بررسی موانع و چالش های آزادی اطلاعات

محورهای موضوعی : تحقیقات حقوقی بین المللی

سیده زهرا جعفری فارسی ¹ , معین صباحی گراغانی ² , مصطفی سراجی ³

1 - دانشجوی دکتری حقوق عمومی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران. رایانامه: [e-mail]
2 - گروه حقوق عمومی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران و استادیار گروه حقوق، واحد شهید حاج قاسم سلیمانی (کرمان)، دانشگاه ازاد اسلامی، کرمان، ایران. (نویسنده مسئول) رایانامه: [e-mail]
3 - استادیار گروه حقوق عمومی، واحد بندرعباس، دانشگاه آزاد اسلامی، بندرعباس، ایران. رایانامه: [e-mail]

تاریخ دریافت : 1400/11/23 تاریخ پذیرش : 1401/01/27 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: حقوق بشر, دموکراسی, حقوق اساسی, آزادی اطلاعات, حق شهروندی,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف : یکی از پایه‌های اساسی حکومت‌های شفاف، حق دسترسی شهروندان به اطلاعات است. این حق، یکی از مهم‌ترین مصادیق آزادی‌های فکری اســت. چراکه با کمک اطلاعات درســت و سنجیده افراد می‌توانند به پرورش فکر و ذهن خود بپردازند و افکار خود را منتشـر سـازند . اما گاهی این امر با موانعی مواجه می گردد که تحقق اهداف مورد نظر را با چالش مواجه می سازد. لذا این سوال مطرح است که آزادی اطلاعات در حقوق ایران با چه موانع و چالش هاییی مواجه می باشد؟روش: این پژوهش از نظر هدف کاربردی و به لحاظ گردآوری اطلاعات به روش اسنادی و از طریق مطالعه قوانین و منابع معتبر انجام شده و اطلاعات به دست آمده به صورت توصیفی- تحلیلی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است.یافته ها و نتایج: نظام حقوقی دسترسی آزاد به اطلاعات یکی از عناصر پایه‌ای حکومت‌های دموکراتیک و ضروری‌ترین ابزار در جهت تضمین آزادی‌های اساسی ازجمله حق آزادی بیان و حق تعیین سرنوشت است. از سویی حق جستجو یا دسترسی به اطلاعات را می‌توان یکی از ضروری‌ترین عناصر آزادی بیان دانست و از دیگر سوی مردم‌سالاری نیز بدون تضمین حق آگاهی نمی‌تواند متضمن آینده‌ای روشن باشد. حق آگاهی دارای دو مفهوم مضیق و موسع می‌باشد. این حق در مفهوم مضیق آن، آزادی در جستجوی اطلاعات را مدنظر قرار می‌دهد، اما مفهوم موسع آن، شامل حق دسترسی به اطلاعات یا حق دریافت اطلاعات است. تفسیر موسع از اصل هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، این حق را در حقوق اساسی کشورمان مدلل می‌سازد، به همین دلیل در کشورما نیز در سال 1388 ش با تصویب قانونانتشار و دسترسی آزاد به اطلاعاتاین حق به‌صورت عام و فراگیر وارد نظام حقوق موضوعه شد. با این‌وجود قانون اخیر حائز ایرادات، موانع و چالش‌هایی است که به آن‌ها اشاره‌شده است.

چکیده انگلیسی:

Field and Aims: One of the basic foundations of transparent government is the right of citizens to access information. This right is one of the most important examples of intellectual freedoms, because with the help of accurate and measured information, people can cultivate their thoughts and minds and publish their thoughts. But sometimes it encounters obstacles that make it difficult to achieve the desired goals. Therefore, the question arises that what obstacles and challenges does freedom of information face in Iranian law?Method: This research has been applied in terms of purpose, and in terms of data collection by documentary method and by studying valid laws and sources and the obtained information has been analyzed descriptively-analytically.Finding and Conclusion: The legal system of free access to information is one of the basic elements of democratic governments and the most essential tool for guaranteeing fundamental freedoms, including the right to freedom of expression and the right to self-determination. On the one hand, the right to seek or access information can be considered one of the most essential elements of freedom of expression, and on the other hand, democracy can not guarantee a bright future without guaranteeing the right to information. The right to information has two narrow and broad meanings. This right, in its narrow sense, envisages freedom to seek information, but its broader concept includes the right to access information or the right to receive information. A comprehensive interpretation of the eighth principle of the Constitution of the Islamic Republic of Iran justifies this right in the constitutional rights of our country. The legal system became the subject. Nevertheless, the recent law has its drawbacks, obstacles and challenges that have been mentioned.

