مطالعه رادیولوژی و هیستوآناتومیک شریان های قلبی در سگهای نژاد ژرمن شیپرد بالغ
محورهای موضوعی : فصلنامه زیست شناسی جانوریسامان آهنی 1 , سیامک علیزاده 2 *
1 - گروه دامپزشكي، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامي، کرج، ايران
2 - گروه علوم درمانگاهی، واحد نقده، دانشگاه آزاد اسلامي، نقده، ايران
کلید واژه: سگهای ژرمن شیپرد, شریانهای قلب, هیستوآناتومی, رادیولوژی,
چکیده مقاله :
هدف از این مطالعه بررسی شریانهای قلبی در سگهای ژرمن شیپرد بالغ بود تا از یافته‌های‌آن به عنوان منبعی برای مقایسه بین نژادهای مختلف سگ و همچنین در تفسير نتايج و تصميم‌گيري‌هاي باليني استفاده شود. از آنجا كه اکثر تمرینات جراحی توسط دانشجویان تخصصی جراحی قلب در دانشکده‌های پزشکی بر روی عروق کرونر حیوانات به خصوص سگ‌ها صورت می‌گیرد، لذا نتایج این تحقیق می‌تواند برای این قشر نیز مورد استفاده و مفید واقع شود. در این مطالعه توصیفی- مقطعی از هشت سگ ژرمن شیپرد بالغ تلف شده (4 قلاده نر و 4 قلاده ماده) با میانگین سنی4/3 سال و متوسط وزنی 56/30 کیلوگرم استفاده شد. برای مطالعات رادیولوژی ماده حاجب سولفات باریوم به داخل شریانهای قلب تجویز شد سپس رادیوگرافی انجام شد. برای مطالعات بافت‌شناسی، نمونه‌های بافتی با هماتوکسيلين ائوزین رنگ‌آمیزی شده و مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان میدهد که شریان کرونری چپ مابین شریان ریوی و گوشك چپ قلب قرار گرفته و به دو شریان چرخشی چپ و شریان بین بطنی پاراکونال تقسیم میشود. در یکی از نمونهها به صورت استثنایی ابتدای شریان کرونری چپ دو قسمتی بود و شریان چرخشی چپ و شریان بین بطنی پاراکونال دارای مبدأ جداگانه‌ای بودند. شریان کرونری راست از سینوس چپ پیاز آئورت منشأ گرفته و بین شریان ریوی و گوشک راست قرار می‌گرفت. نتایج حاصل از بررسی‌های رادیولوژی کاملاٌ با یافته‌های آناتومی همخوانی داشت و موارد بیان شده در نتایج آناتومی را مورد تأیید قرار می‌داد. براساس یافته‌های بافت‌شناسی گره سینوسی دارای یک شریان مرکزی بود که از شریان کرونری راست منشعب می‌شد. گره دهلیزی بطنی فاقد شریان مرکزی بود. نتایج دقیق به دست آمده در این مطالعه می‌تواند در بحث آناتومی مقایسه‌ای عروق قلبی سگ‌ها، تفسير نتايج و ارزیابی‌های باليني بیماری‌های قلبی سگهای ژرمن شیپرد و نیز برای رزیدنت‌های جراحی دامپزشکی و پزشکی مورد استفاده قرار گیرد.
The aim of this study was to investigate the cardiac arteries in mature German Shepherd dogs, so that its findings can be used as a source for comparison between different breeds of dogs, as well as in the interpretation of results and clinical decisions. Since most of the surgical exercises by cardiac surgery residents in medical schools are done on the coronary arteries of animals especially dogs, the results of this research can be useful for this group as well. In this descriptive cross-sectional study, 8 adult German Shepherd dogs (4 males and 4 females) with an average age of 2.4 years and an average weight of 30.56 kg were used. For radiology studies, barium sulfate contrast material was administered into the arteries of the heart, then radiography was performed. For histological studies, tissue samples were stained with hematoxylin and eosin and examined. The results show that the left coronary artery is located between the pulmonary artery and the left auricle of the heart and is divided into two left rotating arteries and the paraconal interventricular artery. In one of the samples, exceptionally, the beginning of the left coronary artery was bipartite, and the left rotating artery and the paraconal interventricular artery had separate origins. The right coronary artery originates from the left sinus of the aortic bulb and was placed between the pulmonary artery and the right auricle. The results of the radiology examinations were completely consistent with the anatomical findings and confirmed the things stated in the anatomical results. According to the histological findings, the sinus node had a central artery that branched from the right coronary artery. The atrioventricular node had no central artery. The detailed results obtained in this study can be used in the discussion of the comparative anatomy of the heart vessels of dogs, the interpretation of the results and the clinical evaluations of the heart diseases of German Shepherd dogs, and also be useful for veterinary and medical surgery residents.
1. Brugada-Terradellas C., Hellemans A., Brugada P., Smets P. 2021. Sudden cardiac death: A comparative review of humans, dogs and cats. The Veterinary Journal, 274:105696.
2. Chang C.J., Huang C.C., Chen P.R., Lai Y.J. 2020. Remodeling matrix synthesis in a rat model of aortocaval fistula and the cyclic stretch: impaction in pulmonary arterial hypertension-congenital heart disease. International Journal of Molecular Sciences, 21(13):4676.
3. Claretti M., Pradelli D., Borgonovo S., Boz E., Bussadori C. 2018. Clinical, echocardiographic and advanced imaging characteristics of 13 dogs with systemic-to-pulmonary arteriovenous fistulas. Journal of Veterinary Cardiology, 20(6):415-424.
4. Cridge H., Langlois D.K., Steiner J.M., Sanders R.A. 2022. Cardiovascular abnormalities in dogs with acute pancreatitis. Journal of Veterinary Internal Medicine.
5. Dahl S.L., Kypson A.P., Lawson J.H., Blum J.L., Strader J.T., Li Y. 2011. Readily available tissue-engineered vascular grafts. Science Translational Medicine, 3(68):68ra9.
6. Du J., Deng S., Pu D., Liu Y., Xiao J., She Q. 2017. Age-dependent down-regulation of hyperpolarization-activated cyclic nucleotide-gated channel 4 causes deterioration of canine sinoatrial node function. Acta Biochimica et Biophysica Sinica, 49(5):400-408.
7. Dyce K.M., Sack W.O., Wensing C.J.G. 2009. Textbook of veterinary anatomy-E-Book. Elsevier Health Sciences.
8. Emelyanova A., Stepura E., Gerasimov M., Emelyanov S.M. 2020. Mathematical modelling of heart rhythm in dairy cattle. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. IOP Publishing.
9. Fedorov V.V., Chang R., Glukhov A.V., Kostecki G., Janks D., Schuessler R.B. 2010. Complex interactions between the sinoatrial node and atrium during reentrant arrhythmias in the canine heart. Circulation, 122(8):782-789.
10. Gracis M. 2018. Dental anatomy and physiology. BSAVA manual of canine and feline dentistry and Oral surgery: BSAVA Library, 6-32.
11. Heper G., Barcin C., Iyisoy A., Tore H.F. 2006. Treatment of an iatrogenic left internal mammary artery to pulmonary artery fistula with a bovine pericardium covered stent. Cardiovascular and Interventional Radiology, 29:879-882.
12. Kalyanasundaram A., Li N., Hansen B.J., Zhao J., Fedorov V.V. 2019. Canine and human sinoatrial node: differences and similarities in the structure, function, molecular profiles, and arrhythmia. Journal of Veterinary Cardiology, 22:2-19.
13. Kaneshige T., Machida N., Nakao S., Doiguchi O., Katsuda S., Yamane Y. 2007. Complete atrioventricular block associated with lymphocytic myocarditis of the atrioventricular node in two young adult dogs. Journal of Comparative Pathology, 137(2-3):146-150.
14. Kuchinka J., Radzimirska M., Banaś D., Nowak E., Szczurkowski A. 2022. The right coronary artery in the heart of chinchilla (Chinchilla laniger Molina). Veterinary Research Communications, 47(2):745-752.
