مروری بر اثرات درمانی سه گونه پسته وحشی (بنه، مصطکی و کلخونگ) در انسان
محورهای موضوعی : فصلنامه زیست شناسی جانوری
1 - گروه زیست شناسی، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران
کلید واژه: پسته وحشی, پسته کوهی, بنه, مصطکی, کلخونگ, سلامت,
چکیده مقاله :
پسته وحشی یکی از محصولات کشاورزی خودرو در ایران است که فواید بسیاری در صنایع دارویی، بهداشتی، پزشکی و خوراکی دارد. سه گونه پسته وحشی شامل بنه (Pistacia atlantica Desf.)، مصطکی (Pistacia lentiscus L.) و خینجوک یا کلخونگ (Pistacia khinjuk Stoks) در ایران وجود دارند که سرشار از مواد مغذی و پر انرژی بوده و خواص آنها در برخی موارد از پسته خوراکی آجیل بیشتر است. از درخت پسته وحشی یا بنه صمغی ترشح میشود که به سقز معروف است و دارای خواص درمانی بسیاری است و میوه، روغن و صمغ آن در حوزه طب سنتی از دیرباز مورد استفاده بوده است. این مطالعهی مروری با بررسی منابع معتبر داخلی و خارجی به بررسی اثرات درمانی سه گونه پسته وحشی موجود در ایران میپردازد. به این منظور با استفاده از پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID)، Scopus، ScienceDirect و PubMed با تاکید بر جدیدترین و مرتبطترین منابع، تعداد 82 مقاله انتخاب و بررسی شدند. نتایج بیانگر اثرات آنتیاکسیدانی، ضدالتهابی، ضدمیکروبی، ضدانگلی و درمانی فراوانی پسته وحشی هستند که مهمترین آنها عبارتند از: بهبود اضطراب و افسردگی، کمک به درمان دیابت، سرطان، آسیبهای قلبی، کبدی، کلیوی، استئوآرتریت، بهبود پارامترهای خونی (قند و چریی)، بیوشیمیایی (آنزیمهای کبدی)، هورمونهای تیروئیدی، پاسخ ایمنی و ترمیم مو، ناخن و انواع زخمها میباشد. مصطکی یک صمغ طبیعی و از بهترین داروهای طبیعی برای تقویت دستگاه گوارش است. این صمغ به درمان زخم معده، سوءهاضمه، رفلاکس، تنظیم حرکات روده، رفع یبوست و پاکسازی کبد و کلیهها کمک میکند. میوه کلخونگ بهعنوان خوشبوکننده دهان، برای دنداندرد، زخم معده، کاهش کلسترول و پیشگیری از بیماریهای قلبی عروقی کاربرد دارد.
Wild pistachios are one of the major agricultural products in Iran that have many benefits in the pharmaceutical, health, medical and food industries. Three species of wild pistachios, including Pistacia atlantica Desf., Pistacia lentiscus L. and Pistacia khinjuk Stoks, are found in Iran, which are rich in nutrients and high in energy, and their properties are in some cases greater than those of edible pistachios. It is secreted from the wild pistachio tree or gum tree, which is known as turpentine and has many therapeutic properties, and its fruit, oil, and gum have been used in traditional medicine for a long time. This review study examines the therapeutic effects of three species wild pistachio found in Iran by examining reliable domestic and foreign sources. For this purpose, 82 articles were selected and reviewed using the Scientific Information Database (SID), Scopus, ScienceDirect and PubMed databases, with an emphasis on the most recent and relevant sources. The results indicate that wild pistachios have antioxidant, anti-inflammatory, antimicrobial, antiparasitic and therapeutic effects, the most important of which are: improving anxiety and depression, helping to treat diabetes, cancer, heart, liver, kidney damage, osteoarthritis, improving blood parameters (sugar and cholesterol), biochemical (liver enzymes), thyroid hormones, immune response and repairing hair, nails and all types of wounds. Pistacia lentiscus is a natural gum and one of the best natural medicines for strengthening the digestive system. This gum helps treat stomach ulcers, indigestion, reflux, regulate bowel movements, relieve constipation and cleanse the liver and kidneys. The fruit of the Pistacia khinjuk is used as a mouth freshener, for toothache, stomach ulcers, reducing cholesterol and preventing cardiovascular diseases.
1. Hajisharifi A. The secret and mystery of herbal medecin. 1th ed. Tehran: Hafez Novin Publication Center. 2012;236-237.
2. Bozorgi M, Memariani Z, Mobli M, Salehi Surmaghi MH, Shams-Ardekani MR, Rahimi R. Five Pistacia species (P. vera, P. atlantica, P. terebinthus, P. khinjuk, and P. lentiscus): a review of their traditional uses, phytochemistry, and pharmacology. Sci World J. 2013;2013:219815.
3. Ben Ahmed Z, Yousfi M, Viaene J, Dejaegher B, Demeyer K, Heyden YV. Four Pistacia atlantica subspecies (atlantica, cabulica, kurdica and mutica): A review of their botany, ethnobotany, phytochemistry and pharmacology. J Ethnopharmacol. 2021;265:113329.
4. Oryan M, Hakimi Meybodi M H, Ebrahimzadeh Ardekani M, Kiani B. Efficacy of Pistacia atlantica extract in the treatment of acne. J Dermatol Cosmet. 2018;9(2):93-99.
5. Mahjoub F, Akhavan Rezayat K, Yousefi M, Mohebbi M, Salari R. Pistacia atlantica Desf. A review of its traditional uses, phytochemicals and pharmacology. J Med Life. 2018;11(3):180-186.
6. Sehaki C, Jullian N, Ayati F, Fernane F, Gontier E. A review of Pistacia lentiscus polyphenols: chemical diversity and pharmacological activities. Plants (Basel). 2023; 12(2):279.
7. Azadmard Damirchi S, Mahmodi R, Sowti Khiabani M, Shirmohammadi M. Chemical composition and antioxidant properties of hull and core of Pistacia khinjuk stocks. Iran Food Sci Technol Res J. 2015;11(4):408-419.
8. Bahrebar, M, Mirzaei, A, Meghgian E, and Bahebar, A. Antioxidant activity of hydroalcoholic extract of cotoneaster fruit in vitro and in vivo in rats. Armaghan Danesh, 2012;17(6):540-551.
9. Tavakoli J, Hadad Khodaparast MH, Esmaeilzadeh Kenari R, Aminlari M, Sharif A. Evaluating antioxidant activity of Kolkhung skin oil as a new edible source in Iran. Iran Food Sci Technol Res 2013; 9(1):61-67.
10. Eghbali-Feriz S, Taleghani A, Al-Najjar H, Emami SA, Rahimi H, Asili J, Hasanzadeh S, Tayarani-Najaran Z. Anti-melanogenesis and anti-tyrosinase properties of Pistacia atlantica subsp. mutica extracts on B16F10 murine melanoma cells. Res Pharm Sci. 2018;13(6):533-545.
11. Taleghani A, Eghbali S, Shokouhnam P, Emami S A, Farhadi F, et al. Anti-melanogenic Activities of Different Extracts from Pistacia atlantica subsp. Kurdica. Jundishapur J Nat Pharm Prod. 2021;16(2):e69844.
12. Papada E, Forbes A, Amerikanou C, Torović L, Kalogeropoulos N, Tzavara C, Triantafillidis JK, Kaliora AC. Antioxidative efficacy of a Pistacia Lentiscus supplement and its effect on the plasma amino acid profile in inflammatory bowel disease: A randomised, double-blind, placebo-controlled trial. Nutrients. 2018;10(11):1779.
13. Papada E, Amerikanou C, Torović L, Kalogeropoulos N, Tzavara C, Forbes A, Kaliora AC. Plasma free amino acid profile in quiescent Inflammatory Bowel Disease patients orally administered with Mastiha (Pistacia lentiscus); a randomised clinical trial. Phytomedicine. 2019; 56:40-47.
14. Papada E, Gioxari A, Amerikanou C, Forbes A, Tzavara C, Smyrnioudis I, Kaliora AC. Regulation of faecal biomarkers in inflammatory bowel disease patients treated with oral mastiha (Pistacia lentiscus) supplement: A double-blind and placebo-controlled randomised trial. Phytother Res. 2019;33(2):360-369.
15. Ostovan M. The anti inflammatory effect of Pistacia lentiscus in a rat model of colitis. J Inflamm Res. 2020;13:369-376.
16. Pachi VK, Mikropoulou EV, Gkiouvetidis P, Siafakas K, Argyropoulou A, Angelis A, Mitakou S, Halabalaki M. Traditional uses, phytochemistry and pharmacology of Chios mastic gum (Pistacia lentiscus var. Chia, Anacardiaceae): A review. J Ethnopharmacol. 2020;254: 112485.
17. Ahmadi Basir Z, Hasani R, Birjandian Z, Ahmmadzadeh S, Mirghazanfari SM. The effect of Pistacia lentiscus L. extract on Formalin induced pain in the male rat paw. J Nurse Phys War. 2021;9(30):6-12.
18. Mohammadzadeh M, Babaeifar F, Babaei F. Combination thrapy of hydroalcoholic extract of Pistacia atlantica kurdica and fluvoxamine on spatial memory of immobilization rat. J Gorgan Univ Med Sci 2017;19(3):24-31.
19. Babaeifar F, Mohammadzadeh M, Ilkhanipour M, Babaei F. Effects of hydroalcoholic extract of mountain pistachio and fluvoxamine on anxiety behavior of male rats under immobilization stress. J Qom Univ Med Sci. 2017;11(9):10-19.
20. Babaeifar F, Mohammadzadeh M, Babaei F. Comparison of the effects of hydro-alcoholic extract of Pistacia atlantica kurdika and fluvoxamine drug on depression in male rat under immobilization stress. J Guilan Univ Med Sci. 2017; 26(103):1-13.
21. Azadbakht R, Jafarian Dehkordi M, Khanamani Falahatipour S, Ghasemi Pirbaluti A, Khanamani Falahatipour S. Hematological evaluation of hydroalcoholic extract of Pistachia atlantica Desf. in male Wistar rats. Iran Med Arom Plant Res. 2018;34(6):936-948.
22. Jafarian Dehkordi M, Azadbakht R, Fathi Hafshejani R, Khanamani Falahatipour S, Khanamani Falahatipour S. Baneh fruits (Pistacia atlantica) improved some biochemical parameters in wistar male rats. Pistachio Health. 2021;4(2):4-12.
23. Omidi H, Omidi H, Naqdibadi H. The effect of wild pistachio powder on the activity of phosphatidate phosphohydrolase enzyme and blood lipid profile of rats. J Medic Plants. 2008;7(26):70-78.
24. Heidarian E. Effects of pistachio nut powder on rat liver phosphatidate phosphohydrolase and serum lipids and lipoproteins profile. J. Ilam Uni. Med. Sci. 2008; 16(1):47-55.
25. Ghanbari Niaki A, Fathi R., Shahandeh F, Yazdani M, Hajizadeh A. The effect of endurance training and Pistacia atlantica (bene) extraction on resting plasma visfatin and lipids levels in female rats. Daneshvar Medicine, 2011;19(3):53-62.
26. Izadi Motlagh MH, Moghtadaei Khorasgani E. The effect of hydroalcoholic extract of Corium on testicular tissue and testosterone hormone in male Wistar rats. Anim Physiol Dev. 2020;13(2):75-84.
27. McVey MJ, Cooke GM, Curran IH, Chan HM, Kubow S, Lok E, Mehta R, et al. Effects of dietary fats and proteins on rat testicular steroidogenic enzymes and serum testosterone levels. Food Chem Toxicol. 2008;46(1):259-69.