منابع و مأخذ:

- احمدی طباطبایی، محمدرضا. (1388). حقوق شهروندی با تأکید بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، 3(8)، 18 – 3.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/963883

-انصاری، باقر. (1390). آزادی اطلاعات. انتشارات دادگستر.

- انصاری، باقر. (1391). مبانی حقوق همبستگی. فصلنامه حقوقی خصوصی، 41(4)، 40 – 21.

https://jlq.ut.ac.ir/article_29759.html

انصاری، باقر. (1391). نقدهای مطرح علیه حقوق همبستگی و پاسخ به آنها. فصلنامه تحقیقات حقوقی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، 15(58)، 226 – 177.

https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_56298.html

-کاتوزیان، ناصر. (1374). حقوق مدنی، الزام‌های خارج از قرارداد؛ ضمان قهری. انتشارات دانشگاه تهران.

-معتمدنژاد، کاظم. (1391). حقوق مطبوعات. جلد اول. مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.

-نجفی ابرند آبادی، علی حسین. (1383). پیشگیری عادلانه از جرم در علوم جنایی. مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر محمد آشوری. انتشارات سمت.

-نمک دوست تهرانی، حسن. ( 1383). آزادی اطلاعات و حق دسترسی، بنیان دموکراسی. مجلس و راهبرد، (42)، 108 – 63.

http://ensani.ir/fa/article/185535/

-محسنی، وجیهه؛ هاشمی، سید محمد؛ جاوید، محمدجواد و عباسی، بیژن (1397). تحلیل حقوقی نسبت‌سنجی حق دسترسی عموم به اطلاعات با تحقق حقوق شهروندی با تأکید بر نظام حقوقی ایران. فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، 21(62)، 354 – 321.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1502512/

-بندرچی، محمدرضا. (1383). حقوق شهروندی در حقوق اساسی ایران. نشریه دادرسی، (46)، 19 – 15.

http://ensani.ir/fa/article/129479/

-صداقت، قاسم علی. (1389). ویژگی‌های فقه اهل بیت علیهما السلام و نقش آن در حمایت از حقوق شهروندی. نشریه معرفت، 19(154)، 30 – 15.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/750695/

-صفایی بازارجمعه، سمیه و قربانی، محمدعلی. (1390). ماهیت حقوق شهروندی و سابقه آن در ایران. همایش ملی نظارت قضایی و حقوق شهروندی در نظام جمهوری اسلامی ایران-کرمانشاه. 20(1)، 88 – 73.

https://elmnet.ir/article/20317320-19711

-صفایی، سید حسین و جعفری، علی. (1391). رابطه آزادی اطلاعات با حریم خصوصی.  حقوق اسلامی، 9(33)، 159 – 135.

http://ensani.ir/fa/article/328785/

-ملکی اصل، پگاه. (1393). تحول در تعهدات دولتها ناشی از میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در پرتو امنیت انسانی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

-میرزایی، ولی؛ وطنی، امیر؛ عباسی سرمدی، مهدی. (1398). ساختار اخلاقی در حدود آزادی اطلاعات و فیلترینگ در ایران. پژوهش‌های اخلاقی (انجمن معارف اسلامی)، 10(38)، 276 – 265.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1575473/

-بابازاده، حامد. (1399). مقدمه‌ای بر نسل چهارم حقوق بشر؛ حمایت از کرامت انسانی در عصر ارتباطات. علوم خبری، 9(34)، 212 – 195.

http://www.jourcom.com/article_122855.html

 

- Nowak, M. (2002). UN Convention on Civil and Political Rights- CCPR Commentary. Strasbourg: NP Engel.

-SZabo, Denis. (1978). Criminologie et Politique Criminelle. Paris, vrin.

- United Nations Commission on International Trade Law. (2014). UNCITRAL Rules on Transparency in Treaty-based Investor-State Arbitration United Nations. United Nations Commission on International Trade Law. January.

- United Nations Commission on International Trade Law. (2014). United Arbitration State-Investor based-Treaty in Transparency on Rules UNCITRAL Rules on Transparency in Treaty-based Investor-State Arbitration United Nations. United Nations Commission on International Trade Law. January.

-William Hubbs Rehnquist. (2006). Contemporary Theories of Rights. Stanford Law Review, 58(6), 1997 – 2050.

https://www.jstor.org/stable/40040340