15. Langhorn R., Willesen J. 2016. Cardiac troponins in dogs and cats. Journal of Veterinary Internal Medicine, 30(1):36-50.
16. Loh P., Ho S.Y., Kawara T., Hauer R.N., Janse M.J., Breithardt G. 2003. reentrant circuits in the canine atrioventricular node during atrial and ventricular echoes: electrophysiological and histological correlation. Circulation, 108(2):231-238.
17. MacDonald E.A., Madl J., Greiner J., Ramadan A.F., Wells S.M., Torrente A.G. 2020. Sinoatrial node structure, mechanics, electrophysiology and the chronotropic response to stretch in rabbit and mouse. Frontiers in Physiology, 11:809.
18. Obreztchikova M.N., Sosunov E.A., Anyukhovsky E.P., Moïse N.S., Robinson R.B., Rosen M.R. 2003. Heterogeneous ventricular repolarization provides a substrate for arrhythmias in a German shepherd model of spontaneous arrhythmic death. Circulation, 108(11):1389-1394.
19. Ogobuiro I., Wehrle C.J., Tuma F. 2018. Anatomy, thorax, heart coronary arteries. StatPearls [Internet]: StatPearls Publishing.
20. Ohashi Y., Wakitani S., Yasuda M. 2023. Prevalence of anatomic variants in coronary arteries of Japanese Black cattle. Journal of Veterinary Medical Science, 85(2):135-142.
21. Oliveira C.L., Dornelas D., Carvalho M.D., Wafae G.C., Davis G., Araújo S. 2010. Anatomical study on coronary arteries in dogs. European Journal of Anatomy, 14(1):1-4.
22. Pelosi A., Côté E., Eyster G.E. 2011. Congenital coronary-pulmonary arterial shunt in a German shepherd dog: Diagnosis and surgical correction. Journal of Veterinary Cardiology, 13(2):153-158.
23. Pouchelon J., Atkins C., Bussadori C., Oyama M., Vaden S., Bonagura J.D. 2015. Cardiovascular–renal axis disorders in the domestic dog and cat: a veterinary consensus statement. Journal of Small Animal Practice, 56(9):537-552.
24. Riehle C., Bauersachs J. 2019. Small animal models of heart failure. Cardiovascular Research, 115(13):1838-1849.
25. Saunders A. 2021. Key considerations in the approach to congenital heart disease in dogs and cats. Journal of Small Animal Practice, 62(8):613-623.
26. Scansen B.A. 2017. Coronary artery anomalies in animals. Veterinary Sciences, 4(2):20.
27. Starck J.M., Wyneken J. 2020. Comparative and functional anatomy of the ectothermic sauropsid heart. Veterinary Clinics: Exotic Animal Practice, 25(2):337-366.
28. Tsang H.G., Rashdan N., Whitelaw C., Corcoran B., Summers K., MacRae V. 2016 Large animal models of cardiovascular disease. Cell Biochemistry and Function, 34(3):113-132.
29. Vanmierop L.H., Patterson D.F., Schnarr W.R. 1977. Hereditary conotruncal-septal defects in Keeshond dogs: embryologic studies. The American Journal of Cardiology, 40(6):936-950.
30. Vansteenkiste G., Declercq D., Boussy T., Vera L., Schauvliege S., Decloedt A. 2020. Three dimensional ultra‐high‐density electro‐anatomical cardiac mapping in horses: methodology. Equine Veterinary Journal, 52(5):765-772.
مطالعه رادیولوژیک و هیستوآناتومیک شریانهای قلبی در سگهای نژاد ژرمن شیپرد بالغ
چکیده
هدف از این مطالعه بررسی شریانهای قلبی در سگهای ژرمن شیپرد بالغ بود تا از یافته‌های‌آن به عنوان منبعی برای مقایسه بین نژادهای مختلف سگ و همچنین در تفسير نتايج و تصميم‌گيري‌هاي باليني استفاده شود. همچنین با توجه به اینکه اکثر تمرینات جراحی توسط دانشجویان تخصصی جراحی قلب در دانشکده‌های پزشکی بر روی عروق کرونر حیوانات و به خصوص سگ‌ها صورت می‌گیرد لذا نتایج این تحقیق می‌تواند برای این قشر نیز مورد استفاده و مفید واقع شود. در این مطالعه توصیفی- مقطعی از 8 سگ ژرمن شیپرد بالغ تلف شده (4 قلاده نر و 4 قلاده ماده) با میانگین سنی4/3 سال و متوسط وزنی 56/30 کیلوگرم استفاده شد. برای مطالعات رادیولوژی ماده حاجب سولفات باریوم به داخل شریانهای قلب تجویز شد سپس رادیوگرافی انجام شد. برای مطالعات بافت‌شناسی، نمونه‌های بافتی با هماتوکسيلين ائوزین رنگ‌آمیزی شده و مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان میدهد که شریان کرونری چپ مابین شریان ریوی و گوشک چپ قلب قرار گرفته و به دو شریان چرخشی چپ و شریان بین بطنی پاراکونال تقسیم میشود. در یکی از نمونهها به صورت استثنایی ابتدای شریان کرونری چپ دو قسمتی بود و شریان چرخشی چپ و شریان بین بطنی پاراکونال دارای مبدأ جداگانه‌ای بودند. شریان کرونری راست از سینوس چپ پیاز آئورت منشأ گرفته و بین شریان ریوی و گوشک راست قرار می‌گرفت. نتایج حاصل از بررسی‌های رادیولوژی کاملاٌ با یافته‌های آناتومی همخوانی داشت و موارد بیان شده در نتایج آناتومی را مورد تأیید قرار می‌داد. براساس یافته‌های بافت‌شناسی گره سینوسی دارای یک شریان مرکزی بود که از شریان کرونری راست منشعب می‌شد. گره دهلیزی بطنی فاقد شریان مرکزی بود. نتایج دقیق به دست آمده در این مطالعه می‌تواند در بحث آناتومی مقایسه‌ای عروق قلبی سگ‌ها، تفسير نتايج و ارزیابی‌های باليني بیماری‌های قلبی سگهای ژرمن شیپرد و نیز برای رزیدنت‌های جراحی دامپزشکی و پزشکی مورد استفاده قرار گیرد.
کلمات‌کلیدی: سگهای ژرمن شیپرد، شریانهای قلب، هیستوآناتومی، رادیولوژی.
