آزمون تجربی نظریه اقتضایی و اقتصاد سیاسی: تدوین مدلی برای تبیین تأثیر عوامل اصلی توسعه بر اثربخشی تکنیکهای حسابداری مدیریت
محورهای موضوعی : حسابداری و حسابرسی
سعید خدایاریگانه
1
,
زهرا پورزمانی
2
,
آزیتا جهانشاد
3
,
رمضانعلی رویایی
4
1 - گروه حسابداری، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - گروه حسابداری، دانشکده اقتصاد و حسابداری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.
3 - گروه حسابداری، دانشکده اقتصاد و حسابداری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
4 - گروه حسابداری، دانشکده مدیریت و اقتصاد، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
کلید واژه: عواملی توسعه, تکنیکهای حسابداری مدیریت, نظریه اقتضایی, نظریه اقتصاد سیاسی,
چکیده مقاله :
هدف: حسابداری مدیریت، ابزار قدرتمندی است جهت استفاده از اطلاعات مالی در تصمیم‌گیری¬های مالی و اقتصادی سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و مدیران داخلی سازمان¬ها. برای مفید و مربوط بودن اطلاعات ارائه شده توسط این سیستم، بایستی این سیستم و اطلاعات تولید شده آن بتواند شرایط مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی محیط خود را منعکس نماید. برخی از پژوهشگران این حوزه معتقدند که سیستم‌ها و روش¬های به‌کارگرفته‌شده حسابداری مدیریت در اغلب کشورهای درحال‌توسعه، برگرفته از سیستم‌ها و رویه‌های موجود در کشورهای توسعه¬یافته و سازگار با نیازهای استفاده‌کنندگان و رعایت نیازهای اطلاعاتی آن‌هاست؛ لذا هدف از این پژوهش، به پشتوانه نظریه اقتضایی و اقتصاد سیاسی، تدوین مدلی برای تبیین تأثیر عوامل اصلی توسعه بر کارایی و اثربخشی تکنیکهای حسابداری مدیریت در بهبود کیفیت محیط اطلاعات داخلی سازمانها است. روش‌شناسی پژوهش: پژوهش حاضر از لحاظ منطق اجرا جزو پژوهشهای قیاسی - استقرایی و از نظر هدف، یک پژوهش توصیفی است. همچنین از لحاظ شیوه اجرا در گروه پژوهشهای پیمایشی و از نظر نتایج، کاربردی است. در پژوهش حاضر به دلیل نوع مدل مفهومی پژوهش و وجود چندین متغیر وابسته و وجود متغیرهای پنهانی که هرکدام می‌بایستی به‌وسیله چندین متغیر آشکار سنجیده شوند، از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری بر مبنای واریانس در نرم‌افزار Smart PLS استفاده شده است. در پژوهش حاضر برای گردآوری داده‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی از داده‌های گزارش‌های بین‌المللی و برای گردآوری داده‌های مربوط به کیفیت محیط اطلاعات داخلی از صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران استفاده شده است. مدل مذبور از طریق مدل‌سازی معادلات ساختاری تدوین شده است. یافته‌ها: مدل تدوین شده و نتایج آزمون فرضیه‌ها پژوهش نشان داد که عوامل اقتضایی شامل عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در بهبود کیفیت محیط اطلاعات داخلی به‌واسطه کارایی و اثربخشی تکنیک‌ها و ابزارهای حسابداری مدیریت، تأثیر مثبت معناداری دارد. دراین‌بین عوامل اقتصادی و اجتماعی بیشترین تأثیر و عوامل فرهنگی کمترین تأثیر را دارند. اصالت / ارزش‌افزوده علمی: نتایج پژوهش حاضر میتواند منجر به توسعه علمی نظریه اقتضایی و اقتصاد سیاسی در حوزه حسابداری مدیریت گردیده و دریچه‌ای جدید در حوزه پژوهشی بر روی پژوهشگران باز نماید، همچنین در حوزه کاربردی پژوهش حاضر با ارائه مدلی شفاف و متناسب با شرایط محیطی حاکم بر جامعه ایران، میتواند تصویری روشن از وضعیت فعلی حسابداری مدیریت در ایران را ارائه نماید.
Purpose: The purpose of the research is to develop a model to explain the impact of the main factors of development on the efficiency and effectiveness of management accounting techniques based on contingency theory and political economy. Methodology: In this research, to collect economic, social, political and cultural data from the data of international reports and to collect data related to the quality of the internal information environment from the financial statements of all companies in the automotive industry, parts manufacturing, electronic equipment and heavy vehicles in Tehran Stock Exchange is used. The mentioned model was developed through structural equation modeling with PLS software.Findings: The developed model and the results of the research hypothesis test showed that contingent factors including economic, social, political and cultural factors have a significant positive impact on improving the quality of the internal information environment due to the efficiency and effectiveness of management accounting techniques and tools. In between, economic and social factors have the most impact and cultural factors have the least impact.
Shabahang, R. (2011). Accounting Theory. Audit Organization Publications. [In Persian]
Journal of Advances in Finance and Investment Volume 5, Issue 1, 2024 pp. 93-130. Paper type: Research paper
|
Experimental test of contingency theory and political economy: development of a model to explain the impact of the main factors of development on the effectiveness of management accounting techniques
Saeed Khodayareyeganeh1, Zahra Pourzamani2, Azita Jahanshad3,
RamazanAli Royaei1
Received: 07/03/2023 Accepted: 20/03/2024
Extended Abstract
Introduction
Management accounting is a tool for using accounting information in decision making by policy makers, planners and managers within the organization. In order for the information provided by this system to be useful and relevant for decision-making, they should reflect the different political, economic and social conditions of their environment (Moghadaspour and Ebrahimi Kurdler, 2014). Abbaszadeh and Bazazzadeh (2009) believe that the procedures and techniques used in management accounting in most developing countries are derived from the procedures and techniques developed in developed countries and are in accordance with the needs of users and their information priorities. They state that management accounting in developing countries cannot be studied and analyzed
apart from economic, social and political factors.
Literature Review
As mentioned above, management accounting in developing countries cannot be studied and analyzed apart from economic, social and political factors. Therefore, in this regard, some researchers have studied the influence of effective factors on accounting and management accounting. Belkaoui (1983) is one of these people who investigated the influence of environmental factors on accounting and the basis of his work is contingency theory. The general discussion of contingency theory is that there is no universal or ideal form for designing accounting information systems. Special conditions and situations determine the best choice of system in that situation. Simply put, contingency theory argues that an effective management structure depends on circumstances. Therefore, for each country, its specific environmental conditions must be examined and analyzed (Moghadaspour and Ebrahimi Kurdler, 2014).
In the meantime, to pay attention to all these conditions at the same time, it is necessary to follow the theory of political economy as the theoretical support of the subject. In this theory, society, politics and economy are not separate from each other, and economic issues cannot be studied separately from political and social considerations (Nikumram and Bani-Mahad, 2009). Therefore, according to the theory of political economy, it can be understood that accounting and management accounting, as social sciences, are not exempt from this rule and are always influenced by the three basic factors of economy, politics and culture (Shabahang, 2011). Now, according to the theory of political economy, which states that economics, politics and social sciences have a close and reciprocal relationship with each other, it can be argued that management accounting and its techniques and tools are part of accounting knowledge can have a close relationship with the economic, political and cultural environment of companies. In other words, the appropriateness of using management accounting techniques and tools should always be analyzed based on environmental requirements in the context of political economy and according to the economic, social and political conditions of the business environment (Rahnamay Roodposhti and Ahmadi Luyyeh, 2016).
In the second part of this research, we will evaluate the effectiveness of management accounting techniques and tools. In this research, to quantitatively measure the effectiveness of management accounting tools, a concept called "internal information environment quality" should be used as an alternative index to evaluate the effectiveness of management accounting techniques and tools. With the argument that if the management accounting system in companies has the necessary efficiency and effectiveness, it should be able to improve the quality of the internal information environment of the organization. Because management accounting as an internal information system must be able to improve the quality of the company's internal information environment in the first place, so if we are going to develop strategic management accounting techniques and tools in accordance with the economic, political, social and cultural requirements of our society, In order to function efficiently and effectively, this system must be able to improve the quality of the organization's internal information environment. In the meantime, management accounting literature has believed for a long time that the quality of the internal information environment will lead to the improvement of the decision-making process (Horngren et al., 2010). A high-quality information environment will improve the decision-making process by providing timely, accurate and reliable information about the company's financial status and performance and by removing barriers between accounting cycles (Brazel and Deng, 2008). A company with a high-quality internal information environment provides timely access to accurate and correct information and increases internal transparency in information (Hodge et al., 2004).
Research Methodology
In terms of implementation logic, the current research is one of deductive-inductive research and in terms of purpose, it is descriptive research. Because the current research seeks to describe the true characteristics of a phenomenon. Also, it is practical in terms of the method of implementation in the survey research group and in terms of the results, because the results of the current research can be used by a wide segment of the society, especially the professional accounting community. In the current research, due to the type of research conceptual model and the existence of several dependent variables and the existence of hidden variables, each of which should be measured by several manifest variables, the method of structural equation modeling based on variance was used in Smart PLS software Considering that the present study is a comprehensive review of the country's economic, political, social and cultural conditions and its impact on the efficiency of management accounting tools and techniques through the surrogate variable of the quality of the internal information environment, it therefore requires a coherent and integrated set of data. We are an economic, political, social and cultural country that has comprehensively and authentically examined the mentioned variables from all aspects. Meanwhile, one of the most comprehensive and reliable sources of information for collecting economic, political, social and cultural data are international reports compiled and published by international institutions such as the World Bank, the World Economic Forum, etc. are Regarding the measurement of accounting variables, the financial statements and reports published in the Tehran Stock Exchange have been used.
Results
The developed model and the results of the hypothesis test of the research showed that contingent factors including economic, social, political and cultural factors have a significant positive effect in improving the quality of the internal information environment due to the efficiency and effectiveness of management accounting techniques and tools. In between, economic and social factors have the most influence and cultural factors have the least influence.
Discussion and Conclusion
According to the results of the research hypothesis test, the main hypothesis of the research based on the positive impact of economic, political, social and cultural contingency factors in improving the efficiency and effectiveness of management accounting techniques and tools was generally accepted. To the extent that economic and social factors are accepted at 99% confidence level and political and cultural factors are accepted at 90% confidence level. According to the coefficient of independent variables, it can be stated that 46% of the changes in the quality of the internal information environment (efficiency and effectiveness of management accounting tools and techniques) are caused by economic factors, 46% by social factors, 14% by political factors and only 3% by Cultural is explained. To put it simply, economic and social factors have the greatest effect on the efficiency and effectiveness of management accounting tools and techniques, and in the third place are political factors that have a positive effect on the efficiency and effectiveness of management accounting tools and techniques, and only cultural factors can have an effect of 3%. be Also, since most of the hidden variables of the subset of the main variables are at a significance level of 99%, it indicates the proper explanation of the main variables by the subsections and the strength of the developed model. Confirmation of the hypotheses, the main idea of the current research, based on the positive effect of economic, political, social and cultural factors in improving the quality of the company's internal information environment and consequently improving the efficiency and effectiveness of management accounting tools and techniques, and confirming the texts again And the existing literature in this regard showed that if political and diplomatic relations are improved and political sanctions are removed, then the borders will be opened to foreign goods, foreign capitals will enter the country in parallel with the removal of political sanctions and the creation of economic security. and as a result, new technologies, equipment and machines entered the field of production and trade, and in general, economic wheels started to circulate and the per capita income of households increased, as a result, the general welfare in the society improved and the quality of life, including education, health and treatment, environment, security, etc. will be improved. Therefore, along with all these factors, the accounting profession as a factor and management accounting tools, techniques and systems in particular, which are considered as a subset of humanities and social sciences and are influenced by the economic conditions of the society, will definitely improve.
Conflict of Interest
The author (s) of this article declared no conflict of interest regarding the authorship or publication of this article.
Keywords: Contingency theory, Development factors, Management accounting techniques, Political economy theory.
JEL Classification: M41, O10.
پیشرفت‌های مالی و سرمایه‌گذاری
سال پنجم، بهار 1403 - شماره 1
صفحات 130-93
نوع مقاله: پژوهشی
آزمون تجربی نظریه اقتضایی و اقتصاد سیاسی: تدوین مدلی برای تبیین تأثیر عوامل اصلی توسعه بر اثربخشی تکنیکهای حسابداری مدیریت
سعید خدایار یگانه4، زهرا پورزمانی5، آزیتا جهان شاد6، رمضانعلی رؤیایی1
تاریخ دریافت: 16/12/1401 تاریخ پذیرش: 01/01/1403
چکیده
هدف: حسابداری مدیریت، ابزار قدرتمندی است جهت استفاده از اطلاعات مالی در تصمیم‌گیریهای مالی و اقتصادی سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و مدیران داخلی سازمانها. برای مفید و مربوط بودن اطلاعات ارائه شده توسط این سیستم، بایستی این سیستم و اطلاعات تولید شده آن بتواند شرایط مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی محیط خود را منعکس نماید. برخی از پژوهشگران این حوزه معتقدند که سیستم‌ها و روشهای به‌کارگرفته‌شده حسابداری مدیریت در اغلب کشورهای درحال‌توسعه، برگرفته از سیستم‌ها و رویه‌های موجود در کشورهای توسعهیافته و سازگار با نیازهای استفاده‌کنندگان و رعایت نیازهای اطلاعاتی آن‌هاست؛ لذا هدف از این پژوهش، به پشتوانه نظریه اقتضایی و اقتصاد سیاسی، تدوین مدلی برای تبیین تأثیر عوامل اصلی توسعه بر کارایی و اثربخشی تکنیکهای حسابداری مدیریت در بهبود کیفیت محیط اطلاعات داخلی سازمانها است.
روش‌شناسی پژوهش: پژوهش حاضر از لحاظ منطق اجرا جزو پژوهشهای قیاسی - استقرایی و از نظر هدف، یک پژوهش توصیفی است. همچنین از لحاظ شیوه اجرا در گروه پژوهشهای پیمایشی و از نظر نتایج، کاربردی است. در پژوهش حاضر به دلیل نوع مدل مفهومی پژوهش و وجود چندین متغیر وابسته و وجود متغیرهای پنهانی که هرکدام می‌بایستی به‌وسیله چندین متغیر آشکار سنجیده شوند، از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری بر مبنای واریانس در نرم‌افزار Smart PLS استفاده شده است. در پژوهش حاضر برای گردآوری داده‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی از داده‌های گزارش‌های بین‌المللی و برای گردآوری داده‌های مربوط به کیفیت محیط اطلاعات داخلی از صورت‌های مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران استفاده شده است. مدل مذبور از طریق مدل‌سازی معادلات ساختاری تدوین شده است.
