برنامه تأمین و اقدامات لازم را به عمل‌آورد.

با توجه به اهمیت موضوع، در تحقیق حاضر با انتخاب استان اردبیل برای مطالعه، به بررسی سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای صورت گرفته در بخش مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه پرداخته خواهد شد. بر این اساس ضمن نگاهی به سیاست‌های توسعه‌ای مسکن و نیز تأمین مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه، سیاست‌گذاری‌ها و برنامه ریزیهای دولت در بخش مسکن این اقشار مورد بررسی و ارزیابی قرار خواهد گرفت و همچنین اثرات این سیاست‌گذاری‌ها بر بخش مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه مورد بررسی واقع خواهد شد.

بنابراین در تحقیق حاضر ضمن نگاهی ژرف به سیاست‌های توسعه‌ای دولت در بحش مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه، به بررسی و ارزیابی سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای و برنامه ریزیهای صورت گرفته توسط دولت در بخش مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه در استان اردبیل از نظرگاه جامعه شناختی پرداخته خواهد شد و نیز اثرات این سیاست‌گذاری‌ها بر بخش مسکن این اقشار مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

بر این اساس این سؤال مطرح می‌شود که‌ایا سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای صورت گرفته در بخش مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه مثبت و مطلوب بوده است و یا اینکه کژکارکرد بوده و معکوس عمل نموده است؟ همچنین اثرات این سیاست‌گذاری‌ها بر بخش مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه چگونه بوده است؟ بررسی و پاسخ به‌این دو سؤال، مسأله بنیادین این تحقیق بوده و بر این مبنا هدف این تحقیق در راستای پاسخ به‌این سوال‌ها ساماندهی خواهد شد.

یکی از مهم‌ترین دگرگونی‌ها در ساخت و کارکرد دولت در دوران مدرن را می‌توان نقش و جایگاه دولت در حوزه تدوین سیاست‌های اجتماعی دانست، تا جایی که برخی اندیشمندان، سیاست‌گذاری اجتماعی را مسئله محوری دولت مدرن می‌دانند و جریان‌ها، احزاب و ایدئولوژی‌های سیاسی را حول این محور دسته بندی می‌کنند (بابیو، 1384، بلیک مور، 1385).

با این حال هیچ یک از دولت‌ها در خصوص دستیابی به تأمین مسکن مناسب برای اقشار آسیب‌پذیر جامعه و رفع معضل حاشیه‌نشینی و بد مسکنی چندان موفق نبوده‌اند و همچنان نابرابری در دستیابی به مسکن مناسب و آسیب‌های ناشی از آن یکی از مهم‌ترین مسائل و معضلات جامعه‌ایران است. با توجه به نقش اساسی دولت در تدوین، اجرا و ارزیابی سیاست‌های اجتماعی خصوصاً در جوامع درحال توسعه مانند جامعه‌ایران که عموماً دولت کنشگر اصلی در کل فرایند سیاست‌گذاری است، این پژوهش بر آن است که سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای دولت در خصوص تأمین مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه را با رویکردی جامعه شناختی مورد ارزیابی و تحلیل قرار داده و اثرات این سیاست‌گذاری‌ها بر بخش مسکن این اقشار را مورد بررسی قرار دهد.

 

هدف:

بررسی و ارزیابی سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای دولت در بخش مسکن و نیز چگونگی تأثیر این سیاست‌گذاری‌ها در ارتقای مؤلفه‌های هویت، حس تعلق، امنیت و مشارکت اجتماعی اقشار آسیب‌پذیر استان اردبیل

 

تعریف واژه‌ها و اصطلاحات فنی و تخصصی:

سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای دولت در بخش مسکن

عملکرد برنامه‌های توسعه هرچند که از فراز و نشیب‌های زیادی برخوردار بوده ولی نشان می‌دهد که وضعیت عمومی مسکن روندی رو به بهبود داشته و روند تغییرات شاخص‌های کلیدی بخش مسکن به خصوص تراکم خانوار در واحد مسکونی، این بهبود را به خوبی نشان می‌دهد از سوی دیگر به رغم تجارب قابل ملاحظه در زمینه برنامه ریزی، اتخاذ سیاستهایی که گاها در تقابل با یکدیگر و حتی با سیاستهای کلان اقتصادی بودند موجب گردید که علاوه بر عدم استفاده بهینه از عوامل مؤثر در تولید مسکن، بخشی از متقاضیان که اقشار کم درآمد یا در واقع گروه هدف، سیاست‌های حمایتی دولت هستند از بهبود یاد شده بهره چندانی نبرند و توان آنها برای ورود به بازار مسکن به طور مستمر کاهش یابد. در یک طبقه بندی کلی می‌توان دهه 1360 را دهه‌ای دانست که رویکرد اصلی دولت عدالت جویانه بوده است، در برنامه اول سیاستهای تقویت سمت عرضه در دستور کار قرار گرفت در برنامه دوم ساخت مدرن بازار با شعار کوچک سازی، انبوه‌سازی و تجمیع پس‌اندازها، در برنامه سوم توسعه رویکرد آزاد سازی بازار در برنامه چهارم از میان طرحهای اجرایی مختلف، طرح مسکن مهر مهمترین طرح و برنامه اجرایی دولت بود در کنار این پروژه سعی گردید که با تزریق منابع مالی مختلف نسبت به پی گیری سیاستهایی همچون توسعه صنعتی سازی اقدام گردد.

سیاست‌های اجرا شده در بخش مسکن را طی سالهای بررسی شده می‌توان به سه دوره کلی: 1- از ابتدای انقلاب اسلامی تا پایان برنامه اول توسعه، 2- سالهای برنامه دوم و سوم توسعه و 3- از ابتدای سال 84 تا کنون تقسیم بندی کرد (وزارت راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران،14000).

 

مشارکت اجتماعی:

   مشارکت اجتماعی به عنوان واقعیتی اجتماعی ریشه در زندگی اجتماعی انسان داشته، فرایندی است که با گذشت زمان دگرگون شده است. ایده مشارکت در مفهوم خود از مباحث مربوط به دموکراسی مایه می‌گیرد که خود دارای سابقه دیرینه‌ای است. در دوره جدید با توجه به نقشی که برای عاملیت انسانی در حوزه‌های مختلف حیات اجتماعی قائل می‌شوند، مشارکت در اشکال اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و حتی روانی مورد توجه سیاستگذاران اجتماعی، سیاسی و فرهنگی قرار گرفته است. یکی از مراکزی که به عنوان بستر و زمینه‌ساز رفتار مشارکتی شناخته می‌شود، شهر و زندگی شهری است (موسوی، 1385: 76).

 

هویت:

  هویّت یا کیستی به مجموعه نگرش‌ها، ویژگی‌ها و روحیات فردو آنچه وی را از دیگران متمایز می‌کند، گفته می‌شود. هویّت عبارت است از مجموعه خصوصیّات و مشخّصات اساسی اجتماعی، روانی، فرهنگی، فلسفی، زیستی و تاریخی همسان که به رسایی و روایی بر ماهیّت یا ذات گروه، به معنای یگانگی یا همانندی اعضای آن با یکدیگر دخالت کند و آنها را در یک ظرف مکانی و زمانی معیّن به‌طور مشخّص و قابل قبول و آگاهانه از سایر گروه‌ها و افراد متعلّق به آن‌ها متمایز سازد (نجفی، 1392: 26)

 

حس تعلق:

   مکان‌ها عناصر اصلی هویت بخشی به ساکنان خود می‌باشند، زیرا انسان با شناخت مکان، به شناخت از خود دست می‌یابد. محیط علاوه بر عناصر کالبدی شامل معانی و پیام‌هایی است که مردم بر اساس توقعات و انگیزه‌های خود آن را رمز گشایی می‌کنند. این حس کلی که پس از ادراک و قضاوت نسبت به محیط در فرد به وجود می‌آید، حس مکان می‌باشد. حس مکان عامل مهمی در هماهنگی فرد با محیط بوده و در معنابخشی به مکان‌های پیرامون زندگی انسان نقش بسزایی ایفا می‌کند، بطوریکه فهم و احساس فرد با زمینه معنایی محیط پیوند خورده و یکپارچه می‌گردد. ازسوی دیگر با ارتقاء شاخص‌های ایجاد حس مکان، حس تعلق به مکان که در سطح بالاتری قرار دارد، مطرح می‌شود. این حس یکی از معانی مهم در افزایش کیفیت محیط‌های انسانی بوده که در نهایت منجر به‌ایجاد محیط‌های با کیفیت می‌گردد. اهمیت حس تعلق به مکان منطبق بر مدل شکل گیری معنا در محیط)برآیند تعامل فرد، دیگران و محیط) از یک طرف وابسته به مشخصات و ویژگی‌های فردی شامل انگیزش‌ها، شایستگی و شناخت افراد نسبت به مکان بوده و از طرف دیگر ریشه در تعاملات اجتماعی و ارتباط فرد و دیگران در محیط دارد (یعقوبی،1395).

 

امنیت:

   امنیت حالت فراغت نسبی از تهدید یا حمله یا آمادگی برای رویارویی با هر تهدید و حمله را گویند. امنیت از ضروری‌ترین نیازهای یک جامعه است. امنیت در گفتمان سلبی بر نبود خطر و تهدیدات استوار است؛ ولی امنیت در گفتمان ایجابی به تأمین و تضمین آسایش و آسودگی نظر دارد. مفهوم‌های مرتبط با امنیت در فارسی کلاسیک با واژه‌های زِنهار و زینهاری ادا می‌شد (آشوری،1387).