ناهنجاری‌های عروق قلبی طیفی از بیماری‌ها می‌باشند که منجر به تهدید زندگی در موجود زنده می‌شوند (4). در طب انسانی منشأ و دلایل ناهنجاری‌های شریانهای کرونری به خوبی شناسایی شده است ولی در طب دامپزشکی مطالعات محدودی در این زمینه صورت گرفته است. شریان کرونری عامل خونرسانی و رساندن اکسیژن و مواد غذایی به سلولهای عضله قلبی میباشد (23). ثابت شده است که ایسکمی و آنفارکتوس قلبی در بیماری‌های شریانهای کرونری سگ و گربه نیز همانند انسان رخ میدهد (3). ناهنجاری‌های احتقانی مربوط به شریانهای کرونری به عنوان یک دلیل مهم ایسکمی غیر مرتبط با تصلب شرایین و دلیل مرگ ناگهانی در دام‌های کوچک نظیر سگ و گربه بیان شده است (1). خونرسانی قلب در سگ‌ها توسط شریانهای کرونری چپ و راست صورت می‌گیرد (21). در گوشتخواران و نشخوارکنندگان شاخههای بین بطنی چپ و بین بطنی راست از سرخرگ کرونری چپ منشأ می‌گیرند و در اسب شاخه بین بطنی چپ از سرخرگ کرونری سمت چپ و شاخه بین بطنی راست از سرخرگ کرونری راست منشأ می‌گیرد. تحقیقات محققین نشان میدهد که آناستوموزی بین شریانهای کرونری چپ و راست در برخی از نژادهای سگ وجود دارد هر چند که گروهی دیگر از محققین این موارد را رد می‌کنند (5). با توجه به این که تاکنون مطالعه‌ای در مورد نحوه خونرسانی قلب در سگهای نژاد ژرمن شیپرد انجام نگرفته است لذا تعیین نحوه خونرسانی قلب توسط شریانهای کرونری چپ و راست و شناسایی تفاوت‌های احتمالی در مقایسه با سایر نژادهای سگ و بررسی احتمال وجود آناستوموز بین شریانهای کرونری چپ و راست از اهداف این مطالعه بود. نتایج حاصل از این تحقیق می‌تواند در تفسیر نتایج و تصمیم‌گیری‌های بالینی کلینیسین‌های دامپزشکی در برخورد با سگ‌هایی ژرمن شیپردی که دچار آنفارکتوس یا بیماری‌های عروقی قلب شده‌اند استفاده شود. ضمناً با توجه به اینکه اکثر تمرینات جراحی توسط دانشجویان تخصصی جراحی قلب در دانشکده‌های پزشکی بر روی عروق کرونر حیوانات و به خصوص سگ‌ها صورت می‌گیرد لذا این تحقیق می‌تواند برای این قشر نیز مورد استفاده و مفید واقع شود.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه توصیفی- مقطعی برای مطالعه رادیولوژی و هیستوآناتومی شریانهای قلبی از 8 سگ ژرمن شیپرد بالغ (4 قلاده نر و 4 قلاده ماده) با میانگین سنی 29/0±4/3 سال و متوسط وزنی 18/0±56/30 کیلوگرم که به علل مختلف نظیر بیماری‌های دستگاه گوارشی، تنفسی، ادراری تناسلی و یا عوامل مختلف عفونی و یا متعاقب جراحی‌های مختلف تلف شده بودند استفاده شد. برای این منظور اهداف مطالعه به مسؤلین برخی از کلینیک‌های دامپزشکی دام‌های کوچک شرح داده شده بود و متعاقب موافقت مسؤلین این کلینیک‌ها و صاحبان دام‌ها، سگ ژرمن شیپرد تلف شده از این کلینیک‌ها دریافت و وارد مطالعه می‌شد. البته آن سگ‌هایی وارد مطالعه شدند که مرگ آنها به علت اختلالات قلبی عروقی نبوده و سن تقریبی آنها 2 سال و یا بیشتر بود. سن این سگ‌ها با استفاده از فرمول دندانی تأیید می‌شد (10). پس از انتقال هر یک از این سگ‌ها به سالن تشریح دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، قلب سگ به همراه پریکارد از تنه جدا شده و برای مطالعه عروق کرونری قلب به آزمایشگاه انتقال می‌یافت. از قلب‌های تهیه شده اندازه‌گیری‌های بیومتریک نظیر وزن قلب بدون پرده پریکارد، نسبت وزن قلب به وزن بدن و اندازه محور عمودی و افقی قلب اخذ گردید. برای مطالعات هیستوآناتومیکی عروق شریانی، پس از جدا کردن پرده پریکارد، ابتدا محل ورودی شریانهای کرونر چپ و راست در ابتدای شریان آئورت مشخص میگردید سپس دو عدد کانولای مناسب و هم قطر با شریان‌ها در داخل آنها وارد نموده و سپس توسط نخ ابریشم جراحی چند لیگاتور در اطراف کانولا زده می‌شد. پس از اطمینان از عدم نشست مایع از اطراف کانولا به وسیلهی سرنگ، آب گرم به داخل عروق تزریق میگردید. بعد از شست و شوی کامل عروق و خارج نمودن خون باقی مانده، تزریق آب گرم قطع شده و با ماساژ ملایم بر روی عروق، مایع موجود در آنها خارج میگردید و بدین ترتیب نمونهها آماده می‌شدند و تزریق همزمان مخلوط ژلاتین و سپس ماده حاجب مثبت به داخل شریانهای کرونر انجام میگردید. برای تهیه ژلاتین جهت تزریق، 15گرم پودر ژلاتین مرک در100میلی‌لیتر آب مقطر در حرارت40 درجه سانتیگراد حل میگردید. بعد از تزریق ژلاتین، قلب در داخل یخچال در دمای 4 درجه سانتیگراد قرار می‌گرفت تا ژلاتین سفت شود. قلب‌های تزریق شده بوسیله ژلاتین پس از انعقاد این ماده برای بررسی مسیر عروق کرونر و کالبدشکافی ساده مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
در روش تزریق ماده حاجب مثبت،30 گرم پودر سولفات باریوم با100میلی‌لیتر آب مقطر مخلوط و پس از کانولا‌گذاری به داخل شریانهای کرونر تزریق میگردید. دقت به عمل آمد تا از نشت سولفات باریوم از داخل کانولا در رگ‌ها به سطح و یا حفره‌های داخلی قلب جلوگیری شود. ابتدا رادیوگرافی پس از تزریق ماده حاجب به داخل شریان کرونر راست و سپس متعاقب تزریق این ماده به داخل کرونر چپ و در نهایت با تزریق همزمان در هر دو رگ انجام گرفت. در تهیه رادیوگراف‌ها، حالت گماری‌های قدامی ـ خلفی و جانبی اعمال گردید. برای مطالعات بافت‌شناسی، نمونه‌های بافتی بلافاصله پس از مرگ حیوان اخذ و حداقل به مدت یک هفته در محلول ثبوتی فرمالین10درصد قرار داده شدند. پس از ثبوت، نمونهها (به همراه مشخصات) درون سبدهای مخصوص قرار داده شده و با استفاده از الکل اتیلیک، نسوج آبگیری شدند. برای این منظور از الکل اتیلیک با غلظت‌های صعودی استفاده شد که به ترتیب شامل الکل‌های70،60،50 ، 95 درصد و دو ظرف الکل مطلق بود. مدت زمان لازم برای قراردادن نمونهها در هر ظرف حدود دو ساعت بود. مرحله بعدی شفاف کردن بافت بود که این مرحله به منظور زدودن کدورت و افزایش شفافیت بافت میباشد که با استفاده از گزیلول صورت گرفت. بدین ترتیب نمونهها به ظرف گزیلول منتقل شدند و در هر ظرف حدود دو ساعت باقی ماندند. پس از شفاف کردن، نمونه‌های بافتی وارد مرحله آغشتگی با پارافین شدند. نمونهها در ظروف حاوی پارافین 56-55 درجه سانتیگراد قرار گرفتند و پس از دو ساعت از پارافین خارج شدند. پس از طی مراحل پاساژ بافت، نمونهها با استفاده از پارافین مذاب قالب‌گیری شدند. نمونه بافتی در قالب‌های مخصوص که حاوی پارافین مذاب بود قرار داده شدند. پس از سرد شدن پارافین و منجمد شدن آن، قالب‌ها را جدا کرده و بلوک‌های پارافین جهت نگهداری به یخچال منتقل گردیدند. در مرحله بعد قالب‌های پارافینی را از یخچال خارج کرده و با استفاده از دستگاه میکروتوم دوار، برش‌هایی به ضخامت 7 میکرومتر تهیه گردید. این برش‌ها در بن ماری40 الی50 درجه سانتیگراد قرار داده شد تا چین و چروک‌های آن باز شود. سپس با استفاده از لام‌هایی که آغشته به چسب آلبومین بود نمونه‌های مورد نظر از سطح آب برداشته شدند. لامها حداقل به مدت 24 ساعت در هوای آزمایشگاه باقی ماندند تا کاملاً خشک شوند. سپس لامها به مدت 15 دقيقه در رنگ هماتوکسيلين قرار داده شدند. پس از خارج کردن لامها از ظرف حاوي هماتوکسيلين، در آب جاري به مدت 5-3 دقيقه شستشو داده شدند. براي ثابت کردن رنگ هسته، لامها به مدت 3 دقيقه در ظرف حاوي کربنات ليتيوم قرار گرفتند. در ادامه نمونهها در ظرف حاوي ائوزين به مدت 10- 5 دقيقه قرار داده شده و سپس به مدت 3-2 دقيقه در آب جاري شستشو داده شدند. به منظور آبگيري، سبد حاوي لامها در ظرف محتوي الکل اتيليک با درجات صعودي (70، 80، 90 درصد و الکل مطلق) و در هر کدام به مدت 3 دقيقه قرار گرفتند. بعد از خشک کردن، لامها در سه ظرف گزيلل و در هر کدام به مدت 3 دقيقه قرار داده شدند. در مرحله‌ی آخر لامهاي رنگآميزي شده، از سبد خارج شده و پس از تميز کردن اطراف نمونه، يک قطره چسب آنتلان روي لام قرار داده و يک لامل را با زاويه 45 درجه به آرامي روي لام گذاشته تا هواي بين لام و لامل خارج گردد. پس از خشک شدن لام، نمونهها آماده مطالعه گرديدند.
