تأثير حقالزحمه حسابرسي، کيفيت حسابرسي و مالکيت هيئت مدیره بر جسورانه بودن ماليات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
محورهای موضوعی : نقش حسابداری و حسابرسی در انضباط و سلامت مالیعلی اکبر رجبی 1 * , حسین حسین زاده 2 , زهرا کردبچه ارمبو 3
1 - گروه حسابداری، واحد ورامین، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران
2 - دانشجوی دکتری مدیریت دولتی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران
3 - گروه حسابداری، واحد ورامین، دانشگاه آزاد اسلامی، ورامین، ایران
کلید واژه: حقالزحمه حسابرسي, کيفيت حسابرسي, مالکيت هيئت‌مدیره, ماليات جسورانه,
چکیده مقاله :
هدف: در اقتصاد بیشتر کشورها مالیات، عمدهترین منبع مالی دولت در بخش درآمدی بودجه است. مالیات جسورانه موجب کاهش مالیات که عمدهترین منبع مالی دولت است، میشود و عوامل موثر بر آن اهمیت زیادی یافته است. بنابراین این پژوهش به بررسی تأثير حقالزحمه حسابرسي، کيفيت حسابرسي و مالکيت هيئت مدیره بر جسورانه بودن ماليات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته است.
روششناسی: جهت آزمون فرضیههای پژوهش از رگرسیون چندمتغیره بر اساس دادههای ترکیبی به کمک نرم‌افزار ایویوز استفاده شده است. جامعه آماری در این پژوهش، شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میباشند. نمونه آماری، شامل 130 شرکت طی سال‌های 1395 تا 1401 بوده که به روش حذف نظاممند انتخاب گردیده است.
یافته‌ها: نتایج بررسی فرضیههای پژوهش نشان داد حقالزحمه حسابرسی، کیفیت حسابرسی و مالکیت هیئت مدیره بر جسورانه بودن مالیات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر مثبت و معنادار دارند.
دانش افزایی: پرداخت حقالزحمه بالاتر به حسابرسان میتواند شرکتها را در استفاده جسورانهتر از روشهای تقلب مالیاتی تشویق کند. حسابرسان با کیفیت بالا ممکن است به دلیل نگرانی از حفظ شهرت و منافع حرفهای خود، به شرکتها اجازه دهند تا به روشهای پرریسک مالیاتی متوسل شوند. در نهایت، مالکیت اعضای هیئت مدیره شرکت، انگیزهای برای محافظت از منافع مالی آنها در شرکت ایجاد میکند.
Purpose: In the economy of most countries, tax is the main financial source of the government in the revenue part of the budget. Tax aggressiveness reduces taxes, which are the main financial source of the government, and the factors affecting it have become very important. Therefore, this research has focused on the effect of audit fees, audit quality, and board ownership on the tax aggressiveness in companies listed on the Tehran Stock Exchange.
Methodology: To test the hypotheses of the research, multivariate regression was used based on combined data with the EViews software. The statistical population in this research is the companies listed on the Tehran Stock Exchange. The statistical sample included 130 companies during the years 2015 to 2022, which were selected by systematic elimination method.
Findings: The results of three research hypotheses showed that audit fees, audit quality and board ownership have a positive and significant effect on tax aggressiveness.
Originality: Paying higher fees to auditors could encourage companies to use tax fraud methods more aggressively. High-quality auditors may allow companies to resort to risky tax practices out of concern for protecting their reputation and professional interests. Finally, the ownership of company board members creates an incentive to protect their financial interests in the company.
امیدی کردشولی، سعید، و پژوهی، محمدرضا (1403). تأثیر کمیته ریسک بر کیفیت گزارشگری مالی و حق¬الزحمه حسابرسی. پژوهش¬های حسابداری مالی و حسابرسی، 6(1)، 149-127. 10.30495/faar.2024.709446 doi:
بهرامی، مریم (1397). تاثیر ساختار هیات مدیره و ساختار مالکیت و کنترل شرکتی بر عملکرد شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. انتشارات هاویر.
بهرامی، احمد، و دستگیر، محسن. (1393). بررسی محتوای اطلاعاتی مدل حاشیه سود/گردش دارایی¬ها در شناسایی مدیریت سود. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 43(11)، 110-89. dor: 20.1001.1.28210166.1392.11.43.4.4
حساس¬یگانه، یحیی، بولو، قاسم، و رضایی، شهروز (1398). الگویی برای تأثیر ابعاد منتخب مسئولیت اجتماعی شرکت بر اجتناب و فرارمالیاتی، پژوهش¬های حسابداری مالی، 11(4)، 130-111. doi: 10.22108/far.2020.115572.1417
حق¬بین، پرویز، آزادی، کیهان، پورعلی، محمدرضا، و صمدی لرگانی، محمود (1401). تأثیر هویت اجتماعی و انعطاف‌پذیری بر کیفیت حسابرسی با تأکید بر نقش استرس، پژوهش¬های حسابداری مالی و حسابرسی، 14(53)، 222-191. doi: 10.30495/faar.2022.691692
خردمند، توحید، زینالی، مهدی، و جمشیدی، ندا (1398). بررسی رابطه بین حق¬الزحمه حسابرسی و تفاوت دفتری مالیات در شرکت¬های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادارتهران. چهارمین کنفرانس ملی در مدیریت، حسابداری و اقتصاد با تاکید بر بازاریابی منطقه¬ای و جهانی. https://civilica.com/doc/915136
خواجوی، شکراله، و کیامهر، محمد (1394). بررسی رابطۀ بین کیفیت حسابرسی و اجتناب مالیاتی در شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهشنامه مالیات، 23(26)، 108-87. http://taxjournal.ir/article-1-217-fa.html
رمضان¬احمدی، محمد، آهنگری، عبدالمجید، و حاجب، حمیدرضا (1398). بررسی تأثیر همزمان حاکمیت شرکتی و کیفیت حسابرسی بر کیفیت سود با نقش میانجی ساختار سرمایه و عملکرد مالی. نشریه مدیریت دارایی و تامین مالی، 7(1)، 102-83. dor: 20.1001.1.23831170.1398.7.1.6.4
سدیدی، مهدی، و ابراهیمی¬درده، سجاد (1390). عدم اطمینان محیطی و استفاده مدیران از اقلام تعهدی اختیاری. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 9(32)، 119-103. 20.1001.1.28210166.1389.8.32.5.2 dor:
ضیائی بیده، مهلا (1402). نقش کیفیت حسابرسی بر میزان تخصص حسابرس و عدم پرداخت مالیات درشرکت-ها. دومین کنگره بین المللی مدیریت، اقتصاد، علوم انسانی و توسعه کسب و کار. https://civilica.com/doc/1712392
فرهاد توسکی، امید، و دوستیان، رحمان (1403). بررسی تأثیر ویژگیهای شرکت بر راهبرد جسورانه مالیاتی. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 13(49)، 74-63. https://www.jmaak.ir/article_22158.html
فیل سرایی، مهدی، و دلبری، سیدعلی (1396). تاثیر اندازه، رشد و سودآوری شرکت بر ارزش شرکت با نقش میانجی ساختار سرمایه: مطالعه شرکت¬های تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. سومین کنفرانس بین المللی نقد و واکاوی مدیریت در هزاره سوم. https://civilica.com/doc/733688/
کاشانی¬پور، محمد، فرجی، امید، و برجی، پریسا (1398). ارتباط سیاسی، راهبری شرکتی و تهور مالیاتی. دانش حسابداری، 10(4)، 175-143. 20.1001.1.20088914.1398.10.4.6.9 dor:
لاری دشت بیاض، محمود، شریفی¬فر، محمدتقی، روشنی، فاطمه، و قائم مقامی، کامران (1397). رابطه بین ویژگی¬های کیفی حسابرسی و سیاست¬های جسورانه مالیاتی، دوازدهمین همایش سیاست¬های مالی و مالیاتی ایران. https://civilica.com/doc/876222/
مرادی، مهدی، سعیدی، مجتبی، و رضایی، حمیدرضا (1392). بررسی تاثیر اندازه و استقلال هیئت مدیره بر هزینه¬های نمایندگی. پژوهش¬های تجربی حسابداری، 2(7)، 53-35. 10.22051/jera.2013.568 doi:
ملکی خیمه سری، صدیقه، و بشیری چلکاسری، هادی (1401). بررسی تاثیر حاکمیت شرکتی و تصمیمات مالیاتی در شرکت¬ها پذیرفته شده در بورس، رویکردهای پژوهشی نوین در مدیریت و حسابداری، 6(20)، 1459-1441. https://www.majournal.ir/index.php/ma/article/view/1358
Abduh, A., Saputra, I., & Putri, S. S. E. (2022). The effect of the company's size, audit quality, profit management and family ownership on the company`s tax aggressiveness. Bilancia: Jurnal Ilmiah Akuntansi, 6(1), 466-477. doi: 10.35145/bilancia.v6i1.1409
Bahrami, A., & Dastgir, M. (2014). An investigation the information content of asset turnover/profit margin model in determining earnings management. Empirical Studies in Financial Accounting, 11(43), 89-110. dor: 20.1001.1.28210166.1392.11.43.4.4 [In Persian]
Bahrami, M. (2018). The impact of board of directors structure and corporate ownership and control structure on the performance of companies listed on the Tehran Stock Exchange. Havier Publications. [In Persian]
Cabello, O. G., Gaio, L. E., & Watrin, C. (2019). Tax avoidance in management-owned firms: evidence from Brazil. International Journal of Managerial Finance, 15(4), 580–592. doi: 10.1108/IJMF-04-2018-0117
Chen, S., Chen, X., Cheng, Q., & Shevlin, T. (2010). Are family firms more tax aggressive than non-family firms? Journal of Financial Economics, 95(1), 41-61. doi: 10.1016/j.jfineco.2009.02.003
Chen, K.-P., & Chu, C.Y.C. (2005). Internal control vs external manipulation: a model of corporate income tax evasion. RAND Journal of Economics, 36(1), 151-164. https://www.jstor.org/stable/1593759
Crocker, K.J., & Slemrod, J. (2005). Corporate tax evasion with agency costs. Journal of Public Economics, 89(9-10), 1593-1610. doi: 10.1016/j.jpubeco.2004.08.003
DeFond, M., Qi, B., Si, Y., & Zhang, J. (2025). Do signatory auditors with tax expertise facilitate or curb tax aggressiveness? Journal of Accounting and Economics, 79(1), 101715. doi: 10.1016/j.jacceco.2024.101715
Desai, M.A., & Dharmapala, D. (2006). Corporate tax avoidance and high-powered incentives. Journal of Financial Economics, 79(1), 145-179. doi: 10.1016/j.jfineco.2005.02.002
Dhaliwal, D., Judd, J. S., Serfling, M., & Shaikh, S. (2016). Customer concentration risk and the cost of equity capital. Journal of Accounting and Economics, 61(1), 23-48. doi: 10.1016/j.jacceco.2015.03.005
Eka, D., Lating, A.I., Yudhanti, A.L., Romaisyah¸L., & Arep, N.N. (2024). Factors that affect tax aggressiveness with good corporate governance as a moderating variable. Journal of Accounting Science, 8(2), 139-163. doi: 10.21070/jas.v8i2.1871
Farhad toski, O., & doostian¸R. (2024). The effect of corporate characteristics on tax aggressiveness. Accounting Knowledge & Management Auditing, 13(49), 63-74. https://www.jmaak.ir/article_22158.html?lang=fa [In Persian]
Filsaraei, M., & Delbari, S.A. (2017). The effect of firm size, growth and profitability on firm value with the mediating role of capital structure: A study of manufacturing companies listed on the Tehran Stock Exchange. Third International Conference on Management Criticism and Analysis in the Third Millennium. https://civilica.com/doc/733688/ [In Persian]
Güzel, S. A., Özer, G., & Özcan, M. (2019). The effect of the variables of tax justice perception and trust in government on tax compliance: The case of Turkey. Journal of behavioral and experimental economics, 78, 80-86. doi: 10.1016/j.socec.2018.12.006
Haghbin, P., Azadi , K., Pourali, M.R., & Samadi Largani, M. (2022). The effect of social identity and flexibility on audit quality with emphasis on the stress role. Financial Accounting and Auditing Researches, 14(53), 191-222. doi: 10.30495/faar.2022.691692 [In Persian]
Hanlon, M., & Slemrod, J. (2009). What does tax aggressiveness signal? Evidence from stock price reactions to news about tax shelter involvement. Journal of Public Economics, 93(1-2), 126-141. doi: 10.1016/j.jpubeco.2008.09.004
Hanlon, M., Krishnan, G.V. & Mills, L.F. (2012). Audit fees and book-tax differences. Journal of the American Taxation Association, 34(1), 55-86. doi: 10.2308/atax-10184
Hasas Yeganeh, Y., Blue, G., & Rezaei, S. (2019). A model for impact of the selected dimensions of corporate social responsibility on avoidance and tax evasion. Financial Accounting Research, 11(4), 111-130. doi: 10.22108/far.2020.115572.1417 [In Persian]
Hu, N. (2018). Tax avoidance, property rights and audit fees. American Journal of Industrial and Business Management, 08(03), 461–472. doi: 10.4236/ajibm.2018.83030
Jackson, A. B., Moldrich, M., & Roebuck, P. (2008). Mandatory audit firm rotation and audit quality. Managerial Auditing Journal, 23, 420-437. doi: 10.1108/02686900810875271
Jones, J., (1991). Earnings management during import relief investigations. Journal of Accounting Research, 29, 193-228. doi: 10.2307/2491047
Kanagaretnam, K., Lee, J., Lim, C. Y., & Lobo, G. J. (2016). Relation between auditor quality and tax aggressiveness: Implications of crosscountry institutional differences. Auditing, 35(4), 105–135. doi: 10.2308/ajpt-51417
Kashanipour, M., Faraji¸O., & Borji, P. (2019). Political connection, corporate governance and tax aggressiveness. Journal of Accounting Knowledge, 10(4), 143-175. dor: 20.1001.1.20088914.1398.10.4.6.9 [In Persian]
Khajavi, S., & Kiamehr, M., (2015). The relation study of auditing quality and tax avoidance in listed companies of Tehran stock Exchange. Journal of Tax Research, 23 (26), 87-108. http://taxjournal.ir/article-1-217-fa.html [In Persian]
Kheradmand, T., Zeinali, M., & Jamshidi, N. (2019). Investigating the relationship between audit fees and tax book differences in companies listed on the Tehran Stock Exchange. Fourth National Conference on Management, Accounting and Economics with Emphasis on Regional and Global Marketing. https://civilica.com/doc/915136 [In Persian]
Lanis, R., & Richardson, G. (2011). The effect of board of director composition on corporate tax aggressiveness. Journal of Accounting and Public Policy, 30(1), 50-70. doi: 10.1016/j.jaccpubpol.2010.09.003
Lari Dashte Bayaz, M., Sharifi far, M.T., Roshani, F., & Ghaem Maghami, K. (2018). The relationship between audit qualitative characteristics and aggressive tax policies. 12th Iranian Conference on Fiscal and Tax Policies. https://civilica.com/doc/876222/ [In Persian]