یافته‌ها: مدل تدوین شده و نتایج آزمون فرضیه‌ها پژوهش نشان داد که عوامل اقتضایی شامل عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در بهبود کیفیت محیط اطلاعات داخلی به‌واسطه کارایی و اثربخشی تکنیک‌ها و ابزارهای حسابداری مدیریت، تأثیر مثبت معناداری دارد. دراین‌بین عوامل اقتصادی و اجتماعی بیشترین تأثیر و عوامل فرهنگی کمترین تأثیر را دارند.
اصالت / ارزش‌افزوده علمی: نتایج پژوهش حاضر میتواند منجر به توسعه علمی نظریه اقتضایی و اقتصاد سیاسی در حوزه حسابداری مدیریت گردیده و دریچه‌ای جدید در حوزه پژوهشی بر روی پژوهشگران باز نماید، همچنین در حوزه کاربردی پژوهش حاضر با ارائه مدلی شفاف و متناسب با شرایط محیطی حاکم بر جامعه ایران، میتواند تصویری روشن از وضعیت فعلی حسابداری مدیریت در ایران را ارائه نماید.
کلیدواژه‌ها: عواملی توسعه، تکنیکهای حسابداری مدیریت، نظریه اقتضایی، نظریه اقتصاد سیاسی.
طبقه‌بندی موضوعی: M41, O10.
1- مقدمه
حسابداری مدیریت، همان‌طوری‌که از نام آن پیداست، ابزار قدرتمندیست جهت استفاده از اطلاعات مالی در تصمیم‌گیریهای مالی و اقتصادی سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و مدیران داخلی سازمانها. برای مفید و مربوط بودن اطلاعات ارائه شده توسط این سیستم، بایستی این سیستم و اطلاعات تولید شده آن بتواند شرایط مختلف فرهنگی، سیاسی، اقصادی و اجتماعی محیط خود را منعکس نماید (Moghadaspour and Ebrahimi Kurdler, 2014). عباس‌زاده و بزاززاده (Abbaszadeh and Bazazzadeh, 2009)، معتقدند که سیستم‌ها و روشهای بهکار گرفته شده حسابداری مدیریت در اغلب کشورهای در حال توسعه، برگرفته از سیستم‌ها و رویه‌های موجود در کشورهای توسعهیافته و سازگار با نیازهای استفاده‌کنندگان و رعایت نیازهای اطلاعاتی آن‌هاست. آنها بیان می‌کنند که سیستمهای حسابداری مدیریت در کشورهای در حال توسعه نمی‌تواند جدای از عوامل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. در همین راستا، بعضی از پژوهشگران حسابداری به بررسی تأثیر عوامل مؤثر بر حسابداری و حسابداری مدیریت پرداخته‌اند. بلکوئی (Belkaoui, 1983)، که در پژوهشی بر مبنای نظریه اقتضایی به بررسی تأثیر عوامل مختلف محیطی بر حسابداری پرداخت. بحث کلی نظریه اقتضایی این است که هیچ فرم جهانی و ایده‌آل برای طراحی سیستمهای اطلاعاتی حسابداری وجود ندارد. این شرایط و موقعیتهای خاص محیطی هستند که بهترین انتخاب برای طراحی سیستم در آن موقعیت را تعیین می‌نماید. به‌بیانی ساده، نظریه اقتضایی استدلال میکند که ساختارهایِ مدیریتی مؤثر، بستگی به شرایط دارد. از سویی دیگر، تأثیر متغیرهای محیطی و عوامل متعدد مؤثر بر بسط و توسعه حسابداری مدیریت در کشورهای مختلف در هر زمانی یکسان نمی‌باشد. چه‌بسا یک متغیر در یک جامعه، فرصت و در جوامع دیگر تهدید به‌حساب آید. بنابراین برای هر جامعهای، شرایط محیطی مختص آن باید بررسی و تحلیل گردد. در نتیجه نمیتوان یک نسخه یا مدل مشخصی را برای تمام جوامع با شرایط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی متفاوت ارائه نمود، بلکه میتوان با شناسایی عوامل و شرایط محیطی در هر کشور و بررسی جهت و ابعاد تاثیر آن عوامل و متغیرها، به طراحی و توسعه سیستم‌ها و رویه‌های حسابداری مدیریت پرداخت (Moghadaspour and Ebrahimi Kurdler, 2014).
حال از دیدگاه نظریه اقتضایی، برای طراحی و اجرای اثربخش ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت استراتژیک می‌بایستی به عوامل محیطی اعم از شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور توجه جدی مبذول داشت. در این‌بین، برای توجه هم‌زمان به‌تمامی این شرایط، می‌بایستی از نظریه اقتصاد سیاسی بهعنوان پشتیبان نظریه‌های موضوع تبعیت نمود. در نظریه اقتصاد سیاسی، جامعه، سیاست و اقتصاد جدای از هم نبوده و مسائل اقتصادی را نمیتوان جدای از ملاحظات سیاسی و اجتماعی مورد بررسی قرار داد. در این نظریه گزارشگری مالی بهعنوان ابزاری است برای انتقال مقاصد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی برای طیف وسیعی از استفاده‌کنندگان است (Nikumram and Bani-Mahd, 2009). لذا، باتوجه‌به نظریه اقتصاد سیاسی میتوان دریافت که رشته حسابداری به طور اعم و حسابداری مدیریت به طور اخص، بهعنوان علوم اجتماعی از این قاعده مستثنی نبوده و همواره تحت‌تأثیر سه عامل اساسی اقتصاد، سیاست و فرهنگ بوده است (Shabahang, 2011).
حال باتوجه‌به نظریه اقتصاد سیاسی که بیان میکند اقتصاد، سیاست و علوم اجتماعی دارای رابطه تنگاتنگ و متقابلی با یکدیگر هستند، لذا میتوان استدلال نمود که حسابداری مدیریت و تکنیک‌ها و ابزارهای آن بهعنوان بخشی از دانش حسابداری (بهعنوان یک علم اجتماعی) میتواند رابطه تنگاتنگی با مسائل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی محیط فعالیت بنگاه‌های اقتصادی داشته باشند. به عبارتی دیگر، تشخیص مناسب‌بودن کاربرد تکنیک‌ها و ابزارهای حسابداری مدیریت همواره باید مبتنی بر اقتضائات محیطی در بستر اقتصاد سیاسی و باتوجه‌به شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی محیط مورد فعالیت بنگاه‌ها، مورد تحلیل قرار گیرد. ازاین‌رو بر اساس نظریه اقتصاد سیاسی میتوان میان مجموعه تکنیکهای حسابداری مدیریت بهعنوان یک علم اجتماعی، با اقتصاد و سیاست یک رابطه نظری و منطقی متقابل را در نظر گرفت و به تبیین آن پرداخت. این ارتباط نظریه‌های بین این دو مفهوم نشان می‌دهد که مسائل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی یک کشور می‌توانند بر مناسب‌بودن تکنیکهای حسابداری مدیریت در جهان امروزی تأثیرگذار باشد (Rahnamay Roodposhti and Ahmadi Luyyeh, 2016). باتوجه‌به مطالب پیش‌گفته میتوان به‌راحتی استنباط نمود که ارتباط نظریه‌های قابل‌قبولی بین اقتصاد، سیاست و فرهنگ با حسابداری مدیریت وجود دارد؛ لذا میتوان به پشتوانه این ارتباط نظریه‌های قوی بین متغیرهای پژوهش، به بررسی این موضوع در فضای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی حاکم بر ایران پرداخت.
در بخش دوم پژوهش حاضر به ارزیابی اثربخشی تکنیک‌ها و ابزارهای حسابداری مدیریت خواهیم پرداخت. طبق بررسی‌های به‌عمل‌آمده، در هیچ پژوهشی بهصورت مستقیم به اندازهگیری کارایی و اثربخشی ابزارهای حسابداری مدیریت بهصورت کمی پرداخته نشده است. چرا که دستیابی به اطلاعات مالی درون‌سازمانی بسیار مشکل و یا ناممکن است. بدین‌منظور پژوهشگران اکثراً از پرسشنامه برای ارزیابی کارایی و اثربخشی سیستمهای حسابداری مدیریت استفاده می‌کنند. در پژوهش حاضر سعی گردید، برای اندازهگیری کمی کارایی ابزارهای حسابداری مدیریت، از مفهومی به‌نام (کیفیت محیط اطلاعات داخلی) بهعنوان شاخص جایگزین جهت ارزیابی اثربخشی تکنیک‌ها و ابزارهای حسابداری مدیریت استفاده گردد. با این استدلال که اگر سیستم حسابداری مدیریت در شرکتها از کارایی و اثربخشی لازم برخوردار باشد، می‌بایستی بتواند کیفیت محیط اطلاعات داخلی سازمان را بهبود بخشد. چرا که حسابداری مدیریت بهعنوان یک سیستم اطلاعاتی درون‌سازمانی باید در وحله اول بتواند کیفیت محیط اطلاعات داخلی شرکت را ارتقاع بخشد، لذا اگر قرار است تکنیک‌ها و ابزارهای حسابداری مدیریت استراتژیک متناسب با اقتضائات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه خود تدوین نماییم تا بهصورت کارا و اثربخش عمل نمایند، باید این سیستم بتواند کیفیت محیط اطلاعات داخلی سازمان را ارتقاع دهد. دراین‌بین، پژوهشگران حسابداری مدیریت برای یک مدت طولانی بر این اعتقاد بودند که کیفیت محیط اطلاعاتی داخلی، منجر به بهبود فرایند تصمیم‌گیری میگردد (Horngren et al., 2010). یک محیط اطلاعاتی باکیفیت با فراهم کردن اطلاعات به‌موقع، صحیح و قابل‌اتکا درباره وضعیت مالی و عملکرد مالی و با رفع موانع بین چرخه‌های حسابداری، فرایند تصمیم‌گیری را بهبود میبخشد (Brazel and Dang, 2008). یک شرکت دارای محیط اطلاعات داخلی باکیفیت، دسترسی به‌موقع به اطلاعات دقیق و صحیح را تسهیل نموده و شفافیت اطلاعات را ارتقاع میبخشد (Hodge et al., 2004).
در این راستا اساتید و پژوهشگران حرفه حسابداری در پی افزایش کیفیت محیط اطلاعات داخلی و به‌تبع آن ارتقای کیفیت گزارشگری مالی بهعنوان ابزاری جهت ادای مسئولیت پاسخ‌گویی به نیازهای جامعه خود هستند (Modares and Hesarzadeh, 2008). چرا که کیفیت گزارشگری مالی خود معلول کیفیت محیط اطلاعات داخلی است. چون که حسابداری بهعنوان یک سیستم اطلاعاتی، ابتدا بایستی بتواند محیط اطلاعات داخلی شرکت را بهبود بخشد تا متعاقب آن بتواند به اهداف خود در بُعد برون‌سازمانی، که همانا ارتقا کیفیت گزارشگری مالی است، دست یابد. چرا که اگر محیط اطلاعات داخلی شرکت بهعنوان بستری برای گزارشگری مالی برون‌سازمانی آلوده باشد، لاجرم اطلاعات تهیه شده برای استفاده‌کنندگان برون‌سازمانی نیز عاری از خطا و اشتباه نخواهد بود. در اصل کیفیت محیط اطلاعات داخلی اشاره به وجود محیطی امن در داخل واحد تجاری دارد که منجر به ارائه اطلاعاتی با کیفیت میشود (Gallemore and Labro, 2015). لذا باتوجه‌به استدلالات گفته شده میتوان گفت که ابزارهای و تکنیکهای مورد استفاده در حسابداری مدیریت که طبق نظریه اقتضائی می‌بایستی مطابق با محیط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه طراحی و اجرا گردد، باید در نهایت بتواند کیفیت محیط اطلاعاتی داخلی شرکت را ارتقا دهد. چرا که هدف نهایی سیستم اطلاعاتی حسابداری مدیریت، بهعنوان بخشی از سیستم اطلاعاتی حسابداری، تأمین نیاز اطلاعاتی استفاده‌کنندگان داخلی شرکت اعم از مدیران سازمان در سطوح مختلف است، بنابراین بههر اندازه ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت طراحی شده در سازمانها، منطبق با اقتضائات محیطی حاکم بر آن جامعه باشد، میتواند با ارتقا کیفیت محیط اطلاعات داخلی سازمان، منجر به ارتقا کیفیت گزارشگری مالی برون‌سازمانی گردد. حال باتوجه‌به تشریح مسئله اصلی پژوهش حاضر و با عنایت به استدلالات نظریه‌های پشتوانه مسئله، به طور خلاصه میتوان گفت که هدف از پژوهش حاضر تبیین این موضوع است که آیا ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت می‌توانند کیفیت محیط اطلاعاتی داخلی شرکتها را بهبود بخشند یا نه؟ و آیا میتوان مدلی بهینه بر اساس اقتضائات حاکم بر شرایط محیطی ایران جهت افزایش کارایی و اثربخشی ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت طراحی و پیشنهاد نمود؟
2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش
نحوه تأثیرگذاری اقتصاد بر حسابداری و به‌تبع آن حسابداری مدیریت بر هیچ‌کس پوشیده نیست. حسابداری را میتوان زیرشاخه اقتصاد دانست. به عبارتی حسابداری دانشی است که در سایه رشد و توسعه اقتصادی، ایجاد شده و رشد نموده است. بلکوئی در سال 1985، در کتاب خود بیان میکند که حسابداری در خلأ توسعه نمی‌یابد، بلکه توسعه حسابداری گویای محیطی است که در حال توسعه است. بدون وجود اقتصاد سالم، پویا و رقابتی نمیتوان انتظار داشت که حسابداری و به‌تبع آن حسابداری مدیریت رشد و توسعه یابد. تاثیر رشد و توسعه اقتصادی بر رشد و توسعه حسابداری در متون حسابداری بهصورت وسیعی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. پژوهشهای قبلی در ایران همچون مقدس‌پور و ابراهیمی کردلر (Moghadaspour and Ebrahimi Kurdler, 2014)، اعتمادی و توکلی محمدی (Eatemadi and Tavakoli Mohammadi, 2015) در پژوهش خود نشان دادهاند که متغیرهای اقتصادی مهم‌ترین عامل در توسعه حسابداری و گزارشگری مالی به‌شمار میروند. بر اساس مبانی نظریه‌های، توسعه اقتصادی وابستگی زیادی به سطوح بالای افشا و رویه‌های گزارشگری مالی دارد. در جوامع دارای رشد و توسعه اقتصادی کم، فعالیت‌های اقتصادی بسیار اندک بوده و در نتیجه حرفه حسابداری کمتر توسعه مییابد. هرچه اقتصاد توسعه‌یافته‌تر باشد، حسابداری از نقش اجتماعی بااهمیتتری جهت اندازهگیری و انتقال اطلاعات اقتصادی برخوردار خواهد بود (Eatemadi and Tavakoli Mohammadi, 2015).