آنالیز آماری
داده‌ها با استفاده از آزمون t و با کمک نرم افزارSPSS (ویرایش 22) در تمام گروه ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و همه مقادیر به عنوان میانگین و انحراف معیار بیان شدند و 05/0P≤ معنی‌دار و حدود اطمینان ۹۵% در نظر گرفته شد.
مشاهدات ماکروسکوپیک
قلب سگ ژرمن شیپرد از نظر شکل ظاهری کروی مایل به بیضی شکل بود و قاعده‌ی قلب در بالا و رأس آن در پایین قرار گرفته بود. لبهی قدامی یا لبهی راست قلب به شکل محدب و لبهی چپ یا لبهی خلفی قلب نیز صاف یا کمی معقر بود. شیار کرونری در دور تا دور قلب وجود داشت که تنها در مبدأ شریان ریوی منقطع بود. این شیار مرز ما بین حفرات دهلیزی با حفرات بطن را مشخص میساخت. از این شیار کرونری دو شیار طولی یکی در سمت چپ و دیگری در سمت راست قلب جدا می‌شد که در واقع شیار طولی راست، شیار بین بطنی ساب سینوزال و شیار طولی چپ، شیار بین بطنی پاراکونال بود. شیارهای طولی قلب مرز مابین بطن راست با بطن چپ را مشخص می‌نمود. در لبهی چپ قلب سگ ژرمن شیپرد شیار بینابینی دیده نشد. دهلیز راست در جلو و بالای قلب قرار گرفته بود. سطح داخلی دهلیز راست به دو قسمت تقسیم می‌شد که یک سمت آن صاف بود و وریدهای میانخالی قدامی و خلفی به آن ختم می‌شدند که در واقع مبین سینوس وریدی بودند و قسمت دیگر دهلیز دارای برجستگی‌های عضلانی یا عضلات شانه‌ای شکل بود که در واقع تشکیل دهنده گوشک قلب بودند. مابین دهلیز راست و بطن راست سوراخی وجود داشت که توسط دریچهی دولتی حمایت می‌شد. علاوه بر وریدهای میانخالی قدامی و خلفی، سینوس کرونری نیز به دهلیز راست ختم می‌شد که حاصل یکی شدن وریدهای بزرگ و قلبی میانی و ورید آزیگوس چپ بود. مابین دو ورید میانخالی قدامی و خلفی تکمه بین وریدی قابل مشاهده بود (شکل A1). دیوارهی بطن راست نسبت به بطن چپ نازک‌تر بود و از بطن راست شریان ریوی منشعب می‌شد که مبدأ این شریان مخروطی و دارای یک دریچهی سینی شکل بود که از سه‌لت نیمه هلالی تشکیل شده بود. این لت‌ها توسط یکسری طنابهای وتری به دیوارهی بطن متصل می‌شدند. علاوه بر این یکسری طناب‌هایی وجود داشتند که از دیوارهی بین بطنی شروع شده و در دیوارهی خارجی بطن خاتمه پیدا می‌کردند. در نوک بطن نیز یکسری تیغه‌های عضلانی وجود داشتند (شکل B1). دهلیز چپ نیز دارای گوشک بود که سطح داخلی آن ناصاف بوده و دارای عضلات شانه‌ای شکل بود. وریدهای ریوی به دهلیز چپ ختم می‌شدند. مابین دهلیز و بطن سوراخی وجود داشت که توسط دریچه میترال حمایت می‌شد. بطن چپ نیز به مانند بطن راست دارای طنابهای وتری، تیغه دیوارهای ـ حاشیهای، عضله پرزی یا پاپیلری و تیغه‌های گوشتی بود. دیواره بطن چپ ضخیم‌تر از دیوارهی بطن راست بود. بررسی عروق کرونر در قلب‌های تزریق شده بوسیله‌ی ژلاتین و بررسی مسیر رگ‌ها به وسیلهی اسکالپل در زیر یک استریو میکروسکوپ (Stereo Microscope) با بزرگنماییx2 نشان میدهد که قلب سگ ژرمن شیپرد دارای شریانهای کرونری راست و چپ است. شریان کرونری چپ از سینوس چپ پیاز آئورتی و شریان کرونری راست از سینوس راست پیاز آئورتی منشعب میشود. هیچ آناستوموزی بین این دو شریان در هیچکدام از نمونه ها مشاهده نشد.
این شریان بلافاصله بعد از انشعاب، بین شریان ریوی و گوشک چپ قلب قرار گرفته و به دو شریان چرخشی چپ و شریان بین بطنی پاراکونال تقسیم می‌شد. شریان چرخشی چپ در قسمت چپ شیار کرونری به طرف لبهی خلفی قلب امتداد یافته و این لبه را دور زده و در نهایت به سطح دهلیزی یا راست قلب چپ وارد می‌شد و با شاخههای انتهایی خود قلب چپ را خونرسانی می‌کرد. شریان بین بطنی پاراکونال وارد شیار بین بطنی پاراکونال شده و به طرف نوک قلب امتداد یافته و سپس در داخل شیار بین بطنی ساب سینوزال به طرف بالا امتداد می‌یافت. در یکی از نمونهها به صورت استثنایی ابتدای شریان کرونری دو قسمتی بود و شریان چرخشی چپ و شریان بین بطنی پاراکونال دارای مبدا جداگانه‌ای بودند (شکل A2).
شریان چرخشی چپ علاوه بر شاخههای دهلیزی حدود 8-6 شاخه‌ی بطنی از خود منشعب می‌کرد. از این شاخه‌ها سه شاخه بزرگ و بقیه کوچک‌تر بودند. اولین شاخه‌ی بزرگ در سطح گوشکی بطن چپ، دومین شاخه‌ی بزرگ در لبهی چپ قلب و سومین شاخه‌ی بزرگ هم در سطح دهلیز و جدار بطن چپ منشعب می‌شد.
این شریان در طول شیار بین بطنی پاراکونال پایین می‌آمد و رأس قلب را دور زده و به سطح راست قلب (سطح دهلیزی) میرسید. این شریان تعدادی شاخه‌ی جانبی کوچک و بزرگ برای بطن چپ، بطن راست و دیوارهی بین بطنی می‌داد.
- شاخههای جانبی بطن چپ: در قلب سگ نژاد ژرمن شیپرد 7-5 شاخه‌ی جانبی برای بطن چپ مشاهده گردید. این شاخههای جانبی به صورت مورب به طرف نوک قلب، لبهی چپ قلب و پایین امتداد می‌یافتند. دو شاخه از شاخههای مذکور از همه بزرگ‌تر بودند.
- شاخههای جانبی بطن راست: شریان بطنی پاراکونال 11-8 شاخه به بطن راست می‌داد. اولین شاخه جانبی بطن راست از سمت راست شریان بین بطنی پاراکونال منشعب می‌شد و دو شاخه‌ی بعدی از سطح جلویی شریان بطنی پاراکونال جدا می‌شدند. شاخههای باقیمانده دارای قطری کوچک بودند که بافت عضلانی بطن راست را خونرسانی می‌کردند.
- شاخههای قدامی دیوارهی بین بطنی: حدود 15-12 شاخه از سطح خلفی شریان بین بطنی پاراکونال منشعب می‌شدند و دیوارهی قدامی بین بطنی را خونرسانی می‌کردند.