Maleki Kheimeh Sari, S., & Bashiri Chalkasari, H. (2022). Investigating the impact of corporate governance and tax decisions on listed companies. Modern research approaches in management and accounting, 6(20), 1441-1459. https://www.majournal.ir/index.php/ma/article/view/1358 [In Persian]
Manzon, G.B., & Plesko, G.A. (2001). The relation between financial and tax reporting measures of income. Tax Law Review, 55(2), 175-214. doi: 10.2139/ssrn.264112
Martinez, A. L., & Lessa, R. C. (2013). The effect of tax aggressiveness and corporate governance on audit fees: evidence from Brazil. Journal of Management Research, 6(1), 96-108. doi: 10.5296/jmr.v6i1.4812
Marzuki, M. M., & Al-Amin, M. S. M. (2021). The effect of audit fees, audit quality and board ownership on tax aggressiveness: evidence from Thailand. Asian Review of Accounting, 29(5), 617-636. doi: 10.1108/ARA-11-2020-0179
Marzuki, M., & Syukur, M. (2021). The effect of audit fees, audit quality and board ownership on tax aggressiveness: evidence from Thailand. Asian Review of Accounting, Emerald Group Publishing Limited, 29(5), 617-636. doi: 10.1108/ARA-11-2020-0179
Mättö, M., Niskanen, M., & Ojala, H. (2023). The role of auditors and banks in the tax aggressiveness of private firms. International Journal of Auditing, 27(4), 208-219. doi: 10.1111/ijau.12309
Maula, H., Saifullah, M., Nurudin, N., & Zakiy, F. S. (2019). The influence of return on assets, leverage, size, and capital intensity on tax avoidance. AFEBI Accounting Review, 4(01), 50-62. doi: 10.47312/aar.v4i01.223
Moradi, M., Saeedi, M., & Rezaei, H.R. (2013). The relationship between duality, change in members, managerial ownership and agency costs in companies listed in Tehran Stock Exchange. Empirical Accounting Research, 3(1), 35-53. doi: 10.22051/jera.2013.568 [In Persian]
Omidi Kordsholi, S., & Pajoohi, M.R. (2024). The impact of the risk committee on the quality financial reporting and auditing fees. The Financial Accounting and Auditing Researches, 16(61), 127-150. doi: 10.30495/faar.2024.709446 [In Persian]
Onatuyeh, E.A., & Ukolobi, I. (2020). Tax aggressiveness, corporate governance and audit fees: A study of listed firms in Nigeria. International Journal of Financial Research, 11(6), 278-295. doi: 10.5430/ijfr.v11n6p278
Paramita, I. D. A. D. P., & Fuad, F. (2023). The effects of audit fees, audit quality and ownership structures on tax aggressiveness: evidence from manufacturing companies in Indonesia. Jurnal Bisnis Strategi, 32(1), 1-14. doi: 10.14710/jbs.32.1.1-14
Ramazan Ahmadi, M., Abdolmajid Ahangari, A., & Hajeb, H.R. (2019). Investigating the simultaneous effect of corporate governance and audit quality on earnings quality with the mediating role of capital structure and financial performance. Journal of Asset Management and Financing, 7(1), 83-102. doi: 10.22108/amf.2018.111931.1274 [In Persian]
Rizgar, A.A., & Hariem, H.A. (2016). A Proposed Framework of Audit Fees Determinants in Kurdistan Region. European Journal of Business and Management, 8(12), 1-12. https://www.iiste.org/Journals/index.php/EJBM/article/view/29791
Sadidi, M., & Ebrahimidardeh, S. (2011). Environmental uncertainty and the managers' use of discretionary accruals. Empirical Studies in Financial Accounting, 8(32), 103-119. dor: 20.1001.1.28210166.1389.8.32.5.2 [In Persian]
Salawu, R. O. (2017). Corporate governance and tax planning among non-financial quoted companies in Nigeria. African Research Review, 11(3), 42-59. doi: 10.4314/afrrev.v11i3.5
Slemrod, J. (2004). The economics of corporate tax selfishness. National Tax Journal, 57(4), 877-899. doi: 10.17310/ntj.2004.4.06
Tarkom, A. (2021). Impact of COVID-19 exposure on working capital management: The moderating effect of investment opportunities and government incentives. Finance Research Letters, 102666. doi: 10.1016/j.frl.2021.102666
Ziaei Bideh, M. (1402). The role of audit quality on the level of auditor expertise and tax non-payment in companies. Second International Congress of Management, Economics, Humanities and Business Development. https://civilica.com/doc/1712392 [In Persian]
Journal of Accounting & Financial Transparency 2025: 3(1) 136-160
https://doi.org/10.71965/aft.2025.1192650
Research Paper Open Access
The effect of audit fees, audit quality and board ownership on tax aggressiveness in companies listed on the Tehran Stock Exchange
Aliakbar Rajabi1,1, Hossein Hosseinzade2, Zahra Kordbacheh Aramboo1
1. Department of Accounting, VaP.C, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2. PhD student in Public Administration, Sav.C, Islamic Azad University, Saveh, Iran.
ARTICLE INFO | ABSTRACT | |
Received: | 5 December 2024 | Purpose: In the economy of most countries, tax is the main financial source of the government in the revenue part of the budget. Tax aggressiveness reduces taxes, which are the main financial source of the government, and the factors affecting it have become very important. Therefore, this research has focused on the effect of audit fees, audit quality, and board ownership on the tax aggressiveness in companies listed on the Tehran Stock Exchange. Methodology: To test the hypotheses of the research, multivariate regression was used based on combined data with the EViews software. The statistical population in this research is the companies listed on the Tehran Stock Exchange. The statistical sample included 130 companies during the years 2015 to 2022, which were selected by systematic elimination method. Findings: The results of three research hypotheses showed that audit fees, audit quality and board ownership have a positive and significant effect on tax aggressiveness. Originality: Paying higher fees to auditors could encourage companies to use tax fraud methods more aggressively. High-quality auditors may allow companies to resort to risky tax practices out of concern for protecting their reputation and professional interests. Finally, the ownership of company board members creates an incentive to protect their financial interests in the company.
|
Revised: | 13 May 2025 | |
Accepted: | 17 May 2025 | |
| ||
Keywords: Audit fees, audit quality, board ownership, tax aggressiveness
| ||
JEL Classification: H26, M24, J53
| ||
Cite this paper: Rajabi, A., Hosseinzade, H., & Kordbacheharamboo, Z. (2025). The effect of audit fees, audit quality and board ownership on tax aggressiveness in companies listed on the Tehran Stock Exchange. Journal of Accounting & Financial Transparency, 3(1), 136–160. https://doi.org/10.71965/AFT.2025.1192650 [In Persian] | ||
[1] 🖂 Corresponding Author.
Email Address: rajabicpa@yahoo.com
© 2025 the author(s). This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/), which permits unrestricted use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original work is properly cited. The terms on which this article has been published allow the posting of the Accepted Manuscript in a repository by the author(s) or with their consent. |
Introduction
I
n the economy of most countries, especially developed countries, taxes are the main source of government financing in the budget revenue sector and cover a significant part of public spending; so that in some countries 90 to 95 percent of government public spending is financed through tax revenues (Hasas Yeganeh et al., 2019). In the Iranian economy, due to the lack of transparency of revenues and the inability of the tax system to correctly identify the income of individuals, the amount of withholding tax is insignificant. However, a significant part of this withholding tax is not collected, and even if collected, the cost-benefit principle is not observed. This means that the cost of collection is greater than the tax collected. A company's aggressive tax policy may result from excessive planning by a company. This aggressive method deals with specific and diverse strategies in tax planning that companies use to minimize their tax liability. Tax aggressive reduces taxes, which are the main source of government finance, and the factors affecting it have gained great importance. The study of the trend of tax to GDP ratio in Iran shows that although a lot of effort has been made to improve this ratio by simplifying the rules, reforming rates, etc., Iran is still struggling with the sinister and abnormal phenomenon of tax avoidance and evasion. Therefore, this study has examined the effect of audit fees, audit quality, and board ownership on tax evasion.
Methodology
The current research is a quantitative study in terms of its applied nature, from the perspective of its method, and from the point of view of the data collection style, it is based on the use of secondary data. The Codal site was used to provide primary and initial information about the companies. Also, the data collection method is library and field; so that the library method was used to collect research literature and methodology, and the field method was used to analyze data and evaluate hypotheses.
The statistical sample is all companies that exist in the statistical population (except for companies that cannot be used in the statistical sample of the research due to the limitations listed below):
· The end of the companies' fiscal year must end at the end of Esfand (in order to ensure comparability of the information)
· The suspension of trading in the companies' shares during the research period should not exceed three months on the Tehran Stock Exchange.
· To extract the necessary data, it is possible to access the required financial information.
· The company in question must be active during the research period and its shares must be traded.
· Given the differences in the corporate governance structure and disclosure of financial information in banks and financial institutions (holding companies, leasing companies, investment companies, financial intermediaries), the sample companies do not belong to this category.
The sample size was obtained by systematic elimination equal to 130 companies.
Results
In examining the first hypothesis, the correlation coefficient between audit fees and tax aggravation is a positive and significant relationship of 0.004. Therefore, it is concluded that audit fees have a positive and significant effect on tax aggravation and the first hypothesis is confirmed. According to the coefficient, the relationship between audit fees and tax aggravation is not very high. Also, there is a significant relationship between the control variables of CEO duality, board size, company size, financial leverage and market to book value ratio with the dependent variable of tax aggravation, respectively equal to 0.016, -0.136, 0.020, -0.293 and 0.001.
Estimation of the first hypothesis model | |||
Variables | Coefficient | t-statistic | p-value |
Audit fees | 0.004 | 2.529 | 0.011 |
CEO duality | 0.016 | 9.657 | 0.000 |
Board independence | 0.011 | 1.585 | 0.113 |
Board size | -0.136 | -2.844 | 0.004 |
Firm size | 0.020 | 14.46 | 0.000 |
Financial leverage | -0.293 | -12.720 | 0.000 |
Market-to-book ratio | 0.001 | 2.352 | 0.018 |
C | 0.093 | 1.075 | 0.283 |
In examining the second hypothesis, the correlation coefficient between audit quality and tax aggravation is a positive and significant relationship of 0.083. Therefore, it is concluded that audit quality has a positive and significant effect on tax aggravation, and the second hypothesis is confirmed. Also, there is a significant relationship between the control variables of company size and financial leverage with the dependent variable of tax aggravation, respectively, equal to 0.016 and -0.350.
Estimation of the second hypothesis model | |||
Variables | Coefficient | t-statistic | p-value |
Audit quality | 0.083 | 3.860 | 0.000 |
CEO duality | 0.013 | 1.466 | 0.142 |
Board independence | -0.023 | -0.978 | 0.328 |
Board size | -0.094 | -0.658 | 0.510 |
Firm size | 0.016 | 5.495 | 0.000 |
Financial leverage | -0.350 | -17.30 | 0.000 |
Market-to-book ratio | 0.000 | 0.737 | 0.461 |
C | 0.156 | 0.661 | 0.508 |
In examining the third hypothesis, the correlation coefficient between board ownership and tax aggravation is a positive and significant relationship of 0.051. Therefore, it is concluded that board ownership has a positive and significant effect on tax, and the third hypothesis is confirmed. Also, there is a significant relationship between the control variables of company size and financial leverage with the dependent variable of tax aggravation, respectively, equal to 0.018 and -0.358.