 

برنامه‌ها و قوانین مرتبط با مسکن گروههای کم درآمد طی برنامه اول تا چهارم توسعه

قوانین مرتبط با مسکن کم درآمدها	برنامه‌ها	دیدگاه غالب حاکم بر برنامه	سیاست	برنامه
-قانون تهیه مسکن برای افراد کم درآمد.	-بکارگیری اراضی غیرتولیدی و موات برای استفاده مسکونی. -بکارگیری زیربنای حدود 70- 110 متر مربع در مجموعه‌های مسکونی کارگری و کارمندی. -کمک‌های اعتباری به مسکن روستائیان، حمایت از تولیدکنندگان مسکن انبوه، کمک به تولید مسکن استیجاری و تعاونیها. -ایجاد مجموعه‌های مسکونی کارگری- کارمندی.	بازسازی سرمایه‌های فیزیکی انسانی) تعدیل ساختاری(	سیاست زمین حمایتی	برنامه اول (1368 تا 1372)
- ایجاد تسهیلات لازم جهت تأمین مسکن ارزان برای جوانان متأهل ) بندی تبصره 60) -قانون تشویق احداث و عرضه واحدهای مسکونی استیجاری و آیین نامه اجرایی آن.	-تعریف مسکن اجتماعی برای گروههای کم درآمد. -مسکن حمایتی برای گروههای میان درآمد. -مسکن آزاد برای گروهای درآمدی بالا.	تاکید بر رشد اقتصادی ) الگوی کینزی(	سیاست مسکن حمایتی	برنامه دوم (1374 تا 1378)
-حمایت از متقاضیان مسکن در راستای تقویت توان مالی آنها و ساده سازی استفاده از تسهیلات بانکی برای خرید یا احداث مسکن) ماده 139).	-حمایت از کوچکسازی و انبوه سازی. - تاکید بر سیاستهای پولی و تسهیل شرایط اعطای وام. -ایجاد بازار ثانویه رهن و امکان خرید و فروش اوراق رهن ثانویه در بازار سرمایه و مشارکت بخش مسکن در بازار بورس. -پلکانی کردن اقساط تسهیلات بانکی برای دریافت کنندگان وام و پرداخت تسهیلات بانکی تدریجی برای ساخت مرحله‌ای مسکن گروه‌های کم درآمد.	اصلاح ساختار اقتصادی مبتنی بر توسعه اقتصاد رقابتی ) الگوی توسعه نئوکلاسیک با گرایش نظریه نهادگرایی(	سیاست مسکن حمایتی	برنامه سوم (1379 تا 1383)
-حمایت از ایجاد و بهره گیری از مشارکت تشکلها، انجمن‌ها و گروههای خیر مسکن ساز برای اقشار آسیب‌پذیر (بند د ماده 30 ). -دادن یارانه کارمزد تسهیلات مسکن به سازندگان بخشهای ) خصوصی، تعاونی و عمومی( واحدهای مسکونی ارزان قیمت و استیجاری (بند د ماده 30). -آیین نامه اعطای تسهیلات خرید مسکن کوچک به کارگران و کارمندان کم درآمد. -آیین نامه نحوه پرداخت تسهیلات قرض الحسنه به مستاجران کم درآمد. -طرح مسکن مهر.	-برنامه‌ایجاد تعادل در برخورداری از مسکن مناسب در بین گروهها و مناطق مختلف کشور. -تأمین مسکن جوانان و خانوارهای دارای سرپرست زن. -ارتقاء فناوری ساخت، صنعتی کردن ساخت و ساز، استاندارد کردن مصالح ساختمانی.	توسعه مبتنی بر دانایی، سرمایه اجتماعی، رشد سریع اقتصادی و جهانی شدن	بازنگری و اصلاح سیاستهای پیشین ) زمین حمایتی و مسکن حمایتی (ازطریق واگذاری زمین به صورت اجاره بلند مدت)99 ساله(برای اقشار کم درآمد	برنامه چهارم (1384 تا 1388)

منبع: وزرات راه و شهرسازی، 1395

 

برنامه‌ها و اهداف سیاستهای اجرایی برنامه‌های توسعه در بخش مسکن

برنامه‌ها	اهداف سیاستها	دوره
-بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوه شهری. - توزیع بهینه منابع یارانه‌ها به منظور حمایت از گروههای هدف. - توانمندسازی خانوارها در تأمین مسکن مناسب شهری و روستایی. - استفاده بهینه از بازارهای پولی و مالی در جهت تنظیم و تعادل بخشی بازار مسکن. -ارتقاء کیفی صنعت ساختمان. - افزایش تولید مسکن. - حمایت از اقشار کم درآمد زوجهای جوان.	- تأمین مسکن امن، سالم و در استطاعت مالی خانوارها با تأکید بر مسکن گروههای کم درآمد. - ارتقاء کمی و کیفی تولید و عرضه مسکن در مناطق شهری و روستایی. - تنظیم بازار مسکن از طریق ساماندهی و گسترش ابزارهای مالی و پولی و ارتقاء نظام اطلاعاتی در بخش مسکن. - کاهش نابرابری منطقهای در برخوداری از مسکن مناسب. - اختصاص حداقل 50 درصد از منابع، اعتبارات و تسهیلات اعطایی برای بخش مسکن اعم از طرحهای مسکن مهر، مسکن جوانان و ... در محدوده بافت فرسوده شهری.	پنجم توسعه
-ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن. - مقاوم سازی ساختمانها و اصلاح الگوی مصرف به ویژه مصرف انرژی در بخش ساختمان و مسکن. -احصاء مناطق ویژه نیازمند بهسازی و نوسازی در بافتهای فرسوده و دسته بندی طرحهای واقع در این مناطق. -ارتقای شرایط محیطی پایدار و فراگیر ساکنان مناطق حاشیه نشین و برخوداری آن‌ها از مزایای شهرنشینی و پیشنگری و پیشگیری از ایجاد سکونت‌گاه‌های غیر مجاز.	-احیاء، بهسازی، نوسازی، مقاوم سازی و بازآفرینی سالانه حداقل دویست و هفتاد محله در قالب مطالعات مصوب ستاد ملی بازآفری شهری پایدار بر حسب گونه‌های مختلف (ناکارآمد، تاریخی، سکونت‌گاه‌های غیر رسمی و حاشیه‌ای) و ارتقای دسترسی به خدمات و بهبود زیرساختها با رویکرد محله محور. -بهسازی و نوسازی سالانه حداقل دویست هزار واحد مسکونی روستایی با پرداخت تسهیلات ارزان قیمت با کارمزد پنج درصد. - تأمین منابع مالی و تسهیلات ارزان قیمت و زمین مورد نیاز برای کمک به ساخت و یا خرید سالانه حداقل صد و پنجاه هزار واحد مسکن اقشار کم درآمد در شهرها (با اولویت شهرهای زیر یکصد هزار نفر جمعیت). - تأمین منابع مورد نیاز مسکن مهر بدون تعهد احداث واحدهای جدید با تشخیص وزرات راه و شهرسازی. -الزام رعایت مقررات ملی ساختمان در پروانه‌های ساختمانی. -اجرای قانون برنامه استانداردسازی مصالح و روشهای مقاوم سازی ساختمان. -حمایت از اقدمات بخش غیر دولتی برای احیای بافتهای فرسوده و نامناسب روستایی. -اعمال سیاستهای حمایتی، حقوقی، تشویقی و اعطای تسهیلات یارانهای نسبت به احیا و بهسازی ده درصد از بافتهای فرسوده شهری. -برنامه ریزی برای مدیریت و توزیع متناسب فعالیت، جمعیت و مهاجرت در کشور و ممانعت از توسعه حاشیه‌نشینی با رویکرد تقویت. -مبادی مهاجرت، با ساماندهی مناطق حاشیه نشین و کاهش جمعیت آن به میزان سالانه ده درصد. -سامان بخشی مناطق حاشیه نشین و توانمندسازی ساکنان بافتها واقع در داخل محدودههای شهری با مشارکت آنها، در چارچوب سند ملی توانمند سازی و ساماندهی سکونت‌گاه‌های غیرمجاز و ایجاد شهرکهای اقماری برای اسکان جمعیت مهاجر.	ششم توسعه

منبع: قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

 

 

روش تحقیق:

     این پژوهش از نوع پژوهش‌های ترکیبی است. و طرح تحقیق آمیخته اکتشافی است. پژوهش بر اساس شیوه‌های ترکیبی نوعی استراتژی پژوهشی یا روش شناسی برای گرد آوری، تحلیل و ترکیب داده‌های کمی و کیفی است که برای فهم مسائل پژوهشی در زمان انجام یک پژوهش مورد استفاده قرار می‌گیرد. در طرح‌های تحقیق آمیخته اکتشافی، پژوهشگر درصدد زمینه یابی درباره ((موقعیت نا معین)) می‌باشد. برای این منظور ابتدا به گردآوری داده‌های کیفی می‌پردازد. انجام این مرحله او را به توصیف جنبه‌های بی شماری از پدیده‌ها هدایت می‌کند. با استفاده از این شناسایی اولیه، امکان صورت بندی فرضیه (هایی) درباره بروز پدیده مورد مطالعه فراهم می‌گردد. پس از آن، در مرحله بعدی، پژوهشگر می‌تواند از طریق گرد آوری داده‌های کمی، فرضیه (ها) را مورد آزمون قرار دهد. در توالی گرد آوری داده‌ها ابتدا داده‌های کیفی و سپس داده‌های کمی گرد آوری می‌شود بالاخره، پژوهشگر بر مبنای یافته‌های حاصل از داده‌های کیفی، سعی بر آن دارد که داده‌های کمی را گرد آوری کند تا تعمیم پذیری یافته را میسر سازد. همان طور که از نام استراتژی پژوهشی شیوه‌های ترکیبی پیداست، این استراتژی در مورد پژوهش‌هایی صادق است که در آن پژوهشگر هم داده‌های کیفی و هم داده‌های کمی را گرد آوری می‌نماید.