شواهد موجود در خصوص تاثیر متغیرهای اقتصادی بر توسعه حسابداری متفاوت است. محققانی همچون فرانک (Frank, 2019)، نیر و فرانک (Nair and Frank, 1980)، کوک و والاس (Cooke and Wallace, 1990)، دوپنیک و سالتر (Doupnik and Salter, 1995) و سالتر (Salter, 1998) شواهدی را ارائه نمودند که مبین تأثیر توسعه اقتصادی بر توسعه حسابداری است. این در حالی است که بلکوئی (Belkaoui, 1983)، آدهیکاری و تندکار (Adhikari and Tondkar, 1992) و ویلیامز (Williams, 1999) در یافتن شواهدی که از تأثیر توسعه اقتصادی بر توسعه حسابداری حمایت کند ناکام ماندند. اقتصاد مبتنی بر بازار و سرمایه‌داری باعث پیدایش مفاهیمی چون رقابت، بازار آزاد و اقتصاد سیاسی شدند که خود باعث پیدایش سازمان‌های بزرگ، گسترش صندوق‌های بازنشستگی و خصوصی‌سازی اقتصاد گردید. این عوامل به‌اضافه جهانی‌شدن اقتصاد و به‌تبع آن ظهور شرکت‌های بزرگ چندملیتی، جدا شدن مالکیت از مدیریت و همچنین تغییر مداوم در نیازهای مشتریان و نیاز به انعطاف‌پذیری و سرعت در بنگاه‌های اقتصادی، رویکرد علمی به مدیریت را بهوجود آورد (Rahnamay Roodposhti, 2013) و به دنبال آن حسابداری مدیریت نیز که بهعنوان ابزاری برای مدیریت بنگاه‌های اقتصادی تلقی میگردد، دچار تغییر و تحول اساسی گردید. با مطالعه سیر تاریخی حسابداری مدیریت میتوان دریافت که بهموازات تغییرات پیش‌گفته در جوامع، یعنی توسعه اقتصادی جوامع، تجارت جهانی، افزایش رقابت، توجه و تمرکز بر نیازهای مشتریان و ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت نیز توسعه یافته‌اند. چرا که اگر حسابداری مدیریت بهعنوان زبان کسب‌وکار، به موازات توسعه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جوامع و سازمانها رشد و توسعه نیابد، نمی‌تواند نقش اصلی خود را در هدایت کسب و کارها به‌درستی ایفا نماید. جیانگ و همکاران (Jiang et al., 2018)، نشان دادند که رکود اقتصادی باعث افزایش مدیریت سود و افزایش اجتناب مالیاتی میشود و شرکت‌هایی که روابط سیاسی قوی‌تری دارند، در شرایط رکود اقتصادی با استفاده از رانت‌های موجود سعی در کاهش پرداخت مالیات و به تعویق انداختن آن دارند. کاشانی‌پور و همکاران (Kashanipour et al., 2018)، رابطه‌ای بین عوامل اقتصادی و انسانی در به‌کارگیری ابزارهای حسابداری مدیریت نیافتند. بهرام‌فر و همکاران (Bahramfar et al., 2008)، یکی از عوامل عدم توسعه حسابداری مدیریت را عدم تهیه اطلاعات به‌موقع توسط سیستمهای حسابداری و تغییرات پیاپی در سیاست‌های اقتصادی معرفی کردند. اویار (Uyar, 2010) در پژوهشی پیرامون به‌کارگیری حسابداری مدیریت در ترکیه به این نتیجه رسید که عواملی از قبیل کاهش سودآوری، افزایش هزینه‌ها، فشار بازار رقابتی و بحران‌های اقتصادی عواملی هستند که منتج به افزایش اهمیت حسابداری مدیریت شده‌اند. یعقوبیان و همکاران (Yaghoubian et al., 2022)، در پژوهشی به شناسایی ابعاد مدل ارزیابی عملکرد شرکتها، تحت‌تأثیر ابزارهای حسابداری مدیریت، با تأکید بر نظریه اقتضایی پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که استفاده از ابزارهای نوین حسابداری مدیریت بر عملکرد شرکت تأثیر مثبت و معناداری دارد. همچنین، یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که سه فاکتور اقتضایی شامل رقابت بازار، عدم اطمینان محیطی و اندازه شرکت رابطه بین استفاده از ابزارهای نوین حسابداری مدیریت با عملکرد شرکت را به طور معنی‌دار و مثبتی تعدیل می‌کنند. طیف گسترده‌ای از پژوهشها همچون یعقوبیان و همکاران (Yaghoubian et al., 2022)، اعتمادی و توکلی محمدی (Eatemadi and Tavakoli Mohammadi, 2015)، مقبول‌الرحمان (Maqbool-ur-Rehman, 2011)، توآن مات و همکاران (Tuan Mat et al., 2010)، ایسا (Isa, 2009)، سلیمان و همکاران (Sulaiman et al., 2008)، هالدما و لاتس (Haldma and Lääts, 2002)، بر تأثیر عوامل اقتصادی و رقابت بر تکامل حسابداری مدیریت تأکید داشتند. امیرآزاد و همکاران (Amirazad et al., 2018) در پژوهشی جامع به بررسی عوامل تأثیرگذار بر کیفیت گزارشگری مالی پرداختند. آنها در پژوهش خود راهبردهایی را برای ارتقای کیفیت گزارشگری مالی، شامل استقرار نظام کنترل داخلی اثربخش و استقرار سیستم مناسب بهای تمام شده محصولات پیشنهاد نمودند و الگوی مفهومی پژوهش در نهایت نشان داد که افزایش کیفیت گزارشگری مالی، پیامدهای مثبتی هم در داخل شرکت، هم در بازار سرمایه و هم در کل اقتصاد دارد.
یکی از جنبه‌های تأثیر توسعه سیاسی بر حسابداری به بحث تأثیر دموکراسی بر حسابداری اشاره کرد. در بین مولفههای دموکراسی، آزادی اطلاعات و مولفه اصلی آن یعنی حق دسترسی به اطلاعات به‌معنای توانایی شهروندان در دسترسی به اطلاعاتی که در اختیار حکومت است، جایگاه ویژه‌ای یافته و در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای را بهخود جلب کرده است. به‌نوعی که از آزادی اطلاعات و حق دسترسی به آن بهعنوان اصلی‌ترین مولفه و مایه حیات دموکراسی تعبیر میشود. به‌عبارت دیگر، این آزادی و حق، نه‌تنها ضامن تحقق دموکراسی، بلکه پیش‌نیاز و شاخص آن به‌شمار می‌رود (Aghdam Mazraeh et al., 2017). محیط سیاسی میتواند بهصورت مستقیم یا غیرمستقیم بر رشد و توسعه حسابداری تاثیرگذار باشد. آزادیهای سیاسی در یک جامعه موجب رشد و توسعه حسابداری میشود. بلکوئی (Belkaoui, 1983) معتقد است که محیط سیاسی و بهخصوص میزان حقوق سیاسی شهروندان و رعایت آزادیهای اجتماعی تاثیر بااهمیتی بر رشد و توسعه حسابداری دارد. علاوه بر این، محیط سیاسی بهصورت غیرمستقیم و از طریق تأثیر بر فرهنگ ملی و اقتصاد، بر رشد و توسعه حسابداری اثر می‌گذارد. سبک دولتها در اداره کشور(دیکتاتوری یا دموکراتیک بودن آن) بر فرهنگ ملی اثر گذاشته که این تاثیر بهنوبه خود بر محیط تجاری و حسابداری مؤثر است. بههر حال، برخی از پژوهشگران معتقدند که متغیرهای محیط سیاسی همچون ثبات دولتها میتواند بر محیط اقتصادی تأثیر داشته باشد که به موازات آن بر محیط حسابداری نیز تأثیرگذار است (Eatemadi and Tavakoli Mohammadi, 2015).
از دیگر جنبه‌های قابل توجه در تبیین تأثیرپذیری حسابداری و حسابداری مدیریت از مولفههای سیاسی که تأثیر غیرقابل انکاری بر اقتصاد دارد، تحریم‌های اقتصادی به‌دلیل مسائل سیاسی است. تحریم اقتصادی به‌معنای توقف عمدی یا تهدید به توقف روابط معمول تجاری یا مالی از سوی یک دولت است. بسیاری از شرکت‌های فعال در بورس به واردات و صادرات متکی هستند و نخستین تأثیر تحریم‌های گسترده اقتصادی علیه ایران، تأمین مواد اولیه با نرخ بالاتر و افزایش هزینههای شرکت و در نتیجه کاهش شدید سودآوری در این شرکتها است. طبیعتاً حسابداری مدیریت نیز بهعنوان زیرشاخه حسابداری در بُعد درون‌سازمانی، خواسته یا ناخواسته از مولفههای سیاسی مورد بحث تاثیرپذیر بوده و نمیتوان حسابداری مدیریت را تافته‌ای جدابافته از حسابداری دانست. به طور مثال زمانی که اقتصاد در یک جامعه تحت‌تأثیر تحریم‌های سیاسی قرار می‌گیرد و به‌تبع آن رقابت در بازارهای بین‌المللی برای شرکت‌های داخلی سخت یا غیرممکن میگردد، و از سویی دیگر تأمین مواد اولیه به‌دلیل افزایش نرخ برابری ارز گران و در برخی موارد ناممکن میگردد، حال چه انتظاری میشود از حسابداری مدیریت داشت. ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت که عموماً در اقتصادهای آزاد با محیط سیاسی باتبات طراحی و ابداع‌شده‌اند، جوابگوی محیط‌های سیاسی و اقتصادی متشنج نیستند. اگرچه عبارت «این دنیای کوچکی است» مدت مدیدی است که بهکار برده میشود، اما این عبارت به طور خلاصه در محیط تجاری امروزی تبلور یافته‌است. امروزه بازار واقعاً یک بازار جهانی است. رقابت شدید جهانی شرکتها را ناچار می‌سازد به‌خاطر دستیابی به کیفیت بالای محصول توأم با هزینه پایین، بیش از گذشته تلاش نمایند. حال دراین‌بین، بقاء در بازار رقابت نیازمند بذل توجه بیشتر نسبت به نیازهای مشتریان با اتخاذ رویکرد مشتری‌مداری است. این توجه به نیاز مشتریان باید در قالب مفهومی به‌نام مثلث بقا به انجام برسد. مثلث بقاء دارای سه محور اصلی است که هر محور آن معرف یکی از ابعاد مهم محصول است و عبارتند از قیمت فروش، کیفیت و کارکرد (زمان تحویل). تنها، محصولاتی که در جهت ارزش‌های این سه بعد بیانکننده ارزش مشتری باشد، شانس موفقیت و حضور در عرصه رقابت دارند (Rahnamay Roodposhti and Ahmadi Luyyeh, 2016). حال شرکت‌های فعال در کشورهای تحت تحریم، جهت واردات مواد اولیه، به‌دلیل کاهش ارزش پول ملی با افزایش هزینه مواجه می‌شوند و در خیلی از مواقع که قادر به واردات نیستند روی به تأمین مواد از تولیدکنندگان داخلی آورده که این حالت نیز به‌دلیل عدم ورود تکنولوژی‌های جدید به کشور از یک سوء و تورم ایجاد شده به‌دلیل رکود و بیکاری از سویی دیگر با مواد اولیه بی‌کیفیت و گران مواجه می‌شوند، که این مواد اولیه گران و بی‌کیفیت به‌همراه وجود تکنولوژی‌های قدیمی و فرسوده، محصولات تولید شده بی‌کیفیتی را نیز درپی خواهد داشت. از سویی دیگر به‌دلیل تورم موجود در جامعه هزینه عوامل دیگر تولید نیز افزایش یافته و در مجموع محصولات تولید شده نهایی دارای قیمت تمام شده و به‌تبع آن قیمت فروش بالا توأم با کیفیت پایین خواهد بود. بنابراین در شرایط تحریم صنایع داخلی توان رقابت و حضور در بازارهای بین‌المللی را از دست خواهند داد و ابزارها و تکنیکهای نوین حسابداری مدیریت در این شرایط هیچ کارایی و اثربخشی نخواهند داشت. اقدم مزرعه و همکاران (Aghdam Mazraeh et al., 2017) در پژوهشی به بررسی دموکراسی و توسعه حسابداری پرداختند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که رابطه معنیداری بین شاخص‌های دموکراسی و توسعه حسابداری وجود دارد و بارهای عاملی آنها بر توسعه حسابداری به‌ترتیب شامل عضویت افراد در سازمانها و احزاب، انتخاب نمایندگان پاسخ‌گو و مؤثر، آزادی بیان، حاکمیت قانون، آزادی رأی، آزادی احزاب، رقابت در تصدی پست‌ها، آزادیهای شخصی است. به‌طورکلی یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد شاخص‌های دموکراسی تأثیر عمدهای بر توسعه حسابداری دارد. اقدم مزرعه و همکاران (Aghdam Mazraeh et al., 2019) در پژوهش دیگری در این زمینه به بررسی آزادیهای مدنی و توسعه حسابداری پرداختند. نتایج پژوهش حاکی از این است که بین آزادیهای مدنی و توسعه حسابداری در ایران رابطه معنیداری وجود دارد و به‌ترتیب متغیرهای آزادی بیان، حاکمیت قانون، آزادی احزاب و آزادیهای شخصی بیشترین بارهای عاملی بر توسعه حسابداری در ایران را دارد.