Estimation of the third hypothesis model | |||
Variables | Coefficient | t-statistic | p-value |
Board of directors ownership | 0.051 | 2.900 | 0.003 |
CEO duality | 0.013 | 1.460 | 0.144 |
Board independence | -0.024 | -0.999 | 0.317 |
Board size | -0.086 | -0.603 | 0.546 |
Firm size | 0.018 | 6.194 | 0.000 |
Financial leverage | -0.358 | -17.410 | 0.000 |
Market-to-book ratio | 0.000 | 1.409 | 0.159 |
C | 0.102 | 0.431 | 0.666 |
Conclusions
According to the results, companies need to be aware that increasing audit fees may lead to a decrease in auditors' independence and an increase in their tendency to cover up tax aggressiveness measures. This can lead to an increase in tax aggressiveness. The tax organization should pay attention to sudden increases in auditor fees in a company as a possibility of tax aggressiveness. The tax organization should be more precise in examining and studying the taxes declared and not just the taxes audited by the audit organization and audit firms. Tax auditors should pay special attention to the ownership structure of companies, especially the ownership of the board of directors, to identify tax evasion in the long term. Companies should also increase the number of independent board members. Independent board members usually have more oversight over the company's financial activities and are less affected by the personal interests of managers. This can help reduce the tendency of managers to engage in tax aggressiveness.
Author Contributions
All authors contributed equally to the conceptualization of the article and writing of the original and subsequent drafts.
Data Availability Statement
The data that support the findings of this study are available from the corresponding author, upon reasonable request.
Acknowledgements
The authors would like to thank all reviewers in the present study.
Ethical Considerations
The authors avoided data fabrication, falsification, plagiarism, and misconduct.
Funding
This research did not receive any specific grant from funding agencies in the public, commercial, or not-for-profit sectors.
Conflict of Interest
The authors declare no conflict of interest.
مقاله پژوهشی
تأثير حقالزحمه حسابرسي، کيفيت حسابرسي و مالکيت هيئت مدیره بر جسورانه بودن ماليات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
علی اکبر رجبی1،1، حسین حسین زاده۲، زهرا کردبچه ارمبو۱
۱. گروه حسابداری، واحد ورامین، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
۲. دانشجوی دکتری مدیریت دولتی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.
چکیده | اطلاعات مقاله | |
هدف: در اقتصاد بیشتر کشورها مالیات، عمدهترین منبع مالی دولت در بخش درآمدی بودجه است. مالیات جسورانه موجب کاهش مالیات که عمدهترین منبع مالی دولت است، میشود و عوامل موثر بر آن اهمیت زیادی یافته است. بنابراین این پژوهش به بررسی تأثير حقالزحمه حسابرسي، کيفيت حسابرسي و مالکيت هيئت مدیره بر جسورانه بودن ماليات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته است. روششناسی: جهت آزمون فرضیههای پژوهش از رگرسیون چندمتغیره بر اساس دادههای ترکیبی به کمک نرم‌افزار ایویوز استفاده شده است. جامعه آماری در این پژوهش، شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میباشند. نمونه آماری، شامل 130 شرکت طی سال‌های 1395 تا 1401 بوده که به روش حذف نظاممند انتخاب گردیده است. یافته‌ها: نتایج بررسی فرضیههای پژوهش نشان داد حقالزحمه حسابرسی، کیفیت حسابرسی و مالکیت هیئت مدیره بر جسورانه بودن مالیات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر مثبت و معنادار دارند. دانش افزایی: پرداخت حقالزحمه بالاتر به حسابرسان میتواند شرکتها را در استفاده جسورانهتر از روشهای تقلب مالیاتی تشویق کند. حسابرسان با کیفیت بالا ممکن است به دلیل نگرانی از حفظ شهرت و منافع حرفهای خود، به شرکتها اجازه دهند تا به روشهای پرریسک مالیاتی متوسل شوند. در نهایت، مالکیت اعضای هیئت مدیره شرکت، انگیزهای برای محافظت از منافع مالی آنها در شرکت ایجاد میکند.
| ۱5/09/۱۴۰3 | تاریخ دریافت: |
23/02/۱۴۰4 | تاریخ بازنگری: | |
27/02/۱۴۰4 | تاریخ پذیرش: | |
| ||
کلیدواژه‌ها: حقالزحمه حسابرسي، کيفيت حسابرسي، مالکيت هيئت‌مدیره، ماليات جسورانه
| ||
طبقه‌بندی موضوعی: H26, M24, J53
| ||
استناد: رجبی، علی اکبر، حسین زاده، حسین، و کردبچه ارمبو، زهرا (1404). تأثير حقالزحمه حسابرسي، کيفيت حسابرسي و مالکيت هيئت مدیره بر جسورانه بودن ماليات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. حسابداری و شفافیت مالی، 3(1)، ۱۶۰-۱۳۶. https://doi.org/10.71965/aft.2025.1192650 | ||
تاریخ پذیرش: 00/
[1] 🖂 نویسنده مسئول.
پست الکترونیکی: rajabicpa@yahoo.com
|
This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/), which permits unrestricted use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original work is properly cited. The terms on which this article has been published allow the posting of the Accepted Manuscript in a repository by the author(s) or with their consent. |
مقدمه
مالیات در اقتصاد بیشتر کشورها به ویژه کشورهای توسعه یافته، عمدهترین منبع مالی دولت در بخش درآمدی بودجه است و بخش شایان توجهی از هزینههای عمومی را پوشش میدهد؛ به گونهای که در برخی از کشورها ۹۰ تا ۹۵ درصد از هزینههای عمومی دولت از طریق درآمدهای مالیاتی تأمین میشود. در اقتصاد کشور ایران، به دلیل شفاف نبودن درآمدها و توانایی نداشتن سیستم مالیاتی در شناسایی صحیح میزان درآمد مردم، میزان مالیات تشخیصی ناچیز است. هرچند که بخش شایان توجهی از همین ماليات تشخیصی نیز به مرحله وصول نمیرسد و اگر هم وصول شود، اصل فایده - هزینه در آن رعایت نمیشود. به این معنا که هزینه وصول نسبت به مالیات وصولی بیشتر است (حساسیگانه و همکاران، 1398). هر چند که دولت با استفاده از مالیات به رفاه و منافع عموم مردم کمک میکند اما معمولا شرکتها از پرداخت مالیات رضایت ندارند و در واقع آن را به عنوان یک هزینه قلمداد میکنند و معتقدند از کالاهای عمومی که دولت با استفاده از درآمد حاصل از مالیات ارائه میدهد، سود مستقیم نمیبرند. با همین دیدگاه است که شرکتها در تلاش هستند تا استراتژیهایی را به کار گیرند که با برنامهریزی مالیاتی مطلوب، مالیات شرکت به حداقل برسد (مارکوزی و الامین، 2021). مالیات جسورانه از شیوههایی است که توسط شرکتها به کار گرفته میشود تا مالیات شرکت کاهش پیدا کند. مالیات جسورانه یک شرکت ممکن است ناشی از برنامهریزی بیش از اندازه یک شرکت باشد. این شیوه جسورانه به استراتژیهای خاص و مختلفی در برنامهریزی مالیاتی میپردازد که شرکتها از آن استفاده میکنند تا بتوانند بدهی مالیاتی خود را به حداقل ممکن برسانند (مارکوزی و الامین، 2021).
بر اساس نتایج مطالعات مختلف، مکانیسمهای بسیاری وجود دارد که با استفاده از این مکانیسمها میتوان مالیات جسورانه یک شرکت را تغییر داد. مالکیت هیئت مدیره از جمله این مکانیسمها است که بسیاری از پژوهشگران آن را بررسی نمودهاند (مارکوزی و الامین، 2021). مالکیت هیئت مدیره به صورت میزان مالکیت شرکت توسط هیئت مدیره تعریف میشود. مزیت عمده مالکیت هیئت مدیره، نظارت بر عملکرد مدیران است. اما این مالکیت در شرکتها مشکلات کاهش نقدینگی و افزایش ریسک را به همراه دارد، در حالیکه توزیع مالکیت، انباشت نقدینگی بیشتر و تخصیص کارایی منابع را در پی خواهد داشت (بهرامی، 1397). حقالزحمه حسابرسی مکانیسم دیگری است که میتواند بر جسورانه بودن مالیات موثر باشد. حقالزحمه حسابرسی یکی از موضوعات مورد علاقه بسیاری از پژوهشگران حسابرسی است (امیدی کردشولی و پژوهی، 1403). حقالزحمه حسابرسی مشتمل بر کل هزینه حسابرسی از طریق کار حسابرسی کلی، جبران ریسک و تقاضای سود است. حقالزحمه حسابرسی در طول کار حسابرسی واقعی، نه تنها بر کیفیت حسابرسی، بلکه بر توسعه شرکتهای حسابداری و صنعت حسابرسی نیز تأثیرگذار است. حقالزحمه حسابرسی ملاحظات اقتصادی را نشان میدهد که حسابرسان خارجی از یک شرکت در ازای خدمات حرفهای خود دریافت مینمایند (ریزگار و هریم، 2016). یکی دیگر از متغیرهایی که میتواند منجر به رفتار جسورانه مالیاتی شرکت شود، کیفیت حسابرسی است که در پژوهش مارکوزی و الامین (2021) نیز بر آن تاکید شده است. حسابرسان مسئولیت بررسی صورتهای مالی یک شرکت را بر عهده دارند (حقبین و همکاران، 1401). به همین دلیل نیز استفاده شرکت به طور همزمان از حسابرس شرکت در راستای حسابرسی صورتهای مالی و یا مشاوره مالیاتی باعث میشود که برنامهریزی مالیاتی شرکت تحت تاثیر قرار گیرد (خواجوی و کیامهر، 1394).
مطالعات تجربی بسیاری حاکی از این است افزایش فرار مالیاتی در یک کشور منجر به کاهش قابل توجه دولت آن کشور در عرضه و ارائه خدمات مطلوب و کافی میشود. به همین دلیل نیز منطقی به نظر میرسد که یکی از اهداف مشترک در تمام دولتها، افزایش میزان درآمد مالیاتی کشور باشد (سالاوو، 2017). با وجود آنچه بیان شد، گروهی از افراد با آگاهی از وظایف شهروندی خود، مالیات خود را پرداخت مینمایند اما گروهی دیگر از افراد اعتقادی به چنین وظیفه شهروندی نداشته و از پرداخت مالیات خود فرار میکنند (گزل و همکاران، 2019). آمار و ارقام منتشر شده در عموم کشورها حاکی از این است که عموما 80 درصد و یا حتی بیش از 80 درصد از درآمدهای مالیاتی پیشبینی شده توسط دولتها وصول نمیشود (دالیوال و همکاران، 2016). پیشبینی دولتها در رابطه با وصول درآمد مالیاتی بیانگر این است که مالیاتدهندگان تا حد ممکن، تعهدات مالیاتی خود را انجام میدهند و باعث افزایش درآمد دولت میشوند اما مالیاتدهندگان و شرکتها، پرداخت مالیات را یک عامل منفی میدانند که درآمد یا سود آنها را کاهش میدهد و باعث زیان شرکت میشود (مائولا و همکاران، 2019). با شناسایی و مطالعه عوامل تاثیرگذار بر جسورانه بودن مالیات میتوان سیاستهای صحیح را برای اجتناب از فرار مالیاتی طراحی و اجرا نمود تا مقدار درآمدهای مالیاتی تا حد امکان افزایش بیابد. با استفاده از نتایج پژوهش حاضر میتوان شیوههای کاربردی را ارائه داد تا ضمن محدودیت میزان جسورانه بودن مالیات، درآمد مالیاتی کشور نیز افزایش یابد.