28. Abe M, Ito Y, Oyunzul L, Oki-Fujino T, Yamada S. Pharmacologically relevant receptor binding characteristics and 5alpha-reductase inhibitory activity of free fatty acids contained in saw palmetto extract. Biol Pharm Bull. 2009;32: 646-50.
29. Porhemmat F, Shariati M, Sepehrara L. Effect of Pistacia vera oil on pituitary gonad axis and histological testis changes in adult male rats. Armaghane Danesh (Yasuj Univ Med Sci). 2013;18(8):641-649.
30. Tansaz M, Bahman M, Khodadoost M, Athari SS, Ghafarzadeh S, Kashafroodi H, Choopani R. Effects of compound honey syrup (Ma-ol-asal) on polycystic ovary syndrome (PCOS) induced by estradiol valerate in female rats. Iran J Obstet Gynecol Infertil. 2021;23(12):13-24.
31. Saeb M, Nazifi Habibabadi S, Mousavi SM, Jalaei J. Studying the effect of oral consumption of wild pistachio oil (Pistacia atlantica) on the levels of leptin and thyroid hormones in the serum of female rats. Zahedan J Res Med Sci (Tabibe-Shargh), 2007;9(4):263-274.
32. Saeb M, Nazifi, Beizaee A, Gheisari H, Jalaee J. Effect of wild pistachio oil on serum leptin concentration and thyroid hormones in the male rat. Iran J Endocrinol Metab. 2008; 9(4):429-437.
33. Saeb M, Nazifi S, Sabet M, Nazem H, Gheisari HR, Saeb S et al. Effect of dietary wild pistachio oil on serum thyroid hormones, lipids and leptin concentration in experimental hyperthyroidism in male rat. J Gorgan Univ Med Sci. 2009;11(4):8-15.
34. Nazifi S, Saeb M, Pourgonabadi S, Saeb S, Ansari Lari M. The effect of dietary wild pistachio oil (Pistacia atlantica) on serum thyroid hormones and leptin concentration in experimental hyperthyroidism in the female rat. Iran South Med J. 2011;14(1):1-8.
35. Choghakhori R, Abbasnezhad A, Yazdi M, Ahmadvand H. Antidiabetic, hypolipidemic, and antioxidant activities of Pistacia atlantica: A systematic review and meta-analysis of preclinical studies. Phytother Res. 2023;37(9): 3698-3711.
36. Majd FS, Talebi SS, Ahmad Abadi AN, Poorolajal J, Dastan D. Efficacy of a standardized herbal product from Pistacia atlantica subsp. Kurdica in type 2 diabetic patients with hyperlipidemia: A triple-blind randomized clinical trial. Compl Ther Clin Pract. 2022;48:101613.
37. Canudas S, Hernández-Alonso P, Galié S, Muralidharan J, Morell-Azanza L, Zalba G, García-Gavilán J, Martí A, Salas-Salvadó J, Bulló M. Pistachio consumption modulates DNA oxidation and genes related to telomere maintenance: a crossover randomized clinical trial. Am J Clin Nutr. 2019;109(6):1738-1745.
38. Sauder KA, McCrea CE, Ulbrecht JS, Kris-Etherton PM, West SG. Effects of pistachios on the lipid/lipoprotein profile, glycemic control, inflammation, and endothelial function in type 2 diabetes: A randomized trial. Metabolism. 2015; 64(11):1521-1529.
39. Hasan-Zaiem A, Saghebjoo M, Foadodini M, Saed-Mocheshi S. The Effect of Aerobic Training and Pistacia Atlantica Extract on the Levels of Heat Shock Protein 70 and Protein Carbonyl in the Heart Tissue of Diabetic Rats. J Isfahan Med Sch 2015; 33(347):1337-1348.
40. Mahmudzadeh T, Saghebjoo M, Seghatol Eslami A, Hedayati M. Effect of aerobic training and Pistacia atlantica extract consumption on pancre B-cellsatic function in streptozotocin-induced diabetic rats. Iran J Diabet Metab 2014; 13(3):252-262.
41. Hosseini M, Shemshaki A, Saghebjoo M, Gharari Arefi R. Effect of aerobic training and Pistacia atlantica extract consumption on plasma levels of lipocalin-2 and insulin resistance index in streptozotocin-induced diabetic rats. Intern Med Today. 2016;22(1):27-33.
42. Hojati V. The combined effects of saffron (Crocus sativus L.) and exercise on body health: A review study. J Chem Health Risks. 2025; 15(2):255-273.
43. Hojati, V., Shafahi, M. The effects of the antidiabetic drug metformin on other diseases: A review study. Expe Anim Biol. 2024;13(1):81-96.
44. Hojati V. A review of the therapeutic effects of Salvia species in Iran. J Anim Biol. 2023;15(3):1-21.
45. Ghamaridaz S, Hojati V, Molzemi S, Roudi B. The effect of kombucha mushroom and garlic extracts on blood biochemical parameters of healthy and diabetic rats. Iran J Diabet Metabol. 2023;23(4):214-224.
46. Zarekar M, Saghebjoo M, Foadodini M, Hedayati M. Combined effect of aerobic training and Pistacia athlantica extract on GLUT-4 protein expression and muscle glycogen in diabetic rats. Iran J Endocrinol Metab. 2014; 16(4):245-253.
47. Saghebjoo M, Mahmoudzadeh T, Thaqe El-eslami A, Hedayati M. The effect of aerobic exercise and wild pistachio extract on pancreatic beta cell repair in streptozotocin-induced diabetic mice. 9th International Conference on Physical Education and Exercise. 2015.
48. Vazifeshenas Darmiyan K., Hosseini M, Rezaei R, Ezi S, Malekaneh M. Effect of aqueous extract of wild pistachio (Pistacia atlantica) leaves on diabetic nephropathy in rat. Armaghan-E-Danesh, 2016;21(5):420-434.
49. Memariani Z, Tatari M, Zahedi M, Hesari Z, Davarian A, Kolangi F. Evaluation of the effect of Pistacia atlantica oleoresin on blood sugar, pressure and lipids in patients with type 2 diabetes: A Single-Blind, Placebo-Controlled Trial. Endocrinol Diabetes Metab. 2024; 7(4):e504.
50. Gioxari A, Amerikanou C, Valsamidou E, Kleftaki SA, Tzavara C, Kalaitzopoulou A, Stergiou I, Smyrnioudis I, Kaliora AC. Chios mastiha essential oil exhibits antihypertensive, hypolipidemic and anti-obesity effects in metabolically unhealthy adults - a randomized controlled trial. Pharmacol Res. 2023; 194:106821.
51.
Floris S, Di Petrillo A, Pintus F, Delogu GL. Pistacia lentiscus: Phytochemistry and Antidiabetic Properties. Nutrients. 2024;16(11): 1638. 52. Kant R, Singh A, Raina R, Dhingra V, Bairwa M, Kanwar V. Real-world safety and effectiveness of Pistacia lentiscus (mastic gum) in patients with diabetic gastroparesis: 24-week interim analysis postintervention. Indian J Pharmacol. 2024;56(1):4-9.
53. Mahjoub F, Salari R, Yousefi M, Mohebbi M, Saki A, Rezayat KA. Effect of Pistacia atlantica kurdica gum on diabetic gastroparesis symptoms: a randomized, triple-blind placebo-controlled clinical trial. Electron Physician. 2018;10(7):6997-7007.
54. Norasteh H, Mohammadi S, Nikravesh M, Taraz Jamshidi S. Protective effect of Pistacia atlantica on busulfan-induced renal-liver injury in laboratory mice. J Babol Univ Med Sci. 2020; 22(1):17-23.
55. Hadinia A, Hosseini SM, Ghanbari Hassanabad A, Arianpour R, Seyidi F, Askarian S. The effect of Khanjak fruit extract on the humoral immune system of rats. Armaghan Danesh, 2010;15(4):387-395.
56. Kord Zanganeh S, Ghorbani MR, Tatar A, Barzegar H. Effect of different levels of wild pistachio (Pistacia atlantica) leaves extract on performance, ceca microbial population and immunity responses in broiler chickens. Iran J Anim Sci Res. 2018;10(3):367-379.
57. Alsharairi NA. An analysis of three Pistacia species' phenolic compounds and their potential anticancer and cytotoxic activities on cancer cells-a review. Curr Issues Mol Biol. 2025;47(6):393.
58. Keikhaei F, Naghsh N, Modaresi M. The comparison between hydroethanolic extraction of Pistacia atlantica and suzin effects on growth inhibition of K562 cell line in vitro condition. J Arak Uni Med Sci 2014;17(6):66-73.
59. Seyed Alipour B, Pourakbar E, Taravati A. Investigation of the cytotoxic effect of ethanolic extract of wild pistachio leaves (Pistacia Khinjuk) on two cancer cell lines Hela and MCF-7. J Rafsanjan Univ Med Scie. 2015;14(11):939-952.
60. Ostovan, M, Anbardar, MH, Khazraei, H, Fazljou, SMB, Khodabandeh, Z, Shamsdin, SA, Araj Khodaei, M, Torbati, MA. The short-term effects of Pistacia lentiscus oil and sesame oil on liver and kidney pathology of rats and human cancer cell lines. Galen Med J. 2020;9(1):2001.
61. Yarmohammadi Jalali R, Abbasi S. A review of some effective plants on adrenal cancer. Med History. 2022;14(47):1-15.
62. Alwadi MAM, Sidhu A, Khaled MB, Aboul-Enein BH. Mastic (Pistacia lentiscus) gum and oral health: a state-of-the-art review of the literature. J Nat Med. 2023;77(3):430-445.
63. Adibifard A, Bozorgi M, Kolangi F, Enayati A, Daneshfard B, Gorji N, Memariani Z. Effects of Pistacia genus on gastrointestinal tract disorders: A systematic and comprehensive review. Fitoterapia. 2024;176:106038.
64. Moudi Z, Edozahi M, Emami SA, Asili J, Pour MS. Effects of mastic oleoresin on wound healing and episiotomy pain: A mixed methods study. J Ethnopharmacol. 2018;214:225-231.
65. Ebrahimi S, Farahpour MR, Najjar MS. Studying the effectiveness of the combination of Aloe vera gel (Aloe vera L.) with hydroethanolic extract of the skin of the pistachio fruit (Pistacia atlantica Desf) on the healing process of incision-shear wounds in diabetic laboratory mice. Iran Med Arom Plant Res. 2018;34(5):794-804.
66. Shahouzehi B, Sepehri G, Sadeghiyan S, Masoumi Ardakani Y. Ameliorative effects of Pistacia atlantica resin oil on experimentally-induced skin burn in rat. Res J Pharmacogn. 2019;6(1):29-34.
67. Sistani Karampour N, Arzi A, Rezaei A, Ghasemi F, Pashmforosh M. Gastroprotective effects of Pistacia atlantica extract on ethanol-induced gastric ulcers in rats. Jundishapur J Nat Pharm Prod. 2019;14(1):e13635.
68. Elyasi Ghahfarrokhi A, Saeedi M, Khanavi M, Mojtabavi S, Kobarfard F, Faramarzi MA. Chemical composition and biological effects of Pistacia atlantica Desf. oleoresin essential oil. Res J Pharmacogn. 2022;9(3):25-33.
69. Aala F, Khodaveisi S, Baghdadi E, Rezaei S. The antifungal effect of Pistacia atlantica subsp. Kurdica on the growth of Aspergillus parasiticus. J Sch Public Health Inst Public Health Res. 2016;13(4):79-84.