داده‌های کیفی متشکل از اطلاعاتی است که بدون اتکا به ابزارهای از قبل تعیین شده، مانند پرسش نامه و با استفاده از ابزارهایی نظیر مشاهده ی بی ساختار، مصاحبه و شیوه کیفی، گرد آوری می‌شوند؛ در حالی که داده‌های کمی شامل اطلاعاتی است که در آن پژوهشگر پیشاپیش طیفی از پاسخ‌ها را تعیین و از پاسخ دهنده می‌خواهد که صرفاً پاسخ‌های مناسب را علامت زند. طرح پژوهشی در این پایان نامه، طرح شیوه ترکیبی اکتشافی است. این نوع طرح پژوهشی شامل دو مرحله می‌باشد، در مرحله اول داده‌های کیفی از روش مصاحبه گردآوری می‌شوند. سپس برای تعیین روابط داده‌های کیفی، از داده‌های کمی استفاده می‌شود، در واقع داده‌های کیفی، داده‌های کمی را می‌سازند. 

تکنیک گردآوری داده‌ها در قسمت کیفی مصاحبه نیمه استاندارد و ابزار پرسشنامه با سؤالات نیمه ساختار یافته خواهد بود. دلیل استفاده از این روش، دریافتن مقولات و متغیرهای تأثیرگذار، نگاهی نو و جامع به مسئله و حتی الامکان مطالعه عمیق و جامع موضوع بر اساس نظرگاه مدیران، کارشناسان و صاحب نظران است.

جهت تحلیل اطلاعات، سه مرحله ی کدگذاری (باز، محوری و گزینشی) انجام خواهد شد. در کدگذاری باز، طی فرآیند خرد کردن و مفهوم پردازی داده‌ها، مفاهیم مهم (زیر مقولات) به دست می‌آیند. در کدگذاری محوری زیر مقولات به یکدیگر پیوند داده می‌شوند تا اطلاعات در نظمی بالاتر دسته بندی شوند و مقولات محوری (اصلی) به دست آیند. سپس، پارادایم (مدل الگویی) تحقیق طراحی می‌شود، پارادایم متضمن سه دسته شرط (علی، مداخله گر و زمینه‌ای)، راهبردهای کنش/کنش متقابل و پیامدها است.

اعتبار در بعد کیفی پژوهش حاضر، از طریق اعتبار نظری مورد تحلیل قرار می‌گیرد. اعتبار نظری به درجه‌ای اطلاق می‌شود که در آن تبیین نظری توسعه یافته از مطالعه تحقیقی با داده‌ها سازگاری دارد و بنابراین باور پذیر و قابل دفاع است. راهبردهای افزایش این نوع اعتبار ((کار میدانی گسترده و زاویه بندی نظری)) است.

ابزار گردآوری داده‌ها در قسمت کمی، پرسشنامه محقق ساخته است که اعتبار آن از طریق اعتبار صوری و پایایی با تکنیک آلفای کرونباخ تأیید می‌گردد.

جامعه مورد مطالعه در بخش کیفی شامل مدیران، کارشناسان و صاحب نظران حوزه مسکن در استان اردبیل خواهد بود. که به صورت نمونه گیری هدفمند تا اشباع نظری صورت خواهد گرفت. حد نمونه برای پیش فرض 12 نفر در نظر گرفته شده است. 

جامعه آماری در بخش کمی شامل 71913 نفر می‌شود که بر اساس آمار بنیاد مسکن، اداره کل راه و شهر سازی و بانک مسکن، در استان اردبیل از مزایای طرحهای دولتی از قبیل مسکن مهر، بافت فرسوده شهری، روستایی و اقدام ملی و ... بهره مند شده‌اند. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران با ضریب خطای 05/0 و دقت 95/0 محاسبه و تعداد 620 نفر سرپرست خانوار بصورت متناسب با حجم و بصورت خوشه‌ای گزینش می‌گردد. حجم نمونه متناسب با حجم به تفکیک به شرح ذیل می‌باشد:

 

 

 

 

 

 

                احتساب حجم نمونه متناسب با حجم در شهرستانهای مختلف اردبیل

شهرستان	مناطق هدف	جامعه آماری	نمونه متناسب باحجم
اردبیل	محلات ابوطالب - ملاباشی - ملا یوسف – ابراهیم آباد - خ ودحدت میر اشرف - راه کلخوران سید آباد – باغمیشه – نیار - مابین میدان ایثار تا پمپ بنزین - راه انزاب – به صورت پراکنده در محلات قدیمی و نیز حاشیه شهر و شهرک‌های واقع در پیله سحران، نیایش، شام اسبی و میر اشرف، خ دارو پخش و روستاهای تابع اردبیل	39728	342
پارس آباد	پشت کارخانه پنبه - زیر کشتارگاه - ایثارگران - پشت بازار چه شهید تیمور پور - میر‌هاشم - جانبازان - محله شهی محله کود شیمیایی - شهرک مهر واقع در 5 کیلومتری جاده اردبیل روبروی آغدام - به صورت پراکنده در محلات قدیمی و نیز حاشیه شهر و روستاهای تابع پارس آباد	8536	74
گرمی	شهرک ولیعصر (عج) - به صورت پراکنده در محلات قدیمی و نیز حاشیه شهر و روستاهای تابع گرمی	3165	27
پیله سوار	محله قریش لو یا همان محله شهید عباسقلی نژاد، پشت فرمانداری - کمربندی شهر- خ 22 بهمن فرهنگیان - به صورت پراکنده در محلات قدیمی و نیز حاشیه شهر و روستاهای تابع بیله سوار	3130	27
مشگین شهر	کهنه بازار - کوچه صاتیلو - خ مدرس - خ ذوالفقاری - خ اکبرلو تا سینما، خیابان آیت اله سعیدی روبروی بیمارستان ولیعصر، پشت ترمینال سه راهی پریخان- به صورت پراکنده در محلات قدیمی و نیز حاشیه شهر و روستاهای تابع مشکین شهر	5587	48
کوثر	گیوی علیا - به صورت پراکنده در محلات قدیمی و نیز حاشیه شهرو روستاهای تابع کوثر	1435	12
خلخال	محله اسلام آباد - محله نصیری – خیابان دستغیب – محله گونی – سی متری (باغ مرجایی) و شهرک دانش و بهشتی و شهرک صنعتی و جاده قدیم کوثر - به صورت پراکنده در محلات قدیمی و نیز حاشیه شهر و روستاهای تابع خلخال	3661	32
نیر	خیابان امام روبروی دادگستری - به صورت پراکنده در محلات قدیمی و نیز حاشیه شهر و روستاهای تابع نیر	1437	13
نمین	شهرک مهر نمین واقع در جاده اردبیل - به صورت پراکنده در محلات قدیمی و نیز حاشیه شهر و روستاهای تابع نمین	3055	26
سرعین	به صورت پراکنده در محلات قدیمی و نیز حاشیه شهر و روستاهای تابع سرعین	2179	19

 

روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‌ها :

      در بخش کیفی جهت تحلیل اطلاعات، سه مرحله ی کدگذاری (باز، محوری و گزینشی) انجام شده است. در کدگذاری باز، طی فرآیند خرد کردن و مفهوم پردازی داده‌ها، مفاهیم مهم (زیر مقولات) به دست می‌آیند. در کدگذاری محوری زیر مقولات به یکدیگر پیوند داده می‌شوند تا اطلاعات در نظمی بالاتر دسته بندی شوند و مقولات محوری (اصلی) به دست آیند. سپس، پارادایم (مدل الگویی) تحقیق طراحی می‌شود، پارادایم متضمن سه دسته شرط (علی، مداخله گر و زمینه‌ای)، راهبردهای کنش/کنش متقابل و پیامدها است. شرایط، حوادث، وقایع و رخدادهایی است که به وقوع یا گسترش پدیده ی تحت مطالعه می‌انجامد (حریری،1385: 18).

مقولات مهم که براساس ابعاد شرایطی، تعاملی / فرایندی، و پیامدی دسته بندی شده‌اند، در یک خط داستان به یکدیگر مرتبط می‌شوند و به نگارش درمی آیند تا با استفاده از آن، در مرحله ی کدگذاری گزینشی، مقوله ی هسته‌ای استخراج شود.

در کدگذاری محوری، یک مقوله مرحله کدگذاری باز را انتخاب کرده و آن را در مرکز فرآیندی که در حال بررسی آن است قرار می‌دهد (به عنوان پدیده مرکزی) و سپس، دیگر مقوله‌ها را به آن ربط می‌دهد. این مقوله‌های دیگر عبارت‌اند از: «شرایط علی»، «راهبردها»، «شرایط زمینه‌ای و مداخله گر» و «پیامدها». این مرحله شامل ترسیم یک نمودار است که «الگوی کدگذاری» نامیده می‌شود.

در مرحله کدگذاری محوری، توضیح و بیان منطقی مقوله‌ها امری حیاتی است. این کار از طریق خط داستان صورت می‌گیرد. خط داستان عبارت است از توضیح مفصل و جزء به جزء مقوله‌های عمده با ارجاع به یادداشت‌ها، خلاصه‌ها، استناد به نقل قول‌های افراد مورد مطالعه (محمدپور، 103:1392).