بررسی و مطالعۀ روند نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی در کشور ایران نشان میدهد که هر چند تلاش زیادی در راستای بهبود این نسبت از سادهسازی قوانین اصلاح نرخها و غیره صورت گرفته است، اما همچنان کشور ایران با پدیده شوم و ناهنجار اجتناب و فرار مالیاتی دست بـه گریبان است (حساسیگانه و همکاران، 1398). با وجود اینکه پژوهشهای جداگانه و مستقلی درباره حقالزحمه حسابرسی، کیفیت حسابرسی، مالکیت هیئت مدیره و جسورانه بودن مالیات انجام شده است؛ اما بررسی ارتباط بین حقالزحمه حسابرسی، کیفیت حسابرسی، مالکیت هیئت مدیره با جسورانه بودن مالیات شکاف پژوهشی در ادبیات مربوط به حساب میآید. این مطالعه در صدد پاسخ به این سوال است که حقالزحمه حسابرسی، کیفیت حسابرسی و مالکیت هیئت مدیره بر جسورانه بودن مالیات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران چه تاثیری دارد؟
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
در مطالعات داخلی، فرهاد توسکی و دوستیان (1403) در مطالعه خود با عنوان «بررسی تأثیر ویژگیهای شرکت بر راهبرد جسورانه مالیاتی» به این نتیجه رسیدند که بازده داراییها و اندازه شرکت بر نرخ موثر مالیاتی شرکت تاثیر معناداری دارد. اما نسبت جاری، کثرت موجودی کالا و نسبت بدهی بر نرخ موثر مالیاتی شرکت تاثیر معناداری ندارند. میتوان انتظار داشت که سودآوری یک شرکت بر نرخ موثر مالیاتی آن اثرگذار باشد؛ زیرا هرچه سود یک شرکت بیشتر باشد، هزینه مالیات بیشتری خواهد داشت. مطابق دیدگاه تئوری قدرت سیاسی، شرکتهای بزرگتر، نرخ موثر مالیاتی پایین‌تری دارند، زیرا آنها دارای منابع ذاتی و اساسی هستند و فرآیندهای سیاسی را از طریق شرکت در برنامهریزی مالیاتی و سازماندهی کردن خود برای نیل به صرفهجویی مالیاتی بهینه، به نفع خود، مدیریت میکنند. ضیائی بیده (1402) در پژوهشی تحت عنوان «نقش کیفیت حسابرسی بر میزان تخصص حسابرس و عدم پرداخت مالیات درشرکتها» به این نتیجه رسیدند که تخصص حسابرس در صنعت بر اجتناب مالیاتی تاثیر مثبت دارد. همچنین نتایج نشان داد که کیفیت حسابرسی شدت اثر گذاری تخصص حسابرس در صنعت بر اجتناب مالیاتی را افزایش میدهد. ملکی خیمهسری و بشیری چلکا سری (1401) در پژوهشی تحت عنوان «بررسی تاثیر حاکمیت شرکتی و تصمیمات مالیاتی در شرکتها پذیرفته شده در بورس» نشان دادند محافظه کاري ابزاري رایج و قابل قبول براي کاهش مالیات بر درآمد شرکتها می باشد و حاکمیت شرکتی مناسب، موجبات افشا و گزارشگري بموقع توسط شركتها را فراهم مي كند. خردمند و همکاران (1398) در پژوهشی تحت عنوان «بررسی رابطه بین حقالزحمه حسابرسی و تفاوت دفتری مالیات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادارتهران» نشان دادند بین حق الزحمه حسابرسی و تفاوت دفتری مالیات رابطه ای وجود ندارد. لاری دشت بیاض و همکاران (1397) در پژوهشی تحت عنوان «رابطه بین ویژگیهای کیفی حسابرسی و سیاست های جسورانه مالیاتی» نشان دادند که اندازه حسابرس و حقالزحمههای غیرعادی پرداختی به حسابرس سبب افزایش نرخ موثر مالیاتی (کاهش اجتناب مالیاتی) میشود.
در مطالعات خارجی، دیفوند و همکاران (2025) در پژوهشی با عنوان «آیا حسابرسان امضا کننده با تخصص مالیاتی جسورانه بودن مالیات را تسهیل یا مهار میکنند؟» به این نتیجه رسیدند که زمانی که حسابرس امضا کننده آنها یک کارشناس مالیاتی است که خدمات مالیاتی غیرحسابرسی ارائه نمی‌کند، جسورانه بودن مالیات کمتری دارند. مطابق با یک رابطه علّی، کاهش نرخ‌های مالیاتی، که انگیزههای مشتریان را برای جسورانه بودن مالیات کاهش میدهد، تأثیر کارشناسی مالیاتی را بر جسورانه بودن مالیات تضعیف میکند. علاوه بر این، حسابرسان متخصص مالیاتی، نوع جسورانه بودن مالیات را که منجر به تحریفات مالیاتی میشود، کاهش میدهند. به طور کلی، با بررسی حسابرسانی که خدمات مالیاتی غیرحسابرسی ارائه نمی‌دهند، حسابرسان متخصص مالیاتی، جسورانه بودن مالیات را مهار میکنند. اکا و همکاران (2024) پژوهشی با عنوان «عوامل موثر بر پرخاشگری مالیاتی با حاکمیت شرکتی خوب به عنوان یک متغیر تعدیلکننده» انجام دادهاند. نتایج نشان داد که ویژگیهای مدیریتی و اندازه شرکت تأثیر مثبت معناداری بر پرخاشگری مالیاتی دارند. با این حال، پاداشهای اجرایی و ارتباطات سیاسی تأثیر معنیداری نشان ندادند. همچنین حاکمیت شرکتی که با کیفیت حسابرسی نشان داده میشود، رابطه بین ویژگیهای مدیریتی و اندازه شرکت را بر پرخاشگری مالیاتی تعدیل میکند، اما بر روابط مربوط به پاداش اجرایی و ارتباطات سیاسی تأثیری نمی‌گذارد. ماتو و همکاران (2023) پژوهشی تحت عنوان «نقش حسابرسان و بانکها در تهاجم مالیاتی شرکتهای خصوصی» انجام دادند. این مطالعه از مجموعه دادههای منحصر به فردی از نهادهای خصوصی کوچک و متوسط در فنلاند استفاده کرد که در آن تراز حساب-مالیات بالا است و حسابرسی شرکتهای خصوصی (بیش از آستانه پایین) اجباری است. نتایج ما نشان داد که ارتباط مثبتی بین مالیات جسورانه و کیفیت حسابرسی وجود دارد که دلالت بر آن دارد حسابرسان نقش بیشتری در ارائه خدمات برنامه ریزی مرتبط با مالیات نسبت به مهار تهاجم مالیاتی دارند. علاوه بر این، نظارت بانک به طور مثبت با تهاجم مالیاتی مرتبط است. پارامیتا و فواد (2023) پژوهشی تحت عنوان «اثرات حقالزحمه حسابرسی، کیفیت حسابرسی و ساختارهای مالکیت بر جسورانه بودن مالیات: شواهد از شرکتهای تولیدی در اندونزی» انجام دادند. نتایج نشان داد که حقالزحمه حسابرسی و کیفیت حسابرسی به طور قابل توجهی بر جسورانه بودن مالیات شرکت تأثیر میگذارد. عبدوه و همکاران (2022) در پژوهشی تحت عنوان «تأثیر اندازه شرکت، کیفیت حسابرسی، مدیریت سود و مالکیت خانوادگی بر جسورانه بودن مالیات شرکت» نشان دادند کیفیت حسابرسی بر جسورانه بودن مالیات شرکت تأثیر نمی‌گذارد. در حالی که اندازه شرکت، مدیریت سود و مالکیت خانوادگی بر جسورانه بودن مالیات تاثیر دارد.
فرضیههای پژوهش
بسیاری از مطالعات قبلی، جسورانه بودن مالیات شرکت را در زمینه نظریه نمایندگی مورد بحث قرار میدهند (چن و چو، 2005؛ کراکر و اسلمرود، 2005؛ دسای و دارماپالا، 2006). این نظریه به دلیل رابطه عامل اصلی بین سهامداران و مدیریت در محیط شرکت مناسب‌تر تلقی میشود. از دیدگاه نمایندگی، برنامهریزی جسورانه بودن مالیات به مدیران اجازه میدهد تا از منابع شرکتی که از فعالیتهای تهاجم مالیاتی به دست می‌آیند، رانت استخراج کنند. در این صورت، سهامداران از مزایای حاشیهای جسورانه بودن مالیات مانند صرفهجویی بیشتر مالیاتی برای شرکت برخوردار خواهند شد. با این حال، سهامداران ممکن است از هزینههای حاشیهای ناشی از جسورانه بودن مالیات نیز رنج ببرند که شامل احتمال اعمال جریمه‌ها و جریمه‌های مالیاتی توسط اداره مالیات، هزینههای اجرا، هزینههای شهرت و هزینههای سیاسی است (اسلمرود، 2004). بنابراین، جسورانه بودن مالیات، عاملی را که یک مدیر است، سوق میدهد تا در غیاب کنترل بازار، از مزایای کنترل خصوصی به قیمت سایر سهامداران برخوردار شود. شرکتهای دارای اداره خوب بیشتر احتمال دارد که مکانیسمهای کنترل داخلی برای جلوگیری از چنین انحرافی داشته باشند و استدلال میکنند که یک رابطه منفی بین انگیزههای سهام مدیران و اجتناب مالیاتی تنها در شرکتهای خوب اداره میشود (دسای و دارماپالا، 2006). در مقابل، آنها فرض میکنند که شرکتهایی که مدیریت ضعیفی دارند، از مشوقهای سهام برای تشویق اجتناب مالیاتی استفاده نخواهند کرد؛ زیرا آنها مکانیسمهای حاکمیتی برای جلوگیری از انحراف مدیریتی ندارند. با این وجود، مشوقهای حقوق صاحبان سهام در یک شرکت خوب ممکن است منجر به احتمال استخراج اجاره بالاتر توسط یک نماینده شود و در نتیجه منجر به جسورانه بودن مالیات بالاتر شود (لانیس و ریچاردسون، 2011). تحقیقات قبلی مانند چن و همکاران (2010)، دسای و دارماپالا (2006) و هانلون و اسلمرود (2009) که حاکمیت شرکتی و جسورانه بودن مالیات را مورد بررسی قرار داده بود تلاشی برای تجزیه حاکمیت شرکتی به اجزای اصلی آن، مانند اعضای هیئت مدیره نکرده است. با این حال، آنها توضیح دادند که تحقیقات انطباق تجاری در زمینههای نظریه نمایندگی و مسئولیت اجتماعی شرکت نشان میدهد که ساختار هیئت مدیره نقش مهمتری در نظارت بر مدیریت نسبت به سایر مکانیسمهای حاکمیت شرکتی دارد.
حقالزحمه حسابرسی یک هزینه شرکت برای استفاده از خدمات حسابرسی است. بر اساس نظریه نمایندگی، حقالزحمه حسابرسی یکی از هزینههای نمایندگی است که مدیر یا سهامداران نیز به عنوان تلاش برای نظارت بر عامل متحمل میشوند. تعیین حق الزحمه حسابرسی بر اساس پیچیدگی فرآیند حسابرسی است که پیچیدگی آن میتواند نشان دهنده برنامه ریزی مالیاتی جسورانه باشد. مطالعات قبلی مانند هو (2018) و مارتینز و لسا (2013) تأثیر مثبت حق الزحمه حسابرسی را بر جسورانه بودن مالیات نشان دادند. مارتینز و لسا (2013) بر این باورند که هنگامی که مشتری درگیر تهاجم مالیاتی است، حسابرس باید به شرکتی مراجعه کند که درآمد را مدیریت میکند، که باعث افزایش هزینههای دریافتی میشود. اوناتویه و اوکولوبی (2020) نیز رابطه مثبتی بین حقالزحمه حسابرسی و جسورانه بودن مالیات بدست آوردند. همچنین پارامیتا و فواد (2023) نیز به این نتیجه رسید که حقالزحمه حسابرسی بر جسورانه بودن مالیات تاثیر مثبت دارد. بنابراین فرضیه اول به صورت زیر مطرح میشود:
فرضیه اول: حقالزحمه حسابرسی بر جسورانه بودن مالیات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر مثبت و معنادار دارد.
از آنجایی که مالیات بر درآمد می تواند به اندازه نصف درآمد خالص یک شرکت دولتی باشد، حسابرس باید همیشه این مبلغ را برای صورتهای مالی با اهمیت در نظر بگیرد. از این رو، حسابرسان اعتبار مالیاتهای تعهدی پرداختنی و بدهیهای مشروط مالیاتی در ترازنامه، هزینه مالیات بر درآمد در صورت سود و زیان و افشای یادداشت های مرتبط را ارزیابی می کنند تا از مناسب بودن این اقلام و اطلاعات به عموم سرمایه گذاران اطمینان کافی ارائه کنند. از آنجایی که هر گونه اطلاعات با اهمیت در مورد تراکنش‌های مالیاتی مشکوک در این حساب‌ها و اطلاعات افشا پنهان میشود، حسابرسان باید ارزیابی کنند که آیا مشتریان آنها در معاملات مالیاتی بالقوه سوءاستفاده کننده شرکت میکنند که در صورت فاش شدن توسط مقامات مالیاتی میتواند به چالش کشیده شود. حسابرسان، در صورت لزوم، میتوانند از مشتریان بخواهند اقلام مربوط به مالیات را به درستی در صورتهای مالی منعکس کنند، به عنوان مثال، با ثبت ذخیره احتمالی یا تعدیل مزایای مالیاتی شناسایی‌نشده، در نتیجه افزایش هزینه مالیات گزارش‌شده و کاهش ریسک دعوی قضایی حسابرس افزایش می‌یابد. تحریفهای مربوط به مالیات و اظهارات مجدد رخ میدهد. هانلون و اسلمرود (2009)، هانلون و همکاران (2012) و کاناگاریتنام و همکاران (2016) به این نتیجه رسیدند که کیفیت حسابرسی بر جسورانه بودن مالیات تاثیر مثبت دارد. این به آن دلیل است که حسابرسان که به کیفیت حسابرسی خود اطمینان ندارند به طور غیرمستقیم توانایی و انگیزههای شرکت را برای جسورانه بودن مالیات کاهش میدهند زیرا تفاوتهای قابل توجه مالیات بر دفتر میتواند احتمال کشف شدن توسط مقامات مالیاتی را افزایش دهد. نظریه نمایندگی توضیح میدهد که حسابرس خارجی نیز به دلیل احتمال تفاوت در منافع، یک طرف واجد شرایط به عنوان میانجی بین اصلی و نماینده است. اگر سطح کیفی حسابرسی شرکت بالا باشد، مدیران تمایل دارند عزم خود را برای ایفای نقش در استراتژی جسورانه بودن مالیات شرکت کاهش دهند. بنابراین اگر حسابرسان نسبت به کیفیت حسابرسی خود مطمئن باشند، توانایی شرکت را برای جسورانه بودن مالیات افزایش میدهند. بدین ترتیب، فرضیه دوم به صورت زیر مطرح میشود:
فرضیه دوم: کیفیت حسابرسی بر جسورانه بودن مالیات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر مثبت و معنادار دارد.
