بازتاب سوگندهای عاشقانه در دوبیتی‌های بومی و محلی مازندران و خراسان
محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات شمال کشور (گیلکی، مازنی، طبری و غیره))
ویدا ساروی
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی،دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل)
کلید واژه: ادبیات بومی, دوبیتی, مازندران, خراسان, سوگند عاشقانه,
چکیده مقاله :
سوگندها همانند تمامی پدیده ها و آفریده های روزمرّه و در جریان کار و تلاش و تداوم هستی مردم هر سرزمینی، از نمادها، باور ها و نشانه های اساطیری و باستانی سرشارند. سوگندها، در واقع بازتاب باورها و انگاره ها، اعتقادات و فرهنگ، چگونگی سازش و مدارا و تداوم حیات اجتماعی مردمان در هر دوره ای هستند که با ویژگی‌های زیستی، جغرافیایی و فرهنگی خاصّ آن دوره، درآمیخته و در مباحث و جستجوهای مردم‌شناسی، عناصر گویا و ارزشمندی به شمار می روند. ترانههای بومی و محلی، بخش مهمی از ادبیات شفاهی محسوب می گردد. در بومی سرودها، قالب مناسب برای بیان احوال و عواطف عاشقانه ، دوبیتی است. در این پژوهش، با روش کتابخانه ای و میدانی، سوگندهای عاشقانه در دوبیتی های بومی مازندران و خراسان بررسی شده است. با مطالعۀ بیش از 3000 دوبیتی بومی مازندرانی و خراسانی، 120 دوبیتی؛ یعنی حدود چهار درصد سوگند عاشقانه مشاهده شد. این سوگندها از نظر محتوایی به دو دستۀ عمومی و اختصاصی تقسیم شده اند. براساس دسته بندی انواع سوگندهای عاشقانه و یافته های تحقیق، می توان گفت که در مازندران، سوگند عاشق به خداوند و در خراسان، سوگند عاشق به قرآن بیشترین بسامد را داراست. در بقیۀ سوگندها همانند سوگند عاشق و معشوق در برابر یکدیگر؛ سوگند به مقدّسات مذهبی در برابر معشوق؛ سوگند به خال روی و چشم و ابروی معشوق؛ سوگند به جان معشوق و برادرش و سوگند عاشق به پدیده های طبیعی، آمار سوگندهای عاشقانۀ دو استان نزدیک به هم است.
Oaths like all daily phenomena and creations are full of mythological and ancient symbols, beliefs, and sign in the course of the work and effort and continuity of the people of every lands. In fact, Oaths are a reflection of beliefs, ideas, and culture of how to compromise and tolerate and continue the social life in each era which is mixed with the specific biological, geographical and cultural characteristics of that age in discussions and searches in anthropology are an expressive and valuable elements. Native and local songs are an important part of oral literature. In folk songs, couplets are a good way to express romantic moods and emotions. In this research, considering library and field method, more than 3000 native couplets of Mazandaran love oaths and 120 Khorasan ones have been studied. Means that about 4% of the romantic oath are observed. These vows are divided into general and specific categories in terms of the content. Based on the classification of types of love oaths and research findings, it can be said that in Mazandaran, the oath of love to God and in Khorasan the oath of love to the Qur'an has the highest frequencies. In the rest of the oaths as: Oath of lover and beloved against each other, Oath of religious sanctity to the beloved loving, oath by the mole on the face, eyes, and eyebrows of the beloved, The oath to the soul of the beloved and his brother, and the oath to the lover of natural phenomena.The statistics of the oaths of love of the two provinces are near to each other.
- آنی‌زاده، علی(1396). الگوهای مردم انگاری، تهران: مرکز پژوهش و سنجش افکار.
- احمدیکمرپشتی،کیومرث(1393). بَبه اُویا(سرودههای تبری). به کوشش لیلا احمدیکمرپشتی، تهران: رسانش نوین.
- اسماعیل‌پور مطلق، ابوالقاسم(1396). ترانههای مازندرانی. تهران: رسانش نوین.
- باوند سوادکوهی،احمد(1382). جایگاه سوگند در فرهنگعامه ایران. تهران: اعتماد.
- پازواری، امیر(1391). دیوان اشعار. پژوهش بامداد جویباری، تهران: کاوشگر.
- پورداود، ابراهیم(1343). ویسپرد. به کوشش بهرام فره وشی، تهران: ابن سینا.