ارتباط بین محیط اجتماعی و حرفه حسابداری به‌ویژه ماهیت انتفاع آن توسط پژوهشگران مختلفی نشان‌داده‌شده است. حسابداری بهعنوان یک نیروی اجتماعی و روشنگر تلقی میگردد که نقش آن بهعنوان فعالیت سیاسی در جامعه تشریح و بیان شده است. حسابداری یک واقعیت اجتماعی است، چرا که بر اساس ایدئولوژی سرمایه‌داری بنا شده است. مطالعه شاخص‌ها و متغیرهای اجتماعی و حسابداری در جهت دیدگاه جامعه‌شناسانه‌ای است که تغییرات آن در محیط اجتماعی مورد بررسی قرار می‌گیرد. با ایجاد این دیدگاه به تحلیل ماهیت فرایند حسابداری از دید درک تعاملات اجتماعی پرداخته شده است، اما تلاش‌های اندکی به‌منظور ارائه کیفی و توصیف کلی از فرایندهای مربوط به تعامل حسابداری و محیط اجتماعی آن صورت‌گرفته است؛ لذا لازم است فرایند تعامل حسابداری و محیط اجتماعی آن به‌ویژه از نظر آزادیهای اجتماعی مورد بررسی بیشتری قرار گیرد. یکی از شاخص‌های اساسی آزادیهای اجتماعی، آزادیهای مدنی است. در این رویکرد، حسابداری یک رویکرد عینی محض نیست، بلکه سازوکاری تأثیرگذار بر اقتصاد و مدیریت اجتماعی است که خود تحت‌تأثیر فرایندهای اجتماعی قرار دارد. باتوجه‌به اینکه حرفه حسابداری از محیط پیرامونی خود تأثیر گرفته و رویکردها و روشهای حسابداری نیز تحت‌تأثیر این تغییرات محیطی هستند، لذا برای شناسایی رشد و توسعه حسابداری لازم است این تغییرات در محیط حسابداری شناسایی شوند. حسابداری یک علم اجتماعی است که تأثیر خود را بر جامعه گذاشته و در اثر توسعه نیازهای جامعه، در خود تغییرات شگرفی را ایجاد میکند. در دهههای اخیر ایدئولوژی‌های زیادی در جوامع بشری ظهور و بروز داشته‌اند که هر یک به‌نوعی بر دیدگاه‌های جوامع و به دنبال آن بر خواستهای اجتماعی تأثیر گذاشته و آنها را تغییر دادهاند. یکی از این ایدئولوژی‌ها، اهمیت یافتن آزادیهای اجتماعی و مدنی در جوامع امروزی است که بر شناخت جامعه و روابط بین افراد آن تأثیرگذار بوده است. حسابداری بهعنوان حرفه‌ای که هدف آن به نظم درآوردن روابط مالی انسان‌هاست، از این قاعده مستثنا نمی‌باشد (Aghdam Mazraeh et al., 2019).
یکی از مفاهیمی که در بررسی تأثیر توسعه اجتماعی بر حسابداری باید مورد توجه قرار داد، سرمایه اجتماعی است. سرمایه اجتماعی بر این معنی است که افراد یک جامعه منافع خود را در اولویت قرار میدهند، اما میزان منفعت‌طلبی در بین آنها و در موقعیتهای مختلف میتواند متفاوت باشد. افراد یک منطقه جغرافیایی با سرمایه اجتماعی بالا دارای حد بالایی از نوع‌دوستی بوده یا اینکه نگرشی جامعه‌محور داشته و به تعهدات خود احترام گذاشته و اعتماد بهنفس بالایی دارند. بخش عمدهای از پژوهشها نشان میدهند که سرمایه اجتماعی یک منطقه جغرافیایی میتواند بر تصمیمات شخصی افراد آن منطقه تاثیر گذاشته و منجر به بروز پیامدهای اقتصادی برای آنها شود. در اغلب موارد سرمایه اجتماعی منجر به کاهش هزینههای معاملاتی میشود. بهعنوان نمونه شرکت‌های فعال در یک منطقه جغرافیایی با سرمایه اجتماعی بالا، دارای کارشناسان و کارکنان صادق‌تری هستند و فعالیت‌های مجرمانه کمتری انجام میدهند. جها و کاکس (Jha and Cox, 2015)، در پژوهش خود دریافتند که حسابرسان اعتماد کمتری به شرکت‌های فعال در مناطق دارای سرمایه اجتماعی پایین دارند و خود را در قبال اینگونه شرکتها بیمه می‌کنند. موضوع مشترکی که اغلب پژوهشهای حوزه سرمایه اجتماعی به آن اشاره دارند این است که مناطق دارای سرمایههای اجتماعی بالا دارای رفتارهای نودوستانه بیشتر و مجموعه‌ای از ارتباطات بوده که رفتارهای صادقانه را ترغیب میکند، که هر دو باعث کاهش هزینههای معاملاتی میشود (Barzegar and Ebrahimi, 2021). سپاسی و حسنی (Sepasi and Hassani, 2017) در پژوهش خود دریافتند که اعتقادات و سطح دینداری مدیران شرکت در میزان انجام مدیریت سود تأثیر می‌گذارد. کالن و فنگ (Callen and Fang, 2015) استدلال کردند که شرکت‌های فعال در مناطق مذهبی اخبار بد را کمتر پنهان می‌کنند. آنها نشان دادند، شرکت‌هایی که در مناطق مذهبی فعالیت می‌کنند ریسک سقوط سهام پایین‌تری دارند. برزگر و ابراهیمی (Barzegar and Ebrahimi, 2021) در پژوهش خود به پیروی از مطالعات گذشته استدلال می‌کنند که شرکتی که در ناحیه‌ای با سرمایه اجتماعی بالا فعالیت می‌کنند، گزارش‌های مالی با کیفیت بالایی را ارائه میدهند و احتمال انجام تقلب که به‌معنای کاهش کیفیت در گزارشگری مالی است، در این مناطق کمتر است. نتایج پژوهش آنها نشان داد که بین سرمایه اجتماعی و احتمال تقلب رابطه منفی وجود دارد. بنابراین میتوان استدلال نمود که ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت می‌توانند در بستر جوامع دارای سرمایه‌اجتماعی بالا، کیفیت محیط اطلاعات داخلی سازمان را ارتقاع داده و از این طریق کیفیت گزارشگری مالی در بُعد برون‌سازمانی را نیز ارتقاع دهد. جبارزاده کنگرلویی و همکاران (Jabarzadeh Kongarloui et al., 2015) بیان نموده‌اند که در سال‌های اخیر گرایش به نظریه‌های رفتاری در پژوهشهای حسابداری همگی مؤید تعامل حسابداری و محیط بر یکدیگر می‌باشند و ارزش‌های حسابداری زیر مجموعه‌ای از ارزش‌های اجتماعی است.
در اغلب پژوهشها اجتماعی، جامعه‌شناسان به این حقیقت توجه دارند که اعضا هر گروه، قبیله و جامعه تمایل دارند تا یک چارچوب مشترک و عمومی را برای بیان مقاصد، مفاهیم، ارزش‌ها، احساسات، باورها و هنجارها داشته باشند. فرهنگ نیز در بیشتر موارد از هنجارها، ارزش‌ها و سنت‌ها تأثیر می‌پذیرد و بر رفتار افراد جامعه چه بهصورت خودآگاه و چه به طور ناخودآگاه تأثیر خواهد داشت (Mehrani, 1996). عوامل اجتماعی و فرهنگی به دگرگونی‌های اجتماعی و جمعیت‌شناسی و فرهنگ مربوط است. دگرگونی‌های اجتماعی شامل تغییرات در ماهیت، نگرش‌ها و عادات یک جامعه است که مرتباً در حال وقوع هستند (Koshafer, 2013). فرهنگ در اغلب اوقات بهعنوان یکی از مهم‌ترین و پرقدرتترین عامل محیطی محسوب میگردد که بر سیستم حسابداری جوامع تأثیرگذار است. حسابداری یک فعالیت حرفه‌ای و در عین حال اجتماعی‌ست که شامل منابع انسانی و غیرانسانی بوده و بین منابع انسانی و غیر انسانی واکنش‌های متقابلی وجود دارد و فرهنگ بر منابع انسانی تأثیرگذار بوده و با وجود اینکه جنبه‌های حرفه‌ای حسابداری کمتر فرهنگی هستند، اما به‌دلیل وابستگی آن به جنبه‌های انسانی و کنش و واکنش متقابل بین آنها، فرهنگ بر حسابداری تأثیرگذار است (Mehrani, 1996). در حسابداری مدیریت نیز فرهنگ بهعنوان یک متغیر مهم و تأثیرگذار محسوب میگردد و در حقیقت ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت توسط فرهنگ یک کشور تعیین میگردد. در واقع عدم وجود هماهنگی بین کشورهای مختلف پیرامون روشهای حسابداری مدیریت به این دلیل است که هدف حسابداری، فرهنگی است و نه تکنیکی. نسبیت فرهنگی در حسابداری مدیریت به طور ضمنی بیانگر این است که افراد متعلق به فرهنگ‌های مختلف به طور متفاوتی به ساخت و یا استفاده از مفاهیم، اصول و تکنیکهای حسابداری مدیریت می‌پردازند (Shokrkhah, 2016). سیستمهای حسابداری در یک محیط فرهنگی و اجتماعی بسط و توسعه یافته و به اجرا درمی‌آیند. بنابراین فرهنگ اثر قابل توجهی بر کاربردهای حسابداری مدیریت دارد. به طور مثال ساختار حسابداری مدیریت و کارایی و اثربخشی سیستم حسابداری مدیریت تقریباً بستگی به این دارد که چگونه اطلاعات توسط حسابداران مدیریت استفاده میشود و یا اینکه اطلاعات چگونه در رفتار آنها تأثیر می‌گذارد (Namazi, 1999). این امر تا حد قابل توجهی توسط فرهنگ شکل می‌گیرد. در نتیجه ابزارهای حسابداری مدیریت که در یک فرهنگ، بسیار کارا و اثربخش است، ممکن است در یک محیط اجتماعی با فرهنگ ملی متفاوت، اثربخشی کمتری داشته‌باشد و یا اصلاً اثربخش نباشد. به این دلیل طراحی و اجرای یک سیستم حسابداری مدیریت کارا و اثربخش، نیازمند درک و شناسایی ابعاد مختلف فرهنگ ملی در یک جامعه بوده و اساساً فرض بر این است که فرهنگ از طریق اجزا، عناصر و ابعاد آن، رفتار سازمانی در سطح خرد، محیط حسابداری مدیریت و کارکرد شناختی افرادی که با پدیده حسابداری مدیریت مواجه شده‌اند را تعیین میکند. بنابراین شناخت مبانی و مفاهیم فرهنگی در حسابداری مدیریت دارای ملاحظات رفتاری است و بر کارکردهای حسابداری مبتنی بر رویکرد رفتاری خواهد افزود و به توسعه دانش حسابداری کمک شایانی می‌نماید و موجب میگردد که حسابداری از سطح ابزار به سطح دانش ارتقا یابد که نمود عینی آن را در حسابداری مدیریت بهعنوان پارادایم قرن آینده میتوان به وضوح مشاهده نمود (Rahnamay Roodposhti, 2013).
طبق بررسی‌های به‌عمل‌آمده در حوزه تأثیر فرهنگ ملی و سازمانی بر حسابداری مدیریت، دریافتیم که پژوهشهای بسیار زیادی در سطح بین‌المللی و داخلی به انجام رسیده‌اند که همگی مؤید تأثیر فرهنگ بر حسابداری مدیریت است، اما توجه به فرهنگ در حوزه حسابداری و حسابداری مدیریت بدون درنظرگرفتن اقتصاد و سیاست، کاری ناقص و ناتمام است؛ لذا در پژوهش حاضر با نگاهی جامع به‌تمامی این حوزه‌ها سعی خواهیم داشت که به اهداف مدنظر نائل گردیم.
مطابق با مبانی نظری پژوهش، مدل اولیه و فرضیه پژوهش به شرح نمودار (1) ترسیم و بیان میگردد:
نمودار (1) مدل اولیه پژوهش
Diagram (1) the initial research model
عوامل اقتضایی اعم از اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در بهبود کارایی و اثربخشی تکنیک‌ها و ابزارهای حسابداری مدیریت تأثیر مثبت معناداری دارند.
3- روش‌شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از لحاظ منطق اجرا جزو پژوهشهای قیاسی - استقرایی و از نظر هدف، یک پژوهش توصیفی است. چرا که پژوهش حاضر در پی توصیف واقعی ویژگی‌های یک پدیده است. همچنین از لحاظ شیوه اجرا در گروه پژوهشهای پیمایشی و از نظر نتایج، کاربردی است، چرا که نتایج پژوهش حاضر میتواند مورداستفاده قشر وسیعی از جامعه علی‌الخصوص جامعه حرفه‌ای حسابداری قرار گیرد. در پژوهش حاضر به دلیل نوع مدل مفهومی پژوهش و وجود چندین متغیر وابسته و وجود متغیرهای پنهانی که هرکدام می‌بایستی به‌وسیله چندین متغیر آشکار سنجیده شوند، از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری بر مبنای واریانس در نرم‌افزار Smart PLS استفاده شده است.
باتوجه‌به اینکه مطالعه حاضر یک بررسی جامع از شرایط اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور و تأثیر آن بر روی کارایی ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت از طریق متغیر جانشین کیفیت محیط اطلاعات داخلی است، لذا نیازمند مجموعه‌ای منسجم و یکپارچه از داده‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور هستیم که بهصورت جامع و معتبر متغیرهای مذکور را از تمامی جنبه‌ها مورد بررسی قرار داده باشد. دراین‌بین، یکی از جامع‌ترین و معتبرترین منابع اطلاعاتی برای جمع‌آوری داده‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، گزارش‌ها بین‌المللی است که توسط نهادهای بین‌المللی همچون بانک جهانی، مجمع جهانی اقتصاد و غیره گردآوری و منتشر شده‌اند. در خصوص اندازهگیری متغیرهای حسابداری نیز از صورت‌های مالی و گزارش‌ها منتشر شده در بورس اوراق بهادار تهران استفاده گردیده است. ازآنجایی‌که صنعت خودرو و الکترونیک بهعنوان نماد و پیشتاز در ابداع و به‌کارگیری تکنیک‌ها و ابزارهای حسابداری مدیریت در سطح جهان شناخته شده‌اند، لذا از کل شرکت‌های فعال در صنعت خودروسازی، قطعه‌سازی و لوازم الکترونیک پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بهعنوان جامعه آماری استفاده شده است که جمع کل شرکت‌های مورد آزمون 40 شرکت است. در ضمن دوره زمانی پژوهش از سال 1390 لغایت 1400 است.