بر اساس نظریه نمایندگی، تقسیم کنترل بین مدیران و نمایندگان گاهی اوقات مشکلاتی را ایجاد میکند که منافع سهامداران و مدیران شرکت همسو نیست. موضوع علاقه اعضای هیئت مدیره شرکتها در مورد مالکیت سهام به موضوعی هیجان انگیز در بحثهای حاکمیت شرکتی تبدیل شده است زیرا میتواند منجر به فرصت طلبی بالقوه در دستکاری صورتهای مالی، مانند اعمال تهاجم مالیاتی شود. دسای و دارماپالا (2006) نشان دادند که مدیران از جسورانه بودن مالیات برای به دست آوردن منافع پنهان استفاده خواهند کرد. مرزوکی و سیوکور (2021) تأثیر مثبتی بین مالکیت هیئت مدیره و جسورانه بودن مالیات یافتند. مالکیت هیئت مدیره بر جسورانه بودن مالیات بالاتر تأثیر میگذارد زیرا دارندگان بلوک میتوانند از نیازها و انتظارات شخصی خود بدون در نظر گرفتن نیازهای سرمایه گذاران دیگر محافظت کنند. کابلو و همکاران (2019) دریافتند که سطوح مختلف مالکیت مدیر بر سطوح مختلف جسورانه بودن مالیات تأثیر میگذارد. پارامیتا و فواد (2023) نیز به این نتیجه رسید که مالکیت هیئت مدیره بر جسورانه بودن مالیات تاثیر مثبت دارد. از آنجایی که هنوز مشکلات مربوط به فساد، تبانی و خویشاوندی در بورس اوراق بهادار وجود دارد، میتوان نتیجه گرفت که مالکیت هیئت مدیره میتواند تأثیر مثبتی بر جسورانه بودن مالیات داشته باشد. بدین ترتیب، فرضیه سوم به صورت زیر مطرح میشود:
فرضیه سوم: مالکیت هیئت مدیره بر جسورانه بودن مالیات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر مثبت و معنادار دارد.
روششناسی پژوهش
پژوهش حاضر به لحاظ ماهیت کاربردی، از نگاه و دیدگاه شیوه انجام آن، یک بررسی کمی و از نقطه نظر سبک گردآوری دادهها، بر پایه کاربرد دادههای ثانویه میباشد. برای تهیه اطلاعات ابتدایی و اولیه شرکتها از سایت کدال استفاده شد. همچنین روش گردآوری دادهها به صورت کتابخانهای و میدانی است؛ به طوری که برای گردآوری ادبیات پژوهش و روششناسی از روش کتابخانهای و برای تحلیل دادهها و ارزیابی فرضیهها از روش میدانی استفاده شد. در نهایت، مدلهای رگرسیون به روش دادههای ترکیبی توسط نرم افزار ایویوز برآورد شد.
· پایان سال مالی شرکتها منتهی به پایان اسفند باشد (در راستای قابل مقایسه بودن اطلاعات)
· توقف معاملات سهام شرکتها در دوره پژوهش نباید بیش از سه ماه در بورس اوراق بهادار تهران باشد.
· به منظور استخراج داده های لازم، امکان دسترسی به اطلاعات مالی مورد نیاز وجود دارد.
· شرکت مورد نظر باید در دوره پژوهش فعال بوده و سهام آن مورد معامله قرار گیرد.
· با توجه به تفاوت ساختار حاکمیت شرکتی و افشای اطلاعات مالی در بانکها و موسسههای مالی (شرکتهای هلدینگ، لیزینگ، شرکتهای سرمایهگذاری، واسطهگری مالی)، شرکت های نمونه از این دسته نیستند.
بر این اساس، تعداد 130 شرکت به عنوان نمونه انتخاب شدند. جدول 1 شیوه نمونهگیری و حجم نمونه نهایی را نشان میدهد.
جدول 1. نمونهگیری شرکتهای مورد مطالعه | |
تعداد شرکتهایی که در بورس پذیرفته شدهاند و تا پایان سال مالی 1401 فعال بودهاند. (تعداد جامعه آماری) | 385 |
تعداد شرکتهایی که جز شرکتهای هلدینگ، بانکها، سرمایه‌گذار، لیزینگ و واسطهگری مالی بودهاند. | (36) |
تعداد شرکتهایی که ورودشان به بورس اوراق بهادار بعد از سال 1395 بوده است. | (51) |
تعداد شرکتهایی که طی دوره پژوهش دارای بیش از 3 ماه وقفه معاملاتی داشته‌اند. | (56) |
تعداد شرکتهایی که طی دوره پژوهش پایان سال مالی آنها منتهی به اسفند ماه نبوده و یا تغییر سال مالی دادهاند. | (64) |
تعداد شرکتهایی که در بازه زمانی اطلاعات مورد نیاز پژوهش در دسترس نبوده است. | (48) |
حجم نمونه نهایی | 130 |
جهت آزمون فرضیههای پژوهش از مدلهای به کار گرفته شده در پژوهش مارکوزی و الامین (2021) به شرح زیر استفاده شده است:
Tax Aggrit = β0 + β1 Fees it + β2 CEO Duality it + β3 Bord Indp it + β4 Bord Size it + β5 Firm Size it + β6 LEVit + β7 MTBVit + ε it (1)
Tax Aggrit = β0 + β1 DAC it + + β2 CEO Duality it + β3 Bord Indp it + β4 Bord Size it + β5 Firm Size it + β6 LEVit + β7 MTBVit + ε it (2)
Tax Aggrit = β0 + β1Bord Own it + + β2 CEO Duality it + β3 Bord Indp it + β4 Bord Size it + β5 Firm Size it + β6 LEVit + β7 MTBVit + ε it (3)
متغیر وابسته پژوهش حاضر، جسورانه بودن مالیات (Tax Aggr) است. در این پژوهش با توجه به شرایط ایران از تفاوت دفتری مالیات برای سنجش جسورانه بودن مالیات استفاده شد که به منظور همگنسازی بر کل داراییها تقسیم شد. در بسیاری از مطالعات خارجی نظیر مانزن و پلسکو (2001) و چن و همکاران (2010) و مطالعه داخلی کاشانیپور و همکاران (1398) نیز از همین معیار استفاده شده است. تفاوت دفتری مالیات از تفاوت سود حسابداری قبل از کسر مالیات و سود مشمول مالیات محاسبه گردید. سود مشمول مالیات هم با تقسیم مالیات شرکت بر نرخ مالیات شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران محاسبه شد (کاشانیپور و همکاران، 1398). با توجه به ماده ششم قانون توسعه در ایران پس از سال 1389، اگر سهام شناور شرکتی حداقل 20 درصد باشد، نرخ مالیات برای آن شرکت 20 درصد و در غیر این صورت، نرخ مالیات 5/22 درصد است.
متغیرهای مستقل پژوهش حاضر، حقالزحمه حسابرسی، کیفیت حسابرسی و مالکیت هیئت مدیره است و اندازهگیری آنها به شرح زیر است:
حق الزحمه حسابرسی (Fees): لگاریتم طبیعی میزان حق الزحمه طبق قرارداد حسابرسی (مارکوزی و الامین، 2021).
کیفیت حسابرسی (DAC): در این پژوهش، کیفیت حسابرسی متغیر وابسته میباشد که بر اساس پژوهش جکسون و همکاران (2008) اقلام تعهدی اختیاری (DACit) به عنوان شاخص کیفیت حسابرسی در نظر گرفته شد. برای اندازهگیری اقلام تعهدی اختیاری از مدل جونز (1991) استفاده شد. بر اساس پژوهش بهرامی و دستگیر (1393)، سدیدی و ابراهیمی درده (1390) برای اندازهگیری اقلام تعهدی از رابطه (4) استفاده میشود:
ACCRUALSit = β1 1/Assetit-1 + β2 ΔREVit /Assetit-1 + β3 PPEit /Assetit-1 + εit (4)
که در این رابطه ACCRUALSit کل اقلام تعهدی شرکت i در سال t که به وسیله کل داراییهای ابتدای دوره محاسبه میشود. اقلام تعهدی از تفاوت بین سود عملیاتی و خالص جریانهای نقدی عملیاتی به دست میآید. Assetit-1 کل داراییهای ابتدای دوره شرکت i در سال t-1 است. ΔREVit تغییر در فروش خالص سال t-1 شرکت i است و PPEit خالص اموال، ماشینآلات و تجهیزات شرکت i در سال t است.
پس از برآورد رابطه (4)، اقلام تعهدی اختیاری از تفاوت بین کل اقلام تعهدی و اقلام تعهدی پیشبینی شده (اقلام تعهدی غیراختیاری) به شرح رابطه (5) به دست میآید:
DACit =ACCRUALSit -[β1 1/Assetit-1 +β2 ΔREVit /Assetit-1 +β3 PPEit /Assetit-1] (5)
که در این رابطه DACit اقلام تعهدی اختیاری شرکت i در سال t است. با توجه به رابطه منفی اقلام تعهدی اختیاری و کیفیت حسابرسی از قدرمطلق DACit به عنوان شاخص کیفیت حسابرسی استفاده میشود.
مالکیت هیئت مدیره (Bord Own): عبارت است از درصد مالکیت هیئت مدیره (مارکوزی و الامین، 2021)
همچنین متغیرهای کنترلی در پژوهش زیر بر اساس پژوهش مارکوزی و همکاران (2021) به شرح زیر است:
اندازه هیئت مدیره (B_SIZE): عبارت است از لگاریتم تعداد کل مدیران حاضر در هیئت مدیره (مرادی و همکاران، 1392).
دوگانگی مدیرعامل (CEO Duality): اگر مدیرعامل رئیس یا نایب‌رئیس هیئت‌مدیره باشد، عدد صفر و در غیر این صورت عدد یک لحاظ میشود (رمضاناحمدی و همکاران، 1398).
استقلال هیئت مدیره (Bord Own): چنانچه نسبت اعضاى غيرموظف به كل اعضا از نسبت محاسبه شده براى كل شركتها بیشتر باشد، صفر و در غير اين صورت، عدد يك لحاظ میشود (مرادی و همکاران، 1392).
اندازه شرکت (Firm Size): از لگاریتم طبیعی خالص داراییها به دست میآید (تارکوم، 2021).
اهرم مالی (LEV): از نسبت کل بدهی به کل دارایی در سال t بهدست میآید (تارکوم، 2021)
نسبت بازار به ارزش دفتری (MTBV): متغیر رشد شرکت و برابر است با نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام (فیل سرایی و دلبری، 1396).
سودآوری (PROFITABILITY): سود عملیاتی قبل از استهلاک دارایی مشهود و نامشهود به کل داراییها (تارکوم، 2021).
یافتههای پژوهش
یافتههای این مطالعه به تفکیک آمار توصیفی و آمار استنباطی به شرح زیر است. در این بخش از تحقیق به توصیف متغیرهای تحقیق مطابق با جدول 2 پرداخته شده است. این آمارها میتواند به تحلیلگران کمک کند تا بهتر درک کنند که چگونه ویژگیهای ساختاری و عملیاتی شرکتها ممکن است بر رفتارهای مالیاتی شرکتها تاثیر بگذارد. همچنین، این اطلاعات میتواند برای طراحی سیاستها و مقررات موثرتر در زمینه مالیات و حسابرسی مورد استفاده قرار گیرد.
جدول 2. آمار توصیفی متغیرهای پیوسته | ||||||
شناسه | متغیر | میانگین | میانه | بیشترین مقدار | کمترین مقدار | انحراف معیار |
TAX_AGGRIT | جسورانه بودن مالیات | 076/0 | 045/0 | 673/0 | 791/0- | 136/0 |
FEES | حق الزحمه حسابرسی | 57۰/7 | 54۰/7 | 24۰/11 | 88۰/4 | 951/0 |
DAC | کیفیت حسابرسی | 154/0 | 103/0 | 66۰/1 | 000/0 | 165/0 |
BORD_OWN | مالکیت هیئت مدیره | 518/0 | 589/0 | 999/0 | 000/0 | 294/0 |
B_SIZE | اندازه هیئت مدیره | 61۰/1 | 609/1 | 95۰/1 | 386/1 | 034/0 |
BORD_OWN | استقلال هیئت مدیره | 656/0 | 600/0 | 00۰/1 | 000/0 | 183/0 |
FIRM_SIZE | اندازه شرکت | 24۰/15 | 07۰/15 | 57۰/21 | 36۰/11 | 56۰/1 |
LEV | اهرم مالی | 531/0 | 528/0 | 505/1 | 025/0 | 223/0 |
MTBV | نسبت بازار به ارزش دفتری | 46۰/6 | 85۰/3 | 68۰/227 | 69۰/49- | 41۰/12 |
منبع: یافتههای پژوهشگر
در این بخش از پژوهش، ابتدا به انجام آزمونهای پیش فرض برازش مدل رگرسیونی پرداخته و سپس به انجام آزمون فرضیههای تحقیق پرداخته شده است. یکی از فروض اساسی رگرسیون، موضوع واریانس ناهمسانی است. در این مطالعه برای بررسی ناهمسانی واریانس از آزمون وایت استفاده شده است. جدول 3 نتایج آزمون وایت را برای هر سه مدل نشان میدهد. با توجه به نتایج، در مدلهای اول تا سوم تحقیق ناهمسانی واریانس مشاهده نشد.