شریان کرونری راست
این شریان از سینوس راست پیاز آئورت شروع می‌شد و بین شریان ریوی و گوشک راست قرار می‌گرفت و بعد از طی حدود 2 سانتی‌متر به سمت راست برگشته و در داخل شیار کرونری قرار می‌گرفت (شکل‌های C2وB2) و سپس وارد شیار بین بطنی ساب سینوزال شده و به عنوان شریان بین بطنی ساب سینوزال در داخل این شیار امتداد می‌یافت و به نوک بطن راست قلب میرسید.
نتایج رادیولوژی
یافته‌های حاصل از بررسی‌های رادیولوژی کاملاً با یافته‌های آناتومی همخوانی داشت و موارد بیان شده در نتایج آناتومی را مورد تأیید قرار داد (شکل 3).
نتایج حاصل از اندازه‌گیری وزن سگ‌ها، وزن قلب بدون پرده پریکارد و نسبت وزن قلب به وزن کل بدن در جدول 1 و طول محور افقی و عمودی قلب بر حسب سانتی‌متر در جدول 2 درج گردیده است.
جدول1. وزن سگ‌ها، وزن قلب بدون پرده پریکارد و نسبت وزن قلب به وزن کل بدن
سگ | وزن کل بدن حیوان (kg) | وزن قلب حیوان (g) | نسبت وزن قلب به وزن کل بدن (%) |
1 | 15/0±40/30 | 11/0±20/251 | 07/0±830/0 |
2 | 14/0±15/31 | 12/0±00/255 | 08/0±818/0 |
3 | 17/0±04/30 | 12/0±80/250 | 07/0±834/0 |
4 | 19/0±59/29 | 14/0±90/249 | 07/0±844/0 |
میانگین سگهای ماده | 17/0±30/29 | 11/0±72/251 | 06/0±831/0 |
5 | 21/0±23/32 | 14/0±00/260 | 06/0±806/0 |
6 | 33/0±53/31 | 12/0±22/258 | 03/0±818/0 |
7 | 18/0±76/30 | 17/0±31/252 | 09/0±820/0 |
8 | 25/0±83/32 | 15/0±56/260 | 06/0±793/0 |
میانگین سگهای نر | 14/0±83/31 | 11/0±77/257 | 07/0±809/0 |
میانگین کل | 18/0±56/30 | 15/0±74/254 | 08/0±820/0 |
نتایج به صورت میانگین±انحراف معیار (SD±Mean) بیان شده‌اند. 05/0P≤ معنی‌داری و حدود اطمینان ۹۵% میباشد.
جدول2. طول محور افقی و عمودی قلب بر حسب سانتی‌متر
سگ | طول محور افقی قلب (cm) | طول محور عمودی قلب (cm) |
1 | 14/0±82/6 | 12/0±00/9 |
2 | 16/0±02/10 | 15/0±12/12 |
3 | 19/0±91/9 | 12/0±68/10 |
4 | 15/0±82/7 | 15/0±20/9 |
میانگین سگهای ماده | 21/0±64/8 | 11/0±25/10 |
5 | 12/0±82/9 | 16/0±25/10 |
6 | 22/0±12/9 | 15/0±20/10 |
7 | 29/0±90/8 | 13/0±30/10 |
8 | 16/0±50/9 | 13/0±12/11 |
میانگین سگهای نر | 25/0±33/9 | 12/0±46/10 |
میانگین کل | 19/0±98/8 | 14/0±35/10 |
نتایج به صورت میانگین±انحراف معیار (SD±Mean) بیان شده‌اند. 05/0P≤ معنی‌داری و حدود اطمینان ۹۵% میباشد.
براساس مشاهدات میکروسکوپیک گره سینوسی ـ دهلیزی قلب سگ ژرمن شیپرد بین دهلیز راست و ورید میانخالی قدامی در ناحیه‌ی شیار انتهایی در زیر پوششی از چربی قرار گرفته بود. شریان مرکزی این گره از شاخه‌ی چرخشی شریان کرونری راست منشعب می‌شد. این شریان در داخل بافت گره از نظر هیستولوژیکی دارای یک پرده‌ی الاستیک داخلی بود و دیوارهی عضلانی ضخیم داشت. گره سینوسی ـ دهلیزی نسبت به رشتههای عضلانی دهلیز دارای رشتههای کلاژنی متراکم و بیشتری بود. این گره، شبکه درهمی از سلولهای عضلانی تخصص یافته در داخل عناصر بافت همبندی بود که عروق خونی و اعصاب به آن نفوذ کرده بودند. سلولهای چربی نیز به طور پراکنده در این گره دیده می‌شدند (شکل A4).
سلولهای گره سینوسی ـ دهلیزی نسبت به سلولهای معمولی میوکارد در دهلیز کوچک‌تر و نسبتاً باریک‌تر و کم رنگ‌تر بودند. خطوط عرضی در سلولهای گره سینوسی ـ دهلیزی به صورت ابتدایی دیده می‌شدند. سلولهایP از سلولهای بینابینی بزرگ‌تر وگاهی به صورت سنسیشیال (دو هسته‌ای) دیده می‌شدند و میزان میوفیبریل آن نسبت به سلولهای بینابینی کمتر بوده و در اطراف سلول مشاهده می‌شدند. سارکولمای این سلول‌ها واضح بود. میزان سارکوپلاسم کم بوده و ناحیه‌ی اطراف هسته روشن بود که نشانه‌ی بافت تخصص یافته‌تر قلب است. سارکوپلاسم در اطراف هسته با ظاهری متورم به نظر میرسید و در ناحیه اتصال سلول‌ها به یکدیگر باریک میگردید. هسته‌ی سلولهایP گرد، تخم مرغی یا کشیده بوده و در مرکز سلول واقع شده و تراکم کروماتین آنها نسبت به هسته‌ی سلولهای بینابینی‌کمتر بود. هر یک از سلولهای بینابینی حاوی یک هسته کشیده یا تخم مرغی شکل مرکزی بود و یک یا دو هستک متراکم در هر یک از هسته‌ها دیده می‌شد. در لایه‌ی ادوانتیس این رگ بعضی از سلولهای گرهی قابل مشاهده بودند. این سلول‌ها دارای خطوط عرضی کاملاً مشخص بودند که از سلولهای عضلانی صاف متمایز می‌شدند.
گره دهلیزی ـ بطنی قلب سگ ژرمن شیپرد از سلولهای تخصص یافته میوکاردی، بافت همبند، عروق خونی و اعصاب تشکیل شده بود و سلولهای تخصص یافته گره باریک بودند. این سلول‌ها از سارکولما، سارکوپلاسم و هسته تشکیل شده بودند. سارکولما کاملاً واضح بود. میوفیبریل‌ها در طول سلول مشاهده می‌شدند اما تعدادشان کمتر از سلولهای معمولی میوکارد بود. این سلول‌ها در داربستی از بافت همبند قرار داشتند اما هیچ‌گونه غلافی که تک تک سلول‌ها یا گروهی از آنها را احاطه نماید مشاهده نگردید. بافت همبندی گره دهلیزی ـ بطنی نسبت به گره سینوسی سست بوده و حاوی میزان کمتری کلاژن، فیبروبلاست و سلولهای چربی بود و تعداد زیادی رگ و بویژه مویرگ در بین سلولهای اینگره قابل مشاهده بود. گره دهلیزی ـ بطنی فاقد شریان مرکزی بود (شکل‌هایB,C,D4).