70. Sadeghpour M, Noorbakhsh F. The effect of the frsh peel extract pistachio (Pistacia atlantica) on the growth of Staphylococcus aureus, Streptococcus pyogenes and Bacillus cereus isolated from clinical specimens in vitro. Studies Med Sci. 2015; 26(9):813-823.
71. Mazarei A, Fahmideh L. Comparative evaluation of total phenol and flavonoid content, antioxidant and antibacterial activity of methanolic extracts of Artemisia annua L., Thymus vulgaris L., Matricaria chamomilla L., Salvia officinalis L. and Pistacia atlantica var mutica. Ecophytochem J Med Plants. 2018;6(3):78-95.
72. Ansari Cheharsughi MS, Ahmadi-Dastgerdi A, Gholami-Ahangaran M. Antibacterial effect of Capparis spinosa and Pistacia atlantica extracts on growth of Escherichia coli in vitro and in vivo. J Vet Clin Pathol. 2020;14(2):115-126.
73. Dolatyabi M, Adhami G, Marouf Y. Investigation of the anti-leishmanial effects of oil extract of mountain pistachio (Pistacia atlantica) on Leishmania major promastigotes in vitro. Updates Vet Microbiol. 2021;4(2):92-99.
74. Milia E, Bullitta SM, Mastandrea G, Szotáková B, Schoubben A, Langhansová L, Quartu M, Bortone A, Eick S. Leaves and fruits preparations of Pistacia lentiscus L.: A review on the ethnopharmacological uses and iImplications in inflammation and infection. Antibiotics (Basel). 2021;10(4):425.
75. Kohnepoushi SS, Dastan D, Nili Ahmadabadi A. Effects of Pistacia atlantica subsp. kurdica on cadmium-induced oxidative damage in rat kidney. Avicenna J Pharm Res. 2020;1(1):10-14.
76. Borzooeian G, Tanideh N, Lotfi M, Mokhtari M, Nazem H, Sani M, Salman-nezhad M, Koohi-hosseinabadi O, Daneshi S. Evaluation the effect of Pistacia atlantica hydro alcoholic extract with bone marrow- derived stem cells on induced knee osteoarthritis in rat. Iran J Orthop Surg. 2020;14(1):30-41.
77. Khamevar A, Ebrahimzadeh MA, Moosazadeh M, Shayesteh Azar M, Saeedi M, Bakhtiary Far A, Yousefi SS. Effectiveness of Pistacia atlantica on older adult knee osteoarthritis, a randomized triple blind clinical trial. Phytother Res. 2021;35(9):5125-5132.
78. Azizi F, Gorji N, Jokar R, Rezghi M, Shirafkan H, Moeini R. The effects of Pistacia atlantica Desf. Fruit oil on primary knee osteoarthritis: A randomized controlled clinical trial. J Ethnopharmacol. 2025;342:119387.
79. Soulaidopoulos S, Tsiogka A, Chrysohoou C, Lazarou E, Aznaouridis K, Doundoulakis I, Tyrovola D, Tousoulis D, Tsioufis K, Vlachopoulos C, Lazaros G. overview of Chios mastic gum (Pistacia lentiscus) effects on human health. Nutrients. 2022;14(3):590.
80. Milia EP, Sardellitti L, Eick S. Antimicrobial efficiency of Pistacia lentiscus L. derivates against oral biofilm-associated diseases-A narrative review. Microorganisms. 2023;11(6):1378.
81. Hassani AR, Baladi M, Amiri M, Hamze F, Salavati-Niasari M, Sharifi M, Hanna R. Effectiveness of plant-mediated synthesis of hydroxyapatite nano-particles impregnated in pistachio oleogum resin on mineral contents of human teeth. An in-situ single-blind controlled study. J Mech Behav Biomed Mater. 2023;148:106155.
82. Starace M, Granger C, Carpanese MA, Alessandrini A, Bruni F, Piraccini BM. Review of the literature on the efficacy and safety of a new cosmetic topical treatment containing Pistacia lentiscus and hyaluronic acid for the treatment of nail plate damages. J Cosmet Dermatol. 2022;21(11):5514-5518.
زیستشناسی جانوري، سال هجدهم، شماره اول، پاییز 1404، صفحات 162-147، حجتی
A Review of the Therapeutic Effects of Three Species of Wild Pistachios (Pistacia atlantica, Pistacia lentiscus and Pistacia khinjuk) on Human
Vida Hojati*
Department of Biology, Da.C., Islamic Azad University, Damghan, Iran
*Corresponding author: vida.hojati@iau.ac.ir
Received: 08 June 2025 Accepted: 13 August 2025
DOI: 10.60833/ascij.2025.1214408
Abstract
Wild pistachios are one of the major agricultural products in Iran that have many benefits in the pharmaceutical, health, medical and food industries. Three species of wild pistachios, including Pistacia atlantica Desf., Pistacia lentiscus L. and Pistacia khinjuk Stoks, are found in Iran, which are rich in nutrients and high in energy, and their properties are in some cases greater than those of edible pistachios. It is secreted from the wild pistachio tree or gum tree, which is known as turpentine and has many therapeutic properties, and its fruit, oil, and gum have been used in traditional medicine for a long time. This review study examines the therapeutic effects of three species wild pistachio found in Iran by examining reliable domestic and foreign sources. For this purpose, 82 articles were selected and reviewed using the Scientific Information Database (SID), Scopus, ScienceDirect and PubMed databases, with an emphasis on the most recent and relevant sources. The results indicate that wild pistachios have antioxidant, anti-inflammatory, antimicrobial, antiparasitic and therapeutic effects, the most important of which are: improving anxiety and depression, helping to treat diabetes, cancer, heart, liver, kidney damage, osteoarthritis, improving blood parameters (sugar and cholesterol), biochemical (liver enzymes), thyroid hormones, immune response and repairing hair, nails and all types of wounds. Pistacia lentiscus is a natural gum and one of the best natural medicines for strengthening the digestive system. This gum helps treat stomach ulcers, indigestion, reflux, regulate bowel movements, relieve constipation and cleanse the liver and kidneys. The fruit of the Pistacia khinjuk is used as a mouth freshener, for toothache, stomach ulcers, reducing cholesterol and preventing cardiovascular diseases.
Keywords: Wild pistachio, Mountain pistachio, Pistacia atlantica, Pistacia lentiscus, Pistacia khinjuk, Health.
مقاله مروری
مروری بر اثرات درمانی سه گونه پسته وحشی (بنه، مصطکی و کلخونگ) در انسان
ویدا حجتی*
گروه زیستشناسی، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران
*مسئول مکاتیات: vida.hojati@iau.ac.ir
تاریخ دریافت: 18/03/1404 تاریخ پذیرش: 22/05/1404
DOI: 10.60833/ascij.2025.1214408
چکیده
پسته وحشی یکی از محصولات کشاورزی خودرو در ایران است که فواید بسیاری در صنایع دارویی، بهداشتی، پزشکی و خوراکی دارد. سه گونه پسته وحشی شامل بنه (Pistacia atlantica Desf.)، مصطکی (Pistacia lentiscus L.) و خینجوک یا کلخونگ (Pistacia khinjuk Stoks) در ایران وجود دارند که سرشار از مواد مغذی و پر انرژی بوده و خواص آنها در برخی موارد از پسته خوراکی آجیل بیشتر است. از درخت پسته وحشی یا بنه صمغی ترشح میشود که به سقز معروف است و دارای خواص درمانی بسیاری است و میوه، روغن و صمغ آن در حوزه طب سنتی از دیرباز مورد استفاده بوده است. این مطالعهی مروری با بررسی منابع معتبر داخلی و خارجی به بررسی اثرات درمانی سه گونه پسته وحشی موجود در ایران میپردازد. به این منظور با استفاده از پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID)، Scopus، ScienceDirect و PubMed با تاکید بر جدیدترین و مرتبطترین منابع، تعداد 82 مقاله انتخاب و بررسی شدند. نتایج بیانگر اثرات آنتیاکسیدانی، ضدالتهابی، ضدمیکروبی، ضدانگلی و درمانی فراوانی پسته وحشی هستند که مهمترین آنها عبارتند از: بهبود اضطراب و افسردگی، کمک به درمان دیابت، سرطان، آسیبهای قلبی، کبدی، کلیوی، استئوآرتریت، بهبود پارامترهای خونی (قند و چریی)، بیوشیمیایی (آنزیمهای کبدی)، هورمونهای تیروئیدی، پاسخ ایمنی و ترمیم مو، ناخن و انواع زخمها میباشد. مصطکی یک صمغ طبیعی و از بهترین داروهای طبیعی برای تقویت دستگاه گوارش است. این صمغ به درمان زخم معده، سوءهاضمه، رفلاکس، تنظیم حرکات روده، رفع یبوست و پاکسازی کبد و کلیهها کمک میکند. میوه کلخونگ بهعنوان خوشبوکننده دهان، برای دنداندرد، زخم معده، کاهش کلسترول و پیشگیری از بیماریهای قلبی عروقی کاربرد دارد.
کلمات کلیدی: پسته وحشی، پسته کوهی، بنه، مصطکی، کلخونگ، سلامت.
مقدمه
گونههای مختلف پسته از جنس Pistacia از تیره Anacardiaceae درختانی هستند که در مناطق وسیعی از حوزه مدیترانه و خاورمیانه رویش دارند (1). گونههای بنه، مصطکی و کلخونگ جزو پستههای وحشی و گونهی پسنه خوراکی (Pistacia vera L.) جزو آجیلها شناخته میشوند (2). پسته وحشی یا بنه (Pistacia atlantica Desf.) یکی از درختان بومی ایران بوده که در ارتفاعات زاگرس و مناطق کوهستانی شرق کشور، بهوفور یافت میشود. گونهیP. atlantica دارای چهار زیرگونه میباشد (3). در طب سنتی ایران یکی از بهترین گیاهان برای جبران فقر آهن و درمان کمخونی است. از روغن پسته کوهی برای درد مفاصل و گرفتگی عضلات، دیسک کمر، رویش مجدد مو‌های آسیبدیده، التیام زخم و سوختگی، بهبود ترک لب، ترک کف پا، آکنه (4) و لکه‌های حاصل از جوش، زخم و سوختگی استفاده میشود (5). مصطکی یک صمغ گیاهی زرد رنگ است که از درختچه‌ای به نام پسته مصطکی (Pistacia lentiscus L.) به دست میآید. خواص مفید مصطکی برای درمان اختلالات دستگاه گوارش، بهبود زخم، التهابات پوستی، کاهش چربی پلاسما، قند خون و مراقبت از دهان گزارش شده است. در مصطکی ترکیبات مختلفی از جمله اسیدهای فنلی، گلیکوزیدهای فلاونوئیدی، آنتوسیانین‌ها و کاتچین‌ها مشاهده شده که دارای فعالیت‌های آنتیاکسیدانی، ضدمیکروبی و ضدالتهابی هستند. بیشتر این فعالیت‌ها مربوط به ترکیبات فنلی و تریترپنهای این گیاه است (6). کلخونگ (Pistacia khinjuk Stoks) دارای اثرت ضدمیکروبی بوده و به عنوان آدامس، خوشبوکننده دهان و برای دنداندرد استفاده میشود (7)
روش تحلیل دادهها
این مطالعهی مروری با بررسی منابع معتبر داخلی و خارجی به اثرات درمانی بخشهای مختلف گونههای پسته وحشی و کوهی میپردازد. با استفاده از پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID)، Scopus و PubMed و از بین مقالات موجود در گروههای تخصصی پزشکی و علوم پایه با کمک چهار کلید واژهی فارسی (پسته وحشی، بنه، مصطکی، کلخونگ) و سه کلید واژهی انگلیسی (Pistacia atlantica، Pistacia lenticus و Pistacia khinjuk) در بازهی زمانی 2007 تا 2025 با تاکید بر جدیدترین و مرتبطترین منابع، تعداد 82 مقاله انتخاب و بررسی شدند.
