مکانیسم‎های اثرگذاری عوامل فرهنگی، اجتماعی بر تعین احکام فقهی

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

محمود منصوری ¹ , حسین اژدری زاده ² , محمدحسین پوریانی ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران
2 - استادیار، گروه معارف اسلامی و جامعه‌شناسی، واحد نراق، دانشگاه آزاد اسلامی، نراق، ایران
3 - استادیار گروه جامعه‌شناسی، واحد نراق، دانشگاه آزاد اسلامی، نراق، ایران

تاریخ دریافت : 1401/11/25 تاریخ پذیرش : 1402/02/10 تاریخ انتشار : 1402/01/01

کلید واژه: عوامل اجتماعی, تغییر حکم, عوامل فرهنگی, تغییر موضوع, تعین احکام فقهی, حکم واقعی,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر بررسی مکانیسم‌های اثرگذاری عوامل فرهنگی و اجتماعی بر تعین احکام فقهی است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که عوامل فرهنگی و اجتماعی در تعین احکام فقهی در سه حیطه تغییر حکم واقعی، تغییر حکم ظاهری وتغییر حکم حکومتی با مکانیسم‌های مختلف تاثیرگذار هستند. در حیطه تغییر احکام واقعی، عوامل فرهنگی و اجتماعی، با ایجاد تغییر در موضوع حکم، مصداق حکم، متعلق حکم و یا مصداق متعلق و نیز زوال علت حکم و همچنین ایجاد تغییر در اهمیت حکم و بروز تزاحم دو حکم در مقام امتثال، در تغییر حکم واقعی و تعین آن تاثیر می‌گذارند. در احکام ظاهری عوامل فرهنگی و اجتماعی با ایجاد تغییر در ظهور دلیل فقهی، پدیدارسازی موردی یا موسمی بودن حکم، کشف حکومتی بودن حکم، ظاهرسازی مرتبه‌دار بودن دلیل حکم و تغییر مفهوم، با ایجاد توجه به لوازم عادی یا عقلی معنی، تغییر این احکام را سبب می‎شوند. در احکام حکومتی عوامل فرهنگی و اجتماعی با ایجاد تغییر در درجه اهمیت قوانین الهی، مصالح و نظم عمومی و به واسطه فقیه حاکم، در تعین احکام فقهی تاثیرگذار هستند.

چکیده انگلیسی:

The present study was conducted with the aim of investigating the mechanisms of the influence of cultural and social factors on the determination of jurisprudence by a descriptive-analytical method. In fact, this research seeks to answer the question that what are the mechanisms of the influence of cultural and social factors on jurisprudence? Since the rulings of the Holy Sharia are legislated according to the real interests and evils, the question that is often noticed and repeated is that according to the belief of Muslims in the immortality of Islamic rulings and the immutability of the rules and sanctities established by the hand of the Prophet Dear Islam, how and with what mechanism do new cultural and social factors affect the determination of jurisprudence in line with the dynamics of Islamic jurisprudence and in order to respond to the needs of the day The results of this study showed that cultural and social factors are effective in determining jurisprudence in the three areas of changing the actual ruling, changing the apparent ruling, and changing the government ruling with different mechanisms. In the field of changing the real rulings, cultural and social factors by creating a change in the subject of the ruling, the precedent of the ruling, the property of the ruling or the property of the ruling, as well as the deterioration of the cause of the ruling, as well as creating a change in the importance of the ruling and the occurrence of conflict between two rulings in the position of compliance, in the change of the real ruling and They affect its determination In the apparent rulings, cultural and social factors by creating a change in the appearance of the jurisprudential reason, making the case or seasonality of the ruling appear, discovering the governmental nature of the ruling, making the reason of the ruling appear to be high-ranking, and changing the meaning by paying attention to the normal or rational means of the meaning, change these rulings. They cause In governmental rulings, cultural and social factors influence the determination of jurisprudence by changing the importance of divine laws, interests, and public order through the ruling jurist.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم

 اراکی، محسن (1389). نقش تحولات اجتماعی در نظریات فقهی. رواق اندیشه، شماره 20.

اشرفی شاهرودی، مصطفی (1396). همسویی فقه با تحوّلات و نیازهای جامعه. در: مجموعه آثار کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی «نقش زمان و مکان در اجتهاد»، ج 1.

انصاری، مرتضی بن محمدامین (1415ق). کتاب المکاسب. قم: کنگره‏ جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.

بجنوردی، سید محمد (1374). نقش زمان و مکان در اجتهاد. تهران: مجموعه آثار کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی.

خمینی، سید روح‌الله (1378). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

خمینی، سید روح‌الله (1393). تحریر الوسیله. ترجمه محمدباقر موسوی همدانی. تهران: دارالعلم.

رحیمیان، سعید (1379). فقه و زمان. شیراز: انتشارات نوید.

سلمان‏پور، محمدجواد؛ حمیدی، مهدی (1398). بازپژوهی معنای تغییر احکام شرعی و عوامل مؤثر بر آن. فقه و مبانی حقوق اسلامی، 52(2)، ص352-333.

شاهرودی، سیدمحمود (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت. قم: موسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی.

ضیائی‎فر، سعید (1392). فلسفه‏ علم فقه. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ تهران: سمت.

عابدیان، میرحسین (1389). عوامل مؤثر در تغییر حکم. متین، شماره 16-15.

کلانتری، علی‎اکبر (1382). تنقیح مناط. فقه،11(35)، ص  178-136.

محقق حلّی، نجم‏الدین (1423ق). معارج الأصول. لندن: مؤسسه‏ امام علی(ع).

مصباح یزدی، محمدتقی (1388). نقش تقلید در زندگی انسان. تحقیق کریم سبحانی. قم: مؤسسه‏ آموزشی و پژوهشی امام خمینی

مکارم شیرازی، ناصر (1422ق). بحوث فقهیة هامة. قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب.

منتظری، حسینعلی (1429ق). مجازات‌هاى اسلامى و حقوق بشر. قم: ارغوان دانش.