شریان کرونری چپ و دو شاخه اصلی آن از سه تونیک تشکیل شده است که از داخل به بیرون به صورت زیر قرار گرفته‌اند:
طبقه انتیما (Tunica intima)، طبقه میانی (Tunica media)، طبقه ادوانتیس (Tunica adventitia). این شریان‌ها توسط بافت چربی اپی‌کارد احاطه شده بود (شکل‌های 1و2). طبقه انتیما عمدتاً از دو لایه اندوتلیوم و لایه داخلی الاستیک تشکیل شده است. لایه بافت همبند ساب اندوتلیال وجود نداشت. اندوتلیوم با یک لایه منفرد از سلولهای سنگفرشی نازک با هسته مرکزی بیضی یا تخت پوشانده شده است. اندوتلیوم مستقیماً بر روی یک ورقه الاستیک قرار داشت. این لایه به عنوان مرز جدا کننده بین طبقه انتیما و طبقه میانی در نظر گرفته شد. در مبدأ دو شاخه شریان کرونر چپ این لایه ضخیم و برجسته بود (شکلA2) و ضخامت آن رفته رفته کاهش یافته و در انتهای آن ناپیوسته و تکه تکه بود. طبقه میانی سرخرگ کرونری چپ عمدتاً از لایه‌های متحدالمرکز فیبرهای عضلانی صاف به صورت دایره‌ای تشکیل شده بود. میانگین تعداد لایه‌های فیبر عضلانی صاف 22 تا 24 لایه بود. محیط طبقه میانی این شریان تعداد بیشتری از ورقه‌های الاستیک مواج را در مقایسه با قسمت داخلی این طبقه نشان می‌داد. فیبرهای کلاژن بین فیبرهای عضلانی تونیکا تشخیص داده شد. تونیکا Adventitia شامل الیاف الاستیک، کلاژن و سلولهای فیبروبلاست بود. علاوه بر این، آدونتیتیا شامل مویرگ‌های خونی رگی (Vasa vasorum) و اعصاب رگی (Nervi vasorum) بود. شریان کرونری راست ساختار بافتی مشابه شریان کرونری چپ را نشان می‌داد.
شکل 1. A. برش طولی از بطن چپ و راست قلب سگ ژرمن شیپرد نر 3 ساله. 1ـ دیواره بطن چپ 2ـ دیواره بین بطنی 3ـ دیواره بطن راست 4ـ دیواره پاپیلاری 5ـ طناب وتری 6ـ دریچه دهلیزی بطنی چپ 7ـ بطن چپ 8ـ بطن راست 9ـ کیسه آئورت 10ـ رأس قلب. B. برش دیواره جانبی بطن راست قلب سگ ژرمن شیپرد ماده 5 ساله.1ـ عضله پاپیلاری 2ـ طناب وتری 3ـ شریانهای مخروطی 4ـ تیغه‌های زورقی 5ـ تیغه سپتومارژینال 6ـ دریچه سه‌لتی 7ـ دیوار بین بطنی.
شکل 2. A. سطح شریانی قلب سگ ژرمن شیپرد ماده 5 ساله متعاقب تزریق ژلاتین به داخل شریان کرونری چپ.1ـ بطن راست 2ـ بطن چپ 3ـ رأس قلب 4ـ شریان کرونری بین بطنی 5ـ شریان کرونر چرخشی چپ 6ـ دهلیز چپ. B. سطح وریدی قلب سگ ژرمن شیپرد ماده 5 ساله.1ـ شریان کرونری بین بطنی راست 2ـ بطن چپ 3ـ بطن راست 4ـ رأس قلب 5ـ لایه جداری پریکارد 6ـ گوشک چپ 7ـ شاخه چرخشی راست مربوط به شریان کرونری راست. C. سطح وریدی قلب سگ.1ـ شریان کرونری طولی راست 2ـ بطن چپ 3ـ بطن راست.
شکل 3. رادیوگراف اخذ شده بلافاصله پس از تزریق ماده حاجب سولفات باریوم. A. نمای جانبی: شریان کرونری چپ و انشعابات آن مشخص میباشد. B.. نمای قدامی- خلفی: شریان کرونری چپ و راست قابل مشاهده میباشد.
شکل 4. A. رنگ آمیزی ائوزین نگروزین از عضله قلب (بزرگنمایی100X). 1ـ سلولهای عضله مخطط قلبی 2ـ سلولهای گره پیشاهنگ (گره سینوسی). B. رنگ آمیزی ائوزین نگروزین از عضله قلب (بزرگنمایی100X). 1ـ سلولهای پورکنژ 2ـ لایه اندکارد قلب 3ـ سلولهای عضله مخطط قلبی. C. رنگ آمیزی ائوزین نگروزین از عضله قلب با برش طولی از شریان کرونر (بزرگنمایی100X). 1ـ لومن سرخرگ کرونر 2ـ دیواره سرخرگ کرونر 3ـ سلولهای عضله مخطط قلبی. D. رنگ آمیزی ائوزین نگروزین از عضله قلب با برش عرضی از شریان کرونر (بزرگنمایی100X).1ـ سرخرگ کرونر 2ـ سلولهای عضله مخطط قلبی.
آنومالیهای شریان کرونری در حیوانات مختلف از جمله در سگ‌ها و نشخوارکنندگان و به ندرت در تک‌سمی‌ها و خوک (14، 20، 28) و آنومالی به صورت تک سوراخ کرونری سمت چپ با شریان کرونری نابجای سمت راست در یک سگ نژاد بول داگ انگلیسی گزارش شده است (25). تک سوراخ کرونری راست در سگ نژاد کیشوند (Keeshond)با تنه مشترک شریانی (29)، آنومالی‌هایی با منشأ شریان کرونری چپ از تنه ریوی در پودل مینیاتوری (4)، آنوریسم در شریان کرونری سمت چپ در سگ ژرمن شیپرد (22)، فیستول بین شریان ریوی و شریان کرونری در سگهای ژرمن شیپرد (3) و نشخوارکنندگان (11) گزارش شده است. همچنین سوراخ شریان کرونری راست با شریان کرونر و فیستول کرونری به شریان ریوی نیز گزارش شده است (2). در حالت عادی در یک قلب سالم سگ فقط یک شریان کرونری چپ وجود دارد در حالی‌که در برخی از مطالعات وجود دو شریان کرونری چپ به صورت غیر عادی نیز گزارش شده است (14، 23). در مطالعه ما تنها در یک سگ ژرمن شیپرد شریان کرونر سمت چپ با دو منشأ مشاهده شد و در بقیه سگ‌ها شریان کرونری چپ به دو شاخه بین بطنی پاراکونال منشعب شده که آنها هم به سمت رأس قلب امتداد می‌یافتند و سپس وارد شیار بین بطنی ساب سینوزال شده و دوباره به سمت بالا صعود می‌کردند که این ویژگی قلب در این نژادها مشابه سایر سگ‌ها بود.
طبق نتایج ما در سگهای ژرمن شیپرد شاخه‌ی چرخشی چپ، سمت چپ شیار کرونری را طی کرده و لبهی چپ بطن را دور زده و به سطح دهلیزی یا راست قلب وارد می‌شد و در آن قسمت نیز به چندین شاخه تقسیم میگردید. این مشاهدات نشان میدهد که این ویژگی قلب در این نژاد شبیه قلب نشخوارکنندگان است. در نشخوارکنندگان به غیر از شتر شاخه‌ی چرخشی چپ، سمت چپ شیار کرونری را طی کرده و بدون تغییر قطر همانند یک رگ بزرگ به سطح دهلیزی قلب میرسد و سپس وارد شیار بین بطنی ساب سینوزال شده و تحت عنوان شاخه‌ی بین بطنی ساب سینوزال تا نوک قلب امتداد پیدا میکند (30). همچنین یافته‌های مطالعه ما نشان میدهد که در سگهای ژرمن شیپرد شاخه‌ی جانبی پروکسیمال بطن چپ همانند قلب اسب از ابتدای شاخه‌ی بین بطنی پاراکونال جدا شده و بعد از طی یک مسیر کوتاه به دو شاخه تقسیم میشود و سپس به سمت عقب امتداد می‌یابد (24). در سگهای ژرمن شیپرد شاخه‌ی مخروط شریانی از شاخه‌ی بین بطنی پاراکونال منشعب میشود که مشابه سایر نژادهای سگ میباشد. در سگ‌ها شاخه‌ی مخروط شریانی از شاخه‌ی بین بطنی پاراکونال جدا شده و یکی از شاخه‌هایی است که در خونرسانی به بطن راست شرکت میکند. در سگهای ژرمن شیپرد شاخه‌ی مخروط شریانی با شاخههای طرف مقابل آناستوموز می‌شد در حالی‌که در سایر سگ‌ها چنین پیوندهای شریانی دیده نمیشود. در سگ‌ها از شاخه‌ی چرخشی، شاخههای پروگسیمال میانی و دیستال دهلیز چپ جدا میشود در صورتی‌که در سگ ژرمن شیپرد شاخه‌ی دیستال دهلیز چپ وجود نداشت. لذا قلب این نژاد از سگ از این نظر همانند نشخوارکنندگان و شتر میباشد (7).