اثرات آنتیاکسیدانی و ضدالتهابی
فعالیت آنتیاکسیدانی گاواژ عصاره هیدروالکلی میوه بنه (P. atlantica) با دوزهای 100، 200 و 400 میلیگرم بر کیلوگرم در موشهای صحرایی بررسی شد. عصاره متانلی بنه دارای بیشترین مقدار فیتوکمیکال و فعالیت آنتیاکسیدانی بوده و باعث کاهش معنیداری در میانگین سطح سرمی مالوندیآلدئید (MDA) و افزایش معنیداری در میانگین سطح سرمی آنزیم کاتالاز و توان آنتیاکسیدانی احیاء آهن شد (8). بهطور معنیداری بیشترین قدرت آنتیاکسیدانی مربوط به روغن پوست کلخونگ بود و بعد از آن به ترتیب روغن کنجد و پوست بنه قرار داشتند. میزان ترکیبات توکوفرولی روغن پوست کلخونگ نیز بهطور معنیداری بیشتر از روغنهای کنجد و پوست بنه بود (9). اثرات مهارکنندگی ملانوژنز و آنتیاکسیدانیP. atlantica kurdica بر روی سلول‌های B16F10 و اینکه محتوای تیروزیناز و ملانین سلولی و تولید ROS را کاهش دادند، ممکن است این گیاه را به عنوان یک عامل دارویی جدید در کاهش رنگدانه‌های پوست و پیری در صنعت آرایشی و بهداشتی مطرح کند (10، 11). جدول 1 برخی خواص ضدالتهابی گونههای پسته مصطکی را نشان میدهد.
جدول 1- برخی اثرات ضدالتهابی پسته مصطکی
Table 1- Some anti-inflammatory effects of mastic pistachios
Refrence | Results | Aim |
(12) | This supplement improved plasma -free amino acids in patients and led to favorable changes in biological markers of oxidative stress of the intestinal inflammation disease. | Effect of P. lentiscus on plasma amino acid profile in inflammatory bowel disease (ulcerative colitis) |
(13) | Oral consumption of mastic inhibited the abnormal increase in plasma free amino acids in patients | The potential role of P. lentiscus in the improvement of chronic inflammatory bowel disease |
(14) | Biomarkers and fecal lysozyme were regulated in patients treated with oral mastic supplement and it appears to have prebiotic effects. | Effect of P. lentiscus on stool in inflammatory bowel disease |
(15) | Anti-inflammatory effects were observed. | Effect of P. lentiscus on intestinal colitis |
(16) | In 2015, mastic resin was recognized as a traditional herbal medicine by the European Medicines Agency (EMA) with two therapeutic uses (mild dyspeptic disorders and skin inflammation/healing of minor wounds). | Traditional uses and pharmacology of P. lentiscus gum (produced exclusively in the southern part of the Greek island of Chios) |
درد، حافظه، اضطراب و افسردگی
بر اساس نتایج به دست آمده از یک مطالعه مشخص شد که عصاره متانولی مصطکی (P. lentiscus) چه در مدت زمانهای متفاوت (5 و 15 دقیقه بعد از تزریق) و چه در غلظتهای مختلف (10، 100 و 300 میلیگرم/کیلوگرم) اثرات ضددردی ندارد (17). اثر P. atlantica kurdica و فلووکسامین (داروی ضدافسردگی) بر حافظه فضایی موشهای صحرایی نر تحت استرس بیحرکتی با استفاده از آزمون ماز شعاعی بررسی شد. در گروه پسته کوهی (400 میلیگرم/ کیلوگرم) و گروه پسته کوهی همراه با 120 میلیگرم/ کیلوگرم فلووکسامین در مقایسه با گروه استرس، زمان رسیدن به هدف، سطوح MDA، کورتیکوسترون و گلوکز سرم به طور معنیداری کاهش و سطوح کاتالاز بهطور معنیداری افزایش یافت. درحالیکه فلووکسامین در مقایسه با گروه کنترل زمان رسیدن به هدف، MDA و گلوکز سرم را به طور معنیداری افزایش و میزان کورتیزول و کاتالاز را کاهش داد (18). اثر افشره هیدروالکلی P. atlantica kurdica و داروی فلووکسامین (120 میلیگرم/کیلوگرم) بر افسردگی موشهای تحت استرس بیحرکتی مطالعه شد. افسردگی جانوران با آزمون آویزان ماندن دم بررسی شد. مصرف خوراکی 400 میلیگرم/کیلوگرم افشره پسته کوهی باعث کاهش معنیدار در زمان بیحرکتی، قندخون، کورتیکوسترون، MDA، افزایش فعالیت کاتالاز و آسیب ندیدن بافت هیپوکمپ شد. مصرف همزمان پسته کوهی و فلووکسامین باعث کاهش افسردگی القاء شده با استرس بیحرکتی و بهبود شرایط آنتیاکسیدانی بافت هیپوکمپ شدند (19). اثر عصاره هیدروالکلی P. atlantica و داروی فلووکسامین (120 میلیگرم/کیلوگرم) بر رفتار اضطرابی موشهای صحرایی نر تحت استرس بیحرکتی صورت بررسی شده است. 400 میلیگرم/کیلوگرم عصاره پسته کوهی سبب بهبود رفتار اضطرابی با افزایش مدت زمان سپری شدن در بازوهای باز ماز شد. همچنین سبب افزایش میزان کاتالاز و کاهش MDA، گلوکز و کورتیکوسترون شد. رفتار اضطرابی القاشده با استرس بیحرکتی در حیوانات با عصاره هیدروالکلی پسته کوهی و داروی کاهش مییابد (20).
پارامترهای خونی و بیوشیمیایی
اثر عصاره هیدروالکلی P. atlantica بر پارامترهای خونی موش صحرایی بررسی شد. دوزهای 200، 400 میلیگرم/کیلوگرم بهصورت خوراکی تجویز شد. غلظتهای مختلف عصاره، تعداد گلبولهای قرمز، گلبولهای سفید و غلظت هموگلوبین موشها را به طور معنیداری بالا برد. عصاره بنه غلظت هموگلوبین را افزایش داد که میتواند احتمالاً به دلیل افزایش فرایند خونسازی باشد. افزایش جمعیت گلبولهای سفید نیز میتواند توانایی بدن را در برابر عوامل پاتوژن افزایش دهد (21). پژوهش دیگری نشان داده که مصرف خوراکی 200 و 400 میلیگرم/کیلوگرم عصاره هیدروالکلی P. atlantica برای 28 روز برخی پارامترهای بیوشیمیایی موشهای صحرایی را بهبود بخشیده است. عصاره پسته باعث کاهش معنیدار غلظت گلوکز پلاسمای ناشتا، تریگلیسرید، کلسترول، آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)، کراتینین و بیلیروبین کل در هر دو دوز شد. دوز 200 غلظت بهطور معنیداری نیتروژن اوره و اوره خون را کاهش و غلظت کلسترول با تراکم بالای لیپوپروتئین (HDL-C) را افزایش داد و فقط دوز 400 توانست میزان گاما گلوتامیل ترانسفراز (GGT) را به طور معنیداری کاهش دهد (22). از آنجا که آنزیم فسفاتیدات فسفوهیدرولاز (PAP) آنزیمی کلیدی در متابولیسم گلیسرولیپدها است، تاثیر تغذیه با 10 درصد پودر میوه P. atlantica به مدت 15و 60 روز بر فعالیت آنزیمPAP ، تریگلیسرید کبدی و پروفیل چربیهای سرم بررسی شد. در موشهای تیمار 15 روزه، مقدار کلسترول سرمی در همه فراکسیونهای لیپوپروتئینی افزایش و مقدار تریگلیسرید کبدی کاهش یافته است. فعالیت آنزیم PAP حدود 11 درصد کاهش یافت، ولی نسبت به گروه شاهد معنیدار نبود. در موشهای گروه 60 روزه، تفاوت معنیداری در فراکسیونهای لیپوپروتئینی مشاهده نشد ولی مقدار تریگلیسرید کبدی به طور معنیداری کاهش یافت. فعالیت آنزیم PAP نسبت به گروه شاهد حدود 16 درصد کاهش یافت (23). تاثیر مصرف 10 درصد پودر P. khinjuk در یک دوره 15 و 60 روزه بر فعالیت PAP، میزان تریگلیسرید کبد و چربیهای سرم موش صحرایی بررسی شد. پسته وحشی در دوره 15 روزه باعث افزایش میزان کلسترول در کلیه فراکسیونهای لیپوپروتئنی و کاهش میزان تری گلیسرید کبدی شد و فعالیت آنزیم فسفاتیدات فسفوهیدرولاز را به میزان 11 درصد نسبت به گروه کنترل کاهش داد. در دوره بلند مدت 60 روزه تفاوت معنیداری در میزان کلسترول فراکسیونهای لیپوپروتئنی و تری گلیسرید سرم با گروه کنترل مشاهده نشد، ولی فعالیت آنزیم مذکور به میزان 16 درصد نسبت به گروه کنترل کاهش یافته بود و میزان تریگلیسرید کبدی نیز بهطور معنیداری کاهش یافته بود. در درازمدت اثر افزایشی بر متابولیسم کلسترول مشاهده نمیشود. این پدیده احتمالاً ناشی از وجود فراوان اسیدهای چرب ضروری لینولئیک و لینولنیک در پسته میباشد که در درازمدت باعث کاهش کلسترول میشود (24). ویسفاتین پپتیدی است که در بافت احشایی بیان شده و نقش مهمی در هموستاز انرژی بازی میکند. تاثیر تمرین استقامتی (5 روز در هفته به مدت 60 دقیقه و سرعت 25 متر بر دقیقه با شیب صفر) و عصاره خوراکی بنه بر سطح استراحتی ویسفاتین و لیپیدهای پلاسما در موشهای صحرایی ماده بررسی شد. گروه تمرین + بنه، میانگین وزن، سطح استراحتی ویسفاتین، غلظت تریگلیسرید و گلوکز پلاسمایی پایینتر و کلسترول تام و ATP پلاسمایی بالاتری نسبت به دیگر گروه‌ها داشت که از نظر آماری معنیدار نبود. تمرین استقامتی همراه با عصاره بنه بیشتر از هرکدام به تنهایی بر سطوح استراحتی وبسفاتین و لیپیدی موثر بود (25).
هورمونهای جنسی
طی پژوهشی، موشها عصاره P. atlantica را با دوز 100 و 200 و 400 میلیگرم به صورت خوراکی دریافت کردند. در گروه کنترل و شاهد لولههای اسپرمساز با تراکم زیاد، فاصله کم و بسیار مرتب در بافت بیضه مشاهده شدند درحالیکه در گروه تجربی دریافتکننده دوز 400 عصاره بنه تعداد لولههای اسپرمساز و هورمون تستوسترون کاهش پیدا کرده بود. غلظت بالای عصاره باعث کاهش میزان هورمون تستوسترون و حالت غیرطبیعی بافت بیضه موشها شد (26). این اثر پسته وحشی با اثرات مثبت پسته خوراکی (P. vera) در بهبود پارامترهای جنسی نر مغایرت داشت (27، 28، 29). شربت ماءالعسل مرکب (عسل، دارچین، زعفران، خولنجان، زنجبیل، هل، جوزبوا، بسباسه و مصطکی) اثرات مثبتی در بهبود وضعیت هورمونی و بافتشناسی تخمدان موشهای مبتلا به سندرم تخمدان پلیکیستیک حتی بیشتر از متفورمین نشان داد (30).