در کدگذاری گزینشی بر اساس مدل مرحله قبل، گزاره‌ها یا توضیحاتی ارائه داده می‌شود که طبقات مدل را به یکدیگر مرتبط ساخته یا داستانی را شکل می‌دهد که طبقات مدل را به یکدیگر مرتبط می‌سازد. در حالت پیشرفته پژوهشگر کار را با ارائه ماتریس وضعیت به پایان می‌برد (کرسول، 88:1391).

اما در بخش کمی، برای تحلیل داده‌های بدست آمده از نمونه‌ها هم از روش‌های آمار توصیفی و هم از روشهای آمار استنباطی استفاده خواهد شد. برای بررسی مشخصات پاسخ دهندگان از آمار توصیفی و شاخص‌های آمار توصیفی نظیر شاخص‌های مرکزی (میانگین، مد و میانه) و شاخص‌های پراکندگی (انحراف معیار و واریانس) استفاده خواهد شد. برای آزمون فرضیات تحقیق، مدل معادلات ساختاری به کار گرفته خواهد شد.

 

یافته‌های کیفی:

   یافته‌های حاصل از مصاحبه‌‌ها براساس نمونۀ متن مصاحبه، کدگذاری باز و محوری در جدول نشان داده‌ شده است. در این جدول کدگذاری باز که از نکات کلیدی مصاحبه‌ها به ‌دست ‌آمده و سپس کدگذاری محوری که از کدگذاری باز استخراج ‌شده و درنهایت، کد انتخابی که از کدگذاری محوری تعیین شده است، نشان داده ‌شده‌اند.

سومین مرحلۀ کدگذاری در روش داده‌بنیاد، کدگذاری انتخابی است. این روش عبارت از فرایند انتخاب یک مقوله، برای مقولۀ مرکزی و مرتبط‌کردن تمام مقولات دیگر به آن مقولۀ مرکزی است. ایدۀ اصلی آن، گسترش خط اصلی داستان است که همه‌چیز پیرامون آن شکل می‌گیرد. این باور وجود دارد که‌این مفهوم مرکزی همیشه وجود دارد. به‌طور خاص، کدگذاری انتخابی به روند انتخاب مقولۀ اصلی و مرکزی به‌طور منظم و ارتباط ‌دادن با سایر مقوله‌ها، اعتباربخشیدن به روابط و پرکردن جاهای خالی با مقولات نیازمند اصلاح و گسترش بیشتر، می‌پردازد.

هدف نظریۀ داده‎‌بنیاد، تولید نظریه است نه توصیف صرف پدیده، برای تبدیل تحلیل‌ها به نظریۀ طبقه‌ها به‌طور منظم به یکدیگر مربوط می‌شوند. کدگذاری انتخابی، فرایند یکپارچه‌سازی و بهبود مقوله‌هاست؛ این فرایند با نگارش خط داستان، مقوله‌ها را به هم متصل می‌کند؛ درواقع، کدگذاری انتخابی، مهم‌ترین مرحلۀ نظریه‌پردازی است که پژوهشگر در آن، مقوله‌ها را با یکدیگر ارتباط می‌دهد و براساس این ارتباطات سعی می‌کند تصویر یا نظریه‌ای دربارۀ موضوع خلق کند.

1-شرایط علّی:

 شرایط علی مجموعه‌ای وقایع و شرایط است که بر مقولۀ محوری اثر می‌‌گذارند. شرایط علی ممکن است هر واقعه (مانند رفتاری خاص، چیزی که گفته‌شده یا کاری که کسی انجام داده است) و همچنین رویداد احتمالی باشد. شرایط علّی درداده‌ها بیشتر با واژه‌هایی نظیر وقتی، در حالی ‌که، از آنجا که، چون، به‎‌سبب و به‌‎علت بیان می‌شوند. حتی زمانی که چنین نشانه‌هایی وجود ندارند، پژوهشگر قادر است با توجه به خود پدیده و نگاه منظم به داده‌ها و بازبینی رویدادها و وقایعی که ازنظر زمانی بر پدیدۀ مدنظر مقدم‌اند، شرایط علّی را بیابد.

 

جدول 2 - مراحل سه‌گانۀ کدگذاری داده‌ها (عوامل علّی)

کد باز	کد محوری	کد انتخابی
کاهش در قیمت نسبی مسکن برای سطح اولیه تغییر در قیمت نسبی مسکن و سایر محصولات که منجر به افزایش مصرف مسکن نسبت به دیگر کالاها می‌شود (اثر جانشینی استاندارهای لازم برای به حداقل رساندن هزینه ی احداث توجه به حفظ سطح کیفیت در ساخت	تامین مسکن ارزان قیمت کاستن از شدت حاشیه‌نشینی تأمین مسکن امن و سالم، در استطاعت مالی خانوار بدون تبعیض برای همه	مدیریت مقرون ­به­ صرفگی مسکن از طریق یارانه بخش عرضه و یارانه بخش تقاضا
دروی از مناطق پر ترافیک و شلوغ دسترسی به مراکز آموزشی، فروشگاهی و پلیس دروی از مناطق پر ترافیک و شلوغ همسویی نظام­مند یا سیستماتیك با برنامه­های دیگر توسعه در نظرگیری تمام گروه­های ذینفع در برنامه و نه تدوین آن فقط برای گروهی خاص	ایجاد هماهنگی بین برنامه‌های مسکن و برنامه‌های توسعه شهری و روستایی. کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای در برخوردی از مسکن مناسب و ایجاد هماهنگی بین برنامه‌های مسکن و سیاست‌ها و برنامه‌های آمایشی ایجاد ثبات اجتماعی	مکانیابی با محوریت برابری اجتماعی و بهره مندی عمومی
استفاده از نظر متخصصین بومی بکار گیری سیستم تضمین کیفیت و ایجاد اطمینان حمایت از تعاونی مسکن ارتباط مسکن با شهروندگرایی توانمندسازی اجتماعات ضعیف  تامین خدمات همراه با بهبود سریع خدمات پایه‌ای مانند آب، شبکه راه و طراحی فضا برای زیرساخت­های بیشتر و خدمات عمومی	کیفیت مسکن، از نظر تأثیري که برسلامتی، ایمنی و شرایط مناسب زیست محیط می­گذارد، اثر مستقیم و قابل ملاحظه­اي بر رفاه مردم دارد.	بهسازی شهری همراه با جلب مشارکت مدنی
تخصيص فضاهاي قابل سكونت به نيازهاي مسكوني و توجه به محدوديت منابع و استفاده از تئوري‌ها و تكنيك‌هاي ويژه با چهارچوب­هاي اجتماعي، فرهنگي، سياسي و اقتصادي سر و كار دارد	برنامه­های ارتقاء سکونتگاه­ها، تامین خدمات اولیه و زیرساخت­های اجتماعی و کالبدی فاکتور آرامش و آسایش	سازگاری برنامه­ریزی مسکن با شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و اقلیمی منطقه
رعایت استانداردهای علمی سازه‌های فیزیکی و ساختمانی، بهبود كيفيت در ايجاد ساختمان­هاي با دوام، بهبود شاخص‌هاي اصلي، ارتقاء نسبت سرانه موجود و هدايت توليد مسكن به زيربناي كمتر توأم با كيفيت بهتر  ساخت فناوری‌های مسکن می‌تواند مساکن بادوام و با انرژی کافی تولید کند،	- مقاوم سازی ساختمان‌ها در برابر زلزله و اصلاح الگوی مصرف به ویژه انرژی و لزوم رعایت مقررات ملی ساختمان.  استفاده از تکنولوژی روز در ساخت واحد	رعایت استانداردهای علمی سازه‌های فیزیکی و ساختمانی

 

یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شرایط علّی تحقق سیاست‌گذاری‌های موفق در حوزة مسکن اجتماعی شامل" مدیریت مقرون ­به­ صرفگی مسکن از طریق یارانه بخش عرضه و یارانه بخش تقاضا، مکانیابی با محوریت برابری اجتماعی و بهره مندی عمومی، بهسازی شهری همراه با جلب مشارکت مدنی، سازگاری برنامه­ریزی مسکن با شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و اقلیمی منطقه، رعایت استانداردهای علمی سازه‌های فیزیکی و ساختمانی" می‌گردد.

 

2. مقولۀ محوری:

مقولۀ محوری بیان‌کنندۀ ایده یا پدیدۀ اصلی است که اساس و محور فرایند است و همۀ مقوله‌های اصلی دیگر به آن ربط داده می‌شوند. این مقوله همان برچسب مفهومی یا عنوانی است که برای چارچوب طرح به وجود آمده است.