مطالعه Bauersachs و Riehle نشان میدهد که در سگ شاخه‌ای از شاخه‌ی چرخشی چپ در شیار بینابینی پایین می‌آید که در مطالعه ما نیز این ساختار تأیید گردید (24). مطالعه ما نشان میدهد که مسیر و انشعابات شریان کرونری راست، شاخه‌هایی که از شاخه‌ی چرخشی راست برای بطن و دهلیز جدا می‌شوند در سگهای ژرمن شیپرد شبیه سایر نژادهای سگ و حتی نشخورکنندگان میباشد. در سگهای ژرمن شیپرد خونرسانی از نوع کرونری دو طرفه بود و وریدهای قلب هیچ‌گونه فرقی با سایرسگ‌ها نداشت و فقط سینوس کرونری آن کوچک‌تر بود.
گره سینوسی در قلب سگهای ژرمن شیپرد در شیار انتهایی در محل اتصال ورید میانخالی قدامی و دهلیز راست واقع شده بود لذا از نظر موقعیت قرارگیری مشابه قلب انسان، سایر سگ‌ها، گاو، اسب، شتر و گربه میباشد. در سگ‌ها این گره دوکی شکل میباشد (20). در گاو و شتر شکل گره دوکی و کشیده میباشد و شکل آن نسبت به گره سینوسی انسان متغیرتر است (14). در انسان شبیه به حلزون بوده و مثل یک حلزون در داخل پوسته خود قرار دارد (12). در خرگوش نیز دوکی شکل و کشیده بوده و محور طولی آن به موازات ستیغ انتهایی است (17). شریان مرکزی گره سینوسی در سگهای ژرمن شیپرد از شاخه‌ی چرخشی راستِ شریان کرونری راست منشعب میشود که از این نظر تا حدود زیادی مشابه قلب انسان است. در انسان در 55 درصد موارد شریان مرکزی گره سینوسی از شریان کرونری راست و در 45 درصد موارد از شریان کرونری چپ منشأ می‌گیرد. در خرگوش، اطراف شریان مرکزی گره سینوسی سازمان یافته نیست و حاوی یک یا چندین شاخه‌ی شریانی میباشد. در گاو، گره سینوسی فاقد شریان مرکزی است و چندین شاخه‌ی شریانی سلولهای این گره را خونرسانی می‌کنند. دو نوع سلول تخصص یافته (سلولهای بینابینی و سلولهایP) در گره سینوسی سگهای ژرمن شیپرد قابل مشاهده بودند که از این نظر مشابه سایر نژادهای سگ بود. اما براساس یافته‌های ما در سگهای ژرمن شیپرد سلولهای بینابینی به علت وجود میوفیبریل دارای خطوط طولی و عرضی بودند در حالی‌که در مطالعات قبلی صورت گرفته توسط محققین دیگر فقط به وجود خطوط عرضی در سلولهای بینابینی سگ‌ها اشاره شده بود که این می‌تواند وجه تمایز سلولهای بینابینی این نژاد از سایر نژادهای سگ باشد. سلولهایP گره سینوسی در سگهای ژرمن شیپرد دارای یک ناحیه‌ی شفاف در اطراف هسته می‌باشند که از این نظر مشابه سایر نژادهای سگ‌ها، انسان، اسب و شتر میباشد اما در گاو این سلول‌ها نسبت به سگ و انسان دارای ناحیه‌ی شفاف بیشتری در اطراف هسته هستند. صفحات پلکانی در گره سینوسی سگهای ژرمن شیپرد دیده نشد که از این نظر مشابه انسان، سایر نژادهای سگ، گاو و اسب میباشد (27). در انسان سلولهایP به وسیلهی الیاف رتیکوالاستیک احاطه شده است (19).
براساس نتایج مطالعه ما در گره سینوسی سگهای ژرمن شیپرد یک شبکه متراکم از سلولهای عصبی اتونومیک دیده شد که این مورد با مطالعه Du و همکاران همخوانی دارد چون او نیز یک شبکه متراکم از این نوع سلولهای عصبی را در گره سینوسی سگهای هاسکی گزارش کرده است (6). در مطالعه‌ای دیگری Obreztchikova و همکاران عصب دهی قلب سگ ژرمن شیپرد را مطالعه نموده و وجود شبکه‌ی عصبی را در اطراف گره مشاهده نموده است (18). در اکثر نژادهای سگ علاوه بر رشتههای عصبی یک گانگلیون در این گره دیده می شود. در انسان نیز الیاف عصبی در بافت گره سینوسی زیاد بوده اما هیچ گانگلیونی در قسمت مرکزی گره مشاهده نشده است.
گره دهلیزی بطنی در سگهای ژرمن شیپرد در زیر آندوکارد و در مقابل سینوس کرونری واقع شده است و از نظر هسیتولوژیکی حاوی سلولهای میوکارد تخصص یافته‌ای است که شاخه شاخه بوده و به صورت شبکه درهمی است که توسط یک داربستی از بافت همبند سست احاطه شده است که این یافته مشابه سایر نژادهای سگ میباشد. در این نژاد از سگ سلولهای گره دهلیزی بطنی کوچک‌تر و روشن‌تر از رشتههای معمولی میوکارد بوده و فاقد صفحات پلکانی بودندکه از این نظر شبیه سایر نژادهای سگ، گاو، اسب، خرگوش و شتر بود. براساس منابع مختلف در سگ‌ها هر یک از سلولهای گره دهلیزی بطنی به وسیلهی حلقه‌ای از یک ماده شبیه به عصب احاطه میشود اما در سگهای ژرمن شیپرد هیچ‌گونه حلقه‌ای که تک تک سلول‌ها را احاطه نماید مشاهده نگردید. Kaneshige و همکاران در مطالعه‌ای وجود خطوط طولی و عرضی را در سلولهای گره دهلیزی بطنی سگهای هیبریدی را گزارش کرده بودند که این یافته در مطالعه ما نیز تأیید گردید (13). اماLoh و همکاران در مطالعه خود فقط وجود خطوط عرضی و عدم وجود صفحات پلکانی را در سلولهای گره دهلیزی بطنی سگ‌ها را گزارش کرده‌اند (16). آنها در این تحقیق خود هیچ اشاره‌ای به نوع نژاد سگهای تحت مطالعه و سن آنها نکرده‌اند. داربست همبندی گره دهلیزی بطنی در سگهای ژرمن شیپرد تا حدود زیادی از نوع سست بود و حاوی تعداد کمی رشته کلاژن، فیبروپلاست، سلولهای چربی و تعداد زیادی مویرگ بود که از این نظر مشابه گوشتخواران میباشد. در داربست گره دهلیزی بطنی سگهای ژرمن شیپرد رشتههای عصبی فراوان وجود داشت که شبیه به سایر نژادهای سگ، شتر و گربه بود. همان طوری که قبلاً نیز اشاره شد شریان کرونری راست منبع اصلی تأمین خون برای گره دهلیزی بطنی سگهای ژرمن شیپرد بود و هیچ کدام از شاخههای شریانی از مرکز گره عبور نمی‌کردند لذا گره دهلیزی بطنی این نژادهای سگ فاقد شریان مرکزی است که از این نظر مشابه گوشتخواران میباشد.
نتیجه‌گیری
نتایج دقیق به دست آمده در این مطالعه می‌تواند در بحث آناتومی مقایسه‌ای عروق قلبی سگ‌ها، تفسير نتايج و ارزیابی‌های باليني بیماری‌های قلبی سگهای ژرمن شیپرد و نیز برای رزیدنت‌های جراحی دامپزشکی و پزشکی مورد استفاده قرار گیرد.