طبق بررسی‌های به‌عمل‌آمده، در هیچ پژوهشی بهصورت مستقیم به اندازهگیری کارایی ابزارهای حسابداری مدیریت بهصورت کمی پرداخته نشده است. چرا که دستیابی به اطلاعات مالی درون‌سازمانی بسیار مشکل و یا ناممکن است. بدین منظور پژوهشگران بیشتر از پرسشنامه برای ارزیابی کارایی و اثربخشی سیستمهای حسابداری مدیریت استفاده می‌کنند. در پژوهش حاضر سعی گردید، برای اندازهگیری کمی کارایی ابزارهای حسابداری مدیریت، از مفهومی بنام «کیفیت محیط اطلاعات داخلی» استفاده گردد. با این استدلال که اگر سیستم حسابداری مدیریت در شرکتها از کارایی و اثربخشی لازم برخوردار باشد، می‌بایستی بتواند کیفیت محیط اطلاعات داخلی سازمان را بهبود بخشد. در اصل در پژوهش حاضر، کیفیت محیط اطلاعات داخلی معلول کارایی و اثربخشی ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت شناخته شده است، چرا که اطلاعات داخلی سازمانها برآیند سیستم حسابداری مدیریت است؛ بنابراین کیفیت محیط اطلاعات داخلی نیز برآیند کارایی و اثربخشی سیستم حسابداری مدیریت است. هیچ توافق اجمالی در خصوص نحوه اندازهگیری کیفیت محیط اطلاعاتی شرکت در بین پژوهشگران وجود ندارد. گیوولی و همکاران (Givoly et al., 2010) با اعتراف به اینکه درک مفهوم کیفیت (محیط اطلاعات داخلی) کاملاً دشوار است و ادبیات موجود تعریف شفافی از آن در اختیار قرار نمی‌دهد بیان میکند که معیاری واحد برای پوشش همه ابعاد کیفیت وجود ندارد و لذا در مطالعات متعدد از معیارهای مختلفی استفاده شده است؛ لذا پژوهشگران از معیارهای متعددی برای اندازهگیری کیفیت محیط اطلاعات داخلی شرکتها استفاده کرده‌اند. در پژوهش حاضر از معیارهای زیر بهعنوان معیارهای جایگزین برای اندازهگیری متغیر مذکور استفاده شده است:
کیفیت افشا و شفافیت در گزارشگری مالی: کیفیت افشا و شفافیت در گزارشگری مالی یکی از مولفههای اصلی کیفیت گزارشگری مالی در بعد برون‌سازمانی است که در بستر محیط اطلاعات داخلی شرکت تهیه و به خارج از شرکت مخابره میگردد. در پژوهش حاضر از سه معیار 1-کیفیت افشا، 2- سرعت اعلان سود و 3- خطای پیشبینی سود توسط مدیران استفاده خواهد شد. در اینجا هر یک از این سه معیار تشریح خواهد شد:
کیفیت افشا: در پژوهش حاضر به پیروی از پژوهشهای مهرانی و پروائی (Mehrani and Parvaei, 2014)، فخاری و رضائی پیته نوئی (Fakhari and Rezaei Pitehnoi, 2018)، افلاطونی و نعمتی (Aflatooni and Nemati, 2018)، زینالی و همکاران (Zeynali et al., 2022) و بسیاری از پژوهشهای دیگر، برای اندازه گیری کیفیت افشا از معیار کیفیت افشا و اطلاع‌رسانی مناسب منتشره توسط سازمان بورس اوراق بهادار تهران که شامل دو معیار به موقع بودن و قابل اتکا بودن می‌باشد، استفاده شده است. هراندازه این دو شاخص افزایش یابد نشان از افزایش کیفیت محیط اطلاعات داخلی و درنتیجه کارایی ابزارهای حسابداری مدیریت است.
سرعت اعلان سود: جنینگز و همکاران (Jennings et al., 2012) استدلال می‌کنند که سیستمهای حسابداری باکیفیت توانایی این را دارند که اطلاعات را با سرعت بیشتری از قسمت‌های مختلف سازمان جمع‌آوری نموده و آن را با هم یکپارچه نموده و منجر به افزایش سرعت بستن حساب‌ها در پایان سال مالی می‌گردند. همچنین با حذف عملیات دستی منجر به افزایش دقت، کاهش تکرار اطلاعات و دوباره‌کاری در قسمت‌های مختلف سازمان برای گزارشگری میشود. سیستمهای حسابداری باکیفیت، زمان بین پایان سال مالی و اعلام سود را کاهش میدهند. سرعت اعلان سود اشاره به تعداد روزهای بین پایان سال مالی و زمان تصویب صورت‌های مالی و اعلام و تصویب سود دارد. هرچه وقفه زمانی مذکور کوتاه‌تر باشد، نشانگر بالابودن کیفیت محیط اطلاعاتی داخلی و کارایی ابزارهای حسابداری مدیریت است.
خطای پیشبینی سود: دورانتس و همکاران (Dorantes et al., 2013) و گراهام و همکاران (Graham et al., 2005) بیان می‌کنند که پیشبینی مدیریت نشان دهنده یک سازوکار افشای داوطلبانه است که مدیران به وسیله آن مشکل عدم تقارن اطلاعاتی را کاهش داده و می‌توانند از این طریق اعتبار شرکت برای گزارشگری شفاف و قابل اطمینان را بهبود بخشند. از طرفی پیش‌بینی‌های مدیریت مبتنی بر اطلاعات مالی و غیرمالی فراهم شده از سیستمهای اطلاعاتی داخلی شرکت است؛ بنابراین انتشار و کیفیت پیش‌بینی‌های مدیریت بهطور مستقیم به کیفیت اطلاعات داخلی شرکت بستگی دارد و به‌کارگیری این متغیر برای سنجش کیفیت اطلاعات داخلی این امکان را فراهم می‌آورد که بتوان نتایج سیستمهای اطلاعاتی شرکت را به طور مشخص اندازهگیری کرد. به پیروی از گالمور و لابرو (Gallemore and Labro, 2015) و دورانتس و همکاران (Dorantes et al., 2013) این عامل بهعنوان معیار معکوس کیفیت محیط اطلاعات داخلی شرکت تلقی میگردد و به هر اندازه کم باشد یعنی کارایی ابزارهای حسابداری مدیریت بالاست.
با ایجاد کمیته حسابرسی، دقت و کیفیت اطلاعات مالی و حسابداری بهبود یافته و با تهیه و تأیید اطلاعات مالی شفاف، پاسخ‌گویی مدیریت جهت افشای کافی و مناسب و بهبود کیفیت گزارشگری مالی ارتقاع مییابد (Fakhari and Rezaei Pitehnoi, 2018). بهطور کلی نتایج پژوهشهای پیشین نشان داده است که وجود کمیته حسابرسی و استقلال اعضای آن در شرکتها موجب افزایش کیفیت گزارشگری مالی میگردد (Nasle Mosavi et al., 2022). ایجاد و به‌کارگیری این کمیته در پیشگیری از وقوع اعمال خلاف و غیرقانونی، بهبود فرآیند گزارشگری مالی و همچنین ارائه اطلاعات و گزارش‌های مالی شفاف و قابل اتکا مفید و مؤثر است (Alavi Tabari and Asabakhsh, 2010). پژوهش احمد حاجی (Ahmed Haji, 2016) نشان می‌دهد که وجود کمیته حسابرسی میتواند نقش مؤثری در بهبود سیستمهای اطلاعاتی و ایجاد اطمینان از اعتبار گزارشات مالی شرکت داشته باشد. همچنین حبیب و عظیم (Habib and Azim, 2008) بیان کردند که اطلاعات حسابداری در صورت وجود کمیته حسابرسی، دارای ارزش بیشتری هستند. سان و همکاران (Sun et al., 2014) نیز معتقدند که وجود کمیته حسابرسی علاوه بر ارتقاع سطح کیفی ساختار حاکمیت شرکتی، میتواند باعث افزایش کیفیت گزارشگری مالی شود. لذا با توجه به‌مراتب فوق میتوان چنین استدلال نمود که وجود کمیته حسابرسی میتواند باعث ارتقاع و بهبود محیط اطلاعاتی شرکت گشته و متعاقباً میتواند افزایش نقدشوندگی سهام شرکت را به دنبال داشته باشد (Fakhari and Rezaei Pitehnoi, 2018). ویژگی‌های کمیته حسابرسی و حسابرس داخلی که در پژوهش حاضر مورد استفاده قرار گرفته است شامل اندازه کمیته حسابرسی، تخصص اعضای کمیته، تعداد اعضای غیرموظف کمیته و قدمت حسابرس داخلی است.
کنترلهای داخلی را نمیتوان بهصورت یک قانون تعریف نمود، بلکه کنترلهای داخلی شامل تمامی اقدامات کنترلی است که در راستای ارتقای کیفیت امورات داخلی هر شرکت تدوین، تصویب و به اجرا درمیآید (Sepahvand and Vaghfi, 2021). در واقع سیستم کنترلهای داخلی فرایندی است که به‌منظور کسب اطمینان معقول نسبت به تحقق اثربخشی و کارایی عملیات، قابلیت اعتماد گزارش‌ها و رعایت قوانین و مقررات برقرار میشود. ادبیات حسابداری مدیریت استدلال میکند که استقرار کنترلهای داخلی باکیفیت منجر به تصمیم‌گیری بهتر مدیریت میشود. کنترلهای داخلی باکیفیت از طریق فراهم کردن اطلاعات به‌موقع و قابل‌اتکا از وضعیت و عملکرد مالی شرکت برای مدیریت و حذف موانع بین چرخه‌های حسابداری، تصمیم‌گیری مدیران را بهبود میبخشد. کنترلهای داخلی باکیفیت نشاندهنده فرآیند معاملات تجاری استاندارد و متمرکز، زمان چرخه گزارشگری مالی کوتاه‌مدت، اطلاعات جامع و یکپارچه از قسمت‌های مختلف و موقعیت جغرافیایی آنها است. یک شرکت با کنترلهای داخلی باکیفیت، به‌موقع به اطلاعات دقیق و درست دسترسی داشته و همچنین شفافیت اطلاعات داخلی در چنین شرکت‌هایی بیشتر است (Karami et al., 2018). بنابراین استدلال میگردد که وجود کنترلهای داخلی قوی در یک شرکت نشان از کیفیت محیط اطلاعات داخلی در آن شرکت است و منجر به ارتقای کیفیت گزارشگری مالی میگردد. در پژوهش حاضر به پیروی از پژوهشهای لی و همکاران (Li et al., 2014)، ملکی و همکاران (Maleki et al., 2020)، کرمی و همکاران (Karami et al., 2018)، صیادی سومار و همکاران (Sayadi Somar et al., 2018)، قادری و همکاران (Ghaderi et al., 2019) و بسیاری از پژوهشهای دیگر این سه متغیر برای ارزیابی کیفیت کنترلهای داخلی استفاده گردید:
نوع اظهارنظر حسابرس: یک متغیر مجازی است. اگر اظهارنظر حسابرس یک اظهارنظر مقبول باشد، عدد ۱ و در غیر این صورت عدد 1- درنظر گرفته‌می‌شود.
تجدید ارزیابی صورت‌های مالی: برازل و دانگ (Brazel and Dang, 2008) بیان می‌دارد که شرکت‌هایی که صورت‌های مالی خود را کمتر تجدید ارائه کرده‌اند، محیط کنترلی باکیفیت‌تری دارند. گالمور و لابرو (Gallemore and Labro, 2015) معتقدند که مهم‌ترین دلیل تجدید ارائه صورت‌های مالی، ناقص بودن اطلاعات است. لذا شرکت‌هایی که کیفیت محیط اطلاعات داخلی در آنها بالا است، احتمال تجدید ارائه در آنها کمتر خواهد بود. به‌بیان‌دیگر به موازات افزایش در کیفیت محیط اطلاعاتی شرکت، میزان تجدید ارائه کاهش خواهد یافت. لذا در پژوهش حاضر از منفی لگاریتم قدر مطلق عدد تجدید ارزیابی بهعنوان شاخص معکوس کیفیت محیط اطلاعات داخلی استفاده خواهد شد.
به دلیل اینکه استفاده از متغیرهای دووجهی (باینری) در مدل‌سازی معادلات ساختاری مقدور نمی‌باشد، لذا به دلیل اینکه دو متغیر نوع اظهارنظر و اطلاع‌رسانی ضعف‌های بااهمیت کنترلهای داخلی جزو متغیرهای دووجهی است، لذا به‌جای استفاده از تک‌تک متغیرهای کیفیت کنترلهای داخلی در مدل معادلات ساختاری، اقدام به طراحی شاخصی از ترکیب متغیرهای مذکور نمودیم که نحوه محاسبه شاخص در رابطه (1) آمده است:
| ||||||||||
متغیر اصلی | متغیرهای زیرمجموعه | تعداد شاخص | دوره زمانی | منبع گردآوری داده |
متغیرهای اقتصادی | شاخص رقابت‌پذیری جهانی | 14 | 2010-2019 | مجمع جهانی اقتصاد |
شاخص سهولت کسب‌وکار | 10 | 2015-2020 | بانک جهانی | |
شاخص نوآوری جهانی | 99 | 2010-2021 | سازمان جهانی مالکیت فکری | |
شاخص آزادی اقتصادی | 12 | 2010-2021 | بنیاد هریتیج | |
متغیرهای اجتماعی | شاخص توسعه انسانی | 5 | 2010-2019 | بانک جهانی |
شاخص کیفیت زندگی | 9 | 2010-2021 | مؤسسه نامبئو | |
شاخص رفاه لگاتوم | 12 | 2010-2021 | مؤسسه پژوهشی لگاتوم | |
متغیرهای سیاسی | شاخص دموکراسی | 6 | 2010-2020 | واحد اطلاعات اکونومیست |
شاخص حکمرانی خوب | 6 | 2010-2020 | بانک جهانی | |
متغیرهای فرهنگی | پرسشنامه بین‌المللی «بررسی ارزش‌های جهانی» | 69 | 2020 | دانشگاه میشیگان و استکهلم |
4- تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
در پژوهش حاضر جهت تدوین مدل، از معادلات ساختاری به روش PLS استفاده شده که مراحل اجرای آن به شرح زیر است:
در برازش مدل‌های اندازهگیری از 4 معیار بارهای عاملی، آلفای کرونباخ، پایایی ترکیبی و روایی همگرا استفاده شدهاست که نتایج آن در جدول (2) است. در مرحله اول جهت سنجش پایایی مدل اندازهگیری، به سنجش بارهای عاملی پرداخته شد. اگر این مقدار برابر یا بیشتر از 4/0 شود، نشاندهنده پایایی مدل اندازهگیری است. چنانچه مقدار این شاخص از 4/0 کمتر باشد باید آن شاخص اصلاح یا حذف شود (Davari and Rezazadeh, 2017). در پژوهش حاضر، بعد از حذف سنجه‌های با بارهای عاملی کمتر از 4/0، تمامی سنجه‌ها دارای بارهای عاملی بالای 4/0 گردیدند. بعد از سنجش بارهای عاملی و اصلاح یا حذف اولیه سنجه‌ها، جهت سنجش پایایی درونی از معیار سنتی آلفای کرونباخ استفاده گردید. مقدار آلفای کرونباخ بالای 7/0 نشانگر پایایی قابل قبول است و آلفای کرونباخ بالای 5/0 نشاندهنده پایایی متوسط است.
