تحلیل روابط معنایی- واژگانی واژه‌های گیلکی درافسانه‌های عامیانۀ گیلان (بر اساس نظریۀ لاینز)

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات شمال کشور (گیلکی، مازنی، طبری و غیره))

پریسا فرّخ ¹ , فاطمه اختران فر ²

1 - استادیار گروه زبان انگلیسی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لاهیجان، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/02/03 تاریخ پذیرش : 1402/06/23 تاریخ انتشار : 1402/08/01

کلید واژه: معناشناسی ساخت‌گرا, گویش گیلکی, معناشناسی واژگانی, روابط مفهومی, نظریۀ لاینز,

چکیده مقاله :

شناخت روابط مفهومی برای درک و انتقال معنا ضروری است، زیرا هنگام بررسی گونه‌های مختلف معنا، دریافت‌ها از سطح ساخت زبانی فراتر رفته، معنای دقیق واژه در حوزۀ بافتی و خارج از بافت تعیین می‌شود. پژوهش حاضر به تحلیل روابط مفهومی میان واژه‌های گیلکی و تعیین بسامد هر یک از آن‌ها در افسانه‌های عامیانۀ گیلان می‌پردازد تا چگونگی روابط معنایی حاکم میان واژه‌ها را نشان دهد. بدین منظور، واژه‌های گیلکی موجود در شصت و دو افسانه از کتاب افسانه‌های گیلان بررسی و تحلیل شده است. این تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است و در آن، روابط مفهومی شمول ‌معنایی، هم‌معنایی، چندمعنایی، هم‌آوا-هم‌نویسی، عضوواژگی، جزء‌واژگی، واحدواژگی و تکرار تحلیل شده و بسامد هر یک محاسبه گردیده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که از میان انواع روابط واژگانی، رخداد رابطۀ واژگانی شمول معنایی با %84 ، بیشترین بسامد را دارد. پس از رابطۀ واژگانی شمول معنایی، بسامد وقوع هر یک از روابط مفهومی بدین ترتیب به دست آمده است: جز‌ء‌واژگی %6، واحدواژگی %3، هم‌معنایی %2، هم‌آوا-هم‌نویسی %2، عضوواژگی %1، چندمعنایی %1، و تکرار %1. بین واژه‌های گیلکی موجود در این افسانه‌ها، روابط معنایی-واژگانی تقابل معنایی، تباین معنایی و باهم‌آیی مشاهده نشده است.

چکیده انگلیسی:

Understanding conceptual relations is essential for considering and conveying meaning, because when examining different types of meaning, it seeks to go beyond the level of linguistic construction and determines the exact meaning of a word in and outside the contexts. This research aims to determine the type and frequency of conceptual relations between Gilaki words used in the folklore tales of Guilan, showing the prevailing semantic relationships among them. For this purpose, 62 stories from the book Folklore Tales of Guilan were analyzed. This research was descriptive-analytical. Conceptual relations including hyponymy, synonymy, polysemy, homonymy, homography, member-collection, meronymy, portion-mass, and repetition were analyzed and the frequency of each was calculated. The results showed that among the types of lexical relations, the occurrence frequency of the lexical relation of hyponymy had the highest frequency with 84%. After the lexical relation of hyponymy, the frequency of occurrence of each of the conceptual relations was determined in the following order: meronymy 6%, portion-mass 3%, synonym 2%, homonymy 1%, member-collection 1%, polysemy 1%, homography 1 %, and repetition 1%. Moreover, between Gilaki words in this variety of language, semantic lexical relations of semantic opposition, semantic contrast and collocation have not been used.

منابع و مأخذ:

- پالمر، فرانک (1381). نگاهی تازه به معنی‌شناسی. ترجمۀ کوروش صفوی. تهران: انتشارات نشر مرکز.

- پاینده لنگرودی، محمود(1375). فرهنگ گیل و دیلم، فارسی به گیلکی. تهران: انتشارات امیرکبیر.