جدول 3. آزمون وایت | |||
مدل | آماره وایت (F) | معنیداری | نتیجه |
اول | 829/548 | 000/0 | همسانی واریانس |
دوم | 422/679 | 000/0 | همسانی واریانس |
سوم | 799/649 | 000/0 | همسانی واریانس |
منبع: یافتههای پژوهشگر
برای بررسی دادههای پنل یا پول از آزمون F لیمر استفاده میشود. فرضیه صفر این آزمون مدل پول دیتا و فرضیه مقابل آن، مدل پنل دیتا است. جدول ۴ نتایج آزمون F لیمر را برای هر سه مدل نشان میدهد. از نتایج جداول حاصل از آزمون اف-لیمر ملاحظه میگردد، فرض صفر یعنی روش دادههای پانل برای هر دو فرضیه تحقیق پذیرفته شده و بایستی برازش مدل رگرسیونی بر اساس روش دادههای پانل صورت پذیرد.
جدول 4. آزمون F لیمر | ||||
مدل | آماره F | معنیداری | نتیجه | |
اول | 178/3 | 000/0 | پنل | |
دوم | 728/3 | 000/0 | پنل | |
سوم | 875/3 | 000/0 | پنل | |
منبع: یافتههای پژوهشگر
با توجه به آن که دادههای پنل در بخش قبل مورد تایید قرار گرفتند، برای انتخاب روشهای اثرات ثابت و اثرات تصادفی باید از آزمون هاسمن استفاده نمود. جدول 5 نتایج آزمون هاسمن را برای هر سه مدل نشان میدهد. با توجه به نتایج، سطح معنیداری حاصل از آزمون هاسمن برای نمونههای مورد مطالعه در فرضیههای تحقیق نشان از عدم معنیداری آنها برای اثرات تصادفی بوده و لذا بایستی در این سه مدل از روش اثرات تصادفی استفاده نمود.
جدول 5. آزمون هاسمن | ||||
مدل | خلاصه آزمون | آماره کای اسکوئر | درجه آزادی | معنیداری |
اول | آزمون اثرات تصادفی | 317/3 | 7 | 854/0 |
دوم | آزمون اثرات تصادفی | 943/4 | 7 | 666/0 |
سوم | آزمون اثرات تصادفی | 450/7 | 7 | 383/0 |
منبع: یافتههای پژوهشگر
پس از بررسی آزمونهای تشخیصی، مدلهای رگرسیون به شرح جدولهای 6 تا 8 برآورد شدهاند. در جدول 6 نتایج مدل رگرسیونی برازش شده فرضیه اول ارائه شده است. با توجه به نتایج، ضریب ارتباط میان حقالزحمه حسابرسی و جسورانه بودن مالیات یک ارتباط مثبت و معنیدار به مقدار 004/0 است. بنابراین این نتیجه حاصل میگردد که حقالزحمه حسابرسی بر جسورانه بودن مالیات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر مثبت و معنادار دارد و فرضیه اول تایید میشود. مطابق با ضریب بدست آمده مشخص میشود که ارتباط میان حقالزحمه حسابرسی و جسورانه بودن مالیات چندان زیاد نیست. همچنین میان متغیرهای کنترلی دوگانگی مدیرعامل، اندازه هیئت مدیره، اندازه شرکت، اهرم مالی و نسبت بازار به ارزش دفتری با متغیر وابسته جسورانه بودن مالیات به ترتیب برابر با 016/0، 136/0-، 020/0، 293/0- و 001/0 ارتباط معنیدار وجود دارد.
جدول 6. مدل رگرسیونی برازش شده فرضیه اول | |||
متغیر | ضرایب | آماره t | معنیداری |
حقالزحمه حسابرسی | 004/0 | 529/2 | 011/0 |
دوگانگی مدیرعامل | 016/0 | 657/9 | 000/0 |
استقلال هیئت مدیره | 011/0 | 585/1 | 113/0 |
اندازه هیئت مدیره | 136/0- | 844/2- | 004/0 |
اندازه شرکت | 020/0 | 46/14 | 000/0 |
اهرم مالی | 293/0- | 72/12- | 000/0 |
نسبت بازار به ارزش دفتری | 001/0 | 352/2 | 018/0 |
مقدار ثابت | 093/0 | 075/1 | 283/0 |
منبع: یافتههای پژوهشگر
در جدول 7 نتایج مدل رگرسیونی برازش شده فرضیه دوم ارائه شده است. با توجه به نتایج، ضریب ارتباط میان کیفیت حسابرسی و جسورانه بودن مالیات یک ارتباط مثبت و معنیدار به مقدار 083/0 است. بنابراین این نتیجه حاصل میگردد که کیفیت حسابرسی بر جسورانه بودن مالیات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر مثبت و معنادار دارد و فرضیه دوم تایید میشود. همچنین میان متغیرهای کنترلی اندازه شرکت و اهرم مالی با متغیر وابسته جسورانه بودن مالیات به ترتیب برابر 016/0 و 350/0- ارتباط معنیدار وجود دارد.
جدول 7. مدل رگرسیونی برازش شده فرضیه دوم | |||
متغیر | ضرایب | آماره t | معنیداری |
کیفیت حسابرسی | 083/0 | 86/3 | 000/0 |
دوگانگی مدیرعامل | 013/0 | 466/1 | 142/0 |
استقلال هیئت مدیره | 023/0- | 978/0- | 328/0 |
اندازه هیئت مدیره | 094/0- | 658/0- | 510/0 |
اندازه شرکت | 016/0 | 495/5 | 000/0 |
اهرم مالی | 350/0- | 30/17- | 000/0 |
نسبت بازار به ارزش دفتری | 000/0 | 737/0 | 461/0 |
مقدار ثابت | 156/0 | 661/0 | 508/0 |
منبع: یافتههای پژوهشگر
در جدول 8 نتایج مدل رگرسیونی برازش شده فرضیه سوم ارائه شده است. با توجه به نتایج، ضریب ارتباط میان مالکیت هیئت مدیره و جسورانه بودن مالیات یک ارتباط مثبت و معنیدار به مقدار 05۱/0 است. بنابراین این نتیجه حاصل میگردد که مالکیت هیئت مدیره بر جسورانه بودن مالیات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر مثبت و معنادار دارد و فرضیه سوم تایید میشود. همچنین میان متغیرهای کنترلی اندازه شرکت و اهرم مالی با متغیر وابسته جسورانه بودن مالیات به ترتیب برابر 018/0 و 358/0- ارتباط معنیدار وجود دارد.
جدول 8. مدل رگرسیونی برازش شده فرضیه سوم | |||
متغیر | ضرایب | آماره t | معنی داری |
مالکیت هیئت مدیره | 05۱/0 | 90۰/2 | 003/0 |
دوگانگی مدیرعامل | 013/0 | 460/1 | 144/0 |
استقلال هیئت مدیره | 024/0- | 999/0- | 317/0 |
اندازه هیئت مدیره | 086/0- | 603/0- | 546/0 |
اندازه شرکت | 018/0 | 194/6 | 000/0 |
اهرم مالی | 358/0- | 41۰/17- | 000/0 |
نسبت بازار به ارزش دفتری | 000/0 | 409/1 | 159/0 |
مقدار ثابت | 102/0 | 431/0 | 666/0 |
منبع: یافتههای پژوهشگر
بحث و نتیجه‌گیری
مالیات شرکتها منبع مهم درآمد دولت است که این یکی از هزینههای سنگین برای شرکتها محسوب میشود. شرکتها مقدار قابل توجهی از مالیات را به خزانه دولت میپردازند؛ اما مطالعات تجربی نشان میدهد که شرکتها تلاش میکنند تا پرداخت مالیات خود را با به کارگیری استراتژیهای برنامهریزی مالیاتی پرهزینه کاهش دهند. شرکتهایی که از استراتژیهای برنامهریزی مالیاتی پرهزینه استفاده میکنند، اغلب افزایش هزینه شهرت، افزایش هزینه حسابرسی و هزینه نمایندگی را تجربه میکنند. با این حال، شرکتها این شیوههای پرهزینه اجتناب از مالیات را به‌عنوان یک استراتژی به حداکثر رساندن ارزش منطقی میکنند که جریان نقدی و درآمد پس از مالیات را افزایش میدهد که برای به حداکثر رساندن ارزش سهامداران استفاده میشود. بار مالیات شرکتها تأثیر زیادی بر تصمیمات شرکتی، نحوه فعالیت و مکان فعالیت تجاری دارد. بدون تردید، نقشها و مسئولیتهای مدیریت برای شرکت حیاتی است. با این حال، چنین وابستگی به مدیر میتواند منجر به تضاد نمایندگی در شرکت شود؛ زیرا ممکن است مدیران از چنین محیط کسب و کار پیچیدهای استفاده کنند و از گزارشگری مالی به نفع خود به قیمت تمام شده شرکت استفاده کنند. با این حال، حاکمیت شرکتی میتواند نقش برجسته‌ای در کاهش این تعارض نمایندگی و تضمین منافع متوازن برای همه ذینفعان ایفا کند. شواهد نشان میدهد که ساختار مالکیت شرکتی نه تنها بر عملکرد شرکت تأثیر میگذارد؛ بلکه بر گزارشگری مالی و تصمیمگیری شرکت نیز تأثیر میگذارد. علاوه بر این، مشخص شده است که چگونه ساختار مالکیت شرکت بر تمکین مالیاتی شرکتها تأثیر میگذارد. با توجه به این توضیحات، مطالعه حاضر با هدف بررسی تأثير حقالزحمه حسابرسي، کيفيت حسابرسي و مالکيت هيئت مدیره بر جسورانه بودن ماليات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران انجام گردید.