جدول 3- مراحل سه‌گانۀ کدگذاری داده‌ها ) مقوله محوری(

 

کد باز	کد محوری	کد انتخابی
واحدها بدون هیچ گونه بررسی بر روی چگونگی گذران زندگی، فرهنگ و سنت‌های رایج فقرا ساخته می‌شدند لذا مورد قبول آنها واقع نمی‌شدند تشویق بخش خصوصی- تعاونی و سازمان‌های مالی به تولید انبوه واحد مسکونی	پیش نیاز تشکیل خانواده ایجاد فرصت‌های شغلی ساخت‌وسازهای خودیار در سکونت‌گاه‌های غیر رسمی رضايتمندي سكونتی شامل رضایت از واحد مسكوني،محله و منطقه خانه‌های ارزان قیمت شکاف عرضه و تقاضا	ایجاد هماهنگی بین برنامه‌های مسکن و برنامه‌های توسعه شهری و روستایی.
توجه به توسعه پایدار با تهیه و اجرای طرح‌های توسعه شهری با رویکرد اولویت توسعه درونی شهرها. تأکید بر بهره وری و استحصال زمین در بافت‌های فرسوده و نامناسب روستایی و احیاء بافت‌های فرسوده حداقل 10 درصد در هر سال برنامه.	مهندسی اجتماعی با حمایت بخش عمومی و سازمان‌های غیر دولتی و محلی و مشارکت فعال ساکنان	توجه به فرهنگ اقلیم و اقتصاد مناطق
ارتقاء کمی و کیفی تولید و عرضه مسکن، و تعادل بخشی به بازار مسکن. ارتقاء کیفیت زیست، بهبود شرایط سکونتی همه جوامع، حفظ فرهنگ و هویت اسلامی و ملی. - تأکید بر قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن در برنامه چهارم. - تأکید و ترویج الگوهای معماری و شهرسازی اسلامی – ایرانی	اولویت برای ارائه یارانه مسکن باید برای کمک به کسانی باشد که قادر به برآورده نمودن نیازهای مسکن خود نمی­باشند واگذاری امور به مردم در اجرای طرح توجه به نمادهای فرهنگی و نشانه‌های اجتماعی توجه به فرهنگ اقلیم و اقتصاد مناطق مخاطب شناسی دقیق و سنجیده	مخاطب شناسی دقیق و سنجیده توجه به مسائل فرهنگی اعتماد سازی قبل از اجرا

 

همچنین یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مقولۀ محوری سیاست‌گذاری‌های حوزة مسکن اجتماعی شامل "ایجاد هماهنگی بین برنامه‌های مسکن و برنامه‌های توسعه شهری و روستایی، توجه به فرهنگ اقلیم و اقتصاد مناطق، مخاطب شناسی دقیق و سنجیده، توجه به مسائل فرهنگی، اعتماد سازی قبل از اجرا" می‌گردد.

 

3-بستر و زمینه :

    بستر و زمینه مجموعه مشخص‌های ویژه‌ای است که به پدیدۀ مدنظر دلالت می‌کنند؛ یعنی محل حوادث و وقایع متعلق به پدیده؛ بستر نشان‌دهندۀ مجموعه شرایط خاصی است که در آن راهبردهای کنش و واکنش صورت می‌پذیرند.

 

 

جدول شماره 4- بستر یا زمینۀ

کد باز	کد محوری	کد انتخابی
تقویت نقش دولت در راستای تأمین مسکن و تلاش در جهت عدالت اجتماعی؛ توانمندسازی گروه‌های کم درآمد و تقویت تعاونی‌های تولید و عرضه مسکن؛	ارزیابی فاکتورهای رضایمتندی تراکم خانواده در واحد مسکونی ارزیابی کیفیت مسکن، کنترل اجاره	مدیریت بهینه اراضی و تأکید بر بهره وری، انبوه سازی، ارتقای فن آوری ساخت و ساز.
هدایت و حمایت بخش خصوصی و مصرف کننده برای سرمایه گذاری در بافت موجود شهری؛ احداث خانه‌های سازمانی در بافت‌های فرسوده با استفاده از اعتبارات بخش خصوصی؛ توجه به بهسازی و نوسازی در همان محل ایجاد رفاه اجتماعی و حذف نابرابری‌ها سیاست­های عمومی تاثیرگذار بر بازارهای مسکن بهبود مدیریت بخش مسکن	تحلیل مناسب شاخص‌های به سازی و نو سازی پیوستگی شاخص‌ها توجه به بهسازی و نوسازی در همان محل	ایجاد حس تعلق به مکان با سبک‌های معماری نوین

 

یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بستر و زمینه تحقق سیاست‌گذاری‌های موفق در حوزة مسکن اجتماعی شامل"مدیریت بهینه اراضی و تأکید بر بهره وری، انبوه سازی، ارتقای فن آوری ساخت و ساز، ایجاد حس تعلق به مکان با سبک‌های معماری نوین" می‌باشد.

 

4-شرایط مداخله‌گر:

    شرایط مداخله‌گر شرایط ساختاری متعلق به پدیدۀ مدنظرند که بر راهبردهای کنش و واکنش اثر می‌گذارند. آنها راهبردها را درون بستر خاصی محدود یا تسهیل می‌کنند. این شرایط عبارت‌اند از عوامل و زمینه‌های مشارکت.

جدول شماره 5- شرایط مداخله گر

کد باز	کد محوری	کد انتخابی
استفاده از نظر متخصصین بومی ويژگي­های عيني"ساختار اجتماع مانند مكان جغرافيايي يا مقدار فضاي باز عمومي ويژگي­هاي ذهني"شخصيت، آرمان­ها و خواسته­هاي فردي توجه به ساخت فرهنگی و سنتی در مناطق مختلف	جلب سرمایه گذاری خود مردم و بخش خصوصی اعتماد سازی قبل از اجرا توجه به نمادهای فرهنگی و نشانه‌های اجتماعی	ساخت خودیار و تدریجی حمایت از تعاونی مسکن
توجه به گذران اوقات فراغت	ایجاد الگوی مناسب مسکن اقتصادی در شهرها و پاک سازی اطراف آثار با ارزش تاریخی در بافت قدیم طبق ضوابط سازمان میراث فرهنگی. احداث بنا در اراضی اضافه برای تأمین هزینه پاکسازی و احیای این گونه بافت‌ها و تشویق شهروندان به سکونت در آنها	مکانیابی با محوریت برابری اجتماعی
فروش یا اجاره به دیگران در صورت عدم رضایتمندی طرح زمین- خدمات(زمین آماده)	توانمندسازی راهکاری برای توزیع مناسب منابع اقتصادی و اجتماعی به صورت پایدار است احساس رضايت شهروندان از محيط شهر و خدماتي كه نهاد شهرداري عامل مشارکت است	بکار گیری سیستم تضمین کیفیت و ایجاد اطمینان

 

همچنین یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شرایط مداخله‌گر در تحقق سیاست‌گذاری‌های موفق در حوزة مسکن اجتماعی شامل"ساخت خودیار و تدریجی، حمایت از تعاونی مسکن، مکانیابی با محوریت برابری اجتماعی، بکار گیری سیستم تضمین کیفیت و ایجاد اطمینان" است.

 

5-راهبردها:

   راهبردهای مبتنی برکنش و واکنش‌های متقابل برای کنترل، اداره و برخورد با پدیدۀ مدنظرند. راهبردها مقصود دارترند، هدفمندند و به‌دلیلی صورت می‌گیرند؛ در عین ‌حال، ممکن است برای اهدافی صورت پذیرند که به پدیده مربوط نیست؛ اما به ‌هر حال، پیامدهایی را برای پدیده در بر خواهند داشت. همواره شرایط مداخله‌گری نیز حضور دارند که راهبردها را سهولت می‌بخشند یا آنها را محدود می‌‌کنند. درون داده‌ها نشانه‌هایی وجود دارند که نشان می‌دهند راهبردها می‌باشند. آنها افعال و وجوه مربوط به اعمال و اقدامات‌اند و نشان می‌دهند کسی در واکنش به پدیده کاری می‌کند یا چیزی می‌گوید.

جدول شماره 5- راهبردها

کد باز	کد محوری	کد انتخابی
تملک زمین‌های شهری، اعم از بایر و غیر بایر و توزیع این زمین‌ها به قیمت ارزان به مردم و تعاونی ارائه تسهیلات بانکی با سود نازل به مردم و عرضه کالاها با نرخ‌های دولتی و پایین، از جمله مصالح ساختمانی ارزان قیمت سرعت ساختمان سازی فردی و تعاونی‌ها قوانین حمایت از انبوه سازان و مسکن اجتماعی و همچنین توجه به افزایش تراکم ساختمانی حمایت از تولیدکنندگان واحدهای مسکونی کوچک با تأکید بر مجتمع سازی و انبوه سازی اين اهداف به كميت واحدهاي مسكوني مورد نياز كه بايد در دوره­اي از برنامه­ريزي ساخته شوند تأكيد دارد و توزيع پوشش اين هدف و اين كه چه گروه­هاي اجتماعي را در بر مي­گيرد	کمک­های مالی و تکینکی به کسانی که خود مسکن شان را میسازند توانمند سازی جدیدترین و مناسب‌ترین راه حل در ساماندهی اسکان غیر رسمی اعطای تسهیلات ویژه برای سازندگان مسکن استیجاری جلب سرمایه گذاری خود مردم و بخش خصوصی برقراری ثبات اجتماعی - اختصاص حداقل 50 درصد از منابع و تسهیلات اعطایی برای بخش مسکن اعم از طرح‌های مسکن مهر، مسکن جوانان و نیازمندان در بافت‌های فرسوده. کمک­هزینه مسکن به دنبال مستقر نمودن خانوارها در خانه­های با کیفیت بهتر	کنترل شکاف عرضه و تقاضا مخاطب شناسی دقیق و سنجیده توجه به نمادهای فرهنگی و نشانه‌های اجتماعی توجه به مسائل فرهنگی توجه به نمادهای فرهنگی و نشانه‌های اجتماعی کنترل قیمت اجاره

 

یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که راهبردها تحقق سیاست‌گذاری‌های موفق در حوزة مسکن اجتماعی شامل "کنترل شکاف عرضه و تقاضا، مخاطب شناسی دقیق و سنجیده، توجه به نمادهای فرهنگی و نشانه‌های اجتماعی، توجه به فرهنگ اقلیم و اقتصاد مناطق، مخاطب شناسی دقیق و سنجیده، توجه به مسائل فرهنگی، توجه به نمادهای فرهنگی و نشانه‌های اجتماعی، توجه به فرهنگ اقلیم و اقتصاد مناطق، کنترل قیمت اجاره" است.