- تاج الدین، محمد(1391). ترانههای ترنه مازندران. ساری: شلفین.
- جعفری «قنواتی»، محمد(1399). درآمدی بر فولکلور ایران. تهران: جامی.
- جلالی کندلوسی. فرهود.(1380). پارپیرار (ناریناریکا)؛شعرمازندرانی، تهران: شلاک.
- جوادیان، محمود. (1375). نوج؛ ترانههای مازندرانی، تهران: معین.
- حسام پور، سعید، و دهقانی، ناهید(1387). بررسی تحلیلی گونه‌های پیمان و سوگند در شاهنامه فردوسی. پژوهشنامۀ ادب غنایی، 6(11)، 61-78.
- ذوالفقاری،حسن(1395). باورهای عامیانه مردم ایران. تهران: چشمه.
- رحیم زاده، معصومه(1382). سقاتالارهایمازندران. ساری: اداره کل میراث فرهنگی استان مازندران.
- سام دلیری، سلیمان(1398). هدهد سلیمان. چالوس: فقیه.
- سجادی،جعفر(1375). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: کتابخانه طهوری.
- شفیعی کدکنی،محمدرضا(1378). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. تهران: سخن.
- شکور‌زاده بلوری، ابراهیم(1396). ترانههای روستایی خراسان. مشهد: نیما.
- شوالیه، ژان، و گربران، آلن(1388). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضائلی، تهران: جیحون.
- عمادی،اسدالله و عالمی، محمد ابراهیم(1390). نغمه‌های سرزمین بارانی. ساری: شلقین.
- فردوسی، ابوالقاسم(1370). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: روزبهان.
-قهرمان، محمد(1383). فریادهایتربتی. مشهد: ماجان.
-کرزبر یار احمدی، غلامحسین(1388). فرهنگ مردم بروجرد. به کوشش علی آنی‌زاده. تهران: دفتر پژوهش‌های رادیو.
-کیانی، حسین(1371). سوگند در زبان و ادب فارسی. تهران: دانشگاه تهران.
-گیتی نژاد، مهدی(1392). ترانههای قدیمی مازندران. ساری: شلفین.
-لاهیجی،شمس الدین محمد(1391). شرح گلشن راز. تصحیح محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: زوّار.
- محمدزاده، غفور(1398). چاربیتیهایسرزمینجام. تهران: آروَن.
- معین، محمد(1371). فرهنگ فارسی. تهران: سپهر.
- میهن‌دوست، محسن(2535).کلّه فریاد؛ ترانه‌هایی از خراسان. تهران: گل آذین.
- مهجوریان نماری، علی اکبر(1374). باورها و بازیهای مردم آمل. ساری: فرهنگ‌خانه مازندران.
- مهدی‌زاده آری، رضا(1395). مهر تا مهر؛ بررسی نمادها و اساطیر کهن ایرانی در فرهنگ بومی. بابل: مبعث.
- ناصح، محمد مهدی(1373). شعر دلبر؛ دوبیتی‌های عامیانه بیرجندی. مشهد: محقق.
- ناصح، محمد مهدی(1377). شعر نگار؛ دوبیتی‌های عامیانه بیرجندی. مشهد: محقق.
- نصری اشرفی،جهانگیر(1398). دانشنامۀ تبرستان و مازندران. تهران: نی.
- نوربخش، جواد(1372). فرهنگ نوربخش اصطلاحات تصوف.تهران: مؤلف.
- هومند، نصرالله(1380). سَرچَمر، دلسو(سرودههایتبری). آمل: طالبآملی.
- یاحقی، محمد جعفر(1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
- یوسفی زیرابی، فریده(1394). زن در فرهنگ عامۀ مردم مازندران با بررسی ترانه، ضرب المثل و افسانه. ساری: شلفین.
منابع شفاهی (مصاحبه)
- حسین رضا احمدی نسب، شاعر ادب بومی مازندران: 14/4/1400
- عارف کمرپشتی، استاد دانشگاه و پژوهشگر ادب عامۀ مازندران: 1/4/1400
- محمد مهدی ناصح،استاد دانشگاه و پژوهشگر ادب عامۀ خراسان: 6/12/1400
- جهانگیر نصری اشرفی، پژوهشگر ادب عامۀ مازندران: 15/10/1400
_||_