مطالعات تجربی نشان میدهد که شرکتها تلاش میکنند تا پرداخت مالیات خود را با به کارگیری استراتژیهای برنامهریزی مالیاتی پرهزینه کاهش دهند. نتایج تخمین مدل رگرسیون مربوط به فرضیه اول نشان داد که حقالزحمه حسابرسی بر جسورانه بودن مالیات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر مثبت و معنادار دارد و فرضیه اول تایید شد. در تبیین تاثیر مثبت حقالزحمه حسابرسی بر جسورانه بودن مالیات باید گفت که تعیین حقالزحمه حسابرسی بر اساس پیچیدگی فرآیند حسابرسی است که پیچیدگی آن میتواند نشاندهنده برنامهریزی مالیاتی تهاجمی باشد. حقالزحمه بالاتر حسابرسی معمولاً با نظارت دقیقتر و جامعتر حسابرسان همراه است. نظارت دقیقتر حسابرسان ممکن است شرکتها را به رعایت بهتر قوانین مالیاتی ترغیب کند تا از مشکلات قانونی و مالیاتی پیشگیری کنند. از سوی دیگر، برخی شرکتها ممکن است از تخصص و دانش حسابرسان برای شناسایی و بهرهبرداری از فرصتهای قانونی برای اجتناب مالیاتی یا حتی فرار مالیاتی استفاده کنند. حسابرسهای با تجربه و با هزینه بالاتر ممکن است در ارائه مشاوره مالیاتی پیچیدهتر و پیشرفتهتر به شرکتها فعال باشند. حسابرسان میتوانند به شرکتها کمک کنند تا از روشهای قانونی برای کاهش بار مالیاتی خود استفاده کنند. شرکتها میتوانند از تخصص حسابرسان برای ایجاد ساختارهای مالی پیچیده و بینالمللی استفاده کنند که ممکن است به اجتناب مالیاتی یا فرار مالیاتی منجر شود. پرداخت حقالزحمه بالاتر به حسابرسان میتواند شرکتها را در استفاده جسورانهتر از روشهای تقلب مالیاتی تشویق کند. برخی شرکتها ممکن است باور کنند که پرداخت حقالزحمه بالاتر به حسابرسان میتواند از کشف تقلبهای مالیاتی آنها جلوگیری کند. حسابرسان ممکن است در برخی موارد به شرکتها در پوشاندن ردپاهای تقلب مالیاتی کمک کنند. حقالزحمه بالاتر معمولاً با تخصص و تجربه بیشتر حسابرسان همراه است. حسابرسان با تجربه ممکن است بهتر بتوانند فرصتهای اجتناب مالیاتی قانونی و حتی فرار مالیاتی غیرقانونی را شناسایی و به شرکتها ارائه کنند. بنابراین، اگر حقالزحمه حسابرسی بر جسورانه بودن مالیات تاثیر مثبت دارد، میتواند به معنای این باشد که شرکتها با پرداخت حقالزحمه بالاتر به حسابرسان، از تخصص و تجربه آنها برای بهرهبرداری از فرصتهای اجتناب مالیاتی و حتی فرار مالیاتی استفاده میکنند. این میتواند به افزایش فعالیتهای جسورانه مالیاتی در شرکتها منجر شود. چرا که حسابرسان میتوانند در شناسایی و استفاده از فرصتهای قانونی و حتی پنهان کردن تقلبهای مالیاتی نقش مهمی ایفا کنند. نتایج مطالعه حاضر در فرضیه اول با نتایج مطالعه هو (2018)، مارتینز و لسا (2013) و پارامیتا و فواد (2023) همخوانی دارد. نتایج تخمین مدل رگرسیون مربوط به فرضیه دوم نشان داد که کیفیت حسابرسی بر جسورانه بودن مالیات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر مثبت و معنادار دارد و فرضیه دوم تایید شد. در تبیین تاثیر مثبت کیفیت حسابرسی بر جسورانه بودن مالیات باید گفت حسابرسان با کیفیت بالا ممکن است به دلیل نگرانی از حفظ شهرت و منافع حرفهای خود، به شرکتها اجازه دهند تا به روشهای پرریسک مالیاتی متوسل شوند. آنها ممکن است نخواهند که با افشای این اقدامات، به روابط خود با مدیران شرکت آسیب برسانند. حسابرسان با کیفیت بالا ممکن است به دلیل روابط نزدیک با مدیران شرکت، از افشای اقدامات مالیاتی جسورانه خودداری کنند. این روابط نزدیک میتواند باعث شود که حسابرسان تمایل کمتری به چالش کشیدن تصمیمات مدیران داشته باشند. شرکتهای با حسابرسی با کیفیت بالا ممکن است احساس کنند که میتوانند به راحتی از پس هزینههای مالیاتی بر آیند. این امر میتواند آنها را به سمت استفاده از روشهای مالیاتی جسورانهتر سوق دهد. وقتی کیفیت حسابرسی بالا است، شرکتها ممکن است احساس کنند که احتمال افشای تخلفات مالیاتی کاهش یافته است. این امر میتواند آنها را به سمت استفاده از روشهای مالیاتی پرریسک‌تر سوق دهد. احتمال زیادی وجود دارد که حسابرسان با کیفیت بالا در اقدامات حسابداری مشکوک شرکت کنند. هر چه کیفیت حسابرس افزایش پیدا کند، حسابرس بیشتر میتواند برای شرکت نقش مشاور مالی را ایفا کند و با انجام اقدامات قانونی به شرکت کمک کند تا مالیات کمتری بپردازد. نتایج مطالعه حاضر در فرضیه دوم با مطالعات کاناگاریتنام و همکاران (2016) و ماتو و همکاران (2023) همخوانی دارد. نتایج تخمین مدل رگرسیون مربوط به فرضیه سوم نشان داد که مالکیت هیئت مدیره بر جسورانه بودن مالیات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر مثبت و معنادار دارد و فرضیه سوم تایید شد. در تبیین تاثیر مثبت مالکیت هیئت مدیره بر جسورانه بودن مالیات باید گفت بر اساس نظریه نمایندگی، گاهی اوقات منافع سهامداران و مدیران شرکت همسو نیست و تقسیم کنترل بین مدیران و نمایندگان مشکلاتی را ایجاد میکند. موضوع علاقه اعضای هیئت مدیره شرکتها در مورد مالکیت سهام به موضوعی هیجان انگیز در بحثهای حاکمیت شرکتی تبدیل شده است. زیرا میتواند منجر به فرصتطلبی بالقوه در دستکاری صورتهای مالی مانند اعمال تهاجم مالیاتی شود. مدیران از تهاجم مالیاتی برای به دست آوردن مزایای پنهان استفاده خواهند کرد. مالکیت هیئت مدیره بر تهاجم مالیاتی بالاتر تأثیر میگذارد. زیرا دارندگان مدیران میتوانند از نیازها و انتظارات شخصی خود بدون در نظر گرفتن نیازهای سرمایهگذاران دیگر محافظت کنند. از آنجایی که هنوز مشکلات مربوط به فساد، تبانی و خویشاوندی در شرکتهای پذیرفته شده در ایران وجود دارد، میتوان نتیجه گرفت که مالکیت مدیریتی میتواند تأثیر مثبتی بر تهاجم مالیاتی داشته باشد. مالکیت اعضای هیئت مدیره شرکت، انگیزهای برای محافظت از منافع مالی آنها در شرکت ایجاد میکند. وقتی اعضای هیئت مدیره سهامدار شرکت هستند، انگیزه آنها برای حفظ و افزایش ثروت شخصی خود افزایش می‌یابد. این امر میتواند باعث شود که آنها به دنبال اقدامات پرریسک و گاهاً غیرقانونی مانند مالیات جسورانه باشند، حتی اگر این اقدامات به ضرر بلندمدت شرکت تمام شود. مالکیت هیئت مدیره بالا میتواند باعث کاهش نظارت و کنترل بر عملکرد آنها شود. زیرا سایر سهامداران ممکن است احساس کنند که هیئت مدیره به خوبی منافع خود را حفظ میکنند. این امر میتواند به اعضای هیئت مدیره اجازه دهد تا به سمت اقدامات پرریسک مانند مالیات جسورانه حرکت کنند. در شرکتهایی که مالکیت هیئت مدیره بالاست، تضاد منافع بین هیئت مدیره و سهامداران افزایش می‌یابد. اعضای هیئت مدیره ممکن است به دنبال حفظ و افزایش ثروت شخصی خود باشند، حتی اگر این امر به ضرر سهامداران تمام شود. این موضوع میتواند آنها را به سمت اقدامات پرریسک مانند مالیات جسورانه سوق دهد. مالکیت هیئت مدیره بالا ممکن است به کاهش شفافیت مالی در شرکت منجر شود. زیرا اعضای هیئت مدیره ممکن است تمایل کمتری برای افشای اطلاعات مالی داشته باشند تا منافع شخصی خود را حفظ کنند. این امر میتواند به نوبه خود به افزایش احتمال مالیات جسورانه کمک کند. در مجموع، شواهد تجربی نشان میدهند که در برخی موارد، افزایش مالکیت هیئت مدیره میتواند به طور مثبت بر افزایش مالیات جسورانه تأثیر داشته باشد. این موضوع نیازمند بررسی بیشتر و در نظر گرفتن عوامل زمینه‌ای است. نتایج مطالعه حاضر در فرضیه سوم با نتایج مطالعات پارامیتا و فواد (2023) و مرزوکی و سیوکور (2021) همخوانی دارد.
با توجه به نتایج بدست آمده لازم است شرکتها توجه داشته باشند که افزایش حقالزحمه حسابرسی ممکن است به کاهش استقلال حسابرسان و به افزایش تمایل آنها به پوشش دادن اقدامات مالیاتی جسورانه منجر شود. این امر میتواند به افزایش مالیات جسورانه منجر شود. سازمان مالیاتی بر افزایش حقالزحمه ناگهانی حسابرسان در یک شرکت، به عنوان احتمال مالیات جسورانه توجه نماید. سازمان امور مالیاتی در بررسی و مطالعه مالیات اظهار شده توسط شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، دقیقتر عمل کند و صرفا به مالیات حسابرسی شده توسط سازمان حسابرسی و موسسههای حسابرسی اکتفا نکند. حسابرسان مالیاتی برای شناسایی فرار مالیاتی شرکتها در بلندمدت، به ساختار مالکیت شرکتها به ویژه مالکیت هیئت مدیره توجه ویژه داشته باشند. همچنین شرکتها تعداد اعضای مستقل هیئت‌مدیره را افزایش دهند. اعضای مستقل هیئت‌مدیره معمولاً نظارت بیشتری بر فعالیتهای مالی شرکت دارند و کمتر تحت تأثیر منافع شخصی مدیران قرار می‌گیرند. این امر میتواند به کاهش تمایل مدیران برای درگیری در مالیات جسورانه کمک کند.
با توجه به نتایج فرضیه اول پیشنهاد میشود شرکتها توجه داشته باشند که افزایش حقالزحمه حسابرسی ممکن است به کاهش استقلال حسابرسان و به افزایش تمایل آنها به پوشش دادن اقدامات مالیاتی جسورانه منجر شود. این امر میتواند به افزایش مالیات جسورانه منجر شود. سازمان امور مالیاتی باید بر استقلال حسابرسان تأکید کند و از آنها بخواهد که تخلفات مالیاتی را افشا نمایند. حتی اگر این امر به کاهش حقالزحمه حسابرسی منجر شود. سازمان مالیاتی بر افزایش حقالزحمه ناگهانی حسابرسان در یک شرکت، به عنوان احتمال مالیات جسورانه توجه نماید. با توجه به نتایج فرضیه دوم پیشنهاد میشود سازمان امور مالیاتی در بررسی و مطالعه مالیات اظهار شده توسط شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، دقیقتر عمل کند و صرفا به مالیات حسابرسی شده توسط سازمان حسابرسی و موسسههای حسابرسی اکتفا نکند. سازمان‌های مالیاتی باید با ارائه مشوقهای مالی و غیرمالی به حسابرسان با کیفیت بالا، آنها را تشویق کنند که به طور دقیق و مستقل به بررسی اقدامات مالیاتی شرکتها بپردازند و هرگونه تخلف را افشا کنند. با توجه به نتایج فرضیه سوم پیشنهاد میشود حسابرسان مالیاتی برای شناسایی فرار مالیاتی شرکتها در بلندمدت، به ساختار مالکیت شرکتها به ویژه مالکیت هیئت مدیره توجه ویژه داشته باشند. شرکتها تعداد اعضای مستقل هیئت‌مدیره را افزایش دهند. اعضای مستقل هیئت‌مدیره معمولاً نظارت بیشتری بر فعالیتهای مالی شرکت دارند و کمتر تحت تأثیر منافع شخصی مدیران قرار می‌گیرند. این امر میتواند به کاهش تمایل مدیران برای درگیری در مالیات جسورانه کمک کند. شرکتها اختیارات و مسئولیتهای اعضای مستقل هیئت‌مدیره را افزایش دهند. این امر میتواند به تقویت نقش نظارتی آنها بر فعالیتهای مالی شرکت و کاهش مالیات جسورانه کمک کند. با افزایش اختیارات و مسئولیتهای اعضای مستقل، آنها میتوانند نظارت بیشتری بر تصمیمات مالی مدیران داشته باشند. از جمله محدودیتهای این مطالعه این است که با توجه به محدود بودن جامعه آماری به شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران، تسری نتایج به سایر شرکتها بایستی بااحتیاط انجام شود. اثرات ناشی از تفاوت در روشهای حسابداری در اندازهگیری و گزارش رویدادهای مالی ممکن است بر نتایج تأثیر بگذارد که تعدیلی از این بابت به دلیل عدم دسترسی به اطلاعات صورت نگرفته است. به عبارتی دیگر ممکن است شرکتها از تغییر در رویه‌های حسابداری به نحوی استفاده کنند تا در اعداد و ارقام گزارش شده تأثیر بگذارد.
فهرست منابع
امیدی کردشولی، سعید، و پژوهی، محمدرضا (1403). تأثیر کمیته ریسک بر کیفیت گزارشگری مالی و حقالزحمه حسابرسی. پژوهشهای حسابداری مالی و حسابرسی، 6(1)، 149-127. 10.30495/faar.2024.709446 doi:
بهرامی، مریم (1397). تاثیر ساختار هیات مدیره و ساختار مالکیت و کنترل شرکتی بر عملکرد شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. انتشارات هاویر.