جدول (2) نتایج آزمون‌های برازش مدل‌های اندازهگیری شاخص‌های انعکاسی
Table (2) the results of fit tests of reflective index measurement models
شاخص‌ها | آلفای کرونباخ | پایایی ترکیبی | روایی همگرا | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
عوامل اقتصادی | شاخص نوآوری جهانی | چارچوب نهادی | 639/0 | 825/0 | 707/0 | |
سرمایه انسانی و پژوهشی | 700/0 | 869/0 | 768/0 | |||
زیرساخت‌ها | 635/0 | 845/0 | 732/0 | |||
پیچیدگی بازار | 932/0 | 967/0 | 936/0 | |||
پیچیدگی کسب‌وکار | 613/0 | 836/0 | 719/0 | |||
خروجی‌های خلاقانه | 564/0 | 788/0 | 660/0 | |||
شاخص رقابت‌پذیری | زیرساخت‌ها | 903/0 | 921/0 | 630/0 | ||
محیط کلان اقتصادی | 793/0 | 854/0 | 671/0 | |||
شرایط بازار کالا | 627/0 | 828/0 | 618/0 | |||
شرایط بازار کار | 647/0 | 840/0 | 706/0 | |||
شرایط بازارهای مالی | 593/0 | 737/0 | 659/0 | |||
فناوری و تکنولوژی | 764/0 | 910/0 | 770/0 | |||
اندازه بازار | 964/0 | 982/0 | 965/0 | |||
شرایط کسب‌وکار | 816/0 | 932/0 | 786/0 | |||
پویایی کسب‌وکار | 634/0 | 843/0 | 728/0 | |||
نوآوری کسب‌وکار | 641/0 | 838/0 | 705/0 | |||
شاخص آزادی اقتصادی | 747/0 | 843/0 | 511/0 | |||
شاخص سهولت کسب‌وکار | 700/0 | 785/0 | 541/0 | |||
عوامل اجتماعی | شاخص توسعه انسانی | 651/0 | 767/0 | 619/0 | ||
شاخص رفاه لکاتوم | 594/0 | 848/0 | 665/0 | |||
شاخص کیفیت زندگی | 442/0 | 799/0 | 732/0 | |||
شاخص کیفیت آموزش | 843/0 | 915/0 | 646/0 | |||
عوامل سیاسی و فرهنگی | حکمرانی | 794/0 | 863/0 | 574/0 | ||
دموکراسی | 891/0 | 930/0 | 774/0 | |||
نهادها و دولت غرور ملی | 954/0 705/0 | 959/0 808/0 | 724/0 459/0 | |||
فرهنگ کار (وجدان کار) | 604/0 | 812/0 | 689/0 | |||
احترام مطلق به قوانین | 000/1 | 000/1 | 000/1 | |||
الگوی مصرفی ساده - قناعت | 000/1 | 000/1 | 000/1 | |||
وجود احترام شدید در جامعه | 000/1 | 000/1 | 000/1 | |||
سرمایه اجتماعی و گروه گرا بودن | 522/0 | 793/0 | 662/0 | |||
تمرکز بر پیشرفت‌های علمی | 503/0 | 791/0 | 658/0 | |||
نقش خانواده در فرهنگ | 340/0 | 735/0 | 590/0 | |||
نقش سنت‌ها و دین در فرهنگ | 821/0 | 861/0 | 385/0 | |||
مقدار آلفای کرونباخ اکثر سازه‌ها بالای 7/0 و برخی از آنها بالای 6/0 یا 5/0 است. در روش PLS روش مدرن‌تر دیگری نسبت به آلفای کرونباخ برای سنجش پایایی سازه‌ها وجود دارد که به پایایی ترکیبی (CR) معروف است. مقدار این آماره نیز باید بالای 7/0 باشد (Davari and Rezazadeh, 2017). همان‌طوری‌که در جدول (2) قابل مشاهده است، مقدار پایایی ترکیبی تمامی سازه‌ها بالای 7/0 است. بنابراین آلفای کرونباخ سازه‌های کمتر از 7/0، به‌دلیل بالا بوده آماره پایایی ترکیبی، از نظر پایایی قابل قبول می‌باشند. برای بررسی روایی متغیرها در روش PLS از آماره AVE استفاده میگردد که به روایی همگرا معروف است. مقدار این آماره باید بالای 5/0 باشد. همان‌طوری‌که در جدول (3) قابل مشاهده است، مقدار این آماره در تمامی سازه‌ها به‌غیر از یک مورد، بالای 5/0 است. ازآنجایی‌که در پژوهش حاضر متغیر پنهان درون‌زای کیفیت محیط اطلاعات داخلی دارای شاخص‌های سازنده می‌باشند، لذا برای ارزیابی مدل اندازهگیری سازه‌های این متغیر باید از دو معیار متفاوت دیگر بنام آماره t و VIF استفاده‌کرد.
جدول (3) نتایج آزمون‌های برازش مدل‌های اندازهگیری شاخص‌های سازنده
Table (3) the results of the fit tests of the measurement models of the constructive indicators
شاخص | نام سنجه | مقدار آماره VIF | مقدار آماره t |
|---|---|---|---|
کیفیت افشا و شفافیت در گزارشگری مالی | قابل‌اتکا بودن | 47/5 | 989/14 |
به‌موقع بودن | 248/1 | 791/1 | |
سرعت اعلام سود | 059/1 | 626/2 | |
پیشبینی سود توسط مدیران | 4/15 | 759/1 | |
کمیته حسابرسی و حسابرس داخلی | اندازه کمیته حسابرسی | 047/1 | 959/1 |
تعداد اعضای غیرموظف کمیته حسابرسی | 089/1 | 653/2 | |
تخصص مالی اعضای کمیته حسابرسی | 239/1 | 346/1 | |
کیفیت کنترلهای داخلی | نوع اظهارنظر حسابرس | 309/2 | 320/1 |
اطلاع‌رسانی ضعف‌های کنترلهای داخلی | 376/1 | 551/1 | |
تجدید ارائه صورت‌های مالی | 243/1 | 160/1 |
باتوجه‌به اینکه مقدار آماره آزمون VIF برای تمامی سنجه‌ها به‌غیراز سنجه پیشبینی سود توسط مدیران، کمتر از 5 است، لذا هم‌خطی بین سنجه‌ها وجود ندارد و در خصوص سنجه پیشبینی سود توسط مدیران نیز چون طبق مبانی نظری این سنجه معیار بسیار مهمی در شفافیت در گزارشگری مالی به‌حساب می‌آید، لذا از حذف آن چشم‌پوشی گردید. در خصوص آماره آزمون t نیز ازآنجایی‌که طبق مبانی نظری پژوهش، هیچ‌یک از سازه‌های فوق قابل حذف نیستند، لذا از حذف سازه‌های دارای آماره t کمتر از 96/1 چشم‌پوشی میگردد.
مطابق با الگوریتم تحلیل داده‌ها در روش PLS بعد از بررسی برازش مدل‌های اندازهگیری، نوبت به برازش مدل‌های ساختاری پژوهش می‌رسد. در این بخش، برخلاف مدل‌های اندازهگیری، به سنجه‌ها (متغیرهای آشکار) کاری نداریم و تنها متغیرهای پنهان همراه با روابط میان آنها بررسی میگردد. جهت برازش مدل‌های ساختاری از سه معیار معناداری t-value و معیار R2 و معیار Q2 استفاده شده است. نتایج آزمون‌های فوق‌الذکر به شرح جدول (4) است.
جدول (4) نتایج آزمون‌های برازش مدل‌های ساختاری
Table (4) results of fit tests of structural models
متغیر پنهان برون‌زا -> متغیر پنهان درونزا | آماره t | سطح معناداری | R2 | میزان تأثیر | Q² | قدرت پیشبینی |
اجتماعی -> کیفیت محیط اطلاعات داخلی | 709/3 | 000/0 |
|
|
|
|
اجتماعی -> شاخص توسعه انسانی | 362/70 | 000/0 | 657/0 | قوی | 365/0 | قوی |
اجتماعی -> شاخص رفاه لکاتوم | 992/351 | 000/0 | 917/0 | قوی | 593/0 | قوی |
اجتماعی -> شاخص کیفیت آموزش | 184/112 | 000/0 | 773/0 | قوی | 469/0 | قوی |
اجتماعی -> شاخص کیفیت زندگی | 568/126 | 000/0 | 764/0 | قوی | 550/0 | قوی |
اقتصادی -> کیفیت محیط اطلاعات داخلی | 892/2 | 004/0 |
|
|
|
|
اقتصادی -> شاخص آزادی اقتصادی | 015/318 | 000/0 | 903/0 | قوی | 453/0 | قوی |
اقتصادی -> شاخص سهولت کسب‌وکار | 988/66 | 000/0 | 602/0 | قوی | 313/0 | قوی |
اقتصادی -> شاخص نوآوری جهانی | 008/208 | 000/0 | 881/0 | قوی | 405/0 | قوی |
شاخص نوآوری جهانی -> چارچوب نهادی | 146/58 | 000/0 | 567/0 | قوی | 358/0 | قوی |
شاخص نوآوری جهانی -> سرمایه انسانی و پژوهشی | 762/67 | 000/0 | 717/0 | قوی | 544/0 | قوی |
شاخص نوآوری جهانی -> زیرساخت‌ها | 675/38 | 000/0 | 618/0 | قوی | 447/0 | قوی |
شاخص نوآوری جهانی -> پیچیدگی بازار | 147/67 | 000/0 | 645/0 | قوی | 591/0 | قوی |
شاخص نوآوری جهانی -> پیچیدگی کسب‌وکار | 06/2 | 040/0 | 487/0 | متوسط | 344/0 | قوی |
شاخص نوآوری جهانی -> خروجی‌های خلاقانه | 119/99 | 000/0 | 707/0 | قوی | 418/0 | قوی |
اقتصادی -> شاخص رقابت‌پذیری | 098/91 | 000/0 | 847/0 | قوی | 440/0 | قوی |
رقابت‌پذیری -> زیرساخت‌ها | 795/194 | 000/0 | 792/0 | قوی | 454/0 | قوی |
رقابت‌پذیری -> محیط کلان اقتصادی | 838/12 | 000/0 | 176/0 | ضعیف | 083/0 | ضعیف |
رقابت‌پذیری -> شرایط بازار کالا | 224/129 | 000/0 | 837/0 | قوی | 487/0 | قوی |
رقابت‌پذیری -> شرایط بازار کار | 13/477 | 000/0 | 939/0 | قوی | 643/0 | قوی |
رقابت‌پذیری -> شرایط بازارهای مالی | 167/671 | 000/0 | 960/0 | قوی | 626/0 | قوی |
رقابت‌پذیری -> فناوری و تکنولوژی | 327/299 | 000/0 | 898/0 | قوی | 666/0 | قوی |
رقابت‌پذیری -> اندازه بازار | 354/73 | 000/0 | 747/0 | قوی | 704/0 | قوی |
رقابت‌پذیری -> شرایط کسب‌وکار | 499/50 | 000/0 | 541/0 | متوسط | 346/0 | قوی |
رقابت‌پذیری -> پویایی کسب‌وکار | 869/446 | 000/0 | 931/0 | قوی | 657/0 | قوی |
رقابت‌پذیری -> نوآوری کسب‌وکار | 982/204 | 000/0 | 844/0 | قوی | 578/0 | قوی |
سیاسی -> کیفیت محیط اطلاعات داخلی | 862/1 | 063/0 |
|
|
|
|
سیاسی -> حکمرانی | 678/124 | 000/0 | 789/0 | قوی | 442/0 | قوی |
سیاسی -> دموکراسی | 161/73 | 000/0 | 807/0 | قوی | 612/0 | قوی |
سیاسی -> نهادها و دولت | 623/43 | 000/0 | 599/0 | متوسط | 345/0 | قوی |
فرهنگ -> کیفیت محیط اطلاعات داخلی | 766/1 | 078/0 |
|
|
|
|
فرهنگ -> غرور ملی | 318/2 | 021/0 | 188/0 | ضعیف | 079/0 | ضعیف |
فرهنگ -> فرهنگ کار (وجدان کار) | 28/5 | 000/0 | 048/0 | ضعیف | 027/0 | ضعیف |
فرهنگ -> احترام مطلق به قوانین | 258/2 | 024/0 | 008/0 | ضعیف | 006/0 | ضعیف |
فرهنگ -> الگوی مصرفی ساده - قناعت | 165/2 | 031/0 | 008/0 | ضعیف | 006/0 | ضعیف |
فرهنگ -> وجود احترام شدید در جامعه | 338/1 | 181/0 | 002/0 | ضعیف | 002/0 | ضعیف |
فرهنگ -> سرمایه اجتماعی و گروه گرا بودن | 098/1 | 273/0 | 059/0 | ضعیف | 033/0 | ضعیف |
فرهنگ -> توجه و تمرکز بر پیشرفت‌های علمی | 582/2 | 010/0 | 034/0 | ضعیف | 020/0 | ضعیف |
فرهنگ -> نقش خانواده در فرهنگ | 861/14 | 000/0 | 214/0 | ضعیف | 117/0 | ضعیف |
فرهنگ -> نقش سنت‌ها، دین در فرهنگ | 514/43 | 000/0 | 774/0 | قوی | 284/0 | متوسط |
کیفیت محیط اطلاعات -> کیفیت گزارشگری مالی | 37/3 | 001/0 | 03/0 | ضعیف | 026/0 | ضعیف |
کیفیت محیط اطلاعات -> کیفیت افشا و شفافیت | 22/23 | 000/0 | 514/0 | قوی | 102/0 | ضعیف |
کیفیت محیط اطلاعات داخلی -> کیفیت حسابرسی | 24/58 | 000/0 | 826/0 | قوی | 751/0 | قوی |
کیفیت محیط اطلاعات داخلی -> کیفیت کنترل داخلی | 533/1 | 126/0 | 032/0 | ضعیف | 002/0 | ضعیف |
کیفیت محیط اطلاعات داخلی |
|
| 660/0 | قوی | 197/0 | متوسط |
اولین معیار برای برازش مدل‌های ساختاری معیار t-value است. درصورتی‌که مقدار این آماره بیشتر از 96/1 باشد، نشان از صحت رابطه بین سازه‌ها و در نتیجه تائید فرضیه‌های پژوهش در سطح اطمینان 95 درصد است. البته این آماره فقط صحت روابط را نشان داده و شدت روابط بین سازه‌ها را نشان نمی‌دهد. همان‌طوری‌که در جدول (4) مشخص شده است، اکثر روابط بین متغیرها در سطح معناداری 99 درصد مورد تائید قرار گرفته و برخی نیز در سطح معناداری 90 درصد قرار دارند. دومین معیار برای برازش مدل‌های ساختاری معیار R Square یا R2 است. این معیار برای متصل کردن بخش اندازهگیری و بخش ساختاری مدل‌سازی به کار می‌رود و نشان از تأثیری دارد که یک متغیر برون‌زا بر یک متغیر درونزا دارد. هر اندازه مقدار R2 مربوط به سازه‌های درون‌زای یک مدل بیشتر باشد، نشان از برازش بهتر مدل است. سه مقدار 19/0(ضعیف)، 33/0(متوسط) و 67/0(قوی) برای این شاخص معرفی شده است. بنابراین، همان‌طوری‌که در جدول (4) مشخص شده است، اکثر سازه‌های درون‌زای مدل از نظر برازش در سطح قوی و متوسط قرار داشته و سازه‌های مربوط به متغیر فرهنگ در سطح ضعیف قرار دارند. سومین معیار برای برازش مدل‌های ساختاری معیارQ2 است. این معیار قدرت پیشبینی مدل را مشخص می‌سازد. این شاخص باید در خصوص تمامی سازه‌های درون‌زای مدل محاسبه و گزارش گردد. درصورتی‌که مقدارQ2 در مورد یک سازه درونزا صفر و یا کوچک‌تر از صفر باشد، نشان از آن دارد که روابط بین سازه‌های دیگر و آن سازه درونزا به‌خوبی تبیین نشده است و مدل نیاز به اصلاح دارد. در مورد شدت قدرت پیشبینی مدل در مورد سازه‌های درونزا سه مقدار 02/0(ضعیف)، 15/0(متوسط) و 35/0(قوی) معرفی شده است. همان‌طوری‌که در جدول (4) قابل مشاهده است، قدرت پیشبینی مدل برای اکثر متغیرهای درونزا به‌غیر از متغیر درون‌زای فرهنگ در سطح قوی است.