هورمونهای تیروئید
روغن P. atlantica که غنی از اسیدهای چرب غیراشباع میباشد، ممکن است سبب کاهش سطح سرمی لپتین شود. اثر مصرف خوراکی روغن پسته وحشی بر میزان لپتین و ارتباط آن با هورمونهای تیروئیدی بررسی شده است. گروههای تیمار، 5، 10 و 20 درصد روغن پسته وحشی دریافت نمودند. با افزایش درصد روغن پسته وحشی، کاهش سطح سرمی لپتین و هورمونهای تیروئیدی مشاهده شد. در گروه 5 درصد، بین میزان لپتین با fT4 همبستگی مثبت و معنیدار وجود داشت. در گروه 10 درصد بین میزان لپتین با هورمونهای تیروئیدی همبستگی معنیداری وجود نداشت و در گروه 20 درصد، بین میزان لپتین با T4 همبستگی مثبت و معنیدار وجود داشت (31، 32). اثر خوراکی روغن P. atlantica بر میزان لپتین سرم و ارتباط آن با هورمونهای تیروئیدی در موش صحرایی نر مبتلا به پرکاری تجربی تیروئید بررسی شد. غلظتهای سرمی T4، fT4، fT3 در گروه 5 درصد، T4 در گروه 10 درصد در طول دوره آزمایش و T4 در گروه 20 درصد در برخی روزها افزایش معنیدار نشان دادند. غلظت لپتین سرم به طور معنیداری در گروههای تیمار کاهش یافت. میزان هورمونهای T3، T4، fT3 وfT4 در روز 30 در گروههای دریافتکننده عصاره پسته وحشی و لووتیروکسین در مقایسه با گروه لووتیروکسین به تنهایی، کاهش داشت. همچنین مصرف خوراکی روغن پسته وحشی سبب افزایش نسبت HDLc/LDLc شد (33). پژوهش دیگری نیز نشان داد در موشهای صحرایی تحت درمان با لووتیروکسین و تغذیهشده با روغن بنهی 10 درصد، غلظت T4، fT4،fT3 سرم در طول دوره آزمایش بهطور معنیداری افزایش و غلظت لپتین سرم بهطور معنیداری کاهش یافتند. در موشهای تغذیهشده با روغن‌بنه 20 درصد و تجویز لووتیروکسین، غلظت T4 سرم از روز صفر به بیست روند افزایشی و پس از آن کاهشی داشت و غلظت لپتین سرم بهطور معنیداری کاهش یافت. مصرف روغن بنه میتواند از طریق ارتباطی که در تنظیم ترشح لپتین دارد در اصلاح پرکاری تیروئید نقش داشته باشد (34).
دیابت
اثرات ضددیابتی P. atlantica گزارش شده است (35). گونه P. atlantica kurdica در بهبود شاخصهای پروفایل لیپیدی و گلوکز در راستای کاربرد موضعی آن در بیماران دیابتی نوع 2 مبتلا به چربی خون بالا مؤثر است (36). مصرف مداوم پسته، آسیب اکسیداتیو به DNA را کاهش داده و بیان ژن برخی از ژن‌های مرتبط با تلومر را افزایش میدهد. کاهش آسیب اکسیداتیو به DNA و بیان تلومراز از طریق رژیم غذایی میتواند راهی جذاب برای ارتقای طول عمر در انسان باشد و برخی از پیامدهای متابولیکی مضر پیش‌دیابت را معکوس کند (37). یکی از راههای اصلی کنترل قند خون پس از غذا استفاده از مهارکنندههای آلفا گلوکوزیداز مانند آکاربوز است که با مهار این آنزیم در روده مانع تولید مونوساکاریدها از دیساکاریدها و جذب آنها میشود. مصرف روزانه پسته میتواند برخی از عوامل خطر قلبی-متابولیکی را در بزرگسالانی که دیابت نوع دو در آنها به خوبی کنترل شده است، بهبود بخشد. پیروی افراد مبتلا به دیابت از الگوهای غذایی سالم شامل آجیل توصیه میشود (38). سطح پروتئین شوک حرارتی HSP70 در گروه دیابتی شده تحت تمرین هوازی همراه با دریافت 25 میلیگرم/کیلوگرم عصاره‌ی بنه، به طور معنیداری پایینتر از گروه شاهد دیابتی بود ولی بین سطح پروتئین کربونیل در گروه‌ها، اختلاف معنیداری آماری مشاهده نشد (39). همچنین مصرف عصاره بنه به تنهایی و همراه با انجام تمرین هوازی منجر به بهبود معنیدار عملکرد سلول‌های بتای پانکراس در موشهای دیابتی شده است (40). در پژوهش دیگری، میانگین شاخص مقاومت به انسولین در گروه دیابت+ تمرین+ 25 میلیگرم/کیلوگرم عصاره بنه در مقایسه با گروه کنترل دیابتی بهطور معنیداری پایینتر بود ولی میانگین شاخص لیپوکالین 2 تفاوت معنیداری نداشت (41). در مطالعات قبلی استفاده از داروهای گیاهی در کنار متفورمین یا انسولین گزارش شده است (42، 43، 44، 45). جدول 2 اثر گونههای پسته وحشی بر دیابت را نشان میدهد.
جدول 2- اثرات پسته وحشی بر دیابت
Table 2- Effects of wild pistachios on diabetes
Refrence | Results | Aim |
(46) | Glucose transporter protein (GLUT4) expression and gastrocnemius muscle glycogen levels were significantly higher in the diabetes + aerobic exercise + extract group compared to the diabetic control group. However, exercise and extract intake alone did not produce significant changes. | The effect of aerobic training (6 weeks on treadmill) and wild pistachio (P. athlantica) extract on GLUT4 protein expression and glycogen levels in the gastrocnemius muscle of diabetic rats |
(47) | Consumption of wild pistachio extract (25 mg/kg) alone and combined with aerobic exercise is a more favorable method for pancreatic beta cell repair in diabetic mice compared to aerobic exercise alone.
| The effect of wild pistachios (P. athlantica) and six weeks of aerobic training (treadmill, five sessions per week) on pancreatic beta cells in diabetic rats |
(48) | Aqueous extract of wild pistachio leaves at doses of 100, 200, and 400 mg/kg had no therapeutic effect on diabetic nephropathy in mice. | The effect of aqueous extract of wild pistachio leaves (P. atlantica) on diabetic nephropathy |
(49) | After three months, there was no significant difference between the pistachio and control groups in terms of blood sugar and lipid profile, but the mean blood pressure in diabetic patients receiving pistachio oleoresin was significantly reduced and was significant compared to the control group. | The effect of Pistachio Oleoresin (P. atlantica) on blood sugar, blood pressure, and lipids in patients with type 2 diabetes |
(50) | In the CMEO group, a significant improvement in blood lipid profile (triglycerides and low-density lipoprotein) was observed. Weight, visceral fat, systolic blood pressure, and alanine aminotransferase were significantly reduced. Oxidized LDL was also lower and adiponectin was higher. Quality of life, as assessed by the Short Form-12 questionnaire, improved in the CMEO group, and no adverse events were reported. | Effects of P. lentiscus resin oil (CMEO) on individuals with abdominal obesity and metabolic abnormalities such as dyslipidemia, hypertension, and insulin resistance |
(51) | Multiple anti-diabetic effects in vitro and in vivo | Phytochemical and antidiabetic effects of P. lentiscus |
(52) | A 24-week study in diabetic patients showed that gum produced sustained improvements in symptoms without any side effects compared to levosulpiride. | Effects of P. lentiscus on diabetic gastroparesis patients |
(53) | daily consumption of Pistacia atlantica gum for one month improves diabetic gastroparesis symptoms (Systolic blood pressure, BMI, and HbA1c) | Effect of Pistacia atlantica kurdica gum on diabetic gastroparesis symptoms |
بیماریهای کبدی
بوسولفان از داروهای شیمی درمانی است که یکی از عوارض آن آسیب کبدی-کلیوی میباشد. اثرات P. atlantica بر هیستوپاتولوژی و شاخصهای عملکردی کبد و کلیه بهدنبال آسیب کبدی و کلیوی القاءشده با بوسولفان در موش بالغ بررسی شد. در گروه بنه، میانگین اوره و کراتینین افزایش معنیدار و میانگین آنزیم ALT کاهش معنیداری داشت. در بافت کبد استیاتوز، نکروز هپاتوسیتی، فیبروز، اسکلروز گلومرولی، التهاب و آتروفی توبولار مشاهده نشد (54).
پاسخ ایمنی
پسته، به دلیل منبع غنی ویتامین B6، میتواند سیستم ایمنی بدن را بهبود بخشد. تاثیر عصاره میوه P. khinjuk بر سیستم ایمنی هومورال در موش صحرایی بررسی شد. برای تحریک سیستم ایمنی حیوانات، دوز مناسب واکسن بثژ (BCG) به همراه ادجوانت کامل فروند به صورت داخل صفاقی تزریق شد. بعد از یک هفته به ترتیب به گروههای آزمون 6 درصد عصاره کامل خنجوک به مدت دو هفته و به میزان 10 میلیگرم/کیلوگرم در روز گاواژ شد. میانگین میزان آنتیبادیهای IgG و IgM، حجم طحال و عقدههای لنفاوی و همچنین قطر نواحی پالپ سفید طحال و فولیکولهای عقدههای لنفاوی اختلاف معنیداری نداشت و عصاره میوه خنجوک با دوز 6 درصد به طور مستقیم بر سیستم ایمنی هومورال و افزایش میزان آنتیبادیها موثر نبود (55). تاثیر سطوح مختلف عصاره برگ P. atlantica بر پاسخ ایمنی جوجههای گوشتی آزمایشی با استفاده از 240 قطعه جوجه گوشتی یک روزه (سویه راس-308) به مدت 42 روز در قالب طرح کاملاً تصادفی با 5 تیمار و 4 تکرار بررسی شد.در گروههای آزمایش، جیره پایه به همراه سطوح 1/0، 2/0 و 3/0 درصد عصاره برگ پسته وحشی بود. گروه 3/0 درصد عصاره بیشترین ضریب تبدیل خوراکی را داشتند. تیمارهای آزمایشی تاثیر قابل ملاحظهای بر جمعیت باکتریهای کلی فرم نداشتند ولی باعث افزایش معنیدار جمعیت میکروبی لاکتوباسیلها و کاهش معنیدار اشریشیا کولی در محتویات سکوم شدند. با استفاده از سطوح 2/0 و 3/0 درصد عصاره برگ پسته وحشی، pH ایلئوم به طور معنیداری کاهش یافت. عصاره برگ پسته وحشی باعث کاهش جمعیت باکتریهای مضر و pH محتویات ایلئومی و افزایش جمعیت باکتریهای مفید سکوم شد (56).
سرطان
پژوهشی نشان میدهد که چند گونه پسته (P. khinjuk، P. terebinthus و P. vera) و ترکیبات فنلی جدا شده از آنها (اسیدهای فنلی، فلاونوئیدها و روغنهای ضروری) از قسمت‌های مختلف گیاه، فعالیت ضد سرطانی در برابر سلول‌های سرطانی ریه، دهانه رحم، پروستات، معده، روده بزرگ، کبد، کلیه، پوست و سینه دارند. برخی از ترکیبات فنلی دارای فعالیت سیتوتوکسیک هستند (57). جدول 3 خلاصهای از اثرات پسته وحشی بر روی انواع سرطان را نشان میدهد.