 

 

 

6-پیامدها:

      پیامدها، نتایج و حاصل کنش‌ها و واکنش‌ها هستند. پیامدها را همواره نمی‌توان پیش‌بینی کرد و الزاماً همان‌هایی نیستند که افراد قصد آن را داشته‌اند. پیامدها ممکن است حوادث و اتفاقات باشند، شکل منفی به خود بگیرند، واقعی یا ضمنی باشند و در حال یا آینده به وقوع می‌پیوندند. همچنین این امکان وجود دارد که آنچه در برهه‌ای از زمان پیامد به شمار می‌رود، در زمانی دیگر به بخشی از شرایط و عوامل تبدیل شود.

 

جدول شماره 7- پیامدها

کد باز	کد محوری	کد انتخابی
تعداد بیشتری مشمول یارانه حمایتی میشوند ساخت خودیار و تدریجی توانمند سازی و بهسازی مشارکتی بهسازی شهری مناسب ترین کنترل اجاره بهبود شرایط زندگی ساخت خودیار و تدریجی ترمیم شکاف میان عرضه و تقاضای خانه­ رعایت استانداردهای لازم در طراحی و ساخت رضايت شهروندان از عملكرد مديريت شهري، موجب ترغيب آنان براي همكاري با نهادهاي شهري	حذف قیمت زمین از قیمت تمام شده تامین مسکن امن و سالم - ساماندهی اسکان غیر رسمی با رویکرد توانمندسازی. - تهیه برنامه ی جامع مدیریت شهری و به روزرسانی قوانین شهرداری‌ها و تأکید بر تدوین نظام درآمدهای پایدار شهرداری‌ها. فاکتور آرامش و آسایش به­حداقل رساندن اختلال در مکانیزم قیمت­ها و تخصیص منابع و تحقق اهداف بخشی به ­ویژه کنترل سوداگری و نوسان شدید بازار مسکن	ارتقای کمی و کیفی تولید و عرضه تعادل بخشی به بازار مسکن کاهش استهلاک واحدهای مسکونی ارتقای شاخص‌های به سازی مسکن روستایی ایجاد حس تعلق به مکان با سبک‌های معماری نوین واگذاری امور به مردم در اجرای طرح

 

همچنین یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که پیامدهای سیاست‌گذاری‌های موفق در حوزة مسکن اجتماعی شامل"ارتقای کمی و کیفی تولید و عرضه تعادل بخشی به بازار مسکن، کاهش استهلاک واحدهای مسکونی، ارتقای شاخص‌های به سازی مسکن روستایی، ایجاد حس تعلق به مکان با سبک‌های معماری نوین، واگذاری امور به مردم در اجرای طرح" می‌گردد.

 

شکل(1) مدل مفهومی بر اساس نرم افزار مکس کیو دی ای

 

یافته‌های کمی:

       در اين تحقيق، متناسب با متغيرهاي مورد مطالعه و نوع داده‌هاي جمع آوري شده، به منظور توصيف آنان از شاخص‌هاي گرایش مرکزی، پراکندگی و توزیع نمره‌ها استفاده شد. در مرحله تحليل آماري، با توجه به ماهيت مقياس اندازه‏گيري كه از نوع فاصله‏اي است و فرضيه‌هاي تحقيق براي تحليل داده‏ها حسب مورد از ضریب همبستگی پیرسون، و تحلیل مسیر استفاده شد. نتايج تفصيلي اين محاسبه‌ها در اين فصل در دو قسمت توصيفی و آزمون فرضیه تحقیق ارائه شده است.

 

 

 

4-1: شاخص‌های توصیفی متغیرهای پژوهش

   در جدول 4-1 شاخص‌های توصیفی میانگین، انحراف استاندارد، کمینه و بیشینه نمره‌هاي شرکت کنندگان در مطالعه در متغیرهای مورد بررسی را نشان می دهد.

 

جدول 4-1 : شاخص‌هاي توصیفی متغیرهای پژوهش

متغیر	تعداد	کمینه نمره	بیشینه نمره	ميانگين	انحراف معیار
سیاست گذاری‌ها	384	1/111	5	3/843	0/776
هویت	384	1/714	5	3/874	0/819
امنیت	384	1/25	5	3/168	0/910
حس تعلق	384	2	5	3/992	0/770
مشارکت	384	1/2	5	3/193	0/863

 

میانگین و انحراف سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای دولت (776/0 ±843/3M=)، و هویت (819/0 ±874/3M=)، می باشد. میانگین و انحراف استاندارد امنیت (910/0 ±168/3M=)، حس تعلق (770/0 ±992/3M=)، مشارکت (863/0 ±193/3M=)، بود.

 

4-2: شاخص‌های توزیعی متغیرهای پژوهش

     در جدول 4-2 شاخص­های مربوط به توزیع متغیرهای پژوهش همچون کجی، کشیدگی و کشیدگی چند متغیره آورده شده است.

جدول 4-2 : شاخص‌هاي توزیع متغیرهای پژوهش

متغیر	کجی	کشیدگی	Z کولموگروف-اسمیرنف	سطح معنی داری
سیاست گذاری‌ها	-0/551	-0/046	57/0	89/0
هویت	-0/494	-0/503	59/0	87/0
امنیت	0/128	-0/789	01/2	001/0
حس تعلق	-0/389	-0/794	41/1	037/0
مشارکت	0/453	-0/410	66/1	008/0
کشیدگی چند متغیره(مقداربحرانی)			96/4(07/3)

 

یافته‌ها نشان داد نتایج نشان داد متغیرها بر حسب دو شاخص کجی و کشیدگی با در نظر گرفتن مقدار 2± برای کجی و 7± بری کشیدگی، نرمال هستند. در بررسی نرمال بودن چند متغیره نیز نتایج نسبت شاخص کشیدگی چند متغیره (96/4) به مقدار بحرانی (07/3) برابر با 61/1 بدست آمد چون نسبت از 2 کمتر است نرمال بودن مورد تایید قرار گرفت.

 

4-3: مفروضه چند خطی

     یافته‌های جدول 4-3 بررسی مفروضه عدم هم خطی متغیرهای پیش بین را نشان می دهد.

جدول 4-3: مفروضه چند خطی بودن رابطه بین متغیرها

متغیر	متغیر پیش بین	مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه
		هویت	امنیت	حس تعلق	مشارکت
شاخص ضرایب تحمل	سیاست‌گذاری توسعه‌ای دولت	46/0	44/0	43/0	42/0
شاخص تورم واریانس (VIF)		72/2	93/2	99/2	39/2
شاخص دوربین واتسون		695/1

 

نتایج نشان داد که شاخص تحمل همگی مقادیر کوچکتر از 1 و بزرگتر از 4/0 و ضرایب تحمل متغیرها در دامنه 41/0 تا 74/0 هستند. شاخص تورم واریانس (VIF) نیز نشان داد که کلیه مقادیر زیر 10 هستند و مقادیر تورم واریانس متغیرها در دامنه 35/1 تا 99/2 هستند. همچنین ضریب آماره دوربین واتسون برابر با 51/1 بود که ضرایب نزدیک به 2 برای این آماره نشان دهنده استقلال خطاها است.

 

4-4: همبستگی خطی بین متغیرها

جدول 4-4 یافته‌های همبستگی بین متغیرهای پژوهش را نشان می دهد.

جدول 4-4: یافته‌های همبستگی بین متغیرهای نهفته پژوهش

متغیر	سیاست گذاری‌ها	هویت	امنیت	حس تعلق	مشارکت
سیاست گذاری‌ها	1	0/700**	0/642**	0/521**	0/446**
		0/001	0/001	0/001	0/001
هویت	0/700**	1	0/652**	0/758**	0/572**
	0/001		0/001	0/001	0/001
امنیت	0/642**	0/652**	1	0/591**	0/654**
	0/001	0/001		0/001	0/001
حس تعلق	0/521**	0/758**	0/591**	1	0/562**
	0/001	0/001	0/001		0/001
مشارکت	0/446**	0/572**	0/654**	0/562**	1
	0/001	0/001	0/001	0/001

 

یافته‌ها نشان داد رابطه بین سیاست‌گذاری‌ها با هویت (01/0P<، 700/0=r)، امنیت (01/0P<،642/0=r)، حس تعلق (01/0P<، 521/0=r)، و مشارکت (01/0P<، 466/0=r)، مثبت و معنی‌دار بود.

 

ارزیابی مدل پژوهش

پایایی سازه

    معیار پایایی مرکب (rho) توسط ورتس و همکاران (1974) معرفی شد و برتری آن نسبت به آلفای کرونباخ در این است که پایایی سازه­ها نه به صورت مطلق بلکه با توجه به همبستگی سازه­هایشان با یکدیگر محاسبه می‌گردد. در صورتی­که مقدار پایایی ترکیبی برای هر سازه بالای 7/0 (نونالی، 1978) شود، نشان از پایایی درونی مناسب برای مدل­های اندازه­گیری دارد و مقدار کمتر از 0.6 عدم وجود پایایی را نشان می‌دهد (نونالی و برنستین، 1994). ذکر این نکته ضروری است که پایایی ترکیبی در مدل سازی ساختاری معیار بهتری از آلفای کرونباخ به شمار می­رود (وینزای و همکاران، 2010). عامل دیگری است که مقدار آن از صفر تا یک متغیر بوده و مقادیر بالاتر از 7/0 پذیرفته می­شود (کرونباخ، 1951). البته موس و همکاران (1998) در مورد متغیرهایی با تعداد سؤالات اندک، مقدار 6/0 را به­عنوان سرحد ضریب آلفای کرونباخ معرفی کرده­اند.