- پلویی، معصومه، و احمدخانی، محمدرضا (1398)، روابط معنایی در زبان مخفی جوانان. زبان‌پژوهی، 11(3)، 309 – 281.  doi: 10.22051/jlr.2018.17608.1436

- پوراحمد جکتاجی، محمدتقی (1380).افسانه‌های گیلان. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

- جوشنی، علی، ایزانلو، علی،و آزاد، علی‌رضا (1397). بررسی روابط معنایی واژگانی واژه‌های بسیط معاصر عربی در فارسی. مطالعات تطبیقی عربی- فارسی، 3(5)، 54-27.

- خیرآبادی، رضا، و خیرآبادی، معصومه(1396). تحلیل روابط معنایی واژگان به‎ کاررفته در ادبیات داستانی کودکان ایرانی. مطالعات ادبیات کودک، 8(1)، 44-23. doi: 10.22099/JCLS.2016.3845

- دبیرمقدم، محمد، و ملکی، سیما (1395). تحلیل صوری و معنایی تکرار کامل در زبان فارسی. زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، 8(14)، 23-1.

- رسایی، ایوب (1385). گیلکی در ایرانیکا. زبان و زبان‌شناسی،  2(4)، 147-137.

- رضایتی کیشه‌خاله، محرم، و چراغی، رضا (1387). واژه‌شناسی اجتماعی گویش گیلکی. جستارهای نوین ادبی، 41(1)، 110-95. doi: 10.22067/JLS.V41I2.13201

- روشن، بلقیس (1377). معنی‌شناسی واژگانی، طبقه‌بندی افعال فارسی. رسالۀ دکتری زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه تهران.

- روشن، بلقیس، افراشی، آزیتا، و آیت‌اللهی، وجیهه (1392). بررسی روابط معنایی در واژگان یزدی. دومین همایش ملی زبان‌شناسی و آموزش زبان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز.

- شریفی، شهلا، و مولوی وردنجاتی، آرزو (1387). پربسامدترین روابط مفهومی میان واژگان. مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، 6(1)، 66-53.

- شقاقی، ویدا (1386). مبانی صرف واژه. تهران: انتشارات سمت.

 - شیخ سنگ تجن، شهین، و پوریوسف هشجین، بهناز (1397). بررسی فرایند واجی هماهنگی واکه‌ای در گویش گیلکی رشت بر اساس واج‌شناسی خودواحد. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 8(4)، 128-103.

- شیرین‌کام، شهره (1395). درون‌مایه‌های عشق در ترانه‌های گیلکی. ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 6(3)، 76-61.

- صبوری، نرجس‌بانو، و روشن، بلقیس (1393). ریشه‌شناسی چند واژه از گویش گیلکی. ادب‌پژوهی، 8(4)، 132-117.

- صفوی، کوروش (1390). درآمدی بر معناشناسی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

- صفوی، کوروش (1392). کدام معنی؟. علم زبان، 1(1)، 40-11.

- گندمکار، راحله (1401). آشنایی با معنی‌شناسی ساختگرا . تهران: نشر علمی.

- لاینز،جان(1391). درآمدی بر معنی‌شناسی زبان. ترجمه کوروش صفوی، تهران: نشر علمی.

- مشکوةالدینی، مهدی (1388). سیر زبان‌شناسی. مشهد: دانشگاه فردوسی.

- Cruse, A.(2004). Meaning in language. (2nd edition). Oxford: Oxford University  Press.

- Geeraerts, D.(2013). Theories of lexical semantics. Oxford: Oxford University Press.

- Harris, R.(2003). Saussure and his interpreters. (2nd edition). Delhi: Motilal Banarsidass Publishers.

- Layons ,J.(1977). Semantics. Cambridge: Cambridge University Press. 

- Layons ,J.(1996). Linguistic semantics: An Introduction . Cambridge: Cambridge University Press. 

- Saeed, J.I. (2009). Semantics. Oxford: Blackwell Publisher.