جدول 3- اثرات پسته وحشی بر سرطانها
Table 3- Effects of wild pistachios on cancers
Refrence | Results | Aim |
(58) | Treatment with hydroethanolic extract of pistachio seeds for 24 hours at a concentration of 100 μg/ml and zinc syrup for 48 hours at a concentration of 12.5 μg/ml and for 72 hours inhibited the growth of half of human chronic myeloid leukemia K562 cancer cells. Time and concentration have a positive effect on the toxicity of pistachios | Inhibitory effects of zinc syrup compared to hydroethanolic extract of wild pistachio seeds (P. atlantica) in reducing cancer |
(59) | Ethanolic extract of wild pistachio leaves at different concentrations significantly reduced the growth of Hela and MCF-7 cells after 72 hours compared to the control group. The highest growth inhibition percentage was 81.33 and 76.76% at a concentration of 0.156 mg/mL, and the IC50 value was calculated to be 2.41 and 2.40 mg/mL for Hela and MCF-7 cells, respectively. | Cytotoxic effects of ethanolic extract of P. khinjuk leaves on MCF-7 (breast cancer derived) and HeLa (cervical cancer derived) cells |
(60) | No specific pathological findings were observed in the liver of both groups. Different concentrations of pistachio oil (0.1 to 5%) reduced the viability of SW48, HepG2, HEK293t cancer cells and human adipocytes. Pistachio and sesame oils have some side effects on the kidneys and may not be suitable for mice at high doses. Sesame oil had no toxic effects on HepG2 and HEK293t human cancer cells, but pistachio oil inhibited SW48 cells. | Short-term effects of mastic oil (P. lentiscus) and sesame oil on the pathology of liver and kidney cancer cell lines in rats and humans |
(61) | A total of 21 plant species and 17 families, including pistachios, were introduced, which are effective in treating and partially preventing the progression of adrenal gland cancer. | The effect of some herbs on adrenal cancer |
(62) | Mastic gum has the potential to be a preventive and therapeutic agent for oral mucosal inflammation and oral cancer, and no toxic or adverse effects have been reported. It has been reported to inhibit cell proliferation, induce apoptosis, and regulate intracellular signaling pathways. | The effect of P. lentiscus on oral cancer |
(63) | The effects of various components of pistachios on gastrointestinal diseases, especially gastrointestinal inflammation, have been confirmed, and the most active phytochemicals are probably terpenoid compounds. | Inhibitory activity of different parts of pistachio species on several gastrointestinal cancer cells in vitro |
ترمیم زخم
اثرات اولئورزین مصطکی (P. lentiscus) بر بهبود زخم و درد اپیزیوتومی بررسی و گزارش شده میزان بهبودی در گروه پسته بیشتر از گروه کنترل بوده است (64). اثرات ترکیب 5 درصد ژل گیاه صبر زرد (Aloe vera L.) و 5 درصد عصاره هیدرواتانولی پوست میوه P. atlantica بر روند التیام زخم موشهای مبتلا به دیابت نوع 2 بررسی و گزارش شده که میزان انقباض زخم در هر دو گروه درمانی نسبت به گروه کنترل افزایش معنیداری داشت. میزان ادم و التهاب بافتی در هر دو گروه کاهش و نوسازی بافت پوششی، نوزایش عروقی، نفوذ فیبروبلاستها و تولید کلاژن افزایش یافت. این افزایش در گروه ترکیبی از میزان بالاتری برخوردار بود (65). اثرات ترمیمی روغن رزین P. atlantica روی سوختگی پوستی، فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF)، هیدروکسیپرولین و آنتیاکسیدانتهای ناحیه زخم بررسی و گزارش شده که رزین پسته با دوزهای 30 و 300 میلیگرم/کیلوگرم در روز به طور قابلتوجهی دفاع آنتیاکسیدانی، VEGF، هیدروکسی پرولین را افزایش و MDA را در ناحیه زخم موش کاهش داده بود. بهطور معنیداری اندازهی زخم را نسبت به گروه کنترل و حتی گروه سولفادیازین (کنترل مثبت) کاهش داده بود (66). اثرات حفاظتی عصاره P. atlantica با سه دوز 100، 200 و 400 میلیگرم/کیلوگرم بهصورت خوراکی بر زخمهای معدی القا شده با اتانول (5 میلیلیتر/کیلوگرم) در موشهای صحرایی مطالعه شد. گروه کنترل زخم اتانول دریافت کرد. گروه کنترل مثبت و کنترل منفی به ترتیب یک ساعت قبل از دریافت اتانول، 50 میلیگرم/کیلوگرم رانیتیدین و 5 میلیلیتر/کیلوگرم نرمال سالین دریافت کردند. نتیجه نشان داد که عصاره پسته بهصورت وابسته به دوز تعداد زخمهای معدی ناشی از اتانول را کاهش میدهد. همچنین هر دو دوز 200 و 400 باعث کاهش معنیدار سطوح MDA و افزایش میزان NO در معده شدند (67).
اثرات ضدمیکروبی و ضدانگلی
اسانس اولئورزین P. atlantica فعالیت ضدمیکروبی رضایت‌بخشی را در برابر باکتریهای گرممثبت و گرممنفی (Pseudomonas aeruginosa،Staphylococcus aureus ، Escherichia coli، Candida albicans، Saccharomyces cerevisiae و Lactobacilli spp.) نشان داد. با این حال، اثرات آنتیاکسیدانی و مهارکنندگی آلفا-گلوکوزیداز کمی از خود نشان داد (68). صمغ P. Atlantica kurdica دارای اثر ضدقارچی بر آسپرژیلوس پارازیتیکوس میباشد و حداقل غلظت میزان مهارکنندگی از رشد قارچ، در غلظت 125 میلیگرم/میلیلیتر مشاهده شد (69). جدول 4 برخی مطالعات انجام شده بر روی اثرات ضدمیکروبی و ضدانگلی پسته وحشی را نشان میدهد.
جدول 4- اثرات ضدمیکروبی و ضدانگلی پسته وحشی
Table 4- Antimicrobial and antiparasitic effects of wild pistachios
Refrence | Results | Aim |
(70) | This extract had the most effect on Streptococcus pyogenes compared to other bacteria and compared to the antibiotics Amikacin, Clindamycin, Cefixime. According to the diameter of the growth inhibition zone, it has the most effect on Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus and Bacillus cereus in order of sensitivity. The results of the minimum growth inhibitory concentration (MIC) of the extract on the desired bacteria in the macrodilution method were reported to be 16.1 ml/ml and its MBC was 32.2 ml/ml. | Antibacterial effects of hydroalcoholic extract of fresh P. atlantica peel on gram-positive bacteria (Staphylococcus aureus, Streptococcus pyogenes, Bacillus cereus) isolated from clinical samples |
(71) | Methanolic extracts of Artemisia and Thymus vulgaris, respectively, had the highest levels of phenolic compounds (22.36 mg/g dry weight) and flavonoids (142.59 mg/g dry weight), optimal antioxidant capacity (ICSO), and antibacterial activity against Staphylococcus aureus and Escherichia coli with a growth inhibition zone diameter of 15.1 and 16.8 mm. The best antioxidant activity was found in Artemisia. | Antibacterial activity of extracts of flowering tops of medicinal plants Artemisia, mountain thyme and sage (before flowering), chamomile (flowering stage) and ripe fruit of P. lentiscus against Staphylococcus aureus and Escherichia coli bacteria |
(72) | Escherichia coli is the cause of many surgical wound infections. Extracts of Capparis spinosa and wild pistachio plants have antimicrobial effects against Escherichia coli. The MIC and minimum lethal concentration (MBC) of Capparis spinosa extract and the diameter of its growth inhibition zone were also higher than those of wild pistachio extract. The results also showed a significant difference in mice treated with Capparis spinosa and wild pistachio extracts compared to the control group. | Antimicrobial effects of hydroalcoholic extracts of Capparis spinosa and wild pistachio (P. atlantica) in vitro and in the treatment of Escherichia coli-induced wound infection in an animal model |
(73) | Leishmaniasis is a zoonosis and a public health problem. Different concentrations of the oil extract had an inhibitory effect on Leishmania promastigotes, and 50% of the oil extract showed the highest effect. There was a significant difference between the number of Leishmania major promastigotes at different concentrations of the oil extract and at different times studied (24, 48 and 72 hours after exposure). | Effect of P. atlantica oil extract with concentrations of 10, 15, 25, 50% of auramanate in the Kurdistan province of Iran on Leishmania major promastigotes in vitro |
(74) | The antimicrobial activity of P. lentiscus oil and extracts includes inhibition of Staphylococcus aureus, Escherichia coli, periodontal bacteria, and Candida species. | Uses and consequences of leaf and fruit products of the P. lentiscu in inflammation and infection |
آسیب کلیوی
اثرات عصاره P. atlantica kurdica روی آسیب اکسیداتیو القا شده با کادمیوم در کلیه موش صحرایی بررسی شد. ترکیبات این پسته توانایی دفع رادیکاهای آزاد را نشان داده است. شش گروه: 1- کنترل (دریافتکننده نرمال سالین)، 2- کنترل مثبت (100 میلیگرم/ لیتر/روز کادمیوم با آب نوشیدنی)، 3- دریافتکننده 200 میلیگرم/کیلوگرم/ روز عصاره پسته و گروههای 4 تا 6 به ترتیب دریافتکننده کادمیوم و 50، 100 و 200 میلیگرم/کیلوگرم/روز عصاره بهصورت خوراکی بررسی شدند. بعد از دو هفت آسیب اکسیداتیو و مارکرهای عملکرد کلیوی با روشهای استاندارد ارزیابی شدند. عصاره پسته تغییرات پراکسیداسیون لیپیدی (LPO)، مولکولهای تیول تام کلیه (TTM) و آسیب بافتی کلیه را بهبود بخشید و باعث ارتقای تعادل اکسیداتیو/آننتیاکسیدانت بافت کلیه شد (75).
استئوآرتریت
استئوآرتریت یک بیماری پیشرونده مفصلی میباشد. تاثیر عصاره هیدروالکلی میوه P. atlantica همراه با سلول‌های بنیادی در مدل استئوآرتریت ایجاد شده در زانوی رت بررسی شد. رتها بر اساس نوع درمان به پنج گروه تقسیمبندی شدند: کنترل، درمان با عصاره هیدروالکلی میوه بنه، درمان با سلول‌های بنیادی و عصاره هیدروالکلی میوه بنه، درمان با سلول‌های بنیادی و درمان هایالگان. از نظر نتایج پرتونگاری و هیستوپاتولوژی 12 هفته بعد از درمان، بین گروه سلول همراه عصاره و سایر گروههای درمانی و گروه کنترل تفاوت معنیداری وجود داشت. از نظر بیوشیمیایی MDA-TAC، میزان استرس اکسیداتیو در گروه سلول همراه عصاره نسبت به سایر گروههای درمانی و کنترل کاهش قابل توجهی مشاهده گردید (76). به نظر می‌رسد که عصاره موضعی P. atlantica در بیماران مسن مبتلا به آرتروز زانو به طور قابل توجهی بهتر از دارونما است (77). مطالعه دیگری نشان داد که روغن بنه تأثیر مثبتی در تسکین علائم آرتروز زانو دارد (78).