 

 

4-5: پایایی سازه

متغیر	سطح آماره پایایی مرکب (rho.c)	سطح آماره پایایی مرکب (rho.a)	ضریب آلفای کرونباخ
سیاست گذاری‌ها	0/745	0/773	0/831
هویت	0/777	0/784	0/804
امنیت	0/870	0/882	0/906
حس تعلق	0/770	0/723	0/787
مشارکت	0/767	0/786	0/834

 

 مقدار پایایی مرکب متغیر ‌های تحقیق با توجه به آنکه از مقدار استاندارد 7/0 بزرگتر است مورد تایید قرار گرفته است. این امر بیانگر آن است که مدل از نظر اعتبار بیرونی قابل قبول است و می توان به ابعاد ساختاری مدل استناد نمود. مطابق با جدول بالا ضریب آلفای کرونباخ برای تمام سازه­ها مورد نظر بالاتر از 7/0 است که حاکی از پایایی مناسب مدل دارد.

 

روایی سازه

    برای بررسی روایی مدل بیرونی از دو معیار استفاده شده است. معیار اول روایی همگرا و معیار دوم روایی واگرا می‌باشد.

 

بررسی روایی همگرا 

   در این مرحله از شاخص میانگین واریانس استخراج شده (AVE) استفاده می­شود. روایی همگرا معیار دوم از بررسی برازش مدل­های اندازه­گیری است که به بررسی برازش مدل­های اندازه­گیری، می پردازد و به بررسی میزان همبستگی هر سازه با سؤالات (شاخص­ها) خود می­پردازد که هرچه‌این همبستگی بیشتر باشد، برازش نیز بیشتر است (بارکلی و همکاران، 195). فورنل و لارکر (1981) معیار میانگین واریانس استخراج شده (AVE) را برای سنجش روایی همگرا معرفی کرده و اظهار داشتند که مقدار عدد بحرانی 5/0 می‌باشد. در جدول زیر مقدار این ضریب برای هریک از سازه­ها ارائه شده است. نکته قابل توجه‌این است که در صورتی­که معیار میانگین واریانس استخراج شده برای یک متغیر پایین­تر از 5/0 بود باید سؤالی را که کمترین بار عاملی را دارد، حذف و دوباره مدل را اجرا نمود (داوری و رضازاده، 1392).

 

جدول 4-6: میانگین واریانس استخراج شده 

متغیر	سطح آماره
سیاست گذاری‌ها	0/702
هویت	0/607
امنیت	0/861
حس تعلق	0/796
مشارکت	0/725

 

لازم به ذکر است که روایی همگرایی مدل پژوهش با توجه به بزرگتر بودن مقادیر واریانس‌های استخراجی برای متغیرها از مقدار 5/0 تأیید شد.

 

روایی واگرا

     روایی واگرا سومین معیار بررسی برازش مدل­های اندازه­گیری است که دو موضوع را پوشش می‌دهد: الف) مقایسه میزان همبستگی بین شاخص­های یک سازه با آن سازه در مقابل همبستگی آن شاخص­ها با سازه­های دیگر. ب) مقایسه میزان همبستگی یک سازه با شاخص­هایش در مقابل همبستگی آن سازه با سایر سازه­ها (داوری و رضازاده، 132).

 

روش فورنل- لارکر

     معیار مهم دیگری که با روایی واگرا مشخص می‌گردد، میزان رابطه­ی سازه با شاخص­هایش در مقایسه رابطه آن سازه با سایر سازه­ها است؛ به­گونه­ای که روایی واگرای قابل قبول یک مدل حاکی از آن است که یک سازه در دل تعامل بیشتری با شاخص­های خود دارد تا با سازه­های دیگر (داوری و رضازاده، 1392). روایی واگرا وقتی در سطح قابل قبول است که میزان AVE برای هر سازه بیشتر از واریانس اشتراکی آن سازه و سازه­های دیگر (مربع مقدار ضرایب همبستگی بین سازه­ها) در مدل باشد (فورنل و لاکر، 1981). بررسی این امر به­وسیله یک ماتریس صورت می­پذیرد که خانه­های این ماتریس حاوی مقادیر ضرایب همبستگی بین سازه­ها و جذر مقادیر AVE مربوط به هر سازه است (حنفی­زاده و زارع، 1391). سپس مقادیر موجود روی قطر اصلی ماتریس را با ریشه دوم مقادیر واریانس شرح داده­ شده در AVE جایگزین می­کنیم و در نهایت جدول 4-5 ارائه می­شود.

 

جدول 4-7: جدول فورنل-لارکر پس از جایگذاری مقادیر ریشه دوم AVE

متغیر	سیاست گذاری‌ها	هویت	امنیت	حس تعلق	مشارکت
سیاست گذاری‌ها	0/889
هویت	0/700	0/780
امنیت	0/642	0/652	0/927
حس تعلق	0/521	0/758	0/591	0/892
مشارکت	0/446	0/572	0/654	0/562	851/0

 

همان طور که در جدول بالا مشاهده می­شود، مقادیر موجود در روی قطر اصلی ماتریس، از کلیه مقادیر موجود در سطر و ستون مربوطه بزرگتر است.

 

شاخص‌های برازندگی مدل

یافته‌های جدول 3-8 شاخص‌های برازش تحلیل عاملی تاییدی پرسشنامه مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه را نشان می دهد.

 

شاخصهای برازندگی	(2c)	(df	(df/2c)	Sig
مقدار شاخص	567/387	224	730/1	001/0

جدول 3-8: شاخص‌های معنی داری مدل مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه

 

 

یافته‌ها نشان داد که مقدار (001/0=p، 224 df=، 24/249=) است که حاکی از برازندگی قابل قبول الگو در جامعه است، همچنین به منظور تعیین مناسب بودن معنی داری الگو لازم است که مقدار شاخص (df/2c) از 3 کمتر باشد که در اینجا برابر 730/1 برآورد شده است.

شاخصهای برازندگی	(RMSEA)	(NFI)	(NNFI)	(CFI)	(GFI)	(AGFI)
مقدار شاخص	073/0	9/0	87/0	93/0	89/0	85/0

جدول 3-9: شاخص‌های معنی داری مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه

 

یافته‌ها نشان داد که مقدار (073/0=RSMEA) است که از مقدار 08/0 کوچکتر است حاکی از برازندگی قابل قبول الگو در جامعه است، همچنین به منظور تعیین مناسب بودن برازندگی الگو با داده‌ها از شاخص‌های برازندگی استفاده شد. یافته‌ها نشان داد که شاخص نرم شده برازندگی⁷ 9/0=(NFI)، و شاخص برازندگی تطبیقی⁸ 93/0=(CFI) است که نشان دهنده برازندگی بسیار خوب مدل با داده‌ها است، بخصوص مقدار CFI که از دیدگاه مولر⁹ (1999) باید بالای 9/0 و از دیدگاه وستون و گورِ جر¹⁰ (2006) باید بالای 95/0 باشد تا مدل برازندگی مناسبی با داده‌ها داشته باشد زیرا تحت تاثیر حجم نمونه قرار نمی گیرد. همچنین اگر جذر برآورد واریانس خطای تقریب¹¹ (05/0RMSEA£) بسیار خوب، بین 05/0 تا 08/0 باشد برازش قابل قبول و اگر بالاتر از 08/0 باشد برازش ضعیف است که در این مطالعه RMSEA بین 05/0 تا 08/0 بود که حاکی از برازش قابل قبول است.

 

مقادیر بار عاملی سوالات

نمودار زیر نشان دهنده بار عاملی سوالات پرسشنامه مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه است.

 

 

نمودار 4-1: نمودار مسیر تحلیل شده پرسشنامه مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه

 

همان­طور که در شکل بالا مشاهده می­شود، مقدار بارهای عاملی مربوط به سوالات بزرگتر از 5/0 است که تایید گر آن است که مدل از برازش قوی برخوردار بوده و هیچ کدام از متغیرها از مدل حذف نخواهند شد.

ارزیابی سوالات متغیر هویت

به منظور ارزیابی سوالات لازم است بارهای عاملی، ضریب بتا استاندارد نشده و مقادیر آماره Z مورد آزمون قرار گیرد.

 

 

جدول 4-10 : تخمین استاندارد سوالات متغیر هویت

گویه	بار عاملی	ضریب بتا (β)	انحراف معیار (S.E)	مقدار آماره z	P-VALUE
زبانی	0/601	1/273	0/120	10/589	0/001
شهری	0/557	1/041	0/109	9/567	0/001
زیباشناختی	0/591	1/032	0/113	9/135	0/001
سرزمینی	0/677	1/000	-	-	0/001
ملی	0/622	1/125	0/113	9/948	0/001
دینی	0/620	1/318	0/133	9/929	0/001
اجتماعی	0/683	1/134	0/106	10/655	0/001

 

با توجه به نتایج جدول فوق فوق مشاهده می­نماییم که تمامی بارهای عاملی سوالات متغیر هویت بزرگتر از 5/0 می‌باشد که نشان می‌دهد تمامی گویه­ها از روایی عاملی مناسبی برخوردار می‌باشند. مقادیر آماره z در سطح اطمینان 95/0 از مقدار بحرانی 96/1 بزرگتر است که نشان می دهد بارهای عاملی برآورد شده معنی دارد هستند.