بهرامی، احمد، و دستگیر، محسن. (1393). بررسی محتوای اطلاعاتی مدل حاشیه سود/گردش داراییها در شناسایی مدیریت سود. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 43(11)، 110-89. dor: 20.1001.1.28210166.1392.11.43.4.4
حساسیگانه، یحیی، بولو، قاسم، و رضایی، شهروز (1398). الگویی برای تأثیر ابعاد منتخب مسئولیت اجتماعی شرکت بر اجتناب و فرارمالیاتی، پژوهشهای حسابداری مالی، 11(4)، 130-111. doi: 10.22108/far.2020.115572.1417
حقبین، پرویز، آزادی، کیهان، پورعلی، محمدرضا، و صمدی لرگانی، محمود (1401). تأثیر هویت اجتماعی و انعطاف‌پذیری بر کیفیت حسابرسی با تأکید بر نقش استرس، پژوهشهای حسابداری مالی و حسابرسی، 14(53)، 222-191. doi: 10.30495/faar.2022.691692
خردمند، توحید، زینالی، مهدی، و جمشیدی، ندا (1398). بررسی رابطه بین حقالزحمه حسابرسی و تفاوت دفتری مالیات در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادارتهران. چهارمین کنفرانس ملی در مدیریت، حسابداری و اقتصاد با تاکید بر بازاریابی منطقهای و جهانی. https://civilica.com/doc/915136
خواجوی، شکراله، و کیامهر، محمد (1394). بررسی رابطۀ بین کیفیت حسابرسی و اجتناب مالیاتی در شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران. پژوهشنامه مالیات، 23(26)، 108-87. http://taxjournal.ir/article-1-217-fa.html
رمضاناحمدی، محمد، آهنگری، عبدالمجید، و حاجب، حمیدرضا (1398). بررسی تأثیر همزمان حاکمیت شرکتی و کیفیت حسابرسی بر کیفیت سود با نقش میانجی ساختار سرمایه و عملکرد مالی. نشریه مدیریت دارایی و تامین مالی، 7(1)، 102-83. dor: 20.1001.1.23831170.1398.7.1.6.4
سدیدی، مهدی، و ابراهیمیدرده، سجاد (1390). عدم اطمینان محیطی و استفاده مدیران از اقلام تعهدی اختیاری. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 9(32)، 119-103. 20.1001.1.28210166.1389.8.32.5.2 dor:
ضیائی بیده، مهلا (1402). نقش کیفیت حسابرسی بر میزان تخصص حسابرس و عدم پرداخت مالیات درشرکتها. دومین کنگره بین المللی مدیریت، اقتصاد، علوم انسانی و توسعه کسب و کار. https://civilica.com/doc/1712392
فرهاد توسکی، امید، و دوستیان، رحمان (1403). بررسی تأثیر ویژگیهای شرکت بر راهبرد جسورانه مالیاتی. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 13(49)، 74-63. https://www.jmaak.ir/article_22158.html
فیل سرایی، مهدی، و دلبری، سیدعلی (1396). تاثیر اندازه، رشد و سودآوری شرکت بر ارزش شرکت با نقش میانجی ساختار سرمایه: مطالعه شرکتهای تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. سومین کنفرانس بین المللی نقد و واکاوی مدیریت در هزاره سوم. https://civilica.com/doc/733688/
کاشانیپور، محمد، فرجی، امید، و برجی، پریسا (1398). ارتباط سیاسی، راهبری شرکتی و تهور مالیاتی. دانش حسابداری، 10(4)، 175-143. 20.1001.1.20088914.1398.10.4.6.9 dor:
لاری دشت بیاض، محمود، شریفیفر، محمدتقی، روشنی، فاطمه، و قائم مقامی، کامران (1397). رابطه بین ویژگیهای کیفی حسابرسی و سیاستهای جسورانه مالیاتی، دوازدهمین همایش سیاستهای مالی و مالیاتی ایران. https://civilica.com/doc/876222/
مرادی، مهدی، سعیدی، مجتبی، و رضایی، حمیدرضا (1392). بررسی تاثیر اندازه و استقلال هیئت مدیره بر هزینههای نمایندگی. پژوهشهای تجربی حسابداری، 2(7)، 53-35. 10.22051/jera.2013.568 doi:
ملکی خیمه سری، صدیقه، و بشیری چلکاسری، هادی (1401). بررسی تاثیر حاکمیت شرکتی و تصمیمات مالیاتی در شرکتها پذیرفته شده در بورس، رویکردهای پژوهشی نوین در مدیریت و حسابداری، 6(20)، 1459-1441. https://www.majournal.ir/index.php/ma/article/view/1358
Abduh, A., Saputra, I., & Putri, S. S. E. (2022). The effect of the company's size, audit quality, profit management and family ownership on the company`s tax aggressiveness. Bilancia: Jurnal Ilmiah Akuntansi, 6(1), 466-477. doi: 10.35145/bilancia.v6i1.1409
Bahrami, A., & Dastgir, M. (2014). An investigation the information content of asset turnover/profit margin model in determining earnings management. Empirical Studies in Financial Accounting, 11(43), 89-110. dor: 20.1001.1.28210166.1392.11.43.4.4 [In Persian]
Bahrami, M. (2018). The impact of board of directors structure and corporate ownership and control structure on the performance of companies listed on the Tehran Stock Exchange. Havier Publications. [In Persian]
Cabello, O. G., Gaio, L. E., & Watrin, C. (2019). Tax avoidance in management-owned firms: evidence from Brazil. International Journal of Managerial Finance, 15(4), 580–592. doi: 10.1108/IJMF-04-2018-0117
Chen, S., Chen, X., Cheng, Q., & Shevlin, T. (2010). Are family firms more tax aggressive than non-family firms? Journal of Financial Economics, 95(1), 41-61. doi: 10.1016/j.jfineco.2009.02.003
Chen, K.-P., & Chu, C.Y.C. (2005). Internal control vs external manipulation: a model of corporate income tax evasion. RAND Journal of Economics, 36(1), 151-164. https://www.jstor.org/stable/1593759
Crocker, K.J., & Slemrod, J. (2005). Corporate tax evasion with agency costs. Journal of Public Economics, 89(9-10), 1593-1610. doi: 10.1016/j.jpubeco.2004.08.003
DeFond, M., Qi, B., Si, Y., & Zhang, J. (2025). Do signatory auditors with tax expertise facilitate or curb tax aggressiveness? Journal of Accounting and Economics, 79(1), 101715. doi: 10.1016/j.jacceco.2024.101715
Desai, M.A., & Dharmapala, D. (2006). Corporate tax avoidance and high-powered incentives. Journal of Financial Economics, 79(1), 145-179. doi: 10.1016/j.jfineco.2005.02.002
Dhaliwal, D., Judd, J. S., Serfling, M., & Shaikh, S. (2016). Customer concentration risk and the cost of equity capital. Journal of Accounting and Economics, 61(1), 23-48. doi: 10.1016/j.jacceco.2015.03.005
Eka, D., Lating, A.I., Yudhanti, A.L., Romaisyah¸L., & Arep, N.N. (2024). Factors that affect tax aggressiveness with good corporate governance as a moderating variable. Journal of Accounting Science, 8(2), 139-163. doi: 10.21070/jas.v8i2.1871
Farhad Toski, O., & Doostian¸ R. (2024). The effect of corporate characteristics on tax aggressiveness. Accounting Knowledge & Management Auditing, 13(49), 63-74. https://www.jmaak.ir/article_22158.html?lang=fa [In Persian]
Filsaraei, M., & Delbari, S.A. (2017). The effect of firm size, growth and profitability on firm value with the mediating role of capital structure: A study of manufacturing companies listed on the Tehran Stock Exchange. Third International Conference on Management Criticism and Analysis in the Third Millennium. https://civilica.com/doc/733688/ [In Persian]
Güzel, S. A., Özer, G., & Özcan, M. (2019). The effect of the variables of tax justice perception and trust in government on tax compliance: The case of Turkey. Journal of Behavioral and Experimental Economics, 78, 80-86. doi: 10.1016/j.socec.2018.12.006
Haghbin, P., Azadi, K., Pourali, M.R., & Samadi Largani, M. (2022). The effect of social identity and flexibility on audit quality with emphasis on the stress role. Financial Accounting and Auditing Researches, 14(53), 191-222. doi: 10.30495/faar.2022.691692 [In Persian]
Hanlon, M., & Slemrod, J. (2009). What does tax aggressiveness signal? Evidence from stock price reactions to news about tax shelter involvement. Journal of Public Economics, 93(1-2), 126-141. doi: 10.1016/j.jpubeco.2008.09.004
Hanlon, M., Krishnan, G.V. & Mills, L.F. (2012). Audit fees and book-tax differences. Journal of the American Taxation Association, 34(1), 55-86. doi: 10.2308/atax-10184
Hasas Yeganeh, Y., Blue, G., & Rezaei, S. (2019). A model for impact of the selected dimensions of corporate social responsibility on avoidance and tax evasion. Financial Accounting Research, 11(4), 111-130. doi: 10.22108/far.2020.115572.1417 [In Persian]
Hu, N. (2018). Tax avoidance, property rights and audit fees. American Journal of Industrial and Business Management, 08(03), 461–472. doi: 10.4236/ajibm.2018.83030
Jackson, A. B., Moldrich, M., & Roebuck, P. (2008). Mandatory audit firm rotation and audit quality. Managerial Auditing Journal, 23, 420-437. doi: 10.1108/02686900810875271
Jones, J., (1991). Earnings management during import relief investigations. Journal of Accounting Research, 29, 193-228. doi: 10.2307/2491047
Kanagaretnam, K., Lee, J., Lim, C. Y., & Lobo, G. J. (2016). Relation between auditor quality and tax aggressiveness: Implications of crosscountry institutional differences. Auditing, 35(4), 105–135. doi: 10.2308/ajpt-51417
Kashanipour, M., Faraji¸O., & Borji, P. (2019). Political connection, corporate governance and tax aggressiveness. Journal of Accounting Knowledge, 10(4), 143-175. dor: 20.1001.1.20088914.1398.10.4.6.9 [In Persian]
Khajavi, S., & Kiamehr, M., (2015). The relation study of auditing quality and tax avoidance in listed companies of Tehran stock Exchange. Journal of Tax Research, 23 (26), 87-108. http://taxjournal.ir/article-1-217-fa.html [In Persian]
Kheradmand, T., Zeinali, M., & Jamshidi, N. (2019). Investigating the relationship between audit fees and tax book differences in companies listed on the Tehran Stock Exchange. Fourth National Conference on Management, Accounting and Economics with Emphasis on Regional and Global Marketing. https://civilica.com/doc/915136 [In Persian]
Lanis, R., & Richardson, G. (2011). The effect of board of director composition on corporate tax aggressiveness. Journal of Accounting and Public Policy, 30(1), 50-70. doi: 10.1016/j.jaccpubpol.2010.09.003
Lari Dashte Bayaz, M., Sharifi far, M.T., Roshani, F., & Ghaem Maghami, K. (2018). The relationship between audit qualitative characteristics and aggressive tax policies. 12th Iranian Conference on Fiscal and Tax Policies. https://civilica.com/doc/876222/ [In Persian]
Maleki Kheimeh Sari, S., & Bashiri Chalkasari, H. (2022). Investigating the impact of corporate governance and tax decisions on listed companies. Modern Research Approaches in Management and Accounting, 6(20), 1441-1459. https://www.majournal.ir/index.php/ma/article/view/1358 [In Persian]
Manzon, G.B., & Plesko, G.A. (2001). The relation between financial and tax reporting measures of income. Tax Law Review, 55(2), 175-214. doi: 10.2139/ssrn.264112
Martinez, A. L., & Lessa, R. C. (2013). The effect of tax aggressiveness and corporate governance on audit fees: evidence from Brazil. Journal of Management Research, 6(1), 96-108. doi: 10.5296/jmr.v6i1.4812
Marzuki, M. M., & Al-Amin, M. S. M. (2021). The effect of audit fees, audit quality and board ownership on tax aggressiveness: evidence from Thailand. Asian Review of Accounting, 29(5), 617-636. doi: 10.1108/ARA-11-2020-0179
Marzuki, M., & Syukur, M. (2021). The effect of audit fees, audit quality and board ownership on tax aggressiveness: evidence from Thailand. Asian Review of Accounting, Emerald Group Publishing Limited, 29(5), 617-636. doi: 10.1108/ARA-11-2020-0179
Mättö, M., Niskanen, M., & Ojala, H. (2023). The role of auditors and banks in the tax aggressiveness of private firms. International Journal of Auditing, 27(4), 208-219. doi: 10.1111/ijau.12309
Maula, H., Saifullah, M., Nurudin, N., & Zakiy, F. S. (2019). The influence of return on assets, leverage, size, and capital intensity on tax avoidance. AFEBI Accounting Review, 4(01), 50-62. doi: 10.47312/aar.v4i01.223
Moradi, M., Saeedi, M., & Rezaei, H.R. (2013). The relationship between duality, change in members, managerial ownership and agency costs in companies listed in Tehran Stock Exchange. Empirical Accounting Research, 3(1), 35-53. doi: 10.22051/jera.2013.568 [In Persian]
Omidi Kordsholi, S., & Pajoohi, M.R. (2024). The impact of the risk committee on the quality financial reporting and auditing fees. The Financial Accounting and Auditing Researches, 16(61), 127-150. doi: 10.30495/faar.2024.709446 [In Persian]
Onatuyeh, E.A., & Ukolobi, I. (2020). Tax aggressiveness, corporate governance and audit fees: A study of listed firms in Nigeria. International Journal of Financial Research, 11(6), 278-295. doi: 10.5430/ijfr.v11n6p278
Paramita, I. D. A. D. P., & Fuad, F. (2023). The effects of audit fees, audit quality and ownership structures on tax aggressiveness: evidence from manufacturing companies in Indonesia. Jurnal Bisnis Strategi, 32(1), 1-14. doi: 10.14710/jbs.32.1.1-14
Ramazan Ahmadi, M., Abdolmajid Ahangari, A., & Hajeb, H.R. (2019). Investigating the simultaneous effect of corporate governance and audit quality on earnings quality with the mediating role of capital structure and financial performance. Journal of Asset Management and Financing, 7(1), 83-102. doi: 10.22108/amf.2018.111931.1274 [In Persian]
Rizgar, A.A., & Hariem, H.A. (2016). A Proposed Framework of Audit Fees Determinants in Kurdistan Region. European Journal of Business and Management, 8(12), 1-12. https://www.iiste.org/Journals/index.php/EJBM/article/view/29791
Sadidi, M., & Ebrahimidardeh, S. (2011). Environmental uncertainty and the managers' use of discretionary accruals. Empirical Studies in Financial Accounting, 8(32), 103-119. dor: 20.1001.1.28210166.1389.8.32.5.2 [In Persian]
Salawu, R. O. (2017). Corporate governance and tax planning among non-financial quoted companies in Nigeria. African Research Review, 11(3), 42-59. doi: 10.4314/afrrev.v11i3.5
Slemrod, J. (2004). The economics of corporate tax selfishness. National Tax Journal, 57(4), 877-899. doi: 10.17310/ntj.2004.4.06
Tarkom, A. (2021). Impact of COVID-19 exposure on working capital management: The moderating effect of investment opportunities and government incentives. Finance Research Letters, 102666. doi: 10.1016/j.frl.2021.102666
Ziaei Bideh, M. (1402). The role of audit quality on the level of auditor expertise and tax non-payment in companies. Second International Congress of Management, Economics, Humanities and Business Development. https://civilica.com/doc/1712392 [In Persian]