دندان
مصطکی (P. lentiscus L.) یک رزین طبیعی و معطر است که برای تولید آدامس طبیعی استفاده میشود. هرچند با وجود داشتن تأییدیه آژانس دارویی اروپا، گزارشاتی مبنی بر اختلالات سوء هاضمه خفیف و التهابات پوستی نیز موجود است (79). مصطکی بهخاطر خواص ضدمیکروبی میتواند جایگزینی برای عوامل شیمیایی فرموله شده علیه عفونت‌های دهانی باشد. پتانسیل عصاره‌های پلی‌فنول این گیاه به طور قابل توجهی مؤثرتر از سایر مشتقات آن هستند و باعث مهار پاتوژن‌های پریودنتال و کاندیدا آلبیکانس میشوند. استفاده از این عصاره پیشگیری و یا معکوس کردن دیس‌بیوز داخل دهانی را نشان میدهد (80). اثربخشی سنتز گیاهی نانوذرات هیدروکسی آپاتیت آغشته به رزین اولئوگام پسته بر بهبود محتوای معدنی دندان انسان گزارش شده است (81). اسانس P. lentiscus خواص ضدالتهابی و فعالیت ضدباکتریایی مؤثری در برابر انواع باکتریهای پریودنتال نشان داد.
ناخن
تقویت‌کننده ناخن محلول در آب (WSNS) جدید حاوی اسیدهیالورونیک و P. lentiscus برای بهبود بیماریهای صفحه ناخن استفاده میشود. این بررسی نشان میدهد که استفاده روزانه از این محصول جدید حاوی P. lentiscus و اسید هیالورونیک میتواند به عنوان یک مکمل آرایشی برای بهبود بیماریهای شایع ناخن مانند شکنندگی ناخن و اونیکومایکوزیس استفاده شود و نتایج قابل توجهی بر کیفیت و ظاهر ناخن داشته باشد. بیماران هیچ عارضه جانبی گزارش نکردند و سهولت استفاده و ویژگی‌های زیبایی آن به پذیرش بالای درمان کمک میکند (82).
نتیجهگیری
عصاره‌های خام و ترکیبات جدا شده ازپسته وحشی طیف گسترده‌ای از خواص دارویی مانند ضدمیکروبی، ضدقارچی، ضدلیشمانیایی، ضدپلاسمودیومی، ضد التهابی، ضددرد، ضددیابت، ضدسرطان، ضد فشار خون، سیتوتوکسیک، محافظتکننده کبد، مهار اورهآز، بهبود شقاق نوک پستان، آنتیکولیناستراز و بهبود زخم را نشان می‌دهند. اولئیک‌اسید موجود در پسته وحشی باعث افزایش تولید گلبولهای سفید و تقویت سیستم ایمنی بدن میشود. پسته وحشی میتواند باعث کاهش فعالیت آنزیم فسفاتیدات فسفوهیدرولاز و در نتیجه کاهش سنتز تریگلیسرید کبدی و درنهایت درمان کبد چرب گردد. عصاره هیدروالکلی میوه بنه همراه با سلول‌های بینادی مشتق شده از مغز استخوان در ترمیم غضروف زانو موثر بوده است.
منابع
1. Hajisharifi A. The secret and mystery of herbal medecin. 1th ed. Tehran: Hafez Novin Publication Center. 2012; 236-237
2. Bozorgi M, Memariani Z, Mobli M, Salehi Surmaghi MH, Shams-Ardekani MR, Rahimi R. Five Pistacia species (P. vera, P. atlantica, P. terebinthus, P. khinjuk, and P. lentiscus): a review of their traditional uses, phytochemistry, and pharmacology. Sci World J. 2013;2013: 219815.
3. Ben Ahmed Z, Yousfi M, Viaene J, Dejaegher B, Demeyer K, Heyden YV. Four Pistacia atlantica subspecies (atlantica, cabulica, kurdica and mutica): A review of their botany, ethnobotany, phytochemistry and pharmacology. J Ethnopharmacol. 2021;265:113329.
4. Oryan M, Hakimi Meybodi M H, Ebrahimzadeh Ardekani M, Kiani B. Efficacy of Pistacia atlantica extract in the treatment of acne. J Dermatol Cosmet. 2018;9(2):93-99.
5. Mahjoub F, Akhavan Rezayat K, Yousefi M, Mohebbi M, Salari R. Pistacia atlantica Desf. A review of its traditional uses, phytochemicals and pharmacology. J Med Life. 2018;11(3):180-186.
6. Sehaki C, Jullian N, Ayati F, Fernane F, Gontier E. A review of Pistacia lentiscus polyphenols: chemical diversity and pharmacological activities. Plants (Basel). 2023; 12(2):279.
7. Azadmard Damirchi S, Mahmodi R, Sowti Khiabani M, Shirmohammadi M. Chemical composition and antioxidant properties of hull and core of Pistacia khinjuk stocks. Iran Food Sci Technol Res J. 2015;11(4):408-419.
8. Bahrebar, M, Mirzaei, A, Meghgian E, and Bahebar, A. Antioxidant activity of hydroalcoholic extract of cotoneaster fruit in vitro and in vivo in rats. Armaghan Danesh, 2012;17(6):540-551.
9. Tavakoli J, Hadad Khodaparast MH, Esmaeilzadeh Kenari R, Aminlari M, Sharif A. Evaluating antioxidant activity of Kolkhung skin oil as a new edible source in Iran. Iran Food Sci Technol Res 2013; 9(1):61-67.
10. Eghbali-Feriz S, Taleghani A, Al-Najjar H, Emami SA, Rahimi H, Asili J, Hasanzadeh S, Tayarani-Najaran Z. Anti-melanogenesis and anti-tyrosinase properties of Pistacia atlantica subsp. mutica extracts on B16F10 murine melanoma cells. Res Pharm Sci. 2018;13(6):533-545.
11. Taleghani A, Eghbali S, Shokouhnam P, Emami S A, Farhadi F, et al. Anti-melanogenic Activities of Different Extracts from Pistacia atlantica subsp. Kurdica. Jundishapur J Nat Pharm Prod. 2021;16(2):e69844.
12. Papada E, Forbes A, Amerikanou C, Torović L, Kalogeropoulos N, Tzavara C, Triantafillidis JK, Kaliora AC. Antioxidative efficacy of a Pistacia Lentiscus supplement and its effect on the plasma amino acid profile in inflammatory bowel disease: A randomised, double-blind, placebo-controlled trial. Nutrients. 2018;10(11):1779.
13. Papada E, Amerikanou C, Torović L, Kalogeropoulos N, Tzavara C, Forbes A, Kaliora AC. Plasma free amino acid profile in quiescent Inflammatory Bowel Disease patients orally administered with Mastiha (Pistacia lentiscus); a randomised clinical trial. Phytomedicine. 2019; 56:40-47.
14. Papada E, Gioxari A, Amerikanou C, Forbes A, Tzavara C, Smyrnioudis I, Kaliora AC. Regulation of faecal biomarkers in inflammatory bowel disease patients treated with oral mastiha (Pistacia lentiscus) supplement: A double-blind and placebo-controlled randomised trial. Phytother Res. 2019;33(2):360-369.
15. Ostovan M. The anti inflammatory effect of Pistacia lentiscus in a rat model of colitis. J Inflamm Res. 2020;13:369-376.
16. Pachi VK, Mikropoulou EV, Gkiouvetidis P, Siafakas K, Argyropoulou A, Angelis A, Mitakou S, Halabalaki M. Traditional uses, phytochemistry and pharmacology of Chios mastic gum (Pistacia lentiscus var. Chia, Anacardiaceae): A review. J Ethnopharmacol. 2020;254: 112485.
17. Ahmadi Basir Z, Hasani R, Birjandian Z, Ahmmadzadeh S, Mirghazanfari SM. The effect of Pistacia lentiscus L. extract on Formalin induced pain in the male rat paw. J Nurse Phys War. 2021;9(30):6-12.
18. Mohammadzadeh M, Babaeifar F, Babaei F. Combination thrapy of hydroalcoholic extract of Pistacia atlantica kurdica and fluvoxamine on spatial memory of immobilization rat. J Gorgan Univ Med Sci 2017;19(3):24-31.
19. Babaeifar F, Mohammadzadeh M, Ilkhanipour M, Babaei F. Effects of hydroalcoholic extract of mountain pistachio and fluvoxamine on anxiety behavior of male rats under immobilization stress. J Qom Univ Med Sci. 2017;11(9):10-19.
20. Babaeifar F, Mohammadzadeh M, Babaei F. Comparison of the effects of hydro-alcoholic extract of Pistacia atlantica kurdika and fluvoxamine drug on depression in male rat under immobilization stress. J Guilan Univ Med Sci. 2017; 26(103):1-13.
21. Azadbakht R, Jafarian Dehkordi M, Khanamani Falahatipour S, Ghasemi Pirbaluti A, Khanamani Falahatipour S. Hematological evaluation of hydroalcoholic extract of Pistachia atlantica Desf. in male Wistar rats. Iran Med Arom Plant Res. 2018;34(6):936-948.
22. Jafarian Dehkordi M, Azadbakht R, Fathi Hafshejani R, Khanamani Falahatipour S, Khanamani Falahatipour S. Baneh fruits (Pistacia atlantica) improved some biochemical parameters in wistar male rats. Pistachio Health. 2021;4(2):4-12.
23. Omidi H, Omidi H, Naqdibadi H. The effect of wild pistachio powder on the activity of phosphatidate phosphohydrolase enzyme and blood lipid profile of rats. J Medic Plants. 2008;7(26):70-78.
24. Heidarian E. Effects of pistachio nut powder on rat liver phosphatidate phosphohydrolase and serum lipids and lipoproteins profile. J. Ilam Uni. Med. Sci. 2008; 16(1):47-55.
25. Ghanbari Niaki A, Fathi R., Shahandeh F, Yazdani M, Hajizadeh A. The effect of endurance training and Pistacia atlantica (bene) extraction on resting plasma visfatin and lipids levels in female rats. Daneshvar Medicine, 2011;19(3):53-62.
26. Izadi Motlagh MH, Moghtadaei Khorasgani E. The effect of hydroalcoholic extract of Corium on testicular tissue and testosterone hormone in male Wistar rats. Anim Physiol Dev. 2020;13(2):75-84.
27. McVey MJ, Cooke GM, Curran IH, Chan HM, Kubow S, Lok E, Mehta R, et al. Effects of dietary fats and proteins on rat testicular steroidogenic enzymes and serum testosterone levels. Food Chem Toxicol. 2008;46(1):259-69.
28. Abe M, Ito Y, Oyunzul L, Oki-Fujino T, Yamada S. Pharmacologically relevant receptor binding characteristics and 5alpha-reductase inhibitory activity of free fatty acids contained in saw palmetto extract. Biol Pharm Bull. 2009;32: 646-50.
29. Porhemmat F, Shariati M, Sepehrara L. Effect of Pistacia vera oil on pituitary gonad axis and histological testis changes in adult male rats. Armaghane Danesh (Yasuj Univ Med Sci). 2013;18(8):641-649.
30. Tansaz M, Bahman M, Khodadoost M, Athari SS, Ghafarzadeh S, Kashafroodi H, Choopani R. Effects of compound honey syrup (Ma-ol-asal) on polycystic ovary syndrome (PCOS) induced by estradiol valerate in female rats. Iran J Obstet Gynecol Infertil. 2021;23(12): 13-24.
31. Saeb M, Nazifi Habibabadi S, Mousavi SM, Jalaei J. Studying the effect of oral consumption of wild pistachio oil (Pistacia atlantica) on the levels of leptin and thyroid hormones in the serum of female rats. Zahedan J Res Med Sci (Tabibe-Shargh), 2007;9(4):263-274.