ارزیابی سوالات متغیر امنیت

به منظور ارزیابی سوالات لازم است بارهای عاملی، ضریب بتا استاندارد نشده و مقادیر آماره Z مورد آزمون قرار گیرد.

جدول 4-11 : تخمین استاندارد سوالات متغیر امنیت

گویه	بار عاملی	ضریب بتا (β)	انحراف معیار (S.E)	مقدار آماره z	P-VALUE
کالبدی	0/695	1/642	0/187	8/800	0/001
عملکردی	0/670	1/559	0/180	8/643	0/001
اجتماعی - اقتصادی	0/629	1/318	0/158	8/368	0/001
ادراکی- روانی	0/536	1/000	-	-	0/001

با توجه به نتایج جدول فوق فوق مشاهده می­نماییم که تمامی بارهای عاملی سوالات متغیر امنیت بزرگتر از 5/0 می‌باشد که نشان می‌دهد تمامی گویه­ها از روایی عاملی مناسبی برخوردار می‌باشند. مقادیر آماره z در سطح اطمینان 95/0 از مقدار بحرانی 96/1 بزرگتر است که نشان می دهد بارهای عاملی برآورد شده معنی دارد هستند.

 

ارزیابی سوالات متغیر تعلق

به منظور ارزیابی سوالات لازم است بارهای عاملی، ضریب بتا استاندارد نشده و مقادیر آماره Z مورد آزمون قرار گیرد.

جدول 4-12 : تخمین استاندارد سوالات متغیر تعلق

گویه	بار عاملی	ضریب بتا (β)	انحراف معیار (S.E)	مقدار آماره z	P-VALUE
فضای احساسی	0/544	0/817	0/101	8/132	0/001
مبلمان و تجهیزات مانوس	0/638	0/853	0/073	11/737	0/001
غنای بصری	0/714	0/837	0/064	13/152	0/001
خوانایی و دسترسی	0/742	1/000	-	-	0/001
تخیل و اکتشاف	0/682	0/907	0/072	12/559	0/001
خاطره و آگاهی	0/523	0/775	0/081	9/597	0/001
روح مکان	0/624	0/745	0/065	11/479	0/001

 

با توجه به نتایج جدول فوق فوق مشاهده می­نماییم که تمامی بارهای عاملی سوالات متغیر تعلق بزرگتر از 5/0 می‌باشد که نشان می‌دهد تمامی گویه­ها از روایی عاملی مناسبی برخوردار می‌باشند. مقادیر آماره z در سطح اطمینان 95/0 از مقدار بحرانی 96/1 بزرگتر است که نشان می دهد بارهای عاملی برآورد شده معنی دارد هستند.

 

 

 

ارزیابی سوالات متغیر مشارکت

به منظور ارزیابی سوالات لازم است بارهای عاملی، ضریب بتا استاندارد نشده و مقادیر آماره Z مورد آزمون قرار گیرد.

جدول 4-13 : تخمین استاندارد سوالات متغیر تعلق

گویه	بار عاملی	ضریب بتا (β)	انحراف معیار (S.E)	مقدار آماره z	P-VALUE
اجتماعی	0/703	1/000	-	-	0/001
اقتصادی	0/683	1/538	0/233	6/587	0/001
سیاسی	0/652	1/831	0/274	6/681	0/001
روانی	0/592	1/809	0/269	6/735	0/001

 

با توجه به نتایج جدول فوق فوق مشاهده می­نماییم که تمامی بارهای عاملی سوالات متغیر تعلق بزرگتر از 5/0 می‌باشد که نشان می‌دهد تمامی گویه­ها از روایی عاملی مناسبی برخوردار می‌باشند. مقادیر آماره z در سطح اطمینان 95/0 از مقدار بحرانی 96/1 بزرگتر است که نشان می دهد بارهای عاملی برآورد شده معنی دارد هستند.

ارزیابی مدل ساختاری

یافته‌های جدول 4-14 شاخص‌های برازش تحلیل عاملی تاییدی را نشان می دهد.

 

شاخصهای برازندگی	(2c)	(df	(df/2c)	Sig
مقدار شاخص	455/861	460	872/1	001/0

جدول 4-14: شاخص‌های معنی داری مدل 

 

یافته‌ها نشان داد که مقدار (001/0=p، 460 df=، 455/861=) است که حاکی از برازندگی قابل قبول الگو در جامعه است، همچنین به منظور تعیین مناسب بودن معنی داری الگو لازم است که مقدار شاخص (df/2c) از 3 کمتر باشد که در اینجا برابر 872/1 برآورد شده است.

شاخصهای برازندگی	(RMSEA)	(NFI)	(NNFI)	(CFI)	(GFI)	(AGFI)
مقدار شاخص	047/0	9/0	87/0	923/0	876/0	864/0

جدول 4-15: شاخص‌های معنی داری مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه

 

یافته‌ها نشان داد که مقدار (043/0=RSMEA) است که از مقدار 08/0 کوچکتر است حاکی از برازندگی قابل قبول الگو در جامعه است، همچنین به منظور تعیین مناسب بودن برازندگی الگو با داده‌ها از شاخص‌های برازندگی استفاده شد. یافته‌ها نشان داد که شاخص نرم شده برازندگی¹² 9/0=(NFI)، و شاخص برازندگی تطبیقی¹³ 923/0=(CFI) است که نشان دهنده برازندگی بسیار خوب مدل با داده‌ها است، بخصوص مقدار CFI که از دیدگاه مولر¹⁴ (1999) باید بالای 9/0 و از دیدگاه وستون و گورِ جر¹⁵ (2006) باید بالای 95/0 باشد تا مدل برازندگی مناسبی با داده‌ها داشته باشد زیرا تحت تاثیر حجم نمونه قرار نمی گیرد. همچنین اگر جذر برآورد واریانس خطای تقریب¹⁶ (05/0RMSEA£) بسیار خوب، بین 05/0 تا 08/0 باشد برازش قابل قبول و اگر بالاتر از 08/0 باشد برازش ضعیف است که در این مطالعه RMSEA بین 05/0 تا 08/0 بود که حاکی از برازش قابل قبول است.

 

مقادیر بار عاملی سوالات مدل ساختاری

نمودار زیر نشان دهنده بار عاملی سوالات مدل است.

 

نمودار 4-2: نمودار مسیر تحلیل شده پرسشنامه مسکن اقشار آسیب‌پذیر جامعه

 

همان­طور که در شکل بالا مشاهده می­شود، مقدار بارهای عاملی مربوط به سوالات بزرگتر از 5/0 است که تایید گر آن است که مدل از برازش قوی برخوردار بوده و هیچ کدام از متغیرها از مدل حذف نخواهند شد.

 

 

 

4-6: آزمون فرضیه‌ها

فرضیه اول: سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای دولت در بخش مسکن، بر ارتقای مؤلفه‌های هویت در بین اقشار آسیب‌پذیر استان اردبیل مؤثر است.

 

جدول 4-16: ضرایب ارتقای مؤلفه‌های هویت در بین اقشار آسیب پذیر

متغیر درون زا/برون زا	ضرايب استاندارد نشده (β)	ضرايب  استاندارد شده (γ)	خطای  استاندارد (S.E)	مقدار t
سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای دولت * ارتقای مؤلفه‌های هویت	300/1	697/0	158/0	255/8

 

یافته‌های جدول 4-16 نشان داد اثر مستقیم سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای دولت در بخش مسکن، بر ارتقای مؤلفه‌های هویت در بین اقشار آسیب‌پذیر استان اردبیل (01/0>p، 255/8t=،697/0=γ) مثبت و معنی‌دار است. در سطح اطمینان 95/0 می توان ادعا نمود که فرض H0 رد شده و فرض H1 پذیرفته می شود. بنابراین سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای دولت در بخش مسکن، بر ارتقای مؤلفه‌های هویت در بین اقشار آسیب‌پذیر استان اردبیل مؤثر است.

 

جدول 4-17: ضرایب رگرسیونی و همبستگی ارتقای مؤلفه‌های هویت در بین اقشار آسیب پذیر

---

[1]  PhD student in Social Sciences, Khalkhal Branch, Islamic Azad University, Khalkhal, [e-mail]

[2]  Assistant Professor, Department of Social Sciences, Khalkhal Branch, Islamic Azad University, Khalkhal, Iran (corresponding author): [e-mail]

[3]  Associate Professor, Department of Family Studies, Shahid Madani University of Azerbaijan, Tabriz, [e-mail]

[4] - دانشجوی دکتری علوم اجتماعی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی ، خلخال، ایران                            [e-mail]

[5] - استادیار گروه علوم اجتماعی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی ، خلخال، ایران(نویسنده مسئول):             [e-mail]

[6] - دانشیار گروه مطالعات خانواده، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران                                     [e-mail]

[7]  - Normed Fit Index)NFI(

[8]  - Comparative Fit Index(CFI)

[9]  - Muller

[10]  - Weston& Gore Jr

[11]  - Root Mean Square Error of Approximation(RMSEA)

[12]  - Normed Fit Index)NFI(

[13]  - Comparative Fit Index(CFI)

[14]  - Muller

[15]  - Weston& Gore Jr

[16]  - Root Mean Square Error of Approximation(RMSEA)

---