بعد از برازش مدل‌های اندازهگیری و ساختاری، نوبت به برازش مدل کلی می‌رسد. با تأیید برازش مدل کلی، بررسی برازش در یک مدل کامل میشود. برای برازش مدل کلی تنها یک معیار به نام معیار GOF وجود دارد که در جدول (5) مشخص شده است.
جدول (5) نتایج آزمون‌های برازش کلی مدل
Table (5) results of general model fit tests
R2 | AVE | GOF | ||||||||
شاخص توسعه انسانی | 657/0 | 619/0 |
| |||||||
شاخص رفاه لکاتوم | 917/0 | 665/0 |
| |||||||
شاخص کیفیت آموزش | 773/0 | 646/0 |
| |||||||
شاخص کیفیت زندگی | 764/0 | 732/0 |
| |||||||
متغیرهای اجتماعی | 778/0 | 666/0 | 719/0 | |||||||
شاخص آزادی اقتصادی | 903/0 | 511/0 |
| |||||||
شاخص سهولت کسب‌وکار | 602/0 | 541/0 |
| |||||||
شاخص نوآوری جهانی | 881/0 | 465/0 |
| |||||||
شاخص رقابت‌پذیری | 847/0 | 530/0 |
| |||||||
متغیرهای اقتصادی | 808/0 | 512/0 | 643/0 | |||||||
شاخص حکمرانی خوب | 789/0 | 574/0 |
| |||||||
شاخص دموکراسی | 807/0 | 774/0 |
| |||||||
شاخص نهادها و دولت | 599/0 | 724/0 |
| |||||||
متغیرهای سیاسی | 732/0 | 691/0 | 711/0 | |||||||
غرور ملی | 188/0 | 459/0 |
| |||||||
فرهنگ کار (وجدان کار) | 048/0 | 689/0 |
| |||||||
احترام مطلق به قوانین | 008/0 | 000/1 |
| |||||||
الگوی مصرفی ساده - قناعت | 008/0 | 000/1 |
| |||||||
وجود احترام شدید در جامعه | 002/0 | 000/1 |
| |||||||
سرمایه اجتماعی و گروه گرا بودن | 059/0 | 662/0 |
| |||||||
تمرکز بر پیشرفت‌های علمی | 034/0 | 658/0 |
| |||||||
نقش خانواده در فرهنگ | 214/0 | 590/0 |
| |||||||
نقش دین و مکاتب فکری در فرهنگ | 774/0 | 385/0 |
| |||||||
متغیرهای فرهنگی | 148/0 | 716/0 | 326/0 | |||||||
سه مقدار 01/0(ضعیف)، 25/0(متوسط) و 36/0(قوی) برای شاخص GOF معرفی شده است. باتوجه‌به این سه معیار میتوان بیان نمود که مدل کلی تدوین شده بهصورت قوی مورد برازش قرار گرفته است. لازم به ذکر است، ازآنجایی‌که متغیر وابسته کیفیت محیط اطلاعات داخلی دارای شاخص‌های انعکاسی است، لذا نمیتوان از شاخص GOF برای بررسی برازش کلی مدل در آن متغیر استفاده‌کرد.
مطابق با الگوریتم تحلیل داده‌ها در روش PLS، پس از بررسی برازش مدل‌های اندازهگیری، ساختاری و کلی، میتوان به سراغ آزمون فرضیه پژوهش رفت. نتایج آزمون فرضیه پژوهش به شرح جدول (6) است.
جدول (6) آزمون نهایی فرضیه‌های پژوهش
Table (6) final test of research hypotheses
نام متغیرها | Original Sample | STDEV | آماره t | سطح معناداری |
اجتماعی -> کیفیت محیط اطلاعات داخلی | 457/0 | 123/0 | 709/3 | 000/0 |
اجتماعی -> شاخص توسعه انسانی | 810/0 | 012/0 | 362/70 | 000/0 |
اجتماعی -> شاخص رفاه لکاتوم | 957/0 | 003/0 | 992/351 | 000/0 |
اجتماعی -> شاخص کیفیت آموزش | 879/0 | 008/0 | 184/112 | 000/0 |
اجتماعی -> شاخص کیفیت زندگی | 874/0- | 007/0 | 568/126 | 000/0 |
اقتصادی -> کیفیت محیط اطلاعات داخلی | 460/0 | 159/0 | 892/2 | 004/0 |
اقتصادی -> شاخص آزادی اقتصادی | 950/0 | 003/0 | 015/318 | 000/0 |
اقتصادی -> شاخص سهولت کسب‌وکار | 776/0- | 012/0 | 988/66 | 000/0 |
اقتصادی -> شاخص نوآوری جهانی | 939/0 | 005/0 | 008/208 | 000/0 |
شاخص نوآوری جهانی -> چارچوب نهادی | 753/0 | 013/0 | 146/58 | 000/0 |
نوآوری جهانی -> سرمایه انسانی و پژوهشی | 847/0- | 013/0 | 762/67 | 000/0 |
شاخص نوآوری جهانی -> زیرساخت‌ها | 786/0 | 020/0 | 675/38 | 000/0 |
شاخص نوآوری جهانی -> پیچیدگی بازار | 803/0 | 012/0 | 147/67 | 000/0 |
شاخص نوآوری جهانی -> پیچیدگی کسب‌وکار | 698/0- | 339/0 | 060/2 | 040/0 |
شاخص نوآوری جهانی -> خروجی‌های خلاقانه | 841/0 | 008/0 | 119/99 | 000/0 |
اقتصادی -> شاخص رقابت‌پذیری | 920/0 | 010/0 | 098/91 | 000/0 |
رقابت‌پذیری -> زیرساخت‌ها | 890/0 | 005/0 | 795/194 | 000/0 |
رقابت‌پذیری -> محیط کلان اقتصادی | 421/0- | 033/0 | 838/12 | 000/0 |
رقابت‌پذیری -> شرایط بازار کالا | 915/0 | 007/0 | 224/129 | 000/0 |
رقابت‌پذیری -> شرایط بازار کار | 969/0 | 002/0 | 130/477 | 000/0 |
رقابت‌پذیری -> شرایط بازارهای مالی | 980/0 | 001/0 | 167/671 | 000/0 |
رقابت‌پذیری -> فناوری و تکنولوژی | 948/0 | 003/0 | 327/299 | 000/0 |
رقابت‌پذیری -> اندازه بازار | 864/0 | 012/0 | 354/73 | 000/0 |
رقابت‌پذیری -> شرایط کسب‌وکار | 736/0- | 015/0 | 499/50 | 000/0 |
رقابت‌پذیری -> پویایی کسب‌وکار | 965/0 | 002/0 | 869/446 | 000/0 |
رقابت‌پذیری -> نوآوری کسب‌وکار | 919/0 | 004/0 | 982/204 | 000/0 |
سیاسی -> کیفیت محیط اطلاعات داخلی | 139/0 | 075/0 | 862/1 | 063/0 |
سیاسی -> حکمرانی | 889/0 | 007/0 | 678/124 | 000/0 |
سیاسی -> دموکراسی | 899/0 | 012/0 | 161/73 | 000/0 |
سیاسی -> نهادها و دولت | 774/0 | 018/0 | 423/43 | 000/0 |
فرهنگ -> کیفیت محیط اطلاعات داخلی | 027/0 | 015/0 | 766/1 | 078/0 |
فرهنگ -> غرور ملی | 434/0- | 187/0 | 318/2 | 021/0 |
فرهنگ -> فرهنگ کار (وجدان کار) | 220/0 | 042/0 | 280/5 | 000/0 |
فرهنگ -> احترام مطلق به قوانین | 091/0 | 040/0 | 258/2 | 024/0 |
فرهنگ -> الگوی مصرفی ساده - قناعت | 094/0- | 043/0 | 165/2 | 031/0 |
فرهنگ -> وجود احترام شدید در جامعه | 054/0- | 041/0 | 338/1 | 181/0 |
فرهنگ -> سرمایه اجتماعی و گروه گرا بودن | 245/0- | 223/0 | 098/1 | 273/0 |
فرهنگ -> توجه و تمرکز بر پیشرفت‌های علمی | 186/0- | 072/0 | 582/2 | 010/0 |
فرهنگ -> نقش خانواده در فرهنگ | 463/0 | 031/0 | 861/14 | 000/0 |
فرهنگ -> نقش دین و مکاتب فکری در فرهنگ | 880/0 | 020/0 | 514/43 | 000/0 |
5- بحث و نتیجه‌گیری
باتوجه‌به نتایج آزمون فرضیه پژوهش، فرضیه اصلی پژوهش مبنی بر تأثیر مثبت عوامل اقتضایی
اعم از اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در بهبود کارایی و اثربخشی تکنیک‌ها و ابزارهای حسابداری مدیریت، به‌طورکلی پذیرفته شده است. به‌طوری که عوامل اقتصادی و اجتماعی در سطح اطمینان 99 درصد و عوامل سیاسی و فرهنگی در سطح اطمینان 90 درصد پذیرفته شده‌اند. باتوجه‌به ضریب متغیرهای مستقل میتوان بیان نمود که 46 درصد از تغییرات متغیر کیفیت محیط اطلاعات داخلی (کارایی و اثربخشی ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت) توسط عوامل اقتصادی، 46 درصد توسط عوامل اجتماعی، 14 درصد توسط عوامل سیاسی و فقط 3 درصد توسط عوامل فرهنگی تبیین میگردد. به بیانی ساده عوامل اقتصادی و اجتماعی بیشترین اثرگذاری بر روی کارایی و اثربخشی ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت دارد و در وحله سوم عوامل سیاسی است که تأثیر مثبتی بر روی کارایی و اثربخشی ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت دارد و فقط عوامل فرهنگی 3 درصد میتواند اثرگذار باشد. همچنین لازم به ذکر است که باتوجه‌به نتایج به‌دست‌آمده از آزمون فرضیه پژوهش، ازآنجایی‌که اکثر متغیرهای پنهان زیرمجموعه متغیرهای اصلی، در سطح معناداری 99 درصد قرار دارند، لذا نشاندهنده تبیین مناسب متغیرهای اصلی توسط زیر بخش‌ها و قوی‌بودن مدل تدوین شده دارد. در نمودار (2) مدل نهایی پژوهش ارائه گردیده است.
نمودار (2) مدل نهایی پژوهش
Diagram (2) the final research mode
حال باتوجه‌به نتایج نهایی حاصل از آزمون فرضیه‌ها و مدل نهایی و بهینه شده پژوهش، میتوان پاسخی علمی به شرح زیر به دو سؤال مطرح شده در این پژوهش ارائه نمود:
سؤال اول: آیا ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت می‌توانند کیفیت محیط اطلاعاتی داخلی شرکتها را بهبود بخشند یا نه؟ در پاسخ به این سؤال میتوان گفت که طبق نتایج به‌دست‌آمده، متغیر کیفیت محیط اطلاعات داخلی بهعنوان شاخص جایگزین کارایی و اثربخشی ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت 46 درصد تحت‌تأثیر عوامل اقتصادی، 46 درصد تحت‌تأثیر عوامل اجتماعی، 14 درصد تحت‌تأثیر عوامل سیاسی و 3 درصد تحت‌تأثیر عوامل فرهنگی قرار دارد؛ لذا میتوان گفت که در صورت بهبود عوامل اقتضایی توسعه، کارایی و اثربخشی ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت افزایش‌یافته و در نهایت منجر به بهبود کیفیت محیط اطلاعات داخلی شرکتها میگردد.
سؤال دوم: آیا میتوان مدلی بهینه بر اساس اقتضائات حاکم بر شرایط محیطی ایران جهت افزایش کارایی و اثربخشی ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت طراحی و پیشنهاد نمود؟ در پاسخ به سؤال دوم میتوان گفت که مدل اولیه پژوهش حاوی نزدیک به 200 متغیر مختلف در حوزه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بود که پس از اصلاح و بهینهسازی مدل، توانستیم مدلی طراحی و ارائه نماییم که بر مبنای اقتضائات محیطی حاکم بر جامعه ایران بوده و در صورت اجرای مدل، طبق نتایج این پژوهش، میتواند منجر به بهبود کارایی و اثربخشی ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت در ایران گردد.
