جستاری در وام‌واژه‌های ترکی در زبان محاوره‌ای شعر مشروطه

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات آذری

یعقوب نوروزی ¹ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ماکو، دانشگاه آزاد اسلامی، ماکو، ایران)

تاریخ دریافت : 1401/06/01 تاریخ پذیرش : 1401/08/02 تاریخ انتشار : 1401/08/02

کلید واژه: شعر مشروطه, وام‌واژه‌های ترکی, زبان محاوره‎,

چکیده مقاله :

یکی از مهم ترین ویژگی‌های سبکی شعر عصر مشروطه را می‌‎توان مردمی‌شدن زبان شعر این دوره دانست. در این دوره، شعر هر چه بیشتر به زبان مردم نزدیک شد و واژگان محاوره‌ای و گفتاری بسیاری به زبان شعر راه یافت. درصد واژه‌های ترکی در زبان محاوره‌ ای فارسی به سبب تعاملات گسترده بین زبان ترکی و فارسی، در مقایسه با زبان ادبی، بالاست و این نزدیکی زبان شعر به زبان محاوره، سبب نفوذ و رسوخ هر چه بیشتر لغات ترکی در شعر مشروطه شد که گرایش به کاربرد زبان محاوره‌ای داشت. بررسی شعر مشروطه از جهت ورود واژه‌های ترکی نشان می‌دهد که در این دوره، برخلاف دوره ‌های قبل، بسامد واژه‌های ترکی که در زبان محاوره‌‎ای فارسی کاربرد داشته بر واژه‌های کهن ترکی رایج در متون نظم و نثر، فزونی می‌گیرد. اگر در گذشته واژه‌های کهن ترکی چون طغرا، یارغو، یَزَک و غیره کاربرد داشتند؛ در دورۀ مشروطه واژه‌های رایج در زبان زندۀ معاصر فارسی که ناشی از ارتباطات روزمرۀ زبان ترکی و فارسی است، بیشتر می‌شود و درصد واژه‌های ترکی بالاست. این پژوهش که به شیوۀ توصیفی- تحلیلی انجام شده است با بررسی کاربرد واژه‌های ترکی برگرفته از زبان محاوره‎ای فارسی در شعر چند شاعر دورۀ مشروطه، هم وام‎گیری از زبان ترکی در این دوره و هم ارتباط این وام‎گیری زبانی با محاوره‌گرایی زبان شعری شاعران مشروطه را آشکار می‌سازد. با توجه به نتایج این تحقیق می‌توان گفت که حضور واژه‌های عامیانه ترکی در راستای عامه‌گرایی زبانی شعر مشروطه است.

چکیده انگلیسی:

One of the most important stylistic features of the Mashroteh era poetry in Iran, is the closing language of poetry to the colloquial one. In this era, poetry became more and more close to the colloquial language, and many colloquial words entered into the language of poetry; The percentage of Turkish words in the colloquial language was high compared to the literary language due to the extensive interaction between the Turkish and Persian languages, and this closeness of the poetry language to the colloquial language caused more and more Turkish words to penetrate in the Mashroteh era poetry. In this era, unlike the previous ages, the Turkish words used in the Persian colloquial language surpasses the old Turkish words common in persian prose and verse texts. Meanwhile, It can be said that the presence of Turkish colloquial words is also proved the colloquial language of Mashroteh era poetry. Based on this, we decided to survey the presence of Turkish loan words in Persian colloquial language, that entered the Persian Mashroteh era poetry language. The result of the present study, shows the high frequency of use of Turkish words taken from the colloquial Persian language in Mashroteh era poetry.

منابع و مأخذ:

• آکالین و دیگران.(2009). فرهنگ لغت ترکی، آنکارا: مؤسسه زبان ترک.


• ایرج میرزا .(1353). ایرج میرزا و خاندان و نیاکان او، به اهتمام محمد جعفر محجوب. چ سوم. تهران: گلشن


• بهار، محمدتقی.(1387). دیوان اشعار، تهران: نگاه.


• تاج بخش، اسماعیل و مهراب پور، فاطمه.(1395). «تأمّلی در واژه‎های ترکی دخیل نارایج در مثنوی معنوی»، نشریۀ پژوهش‎های زبان‎شناسی تطبیقی، 6( 12)، 107-125


• خلف تبریزی، محمدحسین.(1342). برهان قاطع، به اهتمام محمد معین، چاپ دوم، تهران: کتابفروشی ابن‎سینا


• دلاویز، مسعود.(1395). «انعکاس ریشه‎های تمدن ایرانی در شعر عارف قزوینی»، مجلّۀ پژوهش‎های نقد ادبی و سبک‏شناسی، 7(2)، 125-150


• دهخدا، علی اکبر.(1361). دیوان، به کوشش محمد دبیر سیاقی، چاپ دوم، تهران: تیراژه


• دهخدا، علی اکبر.(1377)، لغت نامه، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران


• زارع شاهمرسی، پرویز.(1387). فرهنگ شاهمرسی، تبریز: اختر


• زمانی فراهانی، مجتبی.(1386). پول، ارز و بانکداری، چاپ سوم، تهران: انتشارات ترمه


• عابدی، محمود و قوامی، بدریه.(1396). «کلمات ترکی(ترکی مغولی و عثمانی) در غزلیات مولوی»، مجلّۀ آینه میراث، 15(1) ،30-11


• عارف قزوینی، میرزا ابوالقاسم.(1342). دیوان، چاپ اول،تهران: چاپخانۀ مشرقی


• عباسی مقدم، علیرضا.(1390). «ویژگی‎های سبکی شعر نسیم شمال»، مجلّۀ رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی، 100 ، 53-50


• عمید، حسن.(1389). فرهنگ فارسی عمید، چاپ اول، تهران: اشجع


• فرخی یزدی، محمد.(1380). مجموعه اشعار، تدوین مهدی اخوت-م. ع. سپانلو، تهران: نگاه


• فرهنگستان زبان و ادب فارسی.(1394). دستور خط فارسی، چاپ سیزدهم، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی


• کاشغری، محمود بن حسین.(1375). دیوان لغات‏الترک، ترجمه و تنظیم از دکتر محمد دبیرسیاقی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی


• اشرف‏الدین حسینی.(1371). دیوان، چاپ اول، تهران: انتشارات اساطیر


• معین،محمد.(1382). فرهنگ فارسی، چاپ هجدهم، تهران: امیرکبیر


• مولوی، جلال الدین محمد.(1376). کلیات شمس تبریزی، تصحیح بدیع‎الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر


• مولوی، جلال الدین محمد. (1390). مثنوی معنوی، به تصحیح رینولد ا.نیکلسون، چاپ پنجم، تهران: هرمس


• هادی، اسماعیل.(1389). لغت‎نامۀ جامع تیمولوژیک ترکی-فارسی «دیل دنیز»، تبریز: اختر