1. Brugada-Terradellas C., Hellemans A., Brugada P., Smets P. 2021. Sudden cardiac death: A comparative review of humans, dogs and cats. The Veterinary Journal, 274:105696.
2. Chang C.J., Huang C.C., Chen P.R., Lai Y.J. 2020. Remodeling matrix synthesis in a rat model of aortocaval fistula and the cyclic stretch: impaction in pulmonary arterial hypertension-congenital heart disease. International Journal of Molecular Sciences, 21(13):4676.
3. Claretti M., Pradelli D., Borgonovo S., Boz E., Bussadori C. 2018. Clinical, echocardiographic and advanced imaging characteristics of 13 dogs with systemic-to-pulmonary arteriovenous fistulas. Journal of Veterinary Cardiology, 20(6):415-24.
4. Cridge H., Langlois D.K., Steiner J.M., Sanders R.A. 2022. Cardiovascular abnormalities in dogs with acute pancreatitis. Journal of Veterinary Internal Medicine.
5. Dahl S.L., Kypson A.P., Lawson J.H., Blum J.L., Strader J.T., Li Y. 2011. Readily available tissue-engineered vascular grafts. Science translational medicine, 3(68):68ra9-ra9.
6. Du J., Deng S., Pu D., Liu Y., Xiao J., She Q. 2017. Age-dependent down-regulation of hyperpolarization-activated cyclic nucleotide-gated channel 4 causes deterioration of canine sinoatrial node function. Acta Biochimica et Biophysica Sinica, 49(5):400-8.
7. Dyce K.M., Sack W.O., Wensing C.J.G. 2009. Textbook of veterinary anatomy-E-Book. Elsevier Health Sciences.
8. Emelyanova A., Stepura E., Gerasimov M., Emelyanov S.m2020. Mathematical modelling of heart rhythm in dairy cattle. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. IOP Publishing.
9. Fedorov V.V., Chang R., Glukhov A.V., Kostecki G., Janks D., Schuessler R.B. 2010. Complex interactions between the sinoatrial node and atrium during reentrant arrhythmias in the canine heart. Circulation, 122(8):782-9.
10. Gracis M. 2018. Dental anatomy and physiology. BSAVA manual of canine and feline dentistry and Oral surgery: BSAVA Library, 6-32.
11. Heper G., Barcin C., Iyisoy A., Tore H.F. 2006. Treatment of an iatrogenic left internal mammary artery to pulmonary artery fistula with a bovine pericardium covered stent. Cardiovascular and interventional radiology, 29:879-82.
12. Kalyanasundaram A., Li N., Hansen B.J., Zhao J., Fedorov V.V. 2019. Canine and human sinoatrial node: differences and similarities in the structure, function, molecular profiles, and arrhythmia. Journal of veterinary cardiology, 22:2-19.
13. Kaneshige T., Machida N., Nakao S., Doiguchi O., Katsuda S., Yamane Y. 2007. Complete atrioventricular block associated with lymphocytic myocarditis of the atrioventricular node in two young adult dogs. Journal of comparative pathology, 137(2-3):146-50.
14. Kuchinka J., Radzimirska M., Banaś D., Nowak E., Szczurkowski A. 2022. The right coronary artery in the heart of chinchilla (Chinchilla laniger Molina). Veterinary Research Communications, 1-8.
15. Langhorn R., Willesen J. 2016. Cardiac troponins in dogs and cats. Journal of veterinary internal medicine, 30(1):36-50.
16. Loh P., Ho S.Y., Kawara T., Hauer R.N., Janse M.J., Breithardt G. 2003. Reentrant circuits in the canine atrioventricular node during atrial and ventricular echoes: electrophysiological and histological correlation. Circulation, 108(2):231-8.
17. MacDonald E.A., Madl J., Greiner J., Ramadan A.F., Wells S.M., Torrente A.G. 2020. Sinoatrial node structure, mechanics, electrophysiology and the chronotropic response to stretch in rabbit and mouse. Frontiers in Physiology, 11:809.
18. Obreztchikova M.N., Sosunov E.A., Anyukhovsky E.P., Moïse N.S., Robinson R.B., Rosen M.R. 2003. Heterogeneous ventricular repolarization provides a substrate for arrhythmias in a German shepherd model of spontaneous arrhythmic death. Circulation, 108(11):1389-94.
19. Ogobuiro I., Wehrle C.J., Tuma F. 2022. Anatomy, thorax, heart coronary arteries. StatPearls [Internet]: StatPearls Publishing.
20. Ohashi Y., Wakitani S., Yasuda M. 2023. Prevalence of anatomic variants in coronary arteries of Japanese Black cattle. Journal of Veterinary Medical Science, 85(2):135-42.
21. Oliveira C.L., Dornelas D., Carvalho M.d., Wafae G.C., Davis G., Araújo S. 2010. Anatomical study on coronary arteries in dogs. Eur J Anat, 14(1):1-4.
22. Pelosi A., Côté E., Eyster G.E. 2011. Congenital coronary-pulmonary arterial shunt in a German shepherd dog: Diagnosis and surgical correction. Journal of Veterinary Cardiology, 13(2):153-8.
23. Pouchelon J., Atkins C., Bussadori C., Oyama M., Vaden S., Bonagura J.D. 2015. Cardiovascular–renal axis disorders in the domestic dog and cat: a veterinary consensus statement. Journal of small animal practice, 56(9):537-52.
24. Riehle C., Bauersachs J. 2019. Small animal models of heart failure. Cardiovascular Research, 115(13):1838-49.
25. Saunders A. 2021. Key considerations in the approach to congenital heart disease in dogs and cats. Journal of Small Animal Practice, 62(8):613-23.
26. Scansen B.A. 2017. Coronary artery anomalies in animals. Veterinary Sciences, 4(2):20.
27. Starck J.M., Wyneken J. 2020. Comparative and functional anatomy of the ectothermic sauropsid heart. Veterinary Clinics: Exotic Animal Practice, 25(2):337-66.
28. Tsang H.G., Rashdan N., Whitelaw C., Corcoran B., Summers K., MacRae V. 2016 Large animal models of cardiovascular disease. Cell biochemistry and function, 34(3):113-32.
29. Vanmierop L.H., Patterson D.F., Schnarr W.R. 1977. Hereditary conotruncal .septal defects in Keeshond dogs: embryologic studies. The American Journal of Cardiology, 40(6):936-50.
30. Vansteenkiste G., Declercq D., Boussy T., Vera L., Schauvliege S., Decloedt A. 2020. Three dimensional ultra‐high‐density electro‐anatomical cardiac mapping in horses: methodology. Equine veterinary journal, 52(5):765-72.
Radiological and histoanatomy study of cardiac arteries in mature German Shepherd dogs
Abstract
The aim of this study was to investigate the cardiac arteries in mature German Shepherd dogs, so that its findings can be used as a source for comparison between different breeds of dogs, as well as in the interpretation of results and clinical decisions. Also, since most of the exercises of cardiac surgery residents in medical schools are done on the coronary arteries of animals such as dogs, the results of this research can be useful for this group. In this descriptive-cross-sectional study, 8 adult German Shepherd dogs (4 males and 4 females) with an average age of 2.4 years and an mean weight of 30.56 kg were used. The results show that the left coronary artery is located between the pulmonary artery and the left auricle of the heart and is divided into two left rotating arteries and the paraconal interventricular artery. In one of the samples, the beginning of the left coronary artery was exceptionally bipartite, and the left rotating artery and the paraconal interventricular artery had separate origins. The right coronary artery originates from the left sinus of the aortic bulb. The results of the radiology examinations were completely consistent with the anatomical findings and confirmed the things stated in the anatomical results. According to the histological findings, the sinus node had a central artery that branched off the right coronary artery. The atrioventricular node had no central artery. The detailed results obtained in this study can be used in the discussion of the comparative anatomy of the heart vessels of dogs, the interpretation of the results and the clinical evaluations of the heart diseases of German Shepherd dogs, and also be useful for veterinary and medical surgery residents.
Keywords: German Shepherd Dogs, Heart Arteries, Histoanatomy, Radiology.