نتایج پژوهش حاضر در خصوص تأثیر عوامل کلان اقتصادی، رقابت‌پذیری و تکنولوژی بر حسابداری مدیریت منطبق با نتایج پژوهشهای مقدس‌پور و ابراهیمی کردلر (Moghadaspour and Ebrahimi Kurdler, 2014)، بهرام‌فر و همکاران (Bahramfar et al., 2008)، یعقوبیان و همکاران (Yaghoubian et al., 2022)، اعتمادی و توکلی محمدی (Eatemadi and Tavakoli Mohammadi, 2015)، چسکون و همکاران (Cescon et al., 2019)، توآن مات و همکاران (Tuan Mat et al., 2010)، اویار (Uyar, 2010)، ایسا (Isa, 2009)، سلیمان و همکاران (Sulaiman et al., 2008)، و مغایر با نتایج پژوهشهای کاشانی‌پور و همکاران (Kashanipour et al., 2018) است.
در تطبیق نتایج پژوهش حاضر با پیشینه پژوهشهای قبلی در خصوص تأثیر عوامل اجتماعی بر کارایی و اثربخشی ابزارها و تکنیکهای حسابداری مدیریت، متأسفانه هیچ پژوهش نسبتاً مشابهی با پژوهش حاضر چه در داخل و چه در خارج یافت نگردید. صرفاً در حوزه علوم اجتماعی پژوهشهای مرتبط با سرمایه اجتماعی و متغیرهای حسابداری به انجام رسیده است که به‌دلیل عدم ارتباط با موضوع پژوهش حاضر، در این بخش ذکر نگردید. در خصوص انطباق نتایج پژوهش حاضر با پژوهشهای پیشین در خصوص عوامل سیاسی، لازم به توضیح است که پژوهشی که بهصورت مستقیم به بررسی عوامل سیاسی بر حسابداری مدیریت پرداخته باشد، در داخل یا خارج یافت نشد و صرفاً سه مقاله در خصوص تأثیر عوامل سیاسی بر توسعه حسابداری در داخل کشور وجود دارد که نتایج پژوهشهای اقدم مزرعه و همکاران (Aghdam Mazraeh et al., 2019)، اقدم مزرعه و همکاران (Aghdam Mazraeh et al., 2017) مؤید تأثیر عوامل سیاسی بر توسعه حسابداری در ایران می‌باشند ولی نتایج پژوهش اعتمادی و توکلی‌محمدی (Eatemadi and Tavakoli Mohammadi, 2015)، نتایج متفاوتی را در طول زمان پژوهش دربر داشته است. در نهایت نتایج پژوهش حاضر در خصوص فرهنگ ملی با ادبیات موجود در این زمینه در تناقض است. نتایج پژوهش حاضر در خصوص فرهنگ ملی هرچند که با ادبیات موجود در این زمینه در تناقض است، ولی وجود تفاوت در عامل‌های فرهنگی موجود در مدل‌های نهایی به نوعی تائید کننده و منطبق با نظریه نسبیت‌گرایی فرهنگی در حسابداری مدیریت است.
در نهایت میتوان گفت که در خصوص انجام پژوهش حاضر با دو محدودیت اساسی روبرو بودیم که در صورت نبود این دو محدودیت ممکن بود نتایجی متفاوت از آنچه که به‌دست‌آمده، حاصل گردد که آن دو محدودیت به شرح زیر است: 1- عدم دسترسی به داده‌های کیفیت محیط اطلاعات داخلی شرکت‌های ژاپنی و 2- عدم دسترسی به داده‌های فرهنگ سازمانی و فرهنگ ملی کشور ژاپن با عمق و ابعاد متعدد و بیشتر.
6- تعارض منافع
هیچ‌گونه تعارض منافع در این پژوهش وجود ندارد.
7- منابع
Abbaszadeh, M., & Bazazzadeh, H. (2009). Management accounting in less developed countries. Hesabras magazine, 44-45. [In Persian]
Adhikari, A., & Tondkar, R.H. (1992). Environmental Factors Influencing Accounting Disclosure Requirements of Global Stock Exchanges. Journal of International Financial Management & Accounting, 4(2), 75–105.
Aflatooni, A., & Nemati, M. (2018). The Role of Financial Reporting Quality and Disclosure Quality in Increasing Commercial Credit. Accounting and Auditing Review, 25(1), 1-20. [In Persian] Aghdam Mazraeh, Y., Nikoomaram, H., & Banimahd, B. (2017). Democracy and Accounting development, Management Accounting, 10(32), 71-80. [In Persian] Alavi Tabari, S. H., & Asabakhsh, R. (2010). The Role of Audit Committee and Analysis of its Non-Establishment and Non-Application of this Committee in Iran. Journal of Accounting Advances, 2(1), 155-177. [In Persian]Amirazad, M.H., Baradaran Hassanzadeh, R., Mohammadi, A., & Taghizadeh, H. (2018). Modeling the Factors Affecting Financial Reporting Quality using Grounded Theory in Iran. Financial accounting researches, 10(4), 21-42. [In Persian]
Barzegar, G., & Ebrahimi, J. (2021). Examining the Effect of External Monitoring on the Relationship between Social Capital and Probability of Fraud. Applied Research in Financial Reporting, 9(2), 77-114. [In Persian]
Belkaoui, A. (1983). Economic, political, and civil indicators and reporting and disclosure adequancy: Empirical investigation. Journal of Accounting and Public Policy (fall), 207-219.Brazel, J. F., & Dang, L. (2008). The Effect of ERP System Implementations on the Management of Earnings and Earnings Release Dates. Journal of Information Systems, 22(2), 1–21.
Cooke, T. E., & Wallace, R. S. Olusegun. (1990). Financial disclosure regulation and its environment: A review and further analysis. Journal of Accounting and Public Policy, 9(2), 79–110.
Dorantes, C., Li, C., Peters, G. F., & Richardson, V. J. (2013). The Effect of Enterprise Systems Implementation on the Firm Information Environment. Contemporary Accounting Research, 30(4), 1427–1461. Frank, W. G. (2019). An Empirical Analysis of International Accounting Principles. Journal of Accounting Research, 17(2), 593 Gallemore, J., & Labro, E. (2015). The importance of the internal information environment for tax avoidance. Journal of Accounting and Economics, 60(1), 149–167.Ghaderi, K., Ghaderi, S., & Ghaderzadeh, K. (2019). Managerial Ability and Internal Control Quality. Empirical Research in Accounting, 9(1), 71-92. [In Persian]
Givoly, D., Hayn, C. K., & Katz, S. P. (2010). Does Public Ownership of Equity Improve Earnings Quality? The Accounting Review, 85(1), 195–225. Graham, J. R., Harvey, C. R., & Rajgopal, S. (2005). The Economic Implications of Corporate Financial Reporting. SSRN Electronic Journal, 40(1-3). Habib, A., & Azim, I. (2008). Corporate governance and the value‐relevance of accounting information. Accounting Research Journal, 21(2), 167–194.Haldma, T., & Lääts, K. (2002). Contingencies influencing the management accounting practices of Estonian manufacturing companies. Management Accounting Research, 13(4), 379–400.
Hodge, F. D., Kennedy, J. J., & Maines, L. A. (2004). Does Search‐Facilitating Technology Improve the Transparency of Financial Reporting? The Accounting Review, 79(3), 687–703.
Horngren, C. T., Foster, G., Datar, S. M., Rajan, M., Ittner, C., & Baldwin, A. A. (2010). Cost Accounting: a Managerial Emphasis,. Issues in Accounting Education, 25(4), 789–790.Isa, C. R. (2009). Management Accounting Change Among Local and Foreign Manufacturing Firms in Malaysia. World Journal of Management, 1(1), 1-12.
Jabarzadeh Kongarloui, S., Roshani, H., & Khodayari, S. (2015). The relationship between cultural elements and information asymmetry in financial reporting. Financial Accounting and Audit Research, 7(27), 125-142. [In Persian] Jha, A., & Cox, J. (2015). Corporate social responsibility and social capital. Journal of Banking & Finance, 60, 252-270. Jiang, H., Hu, Y., Zhang, H., & Zhou, D. (2018). Benefits of Downward Earnings Management and Political Connection: Evidence from Government Subsidy and Market Pricing. The International Journal of Accounting, 53(4), 255–273.Karami, G., Dadashi, I., Firouznia, A., & Kalhornia, H. (2018). Investigating the effect of the quality of internal controls on tax minimization in companies admitted to the Tehran Stock Exchange during the years 1388-1394. Auditing Knowledge, 18(72), 23-55. [In Persian]
Kashanipour, M., Hamidizadeh, A., Kazempour, M., & Kabirpour, M. (2018). Investigating the influence of economic and human factors in the use of management accounting tools. scientific research quarterly of management accounting, 11(36), 81- 92. [In Persian]
Koshafer, A. (2013). Fifty two tools of management accounting, Accounting knowledge and research, 34, 5-34. [In Persian]
Li, W. L., Xie, G. L., & Hao, J. Y. (2014). The empirical study on the influence of managerial overconfidence on overinvest behavior. Journal of Shanxi Finance and Economics University, 10, 76-86.
Maleki, M., Safavi Hir, S. E., & Naziri, P. (2020). The role of internal quality control in increasing investment efficiency. Journal of Accounting and Management Vision, 3(33), 62-72. [In Persian]Maqbool-ur-Rehman, S. (2011). Which management accounting techniques influence profitability in the manufacturing sector of Pakistan. Book Review, 53.
Mehrani, K. (1996). The impact of culture on accounting, Accounting and auditing reviews. 4(2), 87-114. [In Persian] Mehrani, K., & Parvaei, A. (2014). Disclosure quality in family firms listed in the Tehran stock exchange. Accounting and auditing reviews, 21(4), 527-540. [In Persian] Nair, R.D., & Frank W.G. (1980). The impact of disclosure and measurement practices on international accounting classifications. The Accounting Review, 55, 426-449.Namazi, M. (1999). The future of management accounting. Accounting and auditing reviews, 8(2),3-34. [In Persian]
Nikumram, H., & Badavar Nahandi, Y. (2009). Explaining and Developing a Model for Determination and Evaluation of Factors that Affect Financial Reporting Quality Choice in Iran, Beyond Management, 13(8), 141-187. [In Persian] Nikumram, H., & Bani-Mahd, B. (2009). Accounting Theory Introduction to Descriptive Theories. Science and Research Unit. [In Persian] Rahnamay Roodposhti, F., & Ahmadi Luyyeh, A. (2016). Management accounting from the perspective of political economy. In The Fourth Conference of the Iranian Association of Management Accounting. [In Persian]Rahnamay Roodposhti, F., Banimahd, B., & Mirsaeedi, S. J. (2014). Modernity and Management Accounting, Scientific Research Quarterly of Management Accounting and Auditing Knowledge, 3(12), 1-12. [In Persian]
Rahnamay Roodposhti, F., Khodayar Yeganeh, S., & Ansarian, R. (2016). Interaction of fear in the components of the survival triangle with cost engineering in moving towards continuous improvement. In The Fourth Conference of the Iranian Association of Management Accounting. [In Persian]
Sayadi Somar, A., Nasri, K., & Sabzalipoor, F. (2018). Evolution management accounting tools; the solution to reduce the ominous shadow opportunistic restatements. Management Accounting, 11(38), 59-78. [In Persian] Sepasi, S., & Hassani, H. (2017). Relationship Managers’ Religiosity with Earnings Management Behavior. Value and Behavioral Accounting Quarterly,1(2) :17-40. [In Persian]Sepahvand, F., & Vaghfi, S. H. (2021). Analyzing the relationship between the quality of internal control and the amount of unusual cash with emphasis on the role of risk management. Advances in Finance and Investment, 2(3), 51-74. [In Persian]
Shabahang, R. (2011). Accounting Theory. Audit Organization Publications. [In Persian] Shokrkhah, J. (2016). Behavioral management accounting. Termeh Publications, first edition. [In Persian] Sulaiman, S., Ramli, A., & Mitchell, F. (2008). What Factors drive Change in Management Accounting in Malaysian Organizations?. Malaysian Accounting Review, 7(1), 61-76.Tuan Mat, T. Z., Smith, M., & Djajadikerta, H. (2010). Management Accounting and Organisational Change: An Exploratory Study in Malaysian Manufacturing Firms. Journal of Applied Management Accounting Research, 8(2), 51-80.
Uyar, A. (2010). Cost and management accounting practices: a survey of manufacturing companies. Eurasian Journal of Business and Economics, 3(6), 113-125. Williams, S. M. (1999). Voluntary environmental and social accounting disclosure practices in the Asia-Pacific region: An international empirical test of political economy theory. The International Journal of Accounting, 34(2), 209-238. Zeynali, M., Vahdati, F., Safari Aghbolagh, M., & Feizi, H. (2022). Investigating the Impact of IFRS Acceptance on Risk Management and Disclosure Quality. Journal of Accounting and Management Vision, 5(62), 24-50. [In Persian]
COPYRIGHTS © 2024 by the authors. Published by Islamic Azad University, Esfarayen Branch. This article is an open access article distributed under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/).
|
[1] . Department of Accounting, Science and Research branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
[2] 2. Department of Accounting, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. (Corresponding Author). zah.poorzamani@iauctb.ac.ir
[3] . Department of Accounting, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
How to cite this paper: Khodayareyeganeh, S., Pourzamani, Z., Jahanshad, A., Royaei,RA. (2024). Experimental test of contingency theory and political economy: development of a model to explain the impact of the main factors of development on the effectiveness of management accounting techniques. Advances in Finance and Investment, 5(1), 93-130. [In Persian]
https://doi.org/10.30495/afi.2024.1988158.1231
[4] 1. گروه حسابداری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
[5] 2. گروه حسابداری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول). zah.poorzamani@iauctb.ac.ir
[6] 3. گروه حسابداری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
استناد: خدایار یگانه، سعید؛ پورزمانی ، زهرا؛ جهان شاد، آزیتا؛ رؤیایی، رمضانعلی. (1403). آزمون تجربی نظریه اقتضایی و اقتصاد سیاسی: تدوین مدلی برای تبیین تأثیر عوامل اصلی توسعه بر اثربخشی تکنیکهای حسابداری مدیریت. پیشرفت‌های مالی و سرمایه‌گذاری، 5(1). 130-93.
https://doi.org/10.30495/afi.2024.1988158.1231
مقالات مرتبط
حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1403-1400