32. Saeb M, Nazifi, Beizaee A, Gheisari H, Jalaee J. Effect of wild pistachio oil on serum leptin concentration and thyroid hormones in the male rat. Iran J Endocrinol Metab. 2008; 9(4):429-437.
33. Saeb M, Nazifi S, Sabet M, Nazem H, Gheisari HR, Saeb S et al. Effect of dietary wild pistachio oil on serum thyroid hormones, lipids and leptin concentration in experimental hyperthyroidism in male rat. J Gorgan Univ Med Sci. 2009;11(4):8-15.
34. Nazifi S, Saeb M, Pourgonabadi S, Saeb S, Ansari Lari M. The effect of dietary wild pistachio oil (Pistacia atlantica) on serum thyroid hormones and leptin concentration in experimental hyperthyroidism in the female rat. Iran South Med J. 2011;14(1):1-8.
35. Choghakhori R, Abbasnezhad A, Yazdi M, Ahmadvand H. Antidiabetic, hypolipidemic, and antioxidant activities of Pistacia atlantica: A systematic review and meta-analysis of preclinical studies. Phytother Res. 2023;37(9): 3698-3711.
36. Majd FS, Talebi SS, Ahmad Abadi AN, Poorolajal J, Dastan D. Efficacy of a standardized herbal product from Pistacia atlantica subsp. Kurdica in type 2 diabetic patients with hyperlipidemia: A triple-blind randomized clinical trial. Compl Ther Clin Pract. 2022;48:101613.
37. Canudas S, Hernández-Alonso P, Galié S, Muralidharan J, Morell-Azanza L, Zalba G, García-Gavilán J, Martí A, Salas-Salvadó J, Bulló M. Pistachio consumption modulates DNA oxidation and genes related to telomere maintenance: a crossover randomized clinical trial. Am J Clin Nutr. 2019;109(6):1738-1745.
38. Sauder KA, McCrea CE, Ulbrecht JS, Kris-Etherton PM, West SG. Effects of pistachios on the lipid/lipoprotein profile, glycemic control, inflammation, and endothelial function in type 2 diabetes: A randomized trial. Metabolism. 2015; 64(11):1521-1529.
39. Hasan-Zaiem A, Saghebjoo M, Foadodini M, Saed-Mocheshi S. The Effect of Aerobic Training and Pistacia Atlantica Extract on the Levels of Heat Shock Protein 70 and Protein Carbonyl in the Heart Tissue of Diabetic Rats. J Isfahan Med Sch 2015; 33(347):1337-1348.
40. Mahmudzadeh T, Saghebjoo M, Seghatol Eslami A, Hedayati M. Effect of aerobic training and Pistacia atlantica extract consumption on pancre B-cellsatic function in streptozotocin-induced diabetic rats. Iran J Diabet Metab 2014; 13(3):252-262.
41. Hosseini M, Shemshaki A, Saghebjoo M, Gharari Arefi R. Effect of aerobic training and Pistacia atlantica extract consumption on plasma levels of lipocalin-2 and insulin resistance index in streptozotocin-induced diabetic rats. Intern Med Today. 2016;22(1):27-33.
42. Hojati V. The combined effects of saffron (Crocus sativus L.) and exercise on body health: A review study. J Chem Health Risks. 2025; 15(2):255-273.
43. Hojati V., Shafahi, M. The effects of the antidiabetic drug metformin on other diseases: A review study. Expe Anim Biol. 2024;13(1):81-96.
44. Hojati V. A review of the therapeutic effects of Salvia species in Iran. J Anim Biol. 2023;15(3):1-21
45. Ghamaridaz S, Hojati V, Molzemi S, Roudi B. The effect of kombucha mushroom and garlic extracts on blood biochemical parameters of healthy and diabetic rats. Iran J Diabet Metabol. 2023;23(4):214-224
46. Zarekar M, Saghebjoo M, Foadodini M, Hedayati M. Combined effect of aerobic training and Pistacia athlantica extract on GLUT-4 protein expression and muscle glycogen in diabetic rats. Iran J Endocrinol Metab. 2014; 16(4):245-253.
47. Saghebjoo M, Mahmoudzadeh T, Thaqe El-eslami A, Hedayati M. The effect of aerobic exercise and wild pistachio extract on pancreatic beta cell repair in streptozotocin-induced diabetic mice. 9th International Conference on Physical Education and Exercise. 2015.
48. Vazifeshenas Darmiyan K., Hosseini M, Rezaei R, Ezi S, Malekaneh M. Effect of aqueous extract of wild pistachio (Pistacia atlantica) leaves on diabetic nephropathy in rat. Armaghan-E-Danesh, 2016;21(5):420-434.
49. Memariani Z, Tatari M, Zahedi M, Hesari Z, Davarian A, Kolangi F. Evaluation of the effect of Pistacia atlantica oleoresin on blood sugar, pressure and lipids in patients with type 2 diabetes: A Single-Blind, Placebo-Controlled Trial. Endocrinol Diabetes Metab. 2024; 7(4):e504.
50. Gioxari A, Amerikanou C, Valsamidou E, Kleftaki SA, Tzavara C, Kalaitzopoulou A, Stergiou I, Smyrnioudis I, Kaliora AC. Chios mastiha essential oil exhibits antihypertensive, hypolipidemic and anti-obesity effects in metabolically unhealthy adults - a randomized controlled trial. Pharmacol Res. 2023; 194:106821.
51. Floris S, Di Petrillo A, Pintus F, Delogu GL. Pistacia lentiscus: Phytochemistry and Antidiabetic Properties. Nutrients. 2024;16(11): 1638.
52. Kant R, Singh A, Raina R, Dhingra V, Bairwa M, Kanwar V. Real-world safety and effectiveness of Pistacia lentiscus (mastic gum) in patients with diabetic gastroparesis: 24-week interim analysis postintervention. Indian J Pharmacol. 2024;56(1):4-9.
53. Mahjoub F, Salari R, Yousefi M, Mohebbi M, Saki A, Rezayat KA. Effect of Pistacia atlantica kurdica gum on diabetic gastroparesis symptoms: a randomized, triple-blind placebo-controlled clinical trial. Electron Physician. 2018;10(7):6997-7007.
54. Norasteh H, Mohammadi S, Nikravesh M, Taraz Jamshidi S. Protective effect of Pistacia atlantica on busulfan-induced renal-liver injury in laboratory mice. J Babol Univ Med Sci. 2020; 22(1):17-23.
55. Hadinia A, Hosseini SM, Ghanbari Hassanabad A, Arianpour R, Seyidi F, Askarian S. The effect of Khanjak fruit extract on the humoral immune system of rats. Armaghan Danesh, 2010;15(4):387-395.
56. Kord Zanganeh S, Ghorbani MR, Tatar A, Barzegar H. Effect of different levels of wild pistachio (Pistacia atlantica) leaves extract on performance, ceca microbial population and immunity responses in broiler chickens. Iran J Anim Sci Res. 2018;10(3):367-379.
57. Alsharairi NA. An analysis of three Pistacia species' phenolic compounds and their potential anticancer and cytotoxic activities on cancer cells-a review. Curr Issues Mol Biol. 2025;47(6): 393.
58. Keikhaei F, Naghsh N, Modaresi M. The comparison between hydroethanolic extraction of Pistacia atlantica and suzin effects on growth inhibition of K562 cell line in vitro condition. J Arak Uni Med Sci 2014;17(6):66-73.
59. Seyed Alipour B, Pourakbar E, Taravati A. Investigation of the cytotoxic effect of ethanolic extract of wild pistachio leaves (Pistacia Khinjuk) on two cancer cell lines Hela and MCF-7. J Rafsanjan Univ Med Scie. 2015;14(11):939-952.
60. Ostovan M, Anbardar MH, Khazraei H, Fazljou SMB, Khodabandeh Z, Shamsdin SA, Araj Khodaei M, Torbat, MA. The short-term effects of Pistacia lentiscus oil and sesame oil on liver and kidney pathology of rats and human cancer cell lines. Galen Med J. 2020;9(1):2001.
61. Yarmohammadi Jalali R, Abbasi S. A review of some effective plants on adrenal cancer. Med History. 2022;14(47):1–15.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
, Ahmadi-Dastgerdi A, Gholami-Ahangaran M. Antibacterial effect of Capparis spinosa and Pistacia atlantica extracts on growth of Escherichia coli in vitro and in vivo. J Vet Clin Pathol. 2020;14(2):115-126.73. Dolatyabi M, Adhami G, Marouf Y. Investigation of the anti-leishmanial effects of oil extract of mountain pistachio (Pistacia atlantica) on Leishmania major promastigotes in vitro. Updates Vet Microbiol. 2021;4(2):92-99
74. Milia E, Bullitta SM, Mastandrea G, Szotáková B, Schoubben A, Langhansová L, Quartu M, Bortone A, Eick S. Leaves and fruits preparations of Pistacia lentiscus L.: A review on the ethnopharmacological uses and iImplications in inflammation and infection. Antibiotics (Basel). 2021;10(4):425.
75. Kohnepoushi SS, Dastan D, Nili Ahmadabadi A. Effects of Pistacia atlantica subsp. kurdica on cadmium-induced oxidative damage in rat kidney. Avicenna J Pharm Res. 2020;1(1):10-14.
76. Borzooeian G, Tanideh N, Lotfi M, Mokhtari M, Nazem H, Sani M, Salman-nezhad
M, Koohi-hosseinabadi O, Daneshi S. Evaluation the effect of Pistacia atlantica hydro alcoholic extract with bone marrow- derived stem cells on induced knee osteoarthritis in rat. Iran J Orthop Surg. 2020;14(1):30-41.
77. Khamevar A, Ebrahimzadeh MA,
Moosazadeh M, Shayesteh Azar M, Saeedi M, Bakhtiary Far A, Yousefi SS. Effectiveness of Pistacia atlantica on older adult knee osteoarthritis, a randomized triple blind clinical trial. Phytother Res. 2021;35(9):5125-5132.
78. Azizi F, Gorji N, Jokar R, Rezghi M, Shirafkan H, Moeini R. The effects of Pistacia atlantica Desf. Fruit oil on primary knee osteoarthritis: A randomized controlled clinical trial. J Ethnopharmacol. 2025;342:119387.
79. Soulaidopoulos S, Tsiogka A, Chrysohoou C, Lazarou E, Aznaouridis K, Doundoulakis I, Tyrovola D, Tousoulis D, Tsioufis K, Vlachopoulos C, Lazaros G. overview of Chios mastic gum (Pistacia lentiscus) effects on human health. Nutrients. 2022;14(3):590.
80. Milia EP, Sardellitti L, Eick S. Antimicrobial efficiency of Pistacia lentiscus L.
derivates against oral biofilm-associated diseases-A narrative review. Microorganisms. 2023;11(6):1378.
81. Hassani AR, Baladi M, Amiri M, Hamze F, Salavati-Niasari M, Sharifi M, Hanna R. Effectiveness of plant-mediated synthesis of hydroxyapatite nano-particles impregnated in pistachio oleogum resin on mineral contents of human teeth. An in-situ single-blind controlled study. J Mech Behav Biomed Mater. 2023; 148:106155.
82. Starace M, Granger C, Carpanese MA, Alessandrini A, Bruni F, Piraccini BM. Review of the literature on the efficacy and safety of a new cosmetic topical treatment containing Pistacia lentiscus and hyaluronic acid for the treatment of nail plate damages. J Cosmet Dermatol. 2022;21(11):5514-5518.