مطالعه تطبیقی مناطق استقراری عصر آهن با الگوی سکونت‌گزینی دوران معاصر در منطقه رحمت‌آباد و عوامل مؤثر بر آن

محورهای موضوعی : باستان‌شناسی

محمدرضا امیری‌نژاد ¹ , حسن درخشی ^{2 *} , حسین علیزاده ³

1 - دانشجوی دکتری باستان‌شناسی، گروه تاریخ و باستان‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه باستان‌شناسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
3 - استادیار گروه باستان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد میانه، دانشگاه آزاد اسلامی، میانه، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/02/21 تاریخ پذیرش : 1404/06/06 تاریخ انتشار : 1404/06/06

کلید واژه: عصر آهن, مطالعات باستان شناسی, مناطق استقراری, دوران معاصر, بخش رحمت آباد ,

چکیده مقاله :

امروز برغم اطلاعات ذی قیمت از عصر آهن به واقع از زوایای مختلف زندگی انسان‌های آن دوران از جمله در بخش رحمت آباد از توابع شهرستان رودبار تصویر روشنی در دست نیست؛ که از عدم تمرکز مطالعات بر روی مناطق استقراری و نبود بررسی‌های هدفمند در باستان شناسی نشأت گرفته باشد. با ابهام در مورد مساکن و معماری سکونتگاه‌های مردمان عصر آهن، این پرسش مطرح می‌شود که چه عواملی بر پراکندگی محوطه‌ها و الگوهای استقراری موثر بوده است؟ نوع معماری و مصالح سازه‌های احتمالی چه بوده و آیا میان مناطق استقراری عصر آهن با الگوی سکونت گزینی دوران معاصر تشابهی وجود دارد؟ با پایش میدانی، بررسی و شناسایی محوطه‌ها، مطالعات کتابخانه ای، نتایج حاصل از مستندات موجود، انسان عصر آهن، معماری و زندگی یکجانشینی توام با کوچ نشینی را تجربه نموده و مصالح سازه‌ها نیز از سنگ‌های رودخانه‌ای، ملاط گل و بخصوص از چوب جنگل بوده که این عنصر بر اثر رطوبت زیاد استان گیلان یا آتش سوزی در طول زمان از بین رفته است. همچنین کشفیات مارلیک از جمله گاوهای کوهان دار همراه با خیش بر زندگی یکجانشینی و پیکرک قاطر با بار بیش از هر چیز بر زندگی کوچ نشینی صحه می‌گذارد. عوامل موثر بر سکونت گزینی عصر آهن مشابه با دوران معاصر و شامل موقعیت جغرافیایی، ارتفاع، اقلیم مناسب، منابع آب، خاک حاصلخیز، درختان و معادن بوده است؛ بگونه‌ای که آبادی‌های امروز درست بر روی مناطق استقراری عصر آهن یا با فاصله ای بسیار اندک در نزدیک ترین محل به آن شکل گرفته‌اند.

چکیده انگلیسی:

Today, despite the valuable information about the Iron Age, there is no clear picture of the different aspects of the lives of people of that time, including in the Rahmatabad section of Rudbar. Which originates from the lack of focus of studies on settlement and lack of targeted investigations in archaeology. With the uncertainty about the houses and the architecture of the settlements of the Iron Age, the question arises, what factors have been effective on the dispersion of the sites and settlement patterns? What was the type of architecture and materials of the possible structures, and is there any similarity between the settlement areas of the Iron Age and the settlement pattern of the contemporary era? Through field monitoring, examination and identification of sites, library studies, and the results of documents, Iron Age man experienced architecture and life of cohabitation combined with nomadism, and the materials of the structures were river stones, mud mortar, and especially forest wood. This element has been lost due to the high humidity of Gilan province or fire over time. Also, the discoveries of Marlik, humpbacked cows with khish, confirm the nomadic life and the figure of a mule more than anything else.Factors affecting the settlement of the Iron Age are similar to the contemporary era and include geographical location, altitude, suitable climate, water resources, fertile soil, trees and mines; In the same way that today's settlements were formed right on the Iron Age or with a very small distance in the closest place.

منابع و مأخذ:

- آبیار، منصور. 1373. چگونگی تدفین در منطقه‌ی گیلان از نیمه ی هزاره ی دوم تا اواخر نیمه‌ی اول هزاره‌ی اول پیش از میلاد (پایان نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه تهران.
- حاکمی، علی. 1347. اشیاء فلزی مکشوفه در کلورز گیلان. یادنامه ی پنجمین کنگره‌ی بین المللی باستان شناسی و هنر ایران. وزارت فرهنگ و هنر.
- خلعتبری، محمدرضا. 1383. کاوش‌های باستان شناسی در محوطه‌های باستانی تالش (تول گیلان). اداره کل میراث فرهنگی گیلان.
- عاقلی؛ صادق 1388. مطالعه و بررسی قبور باستانی شهرستان رودبار. اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گیلان.
- خلعتبری، محمدرضا. 1384. گزارش مقدماتی فصل اول کاوش‌های باستان شناسی در تپه‌ی کلورز رستم آباد – رودبار. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور.
- شهیدزاده، عبدالحسین. 1348. گزارش مقدماتی هیأت کاوش‌های علمی باستان شناسی گیلان – گزارش شماره‌ی 18 استان گیلان. سازمان میراث فرهنگی کشور.
- فهیمی، سیدحمید. 1381. فرهنگ عصر آهن در کرانه‌های نوب غربی دریای خزر. سمیرا.
- گروه پژوهشگران ایران (به کوشش ابراهیم اصلاح عربانی) 1384. کتاب گیلان. جلد اول، چاپ سیزدهم.
- گیرشمن، رمان 1373. زیگورات چغازنبیل. ترجمه‌ی اصغر کریمی. سازمان میراث فرهنگی کشور، چاپ اول.
- گیرشمن، رمان 1384. تاریخ ایران از آغاز تا اسلام. ترجمه‌ی محمد معین. دنیای کتاب، چاپ چهارم.
- میرصالحی، سید مهدی. 1385. بررسی و معرفی اشیاء هزاره‌ی اول محوطه ی چره. (پایان نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد واحد ابهر.
- فریدون بیگلری، ولی جهانی، مرجان مشکور، آلن آرگان، سونیا شیدرنگ و کمال طاهری؛ 1385 غار دربند: شواهدی نویافته از دوره پارینه سنگی قدیم در گیلان؛ مجله باستان شناسی و تاریخ، سال بیست و یکم، پاییز و زمستان سال 1385.
- هول، فرانک. 1382. باستان شناسی غرب ایران. ترجمه ی زهرا باستی. سمت، چاپ چهارم.
- جهانی، ولی ؛ زیدی، محسن. 1390. باستان شناسی صومعه سرا، انتشارات بلور، چاپ اول.
-کورتیس، جان. 1387. ایران باستان (به روایت موزه ی بریتانیا). ترجمه آذر بصیر. تهران، انتشارات امیرکبیر.
- نظریان، اصغر 1381. جغرافیای شهری ایران. انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ پنجم.
- نگهبان، عزت اله. 1378. حفاری‌های مارلیک. تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
- نگهبان، عزت اله. 1376. مروری بر پنجاه سال باستان شناسی ایران. تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
- باقریان، محمدرضا 1391. بررسیهای باستان شناسی هیأت مشترک ایران و کره جنوبی دوران سنگ در ایران، چکیده مقاله‌های یازدهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران، تهران، موزه ملی، صص: 87 - 86.
- جهانی، ولی، 1391. کاوش‌های باستان شناسی یسن دیلمان . چاپ اول، رشت، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان.
- عباس نژاد سرستی، رحمت و مجتبایی ثبوتی، رقیه 1393. معماری مناطق غربی مازندران و بخش های شرقی گیلان در عصر آهن. پژوهش‌های باستان شناسی ایران.
- جهانی، ولی؛ همرنگ، بهروز؛ مجتبایی ثبوتی، رقیه و کوهی، مجید، 1391 ، «کاوش در محوطه باستانی کافرستان یسن چکیده مقاله های یازدهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران، تهران، موزه ملی، ص 129.
- رامین، شهرام و اکبری، مسعود 1391. گورستان عصر آهن سیاهسو، رودسر، گیلان چکیده مقاله های یازدهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران، تهران، موزه ملی، ص 201.
- شهیدزاده، عبدالحسین، 1348، گزارش مقدماتی هیأت کاوش‌های علمی باستان شناسی گیلان، گزارش شماره 18 استان گیلان، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران، منتشر نشده.
- فهیمی، حمید، 1381 حوزه فرهنگی املش در عصر آهن به روایت کاوش‌های باستان شناختی، فرهنگ گیلان، شماره 13 و 14، رشت، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان.
- نوکنده، جبرئیل و فهیمی، حمید 1382. پژوهش‌های باستان شناختی هیأت مشترک ایران و ژاپن در کرانه‌های غربی سپیدرود گیلان، گزارش‌های باستان شناسی 2، تهران، پژوهشکده باستان شناسی.
- Fahimi, H & Yamauchi.k, 2005, "The Fourth Season of Archaeological Survey on the West Bank of the Sefidrud; from the Sorkhan Valley to the River Qezel-Owzan" , In: Preliminary Report of the Iran Japan Joint Archaeological Expedition to Guilan; 4th Season, Tokyo, ICHTO & MECCJ, gie-Vivante, Vol.1-Tehran. - Hakemi, Ali.1968, "Kaluraz et La Civilization”, Murdes Archeology.
- Otsu, T, Nokandeh, J and Adachi, T, 2005, "Excavation Research of Tappe Jalalie”, In: Preliminary Report of the Iran Japan Joint Archaeological Expedition to Guilan; 2nd Season 2002, Tokyo, ICHTO & MECC.
- Sono, T and Fukai, Sh, 1968, "Dailaman III, the Expedition at Hassani Mahalle and Ghale Kuti, 1964"; Tokyo, The